• Quintus Serenus (Sammonicus), Liber Medicinalis pr.1

• Betacode

• Previous
• Next
• • 
  • 

QVINTI SERENI LIBER
Praefatio
Phoebe, salutiferum quod pangimus adsere carmen	pr.1
inuentumque tuum prompto comitare fauore.
tuque, potens artis, reduces qui tradere uitas
nosti et in caelum manes reuocare sepultos,
qui colis Aegeas, qui Pergama quique Epidaurum,	5
qui quondam placida tectus sub pelle draconis
Tarpeias arces atque inclita templa petisti
depellens taetros praesenti numine morbos:
huc ades et quicquid cupido mihi saepe locutus
firmasti, cunctum teneris expone papyris.	10
Ad capitis curationem
balsama si geminis instillans auribus addas,	1.11
tum poteris alacrem capitis reparare uigorem.
uel quae septenis censentur gramina nodis
utiliter nectes uel corno ex arbore sertum.
puleiumue potens una super aure locabis	15
aut illud mixto coctum clementer aceto
cauta nare trahes; seu uisco lintea nexo
induces fronti seu tritae gramina mentae;
spongia cum tepidis adnexa liquoribus imbris
profuit aut hedera ex oleo colata uetusto;	20
profuit et cocleis frontem tractare minutis.
si nocuit cerebro uiolentia solis aperto,
saepe chelidonia ex acido perducta liquore
sanauit; prosunt et amica papauera somno,
si prius in lento madefacta terantur oliuo.	25
Hemicranio medendo
portio si capitis morbo temptatur acuto,	2.26
alia diuersam lana contecta per aurem
inducta prosunt et eodem balsama pacto;
alia uel ternis piperis terna addita granis
trita linis: certam dabit haec tibi cura salutem.	30
Ad porriginem depellendam
est insensibilis morbus, sed noxia formae,	3.31
cum caput immensa pexum porrigine ninguit,
copia farris uti frendentibus edita saxis.
hanc poterit maluae radix decocta leuare;
aut tu fenuculum nitrumque et sulphura uiua	35
contere, deinde caput permixtis ablue cunctis;
furfuribusue nouis durum miscebis acetum,
ut uarios crines tali des unguine puros;
prodest et tarda demptus testudine sanguis
et prodest cedro demissus ab arbore sucus.	40
desinet interea glomerari farrea nubis
cessabitque grauis crebrae porriginis imber.
Ad capillos tinguendos
quos pudet aetatis longae, quos sancta senectus	4.43
offendit, cupiunt properos <si> abscondere canos
et nigrum crinem fuco simulare doloso,	45
his prodest acri contrita cupressus aceto
uel frons lentisci uel tristia poma sabuci;
lumbrici quoque terrestres miscentur oliuo
et iuuenem praestant rediuiuo flore capillum.
praeterea niueum poterit depellere uultum	50
resina ex facili cera uiscoque coacta.
ad rutilam speciem nigros flauescere crines
unguento cineris praedixit Tullius auctor.
si praegnans artus captiui soricis edit,
dicuntur fetus nigrantia lumina fingi.	55
Ad pthiriasin arcendam
noxia corporibus quaedam de corpore nostro	5.56
progenuit natura uolens abrumpere somnos,
sensibus et monitis uigiles intendere curas.
sed quis non paueat Pherecydis fata tragoedi,
qui nimio sudore fluens animalia taetra	60
eduxit, turpi miserum quae morte tulerunt.
Sylla quoque infelix tali languore peresus
corruit et foedo se uidit ab agmine uinci.
saepius ergo decet mordax haurire sinapi,
uel nitro ac sale permixtis acidoque liquore	65
laxatis, ut sint simul alia, tangere corpus,
aut lacrimis hederae aut suco perducere cedri,
quin etiam furfur mixto medicatur aceto.
unda maris lendes capiti deducet iniquas
et quicquid crebri defendit silua capilli.	70
Prurigini, papulis et scabie arcendis
inlotus sudor uel copia nobilis escae	6.71
saepe graui scabie correptis asperat artus.
ergo lutum prodest membris adhibere fricatis,
quod facit ex asino saccatus corporis umor;
nec pudeat tractare fumum, quod bucula fudit;	75
stercoris ex porco cinerem confundito lymphis,
sic pauidum corpus dextra parcente foueto;
proderit ex oleo puluis, quem congerit alte
dulcibus ex latebris patiens formica laborum:
conuenit hinc tepido lita tradere corpora soli.	80
feruentes papulas †papiro curato liquenti,
aut acido Baccho miscebis farra lupini
atque hinc in calido percurres membra lauacro.
pruritus autem salsos leuat umor aceti
siue maris rabidi sudor cocleaeque minutae,	85
quarum contactu perimetur acerba libido.
Phrenesi et capiti purgando
ex uitio cerebri phrenesis furiosa mouetur	7.87
amissasque refert frendens amentia uires,
siue calens febris iactatos exedit artus
siue meri gustus seu frigoris efficit aura.	90
conuenit calidis pecudum pulmonibus apte
tempora languentis medica redimire corona.
inlotis etiam lanis suffire memento
cerritum; saepe horrendi medicantur odores.
non semper praesens dolor est sanabilis: ergo	100
cura magis prodest uenturis obuia morbis
atque ideo sanos etiam curarier est par.	95
purgatur cerebrum mansa radice pyrethri,
unguitur et sucis, dederit quos parua sabucus,
expressusque hederae mandatur naribus umor
aut mixtum rutae cerebro instillatur acetum.
Defluxu capillorum et maculis capitis tollendis
defluit expulsus morbo latitante capillus,	8.102
si raro lauitur; seu uis epota ueneni
seu salamandra potens nullisque obnoxia flammis
eximium capitis tactu deiecit honorem.	105
nonnunquam uariant maculae paruisque parumper
orbibus aspersum ducit noua uulnera tempus.
uipereae pellis cinerem his addito rebus
roboreasue pilas ursino iungito seuo
uel testudineo mala permulceto cruore.	110
Vmoribus et perfrictionibus sedandis
saepe ita peruadit uis frigoris ac tenet artus,	9.111
ut uix quaesito medicamine pulsa recedat.
si ranam ex oleo decoxeris, abice carnem,
†membra foue. parili ratione rigorem
urticae semen perceptaque frigora uincit.	115
et ceruina potest mulcere medulla rigorem.
decoctum raphani semen cum melle uorabis.
siue fel ursinum tepefacta dilue lympha:
proderit hoc potu; seu cassis ostrea testis
usta dabit cinerem, qui pro sale sumptus in escis	120
decutiet gelidum calefacto uertice uirus.
nonnullus liquidum sugit mulsumque sinapi
palatoque agitat pariter retinensque uomensque.
alia nonnulli mandunt oleiue liquore
perfundunt calido cerebrum nasique latebras.	125
quidam lactucae credunt prodesse sapores.
curandi modus hic et suauis et utilis idem est.
Elephantiasi propellendae
est elephans morbus tristi quoque nomine dirus,	10.128
non solum turpans infandis ora papillis,
sed cita praecipitans funesto fata ueneno	130
huic erit aduersus cedri de cortice sucus
mustelaeque cinis uel fusus sanguis ab illa.
nonnulli dixere serum prodesse bibendo.
mentastri folium potu apposituque salubre est,
nec frustra bulbos et sulfura iungit aceto	135
qui cupit horribiles ad pristina reddere uultus.
praeterea nitrum debes cum melle iugatum
spargere lacte bouis, uarias sic unguere frontes.
cerussam et chartam, quam gens Aegyptia mittit,
ture simul misceque oleo, quod flore rosarum	140
conditum est: line sic faciem, sic redde salutem.
Cutis et faciei uitiis propellendis
inuida si maculat faciem lentigo decoram	11.142
nec prodesse ualent naturae dona benignae,
erucam atque acidum laticem simul inline malis;
proderit et bulbus mellis dulcedine uictus,	145
crudaue dulcacido miscebis rapa liquori,
sanguine uel leporis morbus delebitur oris.
frons salicis cum flore suo contrita medetur.
saepiolae cineres ex ossibus omnia leuant.
cygneos adipes hilaro misceto Lyaeo:	150
omne malum propere maculoso ex ore fugabis.
horrebit si liuor atrox aut nigra cicatrix,
attrito sapone genas purgare memento.
rugarum sulcos lentisci mastice tendes.
si uero uitium est quod ducit ad impete nomen,	155
hoc matutina poteris cohibere saliua
seu folio platani, quod mansum mane uorabis.
foeda fluunt curui quae purgamenta cameli
urentur cineremque dabunt, iungentur aceto
mascula tura simul, diuinaque cura ualebit.	160
Aurium uitiis succurrendis
cum saeuus teneras dolor alte sauciat aures,	12.161
fraxinea in flammis fundit quem talea sucum
instilla siue obscaenos ex uirgine rores
aut sucum, ex folio dederit quem populus alba.
saepe chelidoniae rapidum sociatur acetum	165
adiunctoque nitro procedit cura salubris.
mentastri liquor expressus conducere fertur.
infectum uiolis oleum bene consulit auri.
annosa rubros si legeris arbore uermes,
ex oleo tere: sic tepidos infunde dolenti.	170
si uero obstrusa sensus morietur in aure,
lumbricos terrae seuumque ex ansere rauco
excoque: uel ueterem poteris dissoluere morbum.
fella bouis surdis etiam prodesse loquuntur,
si iungas olidae graue quod minxere capellae.	175
si uero incautas animal penetrauerit aures,
proderit admixto pauidi fel muris aceto.
at si lympha nocens peruaserit, anseris aptus
immittetur adeps caeparum non sine suco,
qui grauis est oculis, sensum tamen auribus auget.	180
uis et Phoebigenae diuinam discere curam?
si qua uel annosis confecta doloribus auris
plectitur, hoc uno medicamine cuncta uigebit.
alia tu septem numero septemque lupinos
ceruinam dabis in testam, tum Delphica frondis	185
addatur, mixto totum feruescat aceto:
doctus eris tepidos illinc immittere rores.
Oculorum dolori mitigando
summa boni est alacres homini contingere uisus,	13.188
quos quasi custodes defensoresque pericli
prospiciens summa natura locauit in arce,	190
sic tamen ut nullos paterentur desuper ictus
atque supercilio pauidi tegerentur opaco.
sed dolor immeritum lumen si forte lacessit,
lana madens oleo noctu conectitur apte
uiuentisue nepae lumen gestatur amicum.	195
ex folio caulis cineres confractaque tura
et laticem Bacchi fetae cum lacte capellae
desuper induces atque una nocte probabis.
Hyblaei mellis sucus cum felle caprino
subueniunt oculis dira caligine pressis.	200
Vettonicae mansus siccabit lumina sucus.
si tenebras oculis obducit pigra senectus,
expressae marathro guttae cum melle liquenti
detergere malum poterunt uel uulturis atri
fella, chelidonio fuerint quae gramine mixta:	205
haec etiam annosis poterunt succurrere morbis.
fel quoque de gallo mollitum simplice lympha
exacuit puros dempta caligine uisus.
siue columbarum fimus <ad>miscetur aceto
seu fel perdicis parili cum pondere mellis.	210
uina chelidoniae simili ratione iugantur
efficiuntque suo praeclaros unguine uisus,
aspera quin etiam mulcent et rupta reducunt.
si genus est morbi, miserum quod lumen adurit,
hic calor infuso mitescit lacte canino.	215
si tumor insolitus typho se tollet inani,
turgentes oculos uili circumline caeno.
anguibus ereptos adipes aerugine misce:
hi poterunt ruptas oculorum iungere partes.
si uero horrendum ducent glaucomata plumbum,	220
spiritus alterius prodest, qui grana cumini
pallentis mandens uisus exalat in ipsos.
Dentium uitio et oris fetori medendo
haud facile est acrem dentis tolerare laborem:	14.223
quo magis est aequum medicam pernoscere curam.
cum Baccho uiolas incoxeris, ore teneto.	225
mansus item prodest sucis oleaster acerbis:
hinc oscedo fugit, linguae quoque uulnera cedunt.
cum uino piper et nitro tepidum inde dolenti.
saepe chelidoniae suco uel lacte capellae
sanescunt dentes aut tauri felle iuuantur.	230
aut acidi latices clauso uoluuntur in ore.
manditur apta rubus gingiuis et bona labris.
lentiscus myrtusque emendant oris odorem.
quod uero assumpsit nomen de dente fricando,
ceruino ex cornu cinis est, aut ungula porcae	235
torrida, uel cinis ex ouis, sed non sine uino,
muricis aut tosti uel bulbi extincta fauilla.
ambitiosa putas? sunt ista salubria cunctis.
exesos autem dentes si forte quereris,
ure fimum muris, patulis et hiatibus adde;	240
uel cinerem dentis ceruini extinguere aceto
conuenit atque cauis immittere partibus apte.
prodest et puluis lumbrici corpore tosto.
ora ambusta cibo sanabis lacte canino.
saepe etiam gelida gingiuas collue lympha,	245
dentibus ut firmum possis seruare uigorem.
si uero infandum proserpit ad intima uulnus,
permisceto salem parili cum pondere turis:
hinc tractato locum: miram experiere medelam.
aut tu sume pilam, quae caudis haeret ouinis:	250
haec siccata dabit molles et fracta farinas,
huius et attritu taetrum mulcebitur ulcus.
Vuae faucibus collo et quae mollienda sunt medendis
aegrescunt tenerae fauces, cum frigoris atri	15.253
uis subiit uel cum uentis agitabilis aer
uertitur atque ipsas flatus grauis inficit undas	255
uel rabidus clamor, fracto cum forte sonore
plenum radit iter. sic est Hortensius olim
absumptus; causis etenim confectus agendis
obticuit cum uox domino uiuente periret
et nondum extincti moreretur lingua diserti.	260
ergo omni studio quaeres inhibere dolorem.
simplicibus lymphis confunditur aerium mel,
additur excussus niuea similagine furfur:
decocta haec clauso simul exercentur in ore.
praeterea fauces extrinsecus unguere prodest	265
ursino et tauri seuo cerisque remissis,
omnia quae geminis aequabis lancibus ante.
disce etiam miram ex humili medicamine curam.
Attiaco melli iunges agreste papauer
decoctumque simul mandes mansumque uorabis.	270
crinitae porri radices quinque coquantur,
hinc aqua non feruens uoluatur fauce sonora
nec tamen in stomachum descendat gutta patentem.
si uero adflictam languor deiecerit uuam,
tunc horas aliquot pronus recubare memento;	275
aut illam puluis tosti releuabit anethi
aut cinis ex coclea uel torrida brassica flammis.
angina †uero mixtum sale poscit acetum,
quod refert clauso uersatum agitare palato.
at si ceruices durataque colla rigebunt,	280
(mira loquor) geminus mulcebitur unguine poples:
hinc longum per iter neruos medicina sequetur;
anseris aut pingui torpentia colla fouebis.
inditur et ualido multum lens cocta in aceto
aut caprae fimus ex bulbo aut ceruina medulla:	285
hoc etiam inmotos flectes medicamine neruos.
quos autem uocitant tolles, attingere dextra
debebis, qua gryllus erit pressante peremptus.
Tussi et choleribus medendis
noxia si cholerum penitus saeuire uenena	16.289
perspicies, cocta lactucae fronde leuabis,	290
proderit et caules adsumere saepe madentes.
interdum fauces tussi quatiuntur atroci:
alia tum sumis decocta et melle peruncta,
semina uel raphani permixto dulcia melle.
aut si fraxinea semen de fronde reuellis,	295
interiora uora, uetitus contingere dente.
ouum melle teres domitum feruentibus undis
marrubiumue potens: haec faucibus optima sumes
frenabisque grauem facili medicamine tussim.
Stomacho et digestioni
qui stomachum regem totius corporis esse	17.300
contendunt, uera niti ratione uidentur.
huius enim ualidus firmat tenor omnia membra
aut contra eiusdem franguntur cuncta dolore.
quin etiam, nisi cura iuuat, uitiare cerebrum
fertur et integros illinc auertere sensus.	305
lactucae semen nigrae, quod lignea pila
triuerit, admixto ieiunus sumito melle;
sed coclear trinum gustu tibi sufficit uno.
aut tritum semen raphani mulsumque iuuabit;
siue duae partes apsinthi ac tertia rutae	310
decoctis potantur aquis siliquaeque madentes,
semina uel marathri fetae cum lacte capellae;
puleium quoque decoctum curabit amice.
et potu et fotu stomacho conducit acetum.
seu cocleas undis calefactas ac prope uictas	315
suppositis torre prunis uinoque garoque
perfusas cape: sed prodest magis esse marinas.
at male digestis si crapula saeuiet escis,
ex pipere et calida florem de rore marino
ebibe; seu salibus piper adde et tenue cuminum,	320
quae coctis iunges epulis ac rapta uorabis.
aut cubitum pergens sucum cape tristis aceti.
uentriculus mergi tactus sale theriacusque
tosto pane super, piperis quoque puluere multo
miscetur: capies diuinum munus in istis.	325
proderit hoc stomacho, uictas et concoquet escas:
grana peregrini piperis diffindito quinque,
nicolao molli quae mane inserta capesses.
Felli uomitu et pthisi
lutea si crescent et cunctis noxia fella,	18.329
alia parua nouem, piperis tot permole grana,	330
quae cyatho diluta gari mandesque bibesque:
haec iterum septena capis, post denique quina.
praeterea caules, si frondet passa, sabuci
decoctos sale permisces ac spargis oliuo:
tum capis ac tali auxilio fella horrida purgas.	335
prosunt et pelagi latices, quos pondere iusto
dulcibus adsocias lymphis mellique liquenti.
et niueus prodest ex ubere sucus asellae,
si tepido uinum infundas ac mella piperque.
at uomitum radix narcissi pota mouebit.	340
si uero pthisis annoso sedet improba morbo,
intritas uino cocleas hausisse iuuabit.
proderit et ueteris seui pila sumpta suilli,
quo scapulas quoque perducit medicina salubris.
Mammis sanandis uel stringendis
ubera fecundo ualde lactentia suco	19.345
saepe sibi noxae nimium manando fuerunt:
faece igitur ualida saeui reprimentur aceti.
post partum tumidas iniuste adsurgere mammas
interdum aspicies: harum mala commemoratur
murinum fimus ex pluuio sedare liquore.	350
sin autem clausas penitus dolor angit acerbus,
lumbricis terrae turgentes ungue corymbos.
si castigatas studium est praestare papillas,
ex hedera sertis ambas redimire memento,
protinus et raptas fumis mandare coronas;	355
anseris aut seuum pariter cum lacte tepenti
aut ouum inlinito, tulerit quod garrula perdix.
praeterea pluuio decocta papauera rore
haerescant, multis post absoluenda diebus.
uis et Phoebigenae caelestia sumere dona,	360
ubera cum taetris laniata doloribus horrent?
nauis ramentum et quae nomine prasion herba est
et quae uulgari sermone insana uocatur
(Graecus hyoscyamon propria scit dicere lingua)
nec non et calami radix lapathique legumen	365
mixta dabunt miras (experto crede) medelas.
Reiectioni cibi aut sanguinis abstinendae
si stomachus nondum concoctas expuit escas	20.367
et magis atque magis uitium recolendo ualescit,
alia caedemus crebrumque trahemus odorem.
sin etiam rutilus referetur pectore sanguis,	370
sorbitio mentae, raphanus uel cocta iuuabit.
saepe lapis teritur (specularem nomine dicunt)
et mixtis hauritur aquis sistitque cruorem.
uritur interdum raptus de subere cortex,
et cinis ex calido prodest epota Lyaeo;	375
ouorum cinis aut coclearum aut denique melis
aut cinis ex salicum ramis prodesse putatur;
aut platani pilulas acri infundemus aceto:
nullus erit sanguis, quem non cibus iste moretur.
Iecoris et lateris uitiis medendis
si mollis iecoris fibras dolor angit acerbus,	21.380
protinus ex mulsa potanda elelisphagus herba est,
sumitur aut semen, quod fraxinus alta profudit,
uulturiiue iecur uel ius perdicis apricae.
praeterea simili dragma pix dura piperque
franguntur; sic in mollito puluere iuncta	385
egelidis miscentur aquis recreantque bibentem.
absinthi quoque decocti potabitur humor.
si latus immeritum morbo temptatur acuto,
accensum tingues lapidem stridentibus undis,
hinc bibis; aut aceris radicem tundis et una	390
cum uino capis: hoc praesens medicamen habetur.
quid referam multis conposta Philonia rebus,
quid loquar antidotus uarias? dis ista requirat,
at nos pauperibus praecepta dicamus amica.
nec non et iecoris quaeretur fibra lupini	395
iungeturque simul costum foliumque piperque;
diluta quae duro dantur potanda Lyaeo.
est et uis morbi, quod 'telum' commemoratur,
cum subito dolor insanus furit incitus ictu:
Persicus huic potum e nucleo dabit interiore;	400
quae mihi cura satis casu monstrante probata est.
Spleni curando
quando lien tumido circumligat ilia uinclo	22.402
et plena splenis demonstrant membra rigorem,
mollibus ex hederae tornantur pocula lignis:
hinc trahet adsuetos aeger quoscunque liquores.	405
aut uiridis coctorum holerum potabitur unda.
proderit exsucto fluuialis hirudo cruore,
siue myrica potens seu ros cum pane marinus,
aut hederae sucus potu apposituque iuuabit.
nec non intactam ferro quam uideris alnum,	410
huic liber eripitur ferro sine decoquiturque,
donec uictarum pars tertia subsit aquarum:
hinc medico potu pulsus dolor omnis abibit.
nonnulli memorant consumi posse lienem,
si qui eruum semper ieiuno sumpserit ore.	415
arida ficus item feruente domatur aceto
et trita inlinitur, uel splen apponitur haedi.
marrubium in uino potum prodesse loquuntur.
praeterea piper ac nepetae cum flore et anethum
nicolausque, apio ac boletus iungitur una:	420
horum decoctos latices potare salubre est.
puleium, abrotonum nitida cum mastice coctum
ac thymbrae speciem, quam commemorant cephaloten,
praedixit spleni deus Idae posse mederi.
dulcia Plautus ait grandi minus apta lieni.	425
splen tumidus nocet et risum tamen addit ineptum,
ut mihi Sardonicis uideatur proximus herbis,
irrita quae miseris permiscent gaudia fatis.
dicitur exsectus faciles auferre cachinnos
perpetuoque aeuo frontem praestare seueram.	430
Praecordiis sanandis
languida si duro turgent praecordia morbo,	23.431
miscetur mulsae farris sextarius undae
nec non et lini tunsum siliquaeque legumen:
haec decocta simul nondumque tepentia nectes.
aut quae poma Cydon Cretaeis misit ab oris	435
cocta lines, durum ut possis mollire tumorem.
ocima praeterea bulbiue linuntur amari.
proderit et lymphis corpus mersare marinis.
quin etiam catulum lactantem adponere membris
conuenit: omne malum transcurrere fertur in illum;	440
cui tamen extincto munus debetur humandi.
humanos quoque contactus mala tanta sequuntur
et iunctus uitium ducit de coniuge coniux.
quod superest styraci iunges ramenta carinae
quodque decem ex rebus confit simul atque uocatur,	445
masticis addentur fractae iam mollia farra:
talibus auxiliis praecordia fota resident.
Lumbis et renibus sanandis
cum saeuit penitus haerens iniuria lumbis,	24.448
igne lapis candens datur exultantibus undis:
hoc poteris potu tristem superare dolorem.	450
aut pice cum molli nitrum sulphurque et acetum
sucida lana rapit contacta calentibus isdem:
proderit hanc aegris crebro perducere membris.
aut caput asparagi cum uino sume uetusto
seu mauis adpone: modus conducit uterque.	455
aut adipe inmixtum lumbis inductio sulphur.
saepe chelidoniam cum suco Palladis addes
farraque quae tremulis prosunt sudantia flammis.
fertur amygdalinae sucus nucis esse bibendus:
pinsitur haec tepidoque absorbitur indita fonti.	460
aut tres ex uino cocleas feruescere coges
cumque suis domibus franges; piperis quoque grana
ter quina adicies potuque iuuaberis illo.
furfur item parca fuerit cum feruidus unda,
post oleo madidus saccis immittitur aptis,	465
quos uix passuris urentes addito membris.
prodest ceruinae uiolens natura medullae.
nec nocuit ciceris cocti potasse liquorem;
aut mixtam teneris madidamque elelisphacon undis
contere tumque simul cum mastice confer anethum	470
quodque decem ex rebus componi ex nomine clarum est:
his continge locum: deus haec mihi certa probauit.
Ventris dolori mitigando
si dolor insanus tota desaeuit in aluo,	25.473
heminis tribus in lympha<e> ualidam coque rutam
atque apium, donec duplex pars desit aquarum:	475
potus erit medicus non detractante palato.
praeterea niuei sterilis testa uritur oui;
quae postquam in taetram fuerit conuersa fauillam,
ex calidis potatur aquis et pota medetur.
nec non iungenda est utero noua uirga myricae:	480
inlaesa haec ferro terraque intacta geratur.
aut medio uentris prodest aspargere terram,
quam signauerunt uestigia pressa rotarum.
proderit et puluis facili sub cardine raptus.
quin etiam ex lymphis tritum potare cuminum	485
conueniet, quod iam nobis documenta probarunt.
menta quoque hoc pacto medicos dabit hausta sapores.
coeliacos autem recreabis pane salubri,
quem madido farre efficies ac mollibus ouis,
quorum testa fero prius euanescat aceto.	490
refert et teretes bulbos mollire terendo
cumque his Lenaei durum potare fluentum.
Hydropi depellendae
corrupti iecoris uitio uel splenis acerbus	26.493
crescit hydrops aut cum siccatae febre medullae
atque auidae fauces gelidum traxere liquorem.	495
tum lympha interius uitio gliscente tumescit
secernens miseram proprio de uiscere pellem.
conueniet tenerae radix decocta sabuci
in geminis calidi cyathis potanda Lyaei.
fraxineum semen cum Bacchi rore bibendum est.	500
nec non adposito curantur dropace membra,
qui subito raptos uentos sucosque [mire] reuellit.
nec non in tepidis conuolues corpus harenis.
adposituque leues nepetae gustuque iuuabunt.
saepe et scillino pelluntur noxia Baccho.	505
elleboro bene purgatur lymphaticus error.
aut huius uice sementis scopulosa genestae
miscetur mulsis et cautis ducitur undis.
est qui praeualidum fricto sale miscet acetum
atque olei suco, refricatque albentia membra	510
aut calido filicis radicem mollit Iaccho,
unguine quo frangit uires languoris aquosi.
Ventri molliendo
saepe cibi specie, uitio uel corporis ipso	27.513
potibus aut duris restricta morabitur aluus.
uincetur talis mora gramine Mercuriali,	515
cuius aquam cocti minimo cum melle bibemus.
prunaque conueniunt, quae mittit clara Damascus.
multos praeterea medici componere sucos
adsuerunt; pretiosa tamen cum ueneris emptum,
falleris frustraque immensa nomismata fundes.	520
quin age et in tenui certam cognosce salutem.
aut igitur tectum lana supponis alumen
aut edis in patinis tenerae decocta sabuci
uel cum lacte caprae salsum mulsumque capessis.
crede tamen potum meliorem lactis equini:	525
dicitur hic dulces asinae praeuincere sucos.
siluestris fici lacrimam prodesse loquuntur.
quodque ratis melius uerbis dicemus Horati:
'mitulus et uiles pellunt obstantia conchae'.
sed cocleas prius est urtica aut furfure pasci:	530
purior hinc gustus noxa sine mouerit aluum.
saepe thalassomeli adiecto cumulauimus imbri:
haec purgant, parili fuerint si pondere mixta.
Solutioni uentris et dysenteriae compescendae
tam uarii casus mortalia saecla fatigant,	28.534
ut sint diuersis obnoxia corpora morbis.	535
saepe etenim nimio cursu fluit impetus alui:
frenatur, mixto cum feruet brassica uino
aut cerasi uictum longo iam tempore pomum.
sucus Aminei cum pane medetur Iacchi
uel bene permixtum calida potatur acetum:	540
uile quidem facili factu, tamen utile potu.
si laedent medica data purgatoria dextra,
adiecto piperis medicatur puluere calda.
sin autem longo decurrent intima fluxu
atque immane malum multo iam tempore gliscet,	545
torridus ex uino cortex potabitur oui.
ramentum niuei credunt prodesse elephanti.
arbore Pyramea cortex derepta coquetur
axe sub aetherio, tum nigro mixta Lyaeo
inmensum poterit potu retinere fluorem.	550
numinis aut iussu cedrini mastice misces
mollitamque picem et rasum de nauibus unguen:
languida quo fidens medicamine membra fouebis.
proderit et pueris, quos dentis origo fatigat,
castaneas coxisse nuces et sorba uetusta	555
atque apium caulesque, rubus quos fundit acuta:
potio quae fluidam consumpta morabitur aluum.
Lumbricis et taeniis aspurgandis
quid non aduersum miseris mortalibus addit	29.558
natura, interno cum uiscere taenia serpens
et lumbricus edax uiuant inimica creanti?	560
quod genus assiduo laniat praecordia morsu,
saepe etiam scandens oppletis faucibus haeret
obsessasque uias uitae concludit anhelae.
ergo cinis cornu ceruini proderit haustus
uel nepetae tritum ex uino uel lacte capellae;	565
nec non et sucus medici potatur aceti.
prodest praeterea cum Baccho Persica frondis.
Democritus memorat mentae conducere potum.
sumitur abrotonum nec non et uile melanthum.
alia per sese sanant aut uis coriandri.	570
quin et marrubium decoctum haustumque iuuabit.
puleiumue potens et agreste iugatur anethum:
synthesis haec prodest unda mollita calenti.
Colo sedando
cum colum, inuisum morbi genus, intima carpit,	30.574
mande galeritam uolucrem quam nomine dicunt.	575
aut pauidi leporis madefacta coagula pota.
siue apio nepetas tereti cum mastice iunge
nec non et species ambas halantis anethi,
quarum decoctos patiens haurito liquores.
Vessicae et calculo purgando
si cui uessicae tardus cunctabitur umor,	31.580
haec mora rumpetur uino peruicta uetusto.
proderit ex paruis acinos potare sabucis
aut hederae sucum aut lacrimosi trita sinapi.
nec non resinas ex Oricia terebintho
in speciem eruiliae paruos glomerabis in orbos,	585
quos ternos tepida mixtos hausisse medella est.
quondam etiam nimio praeceps urina fluento
inrigat exuuias obscaenoque inficit imbri:
tum leporis cerebrum ex uino potare licebit.
si dolor internam uessicae concoquet aluum,	590
subueniet radix frondosae epota cupressi
puleiumue potens domitum feruentibus undis.
si uero in lapides densus conuertitur umor,
qui retinent cursus gemitumque dolore frequentant,
saxifragam seu spongiten succurrere credunt.	595
praeterea semen myrti siluestris Iaccho
atque oleo mixtum bibitur, nec desit acetum,
uinaque sumantur fricto condita cumino;
siue palumborum capitur fimus acre ferorum
dulcacidis sparsum sucis trituque solutum;	600
nec non obscaenus caprae potabitur humor:
obruet hic morbum labefactaque saxa remittet.
Conceptioni et partui
inrita coniugii sterilis si munera languent	32.603
nec subolis spes est multos iam uana per annos
(femineo fiat uitio res necne, silebo:	605
hoc poterit magni quartus monstrare Lucreti)—
sed natura tamen medicamine uicta potenti
saepe dedit fetus studio curante paratos.
aut igitur leporis consumit femina uuluam
aut, ouis in stabulis fractas cum ruminat herbas,	610
pendentem spumam molli deducit ab ore
atque illam meminit mixto potare Falerno.
Mercurialis item capitur communiter herba,
si cubitum noctu coniunx festinat uterque.
atque ubi iam certum spondet praegnatio fetum,	615
ut facili uigeat seruata puerpera partu,
dictamnum bibitur, cocleae manduntur edules.
aut qui †olim menses minus octo moratus in aluo est
inrumpit thalamos et nexus soluit inertes
. . . . . . . . . . . repente	619A
pulei <potus> quoque amico conuenit imbre,	620
cuius opem ueram casus mihi saepe probarunt.
quin etiam stercus supponunt uulturis atri,
sentiat ut minime partus quam proximus urget.
oua etiam rutae et fragili miscentur anetho,
quae diluta leui Baccho atque exhausta medentur.	625
Profluuio cuiuscunque sanguinis et matrici
si modicus pleno manat de corpore sanguis,	33.626
subuenit, at nimius cum uita funditur ipsa.
quapropter multo naris completa cruore
cum fluit, attritus cimex conducit odore.
lana oleo madefit, sed nondum lauta, rosato:	630
haec datur in nares uel claudit densius aures.
contritis prodest cocleis perducere frontem
aut galli cerebro uel sanguine mite columbae.
quod nisi supprimitur sanguis, potandus et ipse est.
praeterea Phariis caput emetire papyris	635
detrahe quod superest: illo genitalia necte,
femineas illinc prodest uincire mamillas.
menstruus inmenso si profluit impete sanguis,
sucida lana malos remoratur subdita cursus,
mortua quin etiam producit corpora partu.	640
sed quaecumque fluit uis inmoderata cruoris,
subernus cortex calidis potatur in undis
ante minutatim studio uincente terendus.
pulei calido purgatur femina potu.
sed si forte cruor clausa cunctabitur aluo,	645
aut molles nepetae aut rutae quacunque bibentur.
at si puniceos fundit uessica liquores,
marrubium ex passo tritum perfunditur undis:
hi poterunt haustus rutilum purgare colorem.
relliquias partus †laetatibi detrahet herba.	650
quod si feminei properabit sanguinis imber,
est qui frusta molae percussu decutit uno,
quorum aliquod lanis tectum ad praecordia nectit,
haec simul incantans: sisti debere cruorem,
ut lapis ille uiae solitos iam destitit orbes.	655
Pilis quibus<cum>que internecandis
mobilis hirsutas horret lasciuia saetas	34.656
et gaudet rapto nudari flore pilorum.
sed bona nonnumquam uellendi causa uidetur,
corpora cum releuat ratio manifesta salutis.
namque oculos infesta pilorum tela lacessunt,	660
quodque illis dederat uallum natura tuendis,
inde inimica seges proprios desaeuit in orbes.
ergo locum crinis uulsi continge cruore
quem dat auis, tremulis simulat quae pellibus alas,
sanguine uel ricini, quem nigro de cane uelles.	665
praeterea quascunque uoles auertere saetas
atque in perpetuum rediuiua obcludere tela,
corporibus uulsis saniem perducito ranae,
sed quae parua situ est et rauco garrula questu.
nec non e stagnis cessantibus exos hirudo	670
sumitur et uiuens Samia torretur in olla:
haec acidis unguit permixta liquoribus artus
euulsamque uetat rursus procrescere siluam.
Omnibus obscaenis medendis
dicendum et quae sit membris medicina pudendis.	35.674
languidus antiquo purgatur penis Iaccho	675
ac super inlinitur fecundae felle capellae.
mane nouo myrti frondes commandere prodest
qui dolet, atque illas in uulnus despuat ipsum.
faece etiam uini genitalia lauta leuantur,
et tumidos testes Nereia lympha coercet	680
uel bulbi ex mulso uel cera inmixta cupresso
aut faba cum tepidis Bacchi decocta fluentis.
ramicis inmensum fertur cohibere tumorem
far madidum lymphis †et feralis fronde cupressi,
unde etiam potu frons haec memoratur amica.	685
sin autem existet duratis glandibus inguen,
proderit induci cocleas cum melle minutas.
obscaenos si pone locos noua uulnera carpent,
horrentum mansa curantur fronde ruborum.
at si iam ueteri succedit fistula morbo,	690
mustelae cinere immisso purgabitur ulcus,
sanguine uel ricini, quem bos gestauerit ante.
herba chelidoniae fertur cum melle mederi
herbaque cum seuo foliis de mille uocata.
Ischiae et articulari morbo
saepius occultus uicta coxendice morbus	36.695
perfurit et gressus diro languore moratur.
populus alba dabit medicos de cortice potus;
nec non et tenerae gracili de fronde genestae
arreptos caules acidoque liquore madentes
sumere conueniet, rubiam quoque ducere potu	700
aut ex Bithyno cocleas haurire Lyaeo.
si uero articulos tabes inimica per omnes
haeserit, ex ficu betas cum melle ligabis
uel pelagi latices, simul et Baccheia dona
sumere curabis: nimio sed parcito uino:	705
Ennius ipse pater, dum pocula siccat iniqua,
hoc uitio tales fertur meruisse dolores.
Furunculo medendo
cum sanguis nimius puri permixtus atroci	37.708
aestuat et papulas alte sustollit acutas,
resinam misces et saxis hordea fracta:	710
conspersa haec tepidis apponere conuenit undis.
uis et hyoscyamum cerae seuoque iugatum
nectere? non minus haec poterit medicina iuuare.
praeterea fimus, ex gallo quod legeris album,
imbribus ex acidis fidens appone dolenti.	715
auribus aut pecudis molles expromito sordes,
unguine quo fotis dabitur medicina papillis.
Carboni tollendo
horrendus magis est perimit qui corpora carbo:	38.718
urit hic inclusus, uitalia rumpit apertus.
hunc ueteres olim uariis pepulere medellis.	720
tertia namque Titi simul et centesima Liui
charta docet, ferro talem candente dolorem
exactum aut poto raporum semine pulsum;
ni fieret, dixit, uix septem posse diebus
uitam produci: tanta est uiolentia morbi.	725
dulcacidum laticem cum lini semine iunge
atque fimum Paphiae pariter compone columbae:
hinc line duratas partes et clausa uenena.
praeterea triti reserant adoperta lupini.
nonnullus calcem uiuam dissoluit aceto	730
fumantemque niuem papulis apponit acerbis.
est qui gallinae perducat stercore corpus.
alia uel piperi iuste commixta linuntur.
Pythagorae cognata leui condita cumino
proderit aut madida fermentum polline turgens.	735
Panoi uomicae et strumae depellendis
sunt alii, quos dira mouet natura, tumores	39.736
non minus horrendi, sed non ita perniciosi,
uomica qualis erit uel eidem proxima quaedam.
simplice resina miscebimus hordea tunsa
et mulsos amnes et purgamenta columbae:	740
his bene decoctis languentia membra fouentur.
mollis odorato faba iungetur coriandro:
proderit appositum mollitque aperitque tumorem.
aut de phasganio radix decocta palustri,
quae salis admixto tundetur condimento;	745
proderit et mansum quod traxeris arbore uiscum.
gramen hyoscyami cerae seuoque uetusto
concilia mixtisque locos perduce dolentes.
exercere etiam iusserunt corpora prisci.
ouum defundes in fictile, deinde putamen	750
marrubii suco implebis, post melle liquenti
omnia consociata tepenti prospera potu
sumuntur: reserantque malum purgantque leuantque.
Igni sacro dimouendo
est etiam morbi species, quae dicitur 'ignis',	40.754
languida quod multo torrentur membra calore.	755
uel tu uicino seuum bouis igne remittes
mollitumque lines uel oloris faecibus oua,
sed non cocta, dabis: sic torrida membra fouebis.
lumbricus terrae mixto inducetur aceto
aut parili noua ruta modo, sed iungis oliuum.	760
ouaque cum betis prosunt super inlita tritis.
alia dant cinerem sociandum oleoque garoque,
unguine quo gliscens deponet flamma furorem.
saepe chelidoniae pars candida. iungitur oui,
quae modico potu, sed ualde trita, capesses,	765
admiscere memor lymphas amnemque Falernum.
Podagrae depellendae
quaedam †etiam rabidae medicamina digna podagrae,	41.767
cui ter tricenas species Epidaurius ipse
dixit inesse deus? requiem tamen indere morbo
fas erit et tristem saltem mulcere dolorem.	770
ergo age et abreptam salicis frondemque librumque
cum uino tere, tum contractos perline neruos.
aut cum prima mali sese ostentabit origo,
feruida non timidis tolera cauteria plantis
seminecisue hirci reserato pectore calces	775
insere: sic dirae reprimes primordia pestis.
aut si corruptus persederit altius umor,
trita cupressus ibi Baccho iungetur acerbo,
panibus et teneris, cohibebitque addita questus.
parua sabucus item, hircino conlita seuo,	780
triticeaeque acido manantes amne farinae,
aut nitido ranae decoctum uiscus oliuo
siue chelidoniae sucus sale mixtus aceto.
sunt quibus apposita siccatur hirudine sanguis.
non audita mihi fas sit, sed lecta referre:	785
hoc quidam rabidus morbo per tempora messis
uicino plantas frumenti pressit aceruo
euasitque grauem casu medicante dolorem.
Vulneribus ferro aut uerberibus factis
naturae uitiis medicas obiecimus artes,	42.789
nunc et fortunae iaculis obsistere par est.	790
si cui forte chalybs teneros uiolauerit artus,
necte adipes uituli simul et tritam chamecisson
nec pudeat luteae stercus perducere porcae.
sin autem saeuo laceratum est uerbere corpus,
tum lixiua cinis ceras dissoluit et oua	795
admixtoque oleo uibices comprimit atras.
si uero infrenus manat de uulnere sanguis,
purpura torretur conchyli perlita fuco,
huius et atra cinis currentem detinet undam.
uerrucae quoque desectae frenare cruorem	800
dicitur ambustus Tyrio de uellere puluis.
praeterea nimios reserati uulneris amnes
feniculi cinis adstringit uel fimbria porri.
siue fimus manni cum testis uritur oui
et reprimit fluidos miro medicamine cursus.	805
Vulneribus quibuscumque casibus factis
quam magna humanae mala pondera condicionis!	43.806
tam multae innumeri species mihi uulneris adsunt,
ut nequeam proprias cunctis adscribere curas.
isdem igitur monitis casus sanabimus omnes,
sic tamen ut nullus medicinam luserit error.	810
ergo, modus quicunque obtinget uulneris atri,
contritus cum melle dabit medicamina bulbus
herbaque quae nomen foliis de mille recepit,
appositu prodest adipi permixta uetusto.
sucida cum tepido nectetur lana Lyaeo	815
ambustaeue cinis complebit uulneris oras,
concludet uero uel frons uel ramus ab ulmo.
at sucis hederae pulchrescit foeda cicatrix.
Hominis aut simiae morsu
siue homo seu similis turpissima bestia nobis	44.819
uulnera dente dedit, uirus simul intulit atrum,	820
Vettonicam ex duro prodest absumere Baccho.
nec non et cortex raphani decocta medetur,
si trita admorsis fuerit circumlita membris.
Serpentium morsibus et <ad> viperae virus excludendum
cuspide non quisquam, longae neque caede sarissae,	45.824
fulmine non gladii, uolucris nec felle sagittae	825
quam cito uipereo potis est affligier ictu.
quare aptam dicamus opem sucosque medentes.
quae nocuit serpens, fertur caput illius apte
uulneribus iungi: sanat quae sauciat ipsa
ut Larissaea curatur Telephus hasta.	830
proderit et caulem cum uino haurire sabuci
aut coctum raphani librum tritumque ligare
siue etiam celsa folium do mole cupressi.
manabit lactens caprifici sucus opellam.
aut tithymallus atrox uulnus contrita perunguet.	835
carduus est nondum doctis fullonibus aptus:
ex illo radix tepido potatur in amni.
ceruino ex fetu diluta coagula uino
sumuntur, quae res membris agit atra uenena
aut ferulae radix potatur in imbre Lyaei	840
Vettonicaeue leues, gallinae aut iura uetustae.
si uero horrendum uulnus fera iecerit aspis,
urinam credunt propriam conducere potu:
Varronis fuit ista senis sententia. nec non,
Plinius ut memorat, sumpti iuuat imber aceti.	845
dicendum et quae sit praecox medicina timenti;
cautio namque potest diros praeuertere morsus.
si iecur exsectum tardo de uulture portes,
erucis aut si totos perduxeris artus,
quas prius attritas uehementi adspargis aceto.	850
aut tu ceruina per noctem in pelle quiesces
aut genere ex ipso dentem gestabis amicum.
toxica praetera qua sint pellenda medella,
expediam: sanguis poterit prodesse caninus,
qui facili potu antidotus imitatur honestas.	855
vis et mirificos cautus praediscere odores,
accensis quibus arcetur taeterrima serpens?
aut styracem torres aut diri uulturis alam
uel nepetam aut frondem rigidae stirpemque myricae.
Ictibus scorpii et morsibus muris caeci
sunt minimae specie, sed dirae uulnere pestes,	46.860
quae magis in tenui latitantes corpore fallunt,
scorpius ut grauis est et araneus: haec mala semper
captant securos multa iam nocte sopores.
et documenta dedit nobis prostratus Orion,
magna quod exiguis perimantur saepe uenenis.	865
quod si uulnus atrox incussit scorpius ardens,
continuo capitur; tunc digna caede reuulsus
uulneribusque aptus fertur reuocare uenenum.
aut calidis pelagi lymphis loca laesa fouentur.
siue meri potu dissoluitur improba pestis.	870
ad cunctos autem morsus ictusque minorum
caseus aptus erit pauidae de lacte capellae
cumque hoc absumi debebit origanus herba:
haec duo mirificis curabunt icta medelis.
nec non fenuculo calidum adnectetur acetum	875
aut uiuum sulphur sicci cum faece Lyaei.
exiguo piperis cerebrum conspargito galli,
quo lita sanescent depulso membra dolore.
sin autem muris nocuit uiolentia caeci,
quae sola signauit uoluendis orbita plaustris,	880
inline: mira datur uili de puluere cura.
Subitaneo dolori, febri atque ostocopo
nunnunquam existit subiti noua causa doloris,	47.882
cuius origo latet, certis reprimenda medelis.
namque chelidoniam mixto sale nectere prodest
uelleraque infuso recalentia sulphure sanant.	885
ostocopum lento conducit melle perungui.
sin autem calidae depascent corpora febres,
tunc apii sucus leni sociatur oliuo:
membra lines, fotuque ferus mulcebitur ignis.
nec spernendus adeps, dederit quem bestia meles.	890
seminecis cerui lacrimam immiscere liquori
conuenit atque artus illinc mulcere calentes.
febribus at longis galli noua iura uetusti
subueniunt, tremulis etiam medicantia membris.
Quartanae typo remediando
nec tu crede leuem dilato tempore febrem,	48.895
quae spatium sibi dat, magis ut cessando calescat:
letali quoque grassatur quartana calore,
ni medicas adhibere manus discamus et herbas.
alia non pudeat terno cum cimice trita
et diluta mero mediis haurire diebus;	900
aut teneram iecoris murini ducere fibram,
quattuor ut duri iungantur scripula Bacchi.
mira est apsinthi cum simplice potio Lympha.
sume tribus digitis adprensum semen anesi,
tantundem marathri nec mulsum desit aceti,	905
in cuius cyatho praedicta salubriter hauris.
Maeoniae Iliados quartum suppone timenti,
aut leporis trepidi diluta coagula trade.
prodest et potu, sed mulsus, Doridis umor.
quidam etiam miranda ferunt, ueniente calore	910
iurantes ludum Veneris munusque petendum.
sed prius est oleo paruas feruescere ranas
in triuiis illoque artus perducere suco.
Tertianae typo remediando
est etiam alternis febris rediuiua diebus,	49.914
tempora discernens quasi iustae pondere librae.	915
ut possis igitur talem prohibere furorem,
inuolues cera sine caudis grana cumini
puniceaeque indes pelli colloque ligabis.
pulei ramus lanae uelatus amictu
tempore suspecto medicos praebebit odores.	920
praeterea tritus cimex sorbendus in ouo,
horridus attactu, sed gustu commodus apto.
Cottidianae typo remediando
at qui continuis non cessat adire diebus,	50.923
sed tantum certas morbus discriminat horas,
triticeum metuit granum, si credere dignum est,	925
quod latitans fracto fuerit sub pane repertum.
nec non ossa iuuant saeptis inuenta domorum:
conuenit haec tereti pendentia subdere collo.
multaque praeterea uerborum monstra silebo:
nam febrem uario depelli carmine posse	930
uana superstitio credit tremulaeque parentes.
Hemitritaeo depellendo
mortiferum magis est quod Graecis hemitritaeos	51.932
uulgatur uerbis; hoc nostra dicere lingua
non potuere ulli, puto, nec uoluere parentes.
inscribes chartae quod dicitur abracadabra	935
saepius et subter repetes, sed detrahe summam
et magis atque magis desint elementa figuris
singula, quae semper rapies, et cetera †figes,
donec in angustum redigatur littera conum:
his lino nexis collum redimire memento.	940
nonnulli memorant adipem prodesse leonis.
coralium uero si †cocco nectere† uelis
nec dubites illi ueros miscere smaragdos,
adsit baca teres niueo pretiosa colore:
talia languentis conducent uincula collo	945
letalesque abiget miranda potentia morbos.
Fracturis uel luxis sanandis
infandum dictu cunctis procul absit amicis,	52.947
sed fortuna potens omen conuertat in hostes.
uis indigna nouo si sparserit ossa fragore,
conueniet cerebrum blandi canis addere fractis,	950
lintea deinde superque indutas nectere lanas,
saepius et sucos conspargere pinguis oliui:
bis septem credunt coalescere cuncta diebus.
aut ueteri Baccho caprae fimus inde petulcae:
hoc reserat clausum, trahit haerens, sanat apertum.	955
si uero caput infestus colliserit ictus,
ex oleo necti uestis debebit Arachnes:
nesciet haec illinc nisi cum sanarit abire.
quod si luxa suo decedent membra tenore,
urere femineos crines ac iungere seuum	960
congruet ac tali medicamine mota ligare.
aut maluam ex pingui tritam apposuisse iuuabit.
at si conclusum seruabit tibia uulnus,
stercus ouis placidae iunges adipesque uetustos,
pandere quae poterunt ulcus patuloque mederi.	965
Neruis incisis uel dolentibus
haud quisquam credet disiectos uulnere neruos	53.966
ad solitum rursus reuocari posse uigorem;
sed prodest terrae lumbricos indere tritos,
quis uetus et rancens sociari axungia debet.
si uero occultus neruos dolor urit inertes,	970
uulturis excisos adipes rutamque remittes
aut ceram et tali recreabis languida fotu.
conuenit et calidis pelagi perfundier undis.
Carica uel betis lento cum melle iugetur
aut Baccho madefacta Ceres cum fronde cupressi,	975
quo poteris fotu recreare rigentia membra.
sin autem subito replicantur corpora morbo.
contractos reuocat neruos caro sumpta columbae.
Aegris somno adsciscendo
non solum miseros taeterrima febris adurit,	54.979
sed super optato pergit uiduare sopore,	980
ne prosint placidi caelestia munera somni.
charta igitur, uariis pinxit quam littera uerbis,
uritur, inde cinis calido potatur in amni.
proderit et magnum capiti substernere †puleium.
prodest et mixtam lymphis potare cupressum.	985
Palladiis itidem sucis, quos flore rosarum
condieris, iunges madidum tritumque papauer:
quo lita frons facilem praebebit nocte quietem.
nec non mandragorae gustu sopor additur altus.
dilue praeterea glomeramina, quae gerit intus	990
clausa aries inter geminae coxendicis umbras:
inde soporati ducentur gutture potus.
Lethargiae expellendae
diximus hanc sortem miseris mortalibus esse,	55.993
ut saepe inter se mala sint contraria morbi.
denique nonnunquam somno sic membra grauantur,	995
ut coniungatur leto sopor altus acerbo.
ergo leui flamma torrentur cornua caprae,
quo nidore grauem dispellunt lumina somnum.
aut Veneris labrum quae dicitur herba bibetur,
quae teritur prius et uino confusa liquescit.	1000
conueniunt acidis euphorbia mixta fluentis,
gramina uel rutae, gemina si nare trahantur.
quidam dira iubent; septeno cimice trito
ut uitientur aquae cyathusque bibatur earum:
haec potiora putant quam dulci morte perire.	1005
Comitiali morbo depellendo
est subiti species morbi, cui nomen ab illo	56.1006
haesit, quod fieri prohibet suffragia iusta.
saepe etenim membris atro languore caducis
concilium populi labes horrenda diremit.
ipse deus memorat dubiae per tempora lunae	1010
conceptum, talis quem saepe ruina profundit.
prodest cum ueteri Baccho fel uulturis atri,
sed coclear plenum gustatu sufficit uno
seu cruor ex Progne mixtus cum polline turis;
aut apium elixum aut conditum melle fel agni;	1015
marrubiumue pari confusum pondere mellis,
cuius terna dabis gustu coclearia in uno.
aptus mustelae cinis est et hirundinis una.
praeterea pluuias, hominis quas calua supino
excepit proiecta sinu, consumere prodest.	1020
aut lapis ex nido, uaga quem congessit hirundo,
uellitur, et nexu fouet attollitque iacentem.
pellitur, ut fama est, gustu quoque languor anethi.
Regio morbo depellendo
regius est uero sublimi nomine morbus	57.1024
molliter hic quoniam celsa curatur in aula.	1025
huic rubia ex mulsa fertur conducere lympha.
alia trita dabis uino madefacta calenti.
uellera cum uiuo suffiri sulphure prodest.
Infantibus dentibus uel strige inquietatis
nudum hominem primo mundi natura profudit;	58.1029
insuper excruciat, niueis cum dentibus armat.	1030
collo igitur molli dentes nectentur equini,
qui primi fuerint pullo crescente caduci.
aut teneris cerebrum gingiuis inline porci
aut leporis niueumue hirtarum lacte caprarum.
praeterea si forte premit strix atra puellos	1035
uirosa inmulgens exertis ubera labris,
alia praecepit Titini sententia necti,
qui ueteri claras expressit more togatas.
Combusturis igne uel frigore
sunt diuersa quidem mala frigoris atque caloris,	59.1039
sed tamen amborum simili nocet ulcere uirus:	1040
illa quoque usta putes quae sunt niue laesa rigente.
conuersa in cinerem platani pila curat utrumque.
at uero ambustum flammis, qui candidus oui
sucus inest, penna inductus sanare ualebit.
aut tu sucosae cinerem perducito lanae;	1045
aut uiuam ex oleo ueteri componito calcem;
hordea uel franges atque oui candida iunges,
adsit adeps porcae: mira est haec forma medelae.
utere praeterea, pariter seuumque capellae
iunge, chelidoniis ac sic line uulnera sucis.	1050
quodque rigens ussit glacies, axungia simplex
mulcet et ex facili grata est medicamine cura.
Venenis prohibendis
ut tutus fias infestae fraude nouercae	60.1053
uel quicunque tuo carpetur liuidus auctu,
non expectatis eat obuia cura uenenis.	1055
ante cibos igitur iuglandis fetus edatur.
produnt electri uariantia pocula uirus.
praeterea coctae querno cum cortice lymphae
conueniunt potu demersaue ficus oliuo.
saepe etiam raphanum praedixit numen edendum.	1060
antidotos uero multis Mithridatia fertur
consociata modis; sed Magnus scrinia regis
cum raperet uictor, uilem deprendit in illis
synthesin et uulgata satis medicamina risit.
bis denum rutae folium, salis et breue granum	1065
iuglandesque duas, tereti tot corpore ficus:
haec oriente die parco conspersa Lyaeo
sumebat, metuens dederat quae pocula matri.
Venenis datis
si nequit infandum praeuertere cautio uirus,	61.1069
proximus ille gradus data pocula pellere cura.	1070
lacte asinae placidaeque bouis prodesse loquuntur.
Vettonicam ex parco sumunt plerique Lyaeo.
quod si hederae sucum, quae truncos implicat altos
instilles pateris, poterunt haud ulla nocere
pocula, quae quisquam saeuis uitiauerit herbis.	1075
si quis hyoscyamum gustarit, lacte capellae
exhausto subitos poterit mulcere furores.
Vulneribus et reduuiae curandis
uulnera tabescunt spatio uitiata uetusto,	62.1078
curaque nil prodest nec ducitur ulla cicatrix.
sed tamen herbarum tam mira potentia pollet,	1080
ulceris annosi sinus ut coalescere possit,
marrubium si tute coquas illoque liquore
uulnus atrox foueas, cineres uel harundinis altae
inducas leporisue adspersa coagula uino
aut hederam Baccho decoctam aut semen anethi	1085
aut cineres alni tardo cum melle ligentur.
lumbrici terrae poterunt conducere uulnus
aut facilis lapathi coma latior ulcera purgat,
cum miscetur adeps, sed non ullo sale tactus.
pinea praeterea uiuo cum sulphure cortex	1090
et pice cum spissa iam perdita membra reponit.
Verrucis tollendis
interdum existit turpi uerruca papilla:	63.1092
hinc quondam Fabio uerum cognomen adhaesit,
qui solus patriae 'cunctando restituit rem'.
id poterit uitium sanguis curare lacertae,	1095
aut urina canis cum terra inducta madenti,
aut herbae sucus quae lactea nomine fertur.
est tithymallus item tali satis apta medelae.—
si rupta inmensos fundit uerruca cruores,
purpureo triti cineres de uellere prosunt,	1100
quod fuerit uero conchyli sanguine tinctum.
Haemorrhoidibus medendis
excruciant turpes anum si forte papillae,	64.1102
agrestis prodest radix superaddita porri,
ne uiolet sanum, iuglandis fragmine clausa.
sal niueum sumes, Beticum quod nomine dicunt,	1105
dulcia cumque nigra iunges fuligine mella
apponesque super: pellit medicina dolorem.