| DE RERVM NATVRA | |
| LIBER PRIMVS | |
| Aeneadum genetrix, hominum divomque voluptas, | 1.1 |
| alma Venus, caeli subter labentia signa | |
| quae mare navigerum, quae terras frugiferentis | |
| concelebras, per te quoniam genus omne animantum | |
| concipitur visitque exortum lumina solis: | 5 |
| te, dea, te fugiunt venti, te nubila caeli | |
| adventumque tuum, tibi suavis daedala tellus | |
| summittit flores, tibi rident aequora ponti | |
| placatumque nitet diffuso lumine caelum. | |
| nam simul ac species patefactast verna diei | 10 |
| et reserata viget genitabilis aura favoni, | |
| aëriae primum volucris te, diva, tuumque | |
| significant initum perculsae corda tua vi. | |
| inde ferae pecudes persultant pabula laeta | 15 |
| et rapidos tranant amnis: ita capta lepore | 14 |
| te sequitur cupide quo quamque inducere pergis. | 16 |
| denique per maria ac montis fluviosque rapacis | |
| frondiferasque domos avium camposque virentis | |
| omnibus incutiens blandum per pectora amorem | |
| efficis ut cupide generatim saecla propagent. | 20 |
| quae quoniam rerum naturam sola gubernas | |
| nec sine te quicquam dias in luminis oras | |
| exoritur neque fit laetum neque amabile quicquam, | |
| te sociam studeo scribendis versibus esse, | |
| quos ego de rerum natura pangere conor | 25 |
| Memmiadae nostro, quem tu, dea, tempore in omni | |
| omnibus ornatum voluisti excellere rebus. | |
| quo magis aeternum da dictis, diva, leporem. | |
| effice ut interea fera moenera militiai | |
| per maria ac terras omnis sopita quiescant; | 30 |
| nam tu sola potes tranquilla pace iuvare | |
| mortalis, quoniam belli fera moenera Mavors | |
| armipotens regit, in gremium qui saepe tuum se | |
| reiicit aeterno devictus vulnere amoris, | |
| atque ita suspiciens tereti cervice reposta | 35 |
| pascit amore avidos inhians in te, dea, visus | |
| eque tuo pendet resupini spiritus ore. | |
| hunc tu, diva, tuo recubantem corpore sancto | |
| circum fusa super, suavis ex ore loquellas | |
| funde petens placidam Romanis, incluta, pacem; | 40 |
| nam neque nos agere hoc patriai tempore iniquo | |
| possumus aequo animo nec Memmi clara propago | |
| talibus in rebus communi desse saluti. | |
| omnis enim per se divum natura necessest | |
| immortali aevo summa cum pace fruatur | 45 |
| semota ab nostris rebus seiunctaque longe; | |
| nam privata dolore omni, privata periclis, | |
| ipsa suis pollens opibus, nihil indiga nostri, | |
| nec bene promeritis capitur nec tangitur ira. | |
| Humana ante oculos foede cum vita iaceret | 62 |
| in terris oppressa gravi sub religione, | |
| quae caput a caeli regionibus ostendebat | |
| horribili super aspectu mortalibus instans, | 65 |
| primum Graius homo mortalis tollere contra | |
| est oculos ausus primusque obsistere contra; | |
| quem neque fama deum nec fulmina nec minitanti | |
| murmure compressit caelum, sed eo magis acrem | |
| inritat animi virtutem, effringere ut arta | 70 |
| naturae primus portarum claustra cupiret. | |
| ergo vivida vis animi pervicit et extra | |
| processit longe flammantia moenia mundi | |
| atque omne immensum peragravit mente animoque, | |
| unde refert nobis victor quid possit oriri, | 75 |
| quid nequeat, finita potestas denique cuique | |
| qua nam sit ratione atque alte terminus haerens. | |
| quare religio pedibus subiecta vicissim | |
| opteritur, nos exaequat victoria caelo. | |
| Illud in his rebus vereor, ne forte rearis | 80 |
| impia te rationis inire elementa viamque | |
| indugredi sceleris. quod contra saepius illa | |
| religio peperit scelerosa atque impia facta. | |
| Aulide quo pacto Triviai virginis aram | |
| Iphianassai turparunt sanguine foede | 85 |
| ductores Danaum delecti, prima virorum. | |
| cui simul infula virgineos circum data comptus | |
| ex utraque pari malarum parte profusast, | |
| et maestum simul ante aras adstare parentem | |
| sensit et hunc propter ferrum celare ministros | 90 |
| aspectuque suo lacrimas effundere civis, | |
| muta metu terram genibus summissa petebat. | |
| nec miserae prodesse in tali tempore quibat, | |
| quod patrio princeps donarat nomine regem; | |
| nam sublata virum manibus tremibundaque ad aras | 95 |
| deductast, non ut sollemni more sacrorum | |
| perfecto posset claro comitari Hymenaeo, | |
| sed casta inceste nubendi tempore in ipso | |
| hostia concideret mactatu maesta parentis, | |
| exitus ut classi felix faustusque daretur. | 100 |
| tantum religio potuit suadere malorum. | |
| Tutemet a nobis iam quovis tempore vatum | |
| terriloquis victus dictis desciscere quaeres. | |
| quippe etenim quam multa tibi iam fingere possunt | |
| somnia, quae vitae rationes vertere possint | 105 |
| fortunasque tuas omnis turbare timore! | |
| et merito; nam si certam finem esse viderent | |
| aerumnarum homines, aliqua ratione valerent | |
| religionibus atque minis obsistere vatum. | |
| nunc ratio nulla est restandi, nulla facultas, | 110 |
| aeternas quoniam poenas in morte timendum. | |
| ignoratur enim quae sit natura animai, | |
| nata sit an contra nascentibus insinuetur | |
| et simul intereat nobiscum morte dirempta | |
| an tenebras Orci visat vastasque lacunas | 115 |
| an pecudes alias divinitus insinuet se, | |
| Ennius ut noster cecinit, qui primus amoeno | |
| detulit ex Helicone perenni fronde coronam, | |
| per gentis Italas hominum quae clara clueret; | |
| etsi praeterea tamen esse Acherusia templa | 120 |
| Ennius aeternis exponit versibus edens, | |
| quo neque permaneant animae neque corpora nostra, | |
| sed quaedam simulacra modis pallentia miris; | |
| unde sibi exortam semper florentis Homeri | |
| commemorat speciem lacrimas effundere salsas | 125 |
| coepisse et rerum naturam expandere dictis. | |
| qua propter bene cum superis de rebus habenda | |
| nobis est ratio, solis lunaeque meatus | |
| qua fiant ratione, et qua vi quaeque gerantur | |
| in terris, tunc cum primis ratione sagaci | 130 |
| unde anima atque animi constet natura videndum, | |
| et quae res nobis vigilantibus obvia mentes | |
| terrificet morbo adfectis somnoque sepultis, | |
| cernere uti videamur eos audireque coram, | |
| morte obita quorum tellus amplectitur ossa. | 135 |
| Quod super est, vacuas auris animumque sagacem | 50 |
| semotum a curis adhibe veram ad rationem, | |
| ne mea dona tibi studio disposta fideli, | |
| intellecta prius quam sint, contempta relinquas. | |
| nam tibi de summa caeli ratione deumque | |
| disserere incipiam et rerum primordia pandam, | 55 |
| unde omnis natura creet res, auctet alatque, | |
| quove eadem rursum natura perempta resolvat, | |
| quae nos materiem et genitalia corpora rebus | |
| reddunda in ratione vocare et semina rerum | |
| appellare suemus et haec eadem usurpare | 60 |
| corpora prima, quod ex illis sunt omnia primis. | |
| Nec me animi fallit Graiorum obscura reperta | 136 |
| difficile inlustrare Latinis versibus esse, | |
| multa novis verbis praesertim cum sit agendum | |
| propter egestatem linguae et rerum novitatem; | |
| sed tua me virtus tamen et sperata voluptas | 140 |
| suavis amicitiae quemvis efferre laborem | |
| suadet et inducit noctes vigilare serenas | |
| quaerentem dictis quibus et quo carmine demum | |
| clara tuae possim praepandere lumina menti, | |
| res quibus occultas penitus convisere possis. | 145 |
| hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest | |
| non radii solis neque lucida tela diei | |
| discutiant, sed naturae species ratioque. | |
| Principium cuius hinc nobis exordia sumet, | |
| nullam rem e nihilo gigni divinitus umquam. | 150 |
| quippe ita formido mortalis continet omnis, | |
| quod multa in terris fieri caeloque tuentur, | |
| quorum operum causas nulla ratione videre | |
| possunt ac fieri divino numine rentur. | |
| quas ob res ubi viderimus nil posse creari | 156 |
| de nihilo, tum quod sequimur iam rectius inde | |
| perspiciemus, et unde queat res quaeque creari | |
| et quo quaeque modo fiant opera sine divom. | 155 |
| Nam si de nihilo fierent, ex omnibus rebus | 159 |
| omne genus nasci posset, nil semine egeret. | 160 |
| e mare primum homines, e terra posset oriri | |
| squamigerum genus et volucres erumpere caelo; | |
| armenta atque aliae pecudes, genus omne ferarum, | |
| incerto partu culta ac deserta tenerent. | |
| nec fructus idem arboribus constare solerent, | 165 |
| sed mutarentur, ferre omnes omnia possent. | |
| quippe ubi non essent genitalia corpora cuique, | |
| qui posset mater rebus consistere certa? | |
| at nunc seminibus quia certis quaeque creantur, | |
| inde enascitur atque oras in luminis exit, | 170 |
| materies ubi inest cuiusque et corpora prima; | |
| atque hac re nequeunt ex omnibus omnia gigni, | |
| quod certis in rebus inest secreta facultas. | |
| Praeterea cur vere rosam, frumenta calore, | |
| vites autumno fundi suadente videmus, | 175 |
| si non, certa suo quia tempore semina rerum | |
| cum confluxerunt, patefit quod cumque creatur, | |
| dum tempestates adsunt et vivida tellus | |
| tuto res teneras effert in luminis oras? | |
| quod si de nihilo fierent, subito exorerentur | 180 |
| incerto spatio atque alienis partibus anni, | |
| quippe ubi nulla forent primordia, quae genitali | |
| concilio possent arceri tempore iniquo. | |
| Nec porro augendis rebus spatio foret usus | |
| seminis ad coitum, si e nilo crescere possent; | 185 |
| nam fierent iuvenes subito ex infantibus parvis | |
| e terraque exorta repente arbusta salirent. | |
| quorum nil fieri manifestum est, omnia quando | |
| paulatim crescunt, ut par est semine certo, | |
| crescentesque genus servant; ut noscere possis | 190 |
| quicque sua de materia grandescere alique. | |
| Huc accedit uti sine certis imbribus anni | |
| laetificos nequeat fetus submittere tellus | |
| nec porro secreta cibo natura animantum | |
| propagare genus possit vitamque tueri; | 195 |
| ut potius multis communia corpora rebus | |
| multa putes esse, ut verbis elementa videmus, | |
| quam sine principiis ullam rem existere posse. | |
| Denique cur homines tantos natura parare | |
| non potuit, pedibus qui pontum per vada possent | 200 |
| transire et magnos manibus divellere montis | |
| multaque vivendo vitalia vincere saecla, | |
| si non, materies quia rebus reddita certast | |
| gignundis, e qua constat quid possit oriri? | |
| nil igitur fieri de nilo posse fatendumst, | 205 |
| semine quando opus est rebus, quo quaeque creatae | |
| aëris in teneras possint proferrier auras. | |
| Postremo quoniam incultis praestare videmus | |
| culta loca et manibus melioris reddere fetus, | |
| esse videlicet in terris primordia rerum | 210 |
| quae nos fecundas vertentes vomere glebas | |
| terraique solum subigentes cimus ad ortus; | |
| quod si nulla forent, nostro sine quaeque labore | |
| sponte sua multo fieri meliora videres. | |
| Huc accedit uti quicque in sua corpora rursum | 215 |
| dissoluat natura neque ad nihilum interemat res. | |
| nam siquid mortale e cunctis partibus esset, | |
| ex oculis res quaeque repente erepta periret; | |
| nulla vi foret usus enim, quae partibus eius | |
| discidium parere et nexus exsolvere posset. | 220 |
| quod nunc, aeterno quia constant semine quaeque, | |
| donec vis obiit, quae res diverberet ictu | |
| aut intus penetret per inania dissoluatque, | |
| nullius exitium patitur natura videri. | |
| Praeterea quae cumque vetustate amovet aetas, | 225 |
| si penitus peremit consumens materiem omnem, | |
| unde animale genus generatim in lumina vitae | |
| redducit Venus, aut redductum daedala tellus | |
| unde alit atque auget generatim pabula praebens? | |
| unde mare ingenuei fontes externaque longe | 230 |
| flumina suppeditant? unde aether sidera pascit? | |
| omnia enim debet, mortali corpore quae sunt, | |
| infinita aetas consumpse ante acta diesque. | |
| quod si in eo spatio atque ante acta aetate fuere | |
| e quibus haec rerum consistit summa refecta, | 235 |
| inmortali sunt natura praedita certe. | |
| haud igitur possunt ad nilum quaeque reverti. | |
| Denique res omnis eadem vis causaque volgo | |
| conficeret, nisi materies aeterna teneret, | |
| inter se nexus minus aut magis indupedita; | 240 |
| tactus enim leti satis esset causa profecto, | |
| quippe ubi nulla forent aeterno corpore, quorum | |
| contextum vis deberet dissolvere quaeque. | |
| at nunc, inter se quia nexus principiorum | |
| dissimiles constant aeternaque materies est, | 245 |
| incolumi remanent res corpore, dum satis acris | |
| vis obeat pro textura cuiusque reperta. | |
| haud igitur redit ad nihilum res ulla, sed omnes | |
| discidio redeunt in corpora materiai. | |
| postremo pereunt imbres, ubi eos pater aether | 250 |
| in gremium matris terrai praecipitavit; | |
| at nitidae surgunt fruges ramique virescunt | |
| arboribus, crescunt ipsae fetuque gravantur. | |
| hinc alitur porro nostrum genus atque ferarum, | |
| hinc laetas urbes pueris florere videmus | 255 |
| frondiferasque novis avibus canere undique silvas, | |
| hinc fessae pecudes pinguis per pabula laeta | |
| corpora deponunt et candens lacteus umor | |
| uberibus manat distentis, hinc nova proles | |
| artubus infirmis teneras lasciva per herbas | 260 |
| ludit lacte mero mentes perculsa novellas. | |
| haud igitur penitus pereunt quaecumque videntur, | |
| quando alit ex alio reficit natura nec ullam | |
| rem gigni patitur nisi morte adiuta aliena. | |
| Nunc age, res quoniam docui non posse creari | 265 |
| de nihilo neque item genitas ad nil revocari, | |
| ne qua forte tamen coeptes diffidere dictis, | |
| quod nequeunt oculis rerum primordia cerni, | |
| accipe praeterea quae corpora tute necessest | |
| confiteare esse in rebus nec posse videri. | 270 |
| Principio venti vis verberat incita corpus | |
| ingentisque ruit navis et nubila differt, | |
| inter dum rapido percurrens turbine campos | |
| arboribus magnis sternit montisque supremos | |
| silvifragis vexat flabris: ita perfurit acri | 275 |
| cum fremitu saevitque minaci murmure pontus. | |
| sunt igitur venti ni mirum corpora caeca, | |
| quae mare, quae terras, quae denique nubila caeli | |
| verrunt ac subito vexantia turbine raptant, | |
| nec ratione fluunt alia stragemque propagant | 280 |
| et cum mollis aquae fertur natura repente | |
| flumine abundanti, quam largis imbribus auget | |
| montibus ex altis magnus decursus aquai | |
| fragmina coniciens silvarum arbustaque tota, | |
| nec validi possunt pontes venientis aquai | 285 |
| vim subitam tolerare: ita magno turbidus imbri | |
| molibus incurrit validis cum viribus amnis, | |
| dat sonitu magno stragem volvitque sub undis | |
| grandia saxa, ruit qua quidquid fluctibus obstat. | |
| sic igitur debent venti quoque flamina ferri, | 290 |
| quae vel uti validum cum flumen procubuere | |
| quam libet in partem, trudunt res ante ruuntque | |
| impetibus crebris, inter dum vertice torto | |
| corripiunt rapidique rotanti turbine portant. | |
| quare etiam atque etiam sunt venti corpora caeca, | 295 |
| quandoquidem factis et moribus aemula magnis | |
| amnibus inveniuntur, aperto corpore qui sunt. | |
| Tum porro varios rerum sentimus odores | |
| nec tamen ad naris venientis cernimus umquam | |
| nec calidos aestus tuimur nec frigora quimus | 300 |
| usurpare oculis nec voces cernere suemus; | |
| quae tamen omnia corporea constare necessest | |
| natura, quoniam sensus inpellere possunt; | |
| tangere enim et tangi, nisi corpus, nulla potest res. | |
| Denique fluctifrago suspensae in litore vestis | 305 |
| uvescunt, eaedem dispansae in sole serescunt. | |
| at neque quo pacto persederit umor aquai | |
| visumst nec rursum quo pacto fugerit aestu. | |
| in parvas igitur partis dispergitur umor, | |
| quas oculi nulla possunt ratione videre. | 310 |
| quin etiam multis solis redeuntibus annis | |
| anulus in digito subter tenuatur habendo, | |
| stilicidi casus lapidem cavat, uncus aratri | |
| ferreus occulte decrescit vomer in arvis, | |
| strataque iam volgi pedibus detrita viarum | 315 |
| saxea conspicimus; tum portas propter aëna | |
| signa manus dextras ostendunt adtenuari | |
| saepe salutantum tactu praeterque meantum. | |
| haec igitur minui, cum sint detrita, videmus. | |
| sed quae corpora decedant in tempore quoque, | 320 |
| invida praeclusit speciem natura videndi. | |
| Postremo quae cumque dies naturaque rebus | |
| paulatim tribuit moderatim crescere cogens, | |
| nulla potest oculorum acies contenta tueri, | |
| nec porro quae cumque aevo macieque senescunt, | 325 |
| nec, mare quae impendent, vesco sale saxa peresa | |
| quid quoque amittant in tempore cernere possis. | |
| corporibus caecis igitur natura gerit res. | |
| Nec tamen undique corporea stipata tenentur | |
| omnia natura; namque est in rebus inane. | 330 |
| quod tibi cognosse in multis erit utile rebus | |
| nec sinet errantem dubitare et quaerere semper | |
| de summa rerum et nostris diffidere dictis. | |
| qua propter locus est intactus inane vacansque. | |
| quod si non esset, nulla ratione moveri | 335 |
| res possent; namque officium quod corporis exstat, | |
| officere atque obstare, id in omni tempore adesset | |
| omnibus; haud igitur quicquam procedere posset, | |
| principium quoniam cedendi nulla daret res. | |
| at nunc per maria ac terras sublimaque caeli | 340 |
| multa modis multis varia ratione moveri | |
| cernimus ante oculos, quae, si non esset inane, | |
| non tam sollicito motu privata carerent | |
| quam genita omnino nulla ratione fuissent, | |
| undique materies quoniam stipata quiesset. | 345 |
| Praeterea quamvis solidae res esse putentur, | |
| hinc tamen esse licet raro cum corpore cernas. | |
| in saxis ac speluncis permanat aquarum | |
| liquidus umor et uberibus flent omnia guttis. | |
| dissipat in corpus sese cibus omne animantum; | 350 |
| crescunt arbusta et fetus in tempore fundunt, | |
| quod cibus in totas usque ab radicibus imis | |
| per truncos ac per ramos diffunditur omnis. | |
| inter saepta meant voces et clausa domorum | |
| transvolitant, rigidum permanat frigus ad ossa. | 355 |
| quod nisi inania sint, qua possent corpora quaeque | |
| transire, haud ulla fieri ratione videres. | |
| Denique cur alias aliis praestare videmus | |
| pondere res rebus nihilo maiore figura? | |
| nam si tantundemst in lanae glomere quantum | 360 |
| corporis in plumbo est, tantundem pendere par est, | |
| corporis officiumst quoniam premere omnia deorsum, | |
| contra autem natura manet sine pondere inanis. | |
| ergo quod magnumst aeque leviusque videtur, | |
| ni mirum plus esse sibi declarat inanis; | 365 |
| at contra gravius plus in se corporis esse | |
| dedicat et multo vacui minus intus habere. | |
| est igitur ni mirum id quod ratione sagaci | |
| quaerimus, admixtum rebus, quod inane vocamus. | |
| Illud in his rebus ne te deducere vero | 370 |
| possit, quod quidam fingunt, praecurrere cogor. | |
| cedere squamigeris latices nitentibus aiunt | |
| et liquidas aperire vias, quia post loca pisces | |
| linquant, quo possint cedentes confluere undae; | |
| sic alias quoque res inter se posse moveri | 375 |
| et mutare locum, quamvis sint omnia plena. | |
| scilicet id falsa totum ratione receptumst. | |
| nam quo squamigeri poterunt procedere tandem, | |
| ni spatium dederint latices? concedere porro | |
| quo poterunt undae, cum pisces ire nequibunt? | 380 |
| aut igitur motu privandumst corpora quaeque | |
| aut esse admixtum dicundumst rebus inane, | |
| unde initum primum capiat res quaeque movendi. | |
| Postremo duo de concursu corpora lata | |
| si cita dissiliant, nempe aër omne necessest, | 385 |
| inter corpora quod fiat, possidat inane. | |
| is porro quamvis circum celerantibus auris | |
| confluat, haud poterit tamen uno tempore totum | |
| compleri spatium; nam primum quemque necessest | |
| occupet ille locum, deinde omnia possideantur. | 390 |
| quod si forte aliquis, cum corpora dissiluere, | |
| tum putat id fieri quia se condenseat aër, | |
| errat; nam vacuum tum fit quod non fuit ante | |
| et repletur item vacuum quod constitit ante, | |
| nec tali ratione potest denserier aër | 395 |
| nec, si iam posset, sine inani posset, opinor, | |
| ipse in se trahere et partis conducere in unum. | |
| Qua propter, quamvis causando multa moreris, | |
| esse in rebus inane tamen fateare necessest. | |
| multaque praeterea tibi possum commemorando | 400 |
| argumenta fidem dictis conradere nostris. | |
| verum animo satis haec vestigia parva sagaci | |
| sunt, per quae possis cognoscere cetera tute. | |
| namque canes ut montivagae persaepe ferai | |
| naribus inveniunt intectas fronde quietes, | 405 |
| cum semel institerunt vestigia certa viai, | |
| sic alid ex alio per te tute ipse videre | |
| talibus in rebus poteris caecasque latebras | |
| insinuare omnis et verum protrahere inde. | |
| quod si pigraris paulumve recesseris ab re, | 410 |
| hoc tibi de plano possum promittere, Memmi: | |
| usque adeo largos haustus e fontibus magnis | |
| lingua meo suavis diti de pectore fundet, | |
| ut verear ne tarda prius per membra senectus | |
| serpat et in nobis vitai claustra resolvat, | 415 |
| quam tibi de quavis una re versibus omnis | |
| argumentorum sit copia missa per auris. | |
| Sed nunc ut repetam coeptum pertexere dictis, | |
| omnis ut est igitur per se natura duabus | |
| constitit in rebus; nam corpora sunt et inane, | 420 |
| haec in quo sita sunt et qua diversa moventur. | |
| corpus enim per se communis dedicat esse | |
| sensus; cui nisi prima fides fundata valebit, | |
| haut erit occultis de rebus quo referentes | |
| confirmare animi quicquam ratione queamus. | 425 |
| tum porro locus ac spatium, quod inane vocamus, | |
| si nullum foret, haut usquam sita corpora possent | |
| esse neque omnino quoquam diversa meare; | |
| id quod iam supera tibi paulo ostendimus ante. | |
| praeterea nihil est quod possis dicere ab omni | 430 |
| corpore seiunctum secretumque esse ab inani, | |
| quod quasi tertia sit numero natura reperta. | |
| nam quod cumque erit, esse aliquid debebit id ipsum | |
| augmine vel grandi vel parvo denique, dum sit; | |
| cui si tactus erit quamvis levis exiguusque, | 435 |
| corporis augebit numerum summamque sequetur; | |
| sin intactile erit, nulla de parte quod ullam | |
| rem prohibere queat per se transire meantem, | |
| scilicet hoc id erit, vacuum quod inane vocamus. | |
| Praeterea per se quod cumque erit, aut faciet quid | 440 |
| aut aliis fungi debebit agentibus ipsum | |
| aut erit ut possint in eo res esse gerique. | |
| at facere et fungi sine corpore nulla potest res | |
| nec praebere locum porro nisi inane vacansque. | |
| ergo praeter inane et corpora tertia per se | 445 |
| nulla potest rerum in numero natura relinqui, | |
| nec quae sub sensus cadat ullo tempore nostros | |
| nec ratione animi quam quisquam possit apisci. | |
| Nam quae cumque cluent, aut his coniuncta duabus | |
| rebus ea invenies aut horum eventa videbis. | 450 |
| coniunctum est id quod nusquam sine permitiali | |
| discidio potis est seiungi seque gregari, | |
| pondus uti saxis, calor ignis, liquor aquai, | |
| tactus corporibus cunctis, intactus inani. | |
| servitium contra paupertas divitiaeque, | 455 |
| libertas bellum concordia cetera quorum | |
| adventu manet incolumis natura abituque, | |
| haec soliti sumus, ut par est, eventa vocare. | |
| tempus item per se non est, sed rebus ab ipsis | |
| consequitur sensus, transactum quid sit in aevo, | 460 |
| tum quae res instet, quid porro deinde sequatur; | |
| nec per se quemquam tempus sentire fatendumst | |
| semotum ab rerum motu placidaque quiete. | |
| denique Tyndaridem raptam belloque subactas | |
| Troiiugenas gentis cum dicunt esse, videndumst | 465 |
| ne forte haec per se cogant nos esse fateri, | |
| quando ea saecla hominum, quorum haec eventa fuerunt, | |
| inrevocabilis abstulerit iam praeterita aetas; | |
| namque aliud terris, aliud regionibus ipsis | |
| eventum dici poterit quod cumque erit actum. | 470 |
| denique materies si rerum nulla fuisset | |
| nec locus ac spatium, res in quo quaeque geruntur, | |
| numquam Tyndaridis forma conflatus amore | |
| ignis Alexandri Phrygio sub pectore gliscens | |
| clara accendisset saevi certamina belli | 475 |
| nec clam durateus Troiianis Pergama partu | |
| inflammasset equos nocturno Graiiugenarum; | |
| perspicere ut possis res gestas funditus omnis | |
| non ita uti corpus per se constare neque esse | |
| nec ratione cluere eadem qua constet inane, | 480 |
| sed magis ut merito possis eventa vocare | |
| corporis atque loci, res in quo quaeque gerantur. | |
| Corpora sunt porro partim primordia rerum, | |
| partim concilio quae constant principiorum. | |
| sed quae sunt rerum primordia, nulla potest vis | 485 |
| stinguere; nam solido vincunt ea corpore demum. | |
| etsi difficile esse videtur credere quicquam | |
| in rebus solido reperiri corpore posse. | |
| transit enim fulmen caeli per saepta domorum | |
| clamor ut ac voces, ferrum candescit in igni | 490 |
| dissiliuntque fero ferventi saxa vapore; | |
| cum labefactatus rigor auri solvitur aestu, | |
| tum glacies aeris flamma devicta liquescit; | |
| permanat calor argentum penetraleque frigus, | |
| quando utrumque manu retinentes pocula rite | 495 |
| sensimus infuso lympharum rore superne. | |
| usque adeo in rebus solidi nihil esse videtur. | |
| sed quia vera tamen ratio naturaque rerum | |
| cogit, ades, paucis dum versibus expediamus | |
| esse ea quae solido atque aeterno corpore constent, | 500 |
| semina quae rerum primordiaque esse docemus, | |
| unde omnis rerum nunc constet summa creata. | |
| Principio quoniam duplex natura duarum | |
| dissimilis rerum longe constare repertast, | |
| corporis atque loci, res in quo quaeque geruntur, | 505 |
| esse utramque sibi per se puramque necessest. | |
| nam qua cumque vacat spatium, quod inane vocamus, | |
| corpus ea non est; qua porro cumque tenet se | |
| corpus, ea vacuum nequaquam constat inane. | |
| sunt igitur solida ac sine inani corpora prima. | 510 |
| Praeterea quoniam genitis in rebus inanest, | |
| materiem circum solidam constare necessest; | |
| nec res ulla potest vera ratione probari | |
| corpore inane suo celare atque intus habere, | |
| si non, quod cohibet, solidum constare relinquas. | 515 |
| id porro nihil esse potest nisi materiai | |
| concilium, quod inane queat rerum cohibere. | |
| materies igitur, solido quae corpore constat, | |
| esse aeterna potest, cum cetera dissoluantur. | |
| Tum porro si nil esset quod inane vocaret, | 520 |
| omne foret solidum; nisi contra corpora certa | |
| essent quae loca complerent quae cumque tenerent | |
| omne quod est spatium, vacuum constaret inane. | |
| alternis igitur ni mirum corpus inani | |
| distinctum, quoniam nec plenum naviter extat | 525 |
| nec porro vacuum; sunt ergo corpora certa, | |
| quae spatium pleno possint distinguere inane. | |
| haec neque dissolui plagis extrinsecus icta | |
| possunt nec porro penitus penetrata retexi | |
| nec ratione queunt alia temptata labare; | 530 |
| id quod iam supra tibi paulo ostendimus ante. | |
| nam neque conlidi sine inani posse videtur | |
| quicquam nec frangi nec findi in bina secando | |
| nec capere umorem neque item manabile frigus | |
| nec penetralem ignem, quibus omnia conficiuntur. | 535 |
| et quo quaeque magis cohibet res intus inane, | |
| tam magis his rebus penitus temptata labascit. | |
| ergo si solida ac sine inani corpora prima | |
| sunt ita uti docui, sint haec aeterna necessest. | |
| Praeterea nisi materies aeterna fuisset, | 540 |
| antehac ad nihilum penitus res quaeque redissent | |
| de nihiloque renata forent quae cumque videmus. | |
| at quoniam supra docui nil posse creari | |
| de nihilo neque quod genitumst ad nil revocari, | |
| esse inmortali primordia corpore debent, | 545 |
| dissolui quo quaeque supremo tempore possint, | |
| materies ut subpeditet rebus reparandis. | |
| sunt igitur solida primordia simplicitate | |
| nec ratione queunt alia servata per aevom | |
| ex infinito iam tempore res reparare. | 550 |
| denique si nullam finem natura parasset | |
| frangendis rebus, iam corpora materiai | |
| usque redacta forent aevo frangente priore, | |
| ut nihil ex illis a certo tempore posset | |
| conceptum summum aetatis pervadere finem. | 555 |
| nam quidvis citius dissolvi posse videmus | |
| quam rursus refici; qua propter longa diei | |
| infinita aetas ante acti temporis omnis | |
| quod fregisset adhuc disturbans dissoluensque, | |
| numquam relicuo reparari tempore posset. | 560 |
| at nunc ni mirum frangendi reddita finis | |
| certa manet, quoniam refici rem quamque videmus | |
| et finita simul generatim tempora rebus | |
| stare, quibus possint aevi contingere florem. | |
| Huc accedit uti, solidissima materiai | 565 |
| corpora cum constant, possint tamen omnia reddi, | |
| mollia quae fiunt, aër aqua terra vapores, | |
| quo pacto fiant et qua vi quaeque gerantur, | |
| admixtum quoniam semel est in rebus inane. | |
| at contra si mollia sint primordia rerum, | 570 |
| unde queant validi silices ferrumque creari, | |
| non poterit ratio reddi; nam funditus omnis | |
| principio fundamenti natura carebit. | |
| sunt igitur solida pollentia simplicitate, | |
| quorum condenso magis omnia conciliatu | 575 |
| artari possunt validasque ostendere viris. | |
| porro si nullast frangendis reddita finis | |
| corporibus, tamen ex aeterno tempore quaeque | |
| nunc etiam superare necessest corpora rebus, | |
| quae non dum clueant ullo temptata periclo. | 580 |
| at quoniam fragili natura praedita constant, | |
| discrepat aeternum tempus potuisse manere | |
| innumerabilibus plagis vexata per aevom. | |
| Denique iam quoniam generatim reddita finis | |
| crescendi rebus constat vitamque tenendi, | 585 |
| et quid quaeque queant per foedera naturai, | |
| quid porro nequeant, sancitum quando quidem extat, | |
| nec commutatur quicquam, quin omnia constant | |
| usque adeo, variae volucres ut in ordine cunctae | |
| ostendant maculas generalis corpore inesse, | 590 |
| inmutabilis materiae quoque corpus habere | |
| debent ni mirum; nam si primordia rerum | |
| commutari aliqua possent ratione revicta, | |
| incertum quoque iam constet quid possit oriri, | |
| quid nequeat, finita potestas denique cuique | 595 |
| qua nam sit ratione atque alte terminus haerens, | |
| nec totiens possent generatim saecla referre | |
| naturam mores victum motusque parentum. | |
| Tum porro quoniam est extremum quodque cacumen | |
| corporis illius, quod nostri cernere sensus | 600 |
| iam nequeunt, id ni mirum sine partibus extat | |
| et minima constat natura nec fuit umquam | |
| per se secretum neque post hac esse valebit, | |
| alterius quoniamst ipsum pars primaque et una, | |
| inde aliae atque aliae similes ex ordine partes | 605 |
| agmine condenso naturam corporis explent; | |
| quae quoniam per se nequeunt constare, necessest | |
| haerere unde queant nulla ratione revelli. | |
| sunt igitur solida primordia simplicitate, | |
| quae minimis stipata cohaerent partibus arte. | 610 |
| non ex illorum conventu conciliata, | |
| sed magis aeterna pollentia simplicitate, | |
| unde neque avelli quicquam neque deminui iam | |
| concedit natura reservans semina rebus. | |
| Praeterea nisi erit minimum, parvissima quaeque | 615 |
| corpora constabunt ex partibus infinitis, | |
| quippe ubi dimidiae partis pars semper habebit | |
| dimidiam partem nec res praefiniet ulla. | |
| ergo rerum inter summam minimamque quod escit, | |
| nil erit ut distet; nam quamvis funditus omnis | 620 |
| summa sit infinita, tamen, parvissima quae sunt, | |
| ex infinitis constabunt partibus aeque. | |
| quod quoniam ratio reclamat vera negatque | |
| credere posse animum, victus fateare necessest | |
| esse ea quae nullis iam praedita partibus extent | 625 |
| et minima constent natura. quae quoniam sunt, | |
| illa quoque esse tibi solida atque aeterna fatendum. | |
| Denique si minimas in partis cuncta resolvi | |
| cogere consuesset rerum natura creatrix, | |
| iam nihil ex illis eadem reparare valeret | 630 |
| propterea quia, quae nullis sunt partibus aucta, | |
| non possunt ea quae debet genitalis habere | |
| materies, varios conexus pondera plagas | |
| concursus motus, per quas res quaeque geruntur. | |
| Quapropter qui materiem rerum esse putarunt | 635 |
| ignem atque ex igni summam consistere solo, | |
| magno opere a vera lapsi ratione videntur. | |
| Heraclitus init quorum dux proelia primus, | |
| clarus <ob> obscuram linguam magis inter inanis | |
| quamde gravis inter Graios, qui vera requirunt; | 640 |
| omnia enim stolidi magis admirantur amantque, | |
| inversis quae sub verbis latitantia cernunt, | |
| veraque constituunt quae belle tangere possunt | |
| auris et lepido quae sunt fucata sonore. | |
| Nam cur tam variae res possent esse, requiro, | 645 |
| ex uno si sunt igni puroque creatae? | |
| nil prodesset enim calidum denserier ignem | |
| nec rare fieri, si partes ignis eandem | |
| naturam quam totus habet super ignis haberent. | |
| acrior ardor enim conductis partibus esset, | 650 |
| languidior porro disiectis <dis>que supatis. | |
| amplius hoc fieri nihil est quod posse rearis | |
| talibus in causis, ne dum variantia rerum | |
| tanta queat densis rarisque ex ignibus esse. | |
| Id quoque: si faciant admixtum rebus inane, | 655 |
| denseri poterunt ignes rarique relinqui; | |
| sed quia multa sibi cernunt contraria quae sint | |
| et fugitant in rebus inane relinquere purum, | |
| ardua dum metuunt, amittunt vera viai | |
| nec rursum cernunt exempto rebus inane | 660 |
| omnia denseri fierique ex omnibus unum | |
| corpus, nil ab se quod possit mittere raptim, | |
| aestifer ignis uti lumen iacit atque vaporem, | |
| ut videas non e stipatis partibus esse. | |
| Quod si forte alia credunt ratione potesse | 665 |
| ignis in coetu stingui mutareque corpus, | |
| scilicet ex nulla facere id si parte reparcent, | |
| occidet ad nihilum ni mirum funditus ardor | |
| omnis et <e> nihilo fient quae cumque creantur; | |
| nam quod cumque suis mutatum finibus exit, | 670 |
| continuo hoc mors est illius quod fuit ante. | |
| proinde aliquid superare necesse est incolume ollis, | |
| ne tibi res redeant ad nilum funditus omnes | |
| de nihiloque renata vigescat copia rerum. | |
| Nunc igitur quoniam certissima corpora quaedam | 675 |
| sunt, quae conservant naturam semper eandem, | |
| quorum abitu aut aditu mutatoque ordine mutant | |
| naturam res et convertunt corpora sese, | |
| scire licet non esse haec ignea corpora rerum. | |
| nil referret enim quaedam decedere, abire | 680 |
| atque alia adtribui mutarique ordine quaedam, | |
| si tamen ardoris naturam cuncta tenerent; | |
| ignis enim foret omnimodis quod cumque crearet. | |
| verum, ut opinor, itast: sunt quaedam corpora, quorum | |
| concursus motus ordo positura figurae | 685 |
| efficiunt ignis mutatoque ordine mutant | |
| naturam neque sunt igni simulata neque ulli | |
| praeterea rei quae corpora mittere possit | |
| sensibus et nostros adiectu tangere tactus. | |
| dicere porro ignem res omnis esse neque ullam | 690 |
| rem veram in numero rerum constare nisi ignem, | |
| quod facit hic idem, perdelirum esse videtur. | |
| nam contra sensus ab sensibus ipse repugnat | |
| et labefactat eos, unde omnia credita pendent, | |
| unde hic cognitus est ipsi quem nominat ignem; | 695 |
| credit enim sensus ignem cognoscere vere, | |
| cetera non credit, quae nilo clara minus sunt. | |
| quod mihi cum vanum tum delirum esse videtur; | |
| quo referemus enim? quid nobis certius ipsis | |
| sensibus esse potest, qui vera ac falsa notemus? | 700 |
| Praeterea quare quisquam magis omnia tollat | |
| et velit ardoris naturam linquere solam, | |
| quam neget esse ignis, <aliam> tamen esse relinquat? | |
| aequa videtur enim dementia dicere utrumque. | |
| Quapropter qui materiem rerum esse putarunt | 705 |
| ignem atque ex igni summam consistere posse, | |
| et qui principium gignundis aëra rebus | |
| constituere aut umorem qui cumque putarunt | |
| fingere res ipsum per se terramve creare | |
| omnia et in rerum naturas vertier omnis, | 710 |
| magno opere a vero longe derrasse videntur. | |
| adde etiam qui conduplicant primordia rerum | |
| aëra iungentes igni terramque liquori, | |
| et qui quattuor ex rebus posse omnia rentur | |
| ex igni terra atque anima procrescere et imbri. | 715 |
| quorum Acragantinus cum primis Empedocles est, | |
| insula quem triquetris terrarum gessit in oris, | |
| quam fluitans circum magnis anfractibus aequor | |
| Ionium glaucis aspargit virus ab undis | |
| angustoque fretu rapidum mare dividit undis | 720 |
| Aeoliae terrarum oras a finibus eius. | |
| hic est vasta Charybdis et hic Aetnaea minantur | |
| murmura flammarum rursum se colligere iras, | |
| faucibus eruptos iterum vis ut vomat ignis | |
| ad caelumque ferat flammai fulgura rursum. | 725 |
| quae cum magna modis multis miranda videtur | |
| gentibus humanis regio visendaque fertur | |
| rebus opima bonis, multa munita virum vi, | |
| nil tamen hoc habuisse viro praeclarius in se | |
| nec sanctum magis et mirum carumque videtur. | 730 |
| carmina quin etiam divini pectoris eius | |
| vociferantur et exponunt praeclara reperta, | |
| ut vix humana videatur stirpe creatus. | |
| Hic tamen et supra quos diximus inferiores | |
| partibus egregie multis multoque minores, | 735 |
| quamquam multa bene ac divinitus invenientes | |
| ex adyto tam quam cordis responsa dedere | |
| sanctius et multo certa ratione magis quam | |
| Pythia quae tripodi a Phoebi lauroque profatur, | |
| principiis tamen in rerum fecere ruinas | 740 |
| et graviter magni magno cecidere ibi casu. | |
| Primum quod motus exempto rebus inani | |
| constituunt et res mollis rarasque relinquunt | |
| aëra solem ignem terras animalia frugis | |
| nec tamen admiscent in eorum corpus inane; | 745 |
| deinde quod omnino finem non esse secandis | |
| corporibus facient neque pausam stare fragori | |
| nec prorsum in rebus minimum consistere qui<cquam>, | |
| cum videamus id extremum cuiusque cacumen | |
| esse quod ad sensus nostros minimum esse videtur, | 750 |
| conicere ut possis ex hoc, quae cernere non quis | |
| extremum quod habent, minimum consistere <rerum>. | |
| Huc accedit item, quoniam primordia rerum | |
| mollia constituunt, quae nos nativa videmus | |
| esse et mortali cum corpore, funditus ut qui | 755 |
| debeat ad nihilum iam rerum summa reverti | |
| de nihiloque renata vigescere copia rerum; | |
| quorum utrumque quid a vero iam distet habebis. | |
| Deinde inimica modis multis sunt atque veneno | |
| ipsa sibi inter se; quare aut congressa peribunt | 760 |
| aut ita diffugient, ut tempestate coacta | |
| fulmina diffugere atque imbris ventosque videmus. | |
| Denique quattuor ex rebus si cuncta creantur | |
| atque in eas rursum res omnia dissoluuntur, | |
| qui magis illa queunt rerum primordia dici | 765 |
| quam contra res illorum retroque putari? | |
| alternis gignuntur enim mutantque colorem | |
| et totam inter se naturam tempore ab omni. | |
| [fulmina diffugere atque imbris ventosque videmus.] | |
| sin ita forte putas ignis terraeque coire | 770 |
| corpus et aërias auras roremque liquoris, | |
| nil in concilio naturam ut mutet eorum, | |
| nulla tibi ex illis poterit res esse creata, | |
| non animans, non exanimo cum corpore, ut arbos; | |
| quippe suam quicque in coetu variantis acervi | 775 |
| naturam ostendet mixtusque videbitur aër | |
| cum terra simul et quodam cum rore manere. | |
| at primordia gignundis in rebus oportet | |
| naturam clandestinam caecamque adhibere, | |
| emineat ne quid, quod contra pugnet et obstet | 780 |
| quo minus esse queat proprie quodcumque creatur. | |
| Quin etiam repetunt a caelo atque ignibus eius | |
| et primum faciunt ignem se vertere in auras | |
| aëris, hinc imbrem gigni terramque creari | |
| ex imbri retroque a terra cuncta reverti, | 785 |
| umorem primum, post aëra, deinde calorem, | |
| nec cessare haec inter se mutare, meare | |
| a caelo ad terram, de terra ad sidera mundi. | |
| quod facere haud ullo debent primordia pacto. | |
| immutabile enim quiddam superare necessest, | 790 |
| ne res ad nihilum redigantur funditus omnes; | |
| nam quod cumque suis mutatum finibus exit, | |
| continuo hoc mors est illius quod fuit ante. | |
| quapropter quoniam quae paulo diximus ante | |
| in commutatum veniunt, constare necessest | 795 |
| ex aliis ea, quae nequeant convertier usquam, | |
| ne tibi res redeant ad nilum funditus omnis; | |
| quin potius tali natura praedita quaedam | |
| corpora constituas, ignem si forte crearint, | |
| posse eadem demptis paucis paucisque tributis, | 800 |
| ordine mutato et motu, facere aëris auras, | |
| sic alias aliis rebus mutarier omnis? | |
| 'At manifesta palam res indicat' inquis 'in auras | |
| aëris e terra res omnis crescere alique; | |
| et nisi tempestas indulget tempore fausto | 805 |
| imbribus, ut tabe nimborum arbusta vacillent, | |
| solque sua pro parte fovet tribuitque calorem, | |
| crescere non possint fruges arbusta animantis.' | |
| scilicet et nisi nos cibus aridus et tener umor | |
| adiuvet, amisso iam corpore vita quoque omnis | 810 |
| omnibus e nervis atque ossibus exsoluatur; | |
| adiutamur enim dubio procul atque alimur nos | |
| certis ab rebus, certis aliae atque aliae res. | |
| ni mirum quia multa modis communia multis | |
| multarum rerum in rebus primordia mixta | 815 |
| sunt, ideo variis variae res rebus aluntur. | |
| atque eadem magni refert primordia saepe | |
| cum quibus et quali positura contineantur | |
| et quos inter se dent motus accipiantque; | |
| namque eadem caelum mare terras flumina solem | 820 |
| constituunt, eadem fruges arbusta animantis, | |
| verum aliis alioque modo commixta moventur. | |
| quin etiam passim nostris in versibus ipsis | |
| multa elementa vides multis communia verbis, | |
| cum tamen inter se versus ac verba necessest | 825 |
| confiteare et re et sonitu distare sonanti. | |
| tantum elementa queunt permutato ordine solo; | |
| at rerum quae sunt primordia, plura adhibere | |
| possunt unde queant variae res quaeque creari. | |
| Nunc et Anaxagorae scrutemur homoeomerian | 830 |
| quam Grai memorant nec nostra dicere lingua | |
| concedit nobis patrii sermonis egestas, | |
| sed tamen ipsam rem facilest exponere verbis. | |
| principio, rerum quam dicit homoeomerian, | |
| ossa videlicet e pauxillis atque minutis | 835 |
| ossibus hic et de pauxillis atque minutis | |
| visceribus viscus gigni sanguenque creari | |
| sanguinis inter se multis coeuntibus guttis | |
| ex aurique putat micis consistere posse | |
| aurum et de terris terram concrescere parvis, | 840 |
| ignibus ex ignis, umorem umoribus esse, | |
| cetera consimili fingit ratione putatque. | |
| nec tamen esse ulla de parte in rebus inane | |
| concedit neque corporibus finem esse secandis. | |
| quare in utraque mihi pariter ratione videtur | 845 |
| errare atque illi, supra quos diximus ante. | |
| Adde quod inbecilla nimis primordia fingit; | |
| si primordia sunt, simili quae praedita constant | |
| natura atque ipsae res sunt aequeque laborant | |
| et pereunt, neque ab exitio res ulla refrenat. | 850 |
| nam quid in oppressu valido durabit eorum, | |
| ut mortem effugiat, leti sub dentibus ipsis? | |
| ignis an umor an aura? quid horum? sanguen an ossa? | |
| nil ut opinor, ubi ex aequo res funditus omnis | |
| tam mortalis erit quam quae manifesta videmus | 855 |
| ex oculis nostris aliqua vi victa perire. | |
| at neque reccidere ad nihilum res posse neque autem | |
| crescere de nihilo testor res ante probatas. | |
| Praeterea quoniam cibus auget corpus alitque, | |
| scire licet nobis venas et sanguen et ossa | 860 |
| * * * | 860a |
| sive cibos omnis commixto corpore dicent | 861 |
| esse et habere in se nervorum corpora parva | |
| ossaque et omnino venas partisque cruoris, | |
| fiet uti cibus omnis et aridus et liquor ipse | |
| ex alienigenis rebus constare putetur, | 865 |
| ossibus et nervis sanieque et sanguine mixto. | |
| Praeterea quae cumque e terra corpora crescunt, | |
| si sunt in terris, terram constare necessest | |
| ex alienigenis, quae terris exoriuntur. | |
| transfer item, totidem verbis utare licebit: | 870 |
| in lignis si flamma latet fumusque cinisque, | |
| ex alienigenis consistant ligna necessest, | |
| [praeterea tellus quae corpora cumque alit auget] | |
| ex alienigenis, quae lignis <ex>oriuntur. | |
| Linquitur hic quaedam latitandi copia tenvis, | 875 |
| id quod Anaxagoras sibi sumit, ut omnibus omnis | |
| res putet inmixtas rebus latitare, sed illud | |
| apparere unum, cuius sint plurima mixta | |
| et magis in promptu primaque in fronte locata. | |
| quod tamen a vera longe ratione repulsumst; | 880 |
| conveniebat enim fruges quoque saepe, minaci | |
| robore cum in saxi franguntur, mittere signum | |
| sanguinis aut aliquid, nostro quae corpore aluntur. | |
| cum lapidi in lapidem terimus, manare cruorem | |
| consimili ratione herbis quoque saepe decebat, | 885 |
| et latices dulcis guttas similique sapore | |
| mittere, lanigerae quali sunt ubere lactis, | |
| scilicet et glebis terrarum saepe friatis | |
| herbarum genera et fruges frondesque videri | |
| dispertita inter terram latitare minute, | 890 |
| postremo in lignis cinerem fumumque videri, | |
| cum praefracta forent, ignisque latere minutos. | |
| quorum nil fieri quoniam manifesta docet res, | |
| scire licet non esse in rebus res ita mixtas, | |
| verum semina multimodis inmixta latere | 895 |
| multarum rerum in rebus communia debent. | |
| 'At saepe in magnis fit montibus' inquis 'ut altis | |
| arboribus vicina cacumina summa terantur | |
| inter se validis facere id cogentibus austris, | |
| donec flammai fulserunt flore coorto.' | 900 |
| scilicet et non est lignis tamen insitus ignis, | |
| verum semina sunt ardoris multa, terendo | |
| quae cum confluxere, creant incendia silvis. | |
| quod si facta foret silvis abscondita flamma, | |
| non possent ullum tempus celarier ignes, | 905 |
| conficerent volgo silvas, arbusta cremarent. | |
| iamne vides igitur, paulo quod diximus ante, | |
| permagni referre eadem primordia saepe | |
| cum quibus et quali positura contineantur | |
| et quos inter se dent motus accipiantque, | 910 |
| atque eadem paulo inter se mutata creare | |
| ignes et lignum? quo pacto verba quoque ipsa | |
| inter se paulo mutatis sunt elementis, | |
| cum ligna atque ignes distincta voce notemus. | |
| Denique iam quae cumque in rebus cernis apertis | 915 |
| si fieri non posse putas, quin materiai | |
| corpora consimili natura praedita fingas, | |
| hac ratione tibi pereunt primordia rerum: | |
| fiet uti risu tremulo concussa cachinnent | |
| et lacrimis salsis umectent ora genasque. | 920 |
| Nunc age, quod super est, cognosce et clarius audi. | |
| nec me animi fallit quam sint obscura; sed acri | |
| percussit thyrso laudis spes magna meum cor | |
| et simul incussit suavem mi in pectus amorem | |
| Musarum, quo nunc instinctus mente vigenti | 925 |
| avia Pieridum peragro loca nullius ante | |
| trita solo. iuvat integros accedere fontis | |
| atque haurire iuvatque novos decerpere flores | |
| insignemque meo capiti petere inde coronam, | |
| unde prius nulli velarint tempora Musae; | 930 |
| primum quod magnis doceo de rebus et artis | |
| religionum animum nodis exsolvere pergo, | |
| deinde quod obscura de re tam lucida pango | |
| carmina musaeo contingens cuncta lepore. | |
| id quoque enim non ab nulla ratione videtur; | 935 |
| sed vel uti pueris absinthia taetra medentes | |
| cum dare conantur, prius oras pocula circum | |
| contingunt mellis dulci flavoque liquore, | |
| ut puerorum aetas inprovida ludificetur | |
| labrorum tenus, interea perpotet amarum | 940 |
| absinthi laticem deceptaque non capiatur, | |
| sed potius tali facto recreata valescat, | |
| sic ego nunc, quoniam haec ratio plerumque videtur | |
| tristior esse quibus non est tractata, retroque | |
| volgus abhorret ab hac, volui tibi suaviloquenti | 945 |
| carmine Pierio rationem exponere nostram | |
| et quasi musaeo dulci contingere melle, | |
| si tibi forte animum tali ratione tenere | |
| versibus in nostris possem, dum perspicis omnem | |
| naturam rerum, qua constet compta figura. | 950 |
| Sed quoniam docui solidissima materiai | |
| corpora perpetuo volitare invicta per aevom, | |
| nunc age, summai quaedam sit finis eorum | |
| nec<ne> sit, evolvamus; item quod inane repertumst | |
| seu locus ac spatium, res in quo quaeque gerantur, | 955 |
| pervideamus utrum finitum funditus omne | |
| constet an immensum pateat vasteque profundum. | |
| Omne quod est igitur nulla regione viarum | |
| finitumst; namque extremum debebat habere. | |
| extremum porro nullius posse videtur | 960 |
| esse, nisi ultra sit quod finiat, ut videatur | |
| quo non longius haec sensus natura sequatur. | |
| nunc extra summam quoniam nihil esse fatendum, | |
| non habet extremum, caret ergo fine modoque. | |
| nec refert quibus adsistas regionibus eius; | 965 |
| usque adeo, quem quisque locum possedit, in omnis | |
| tantundem partis infinitum omne relinquit. | |
| Praeterea si iam finitum constituatur | |
| omne quod est spatium, si quis procurrat ad oras | |
| ultimus extremas iaciatque volatile telum, | 970 |
| id validis utrum contortum viribus ire | |
| quo fuerit missum mavis longeque volare, | |
| an prohibere aliquid censes obstareque posse? | |
| alterutrum fatearis enim sumasque necessest. | |
| quorum utrumque tibi effugium praecludit et omne | 975 |
| cogit ut exempta concedas fine patere. | |
| nam sive est aliquid quod probeat efficiatque | |
| quo minus quo missum est veniat finique locet se, | |
| sive foras fertur, non est a fine profectum. | |
| hoc pacto sequar atque, oras ubi cumque locaris | 980 |
| extremas, quaeram: quid telo denique fiet? | |
| fiet uti nusquam possit consistere finis | |
| effugiumque fugae prolatet copia semper. | |
| Praeterea spatium summai totius omne | |
| undique si inclusum certis consisteret oris | 985 |
| finitumque foret, iam copia materiai | |
| undique ponderibus solidis confluxet ad imum | |
| nec res ulla geri sub caeli tegmine posset | |
| nec foret omnino caelum neque lumina solis, | |
| quippe ubi materies omnis cumulata iaceret | 990 |
| ex infinito iam tempore subsidendo. | |
| at nunc ni mirum requies data principiorum | |
| corporibus nullast, quia nil est funditus imum, | |
| quo quasi confluere et sedes ubi ponere possint. | |
| semper in adsiduo motu res quaeque geruntur | 995 |
| partibus <in> cunctis, infernaque suppeditantur | |
| ex infinito cita corpora materiai. | |
| Postremo ante oculos res rem finire videtur; | |
| aër dissaepit collis atque aëra montes, | |
| terra mare et contra mare terras terminat omnis; | 1000 |
| omne quidem vero nihil est quod finiat extra. | |
| est igitur natura loci spatiumque profundi, | |
| quod neque clara suo percurrere fulmina cursu | |
| perpetuo possint aevi labentia tractu | |
| nec prorsum facere ut restet minus ire meando; | 1005 |
| usque adeo passim patet ingens copia rebus | |
| finibus exemptis in cunctas undique partis. | |
| Ipsa modum porro sibi rerum summa parare | |
| ne possit, natura tenet, quae corpus inane | |
| et quod inane autem est finiri corpore cogit, | 1010 |
| ut sic alternis infinita omnia reddat, | |
| aut etiam alterutrum, nisi terminet alterum eorum, | |
| simplice natura pateat tamen inmoderatum, | |
| nec mare nec tellus neque caeli lucida templa | |
| nec mortale genus nec divum corpora sancta | 1015 |
| exiguum possent horai sistere tempus; | |
| nam dispulsa suo de coetu materiai | |
| copia ferretur magnum per inane soluta, | |
| sive adeo potius numquam concreta creasset | |
| ullam rem, quoniam cogi disiecta nequisset. | 1020 |
| nam certe neque consilio primordia rerum | |
| ordine se suo quaeque sagaci mente locarunt | |
| nec quos quaeque <darent motus pepigere profecto> | |
| sed quia multa modis multis mutata per omne | |
| ex infinito vexantur percita plagis, | 1025 |
| omne genus motus et coetus experiundo | |
| tandem deveniunt in talis disposituras, | |
| qualibus haec rerum consistit summa creata, | |
| et multos etiam magnos servata per annos | |
| ut semel in motus coniectast convenientis, | 1030 |
| efficit ut largis avidum mare fluminis undis | |
| integrent amnes et solis terra vapore | |
| fota novet fetus summissaque gens animantum | |
| floreat et vivant labentis aetheris ignes. | |
| quod nullo facerent pacto, nisi materiai | 1035 |
| ex infinito suboriri copia posset, | |
| unde amissa solent reparare in tempore quaeque. | |
| nam vel uti privata cibo natura animantum | |
| diffluit amittens corpus, sic omnia debent | |
| dissolui simul ac defecit suppeditare | 1040 |
| materies aliqua ratione aversa viai. | |
| nec plagae possunt extrinsecus undique summam | |
| conservare omnem, quae cumque est conciliata. | |
| cudere enim crebro possunt partemque morari, | |
| dum veniant aliae ac suppleri summa queatur; | 1045 |
| inter dum resilire tamen coguntur et una | |
| principiis rerum spatium tempusque fugai | |
| largiri, ut possint a coetu libera ferri. | |
| quare etiam atque etiam suboriri multa necessest, | |
| et tamen ut plagae quoque possint suppetere ipsae, | 1050 |
| infinita opus est vis undique materiai. | |
| Illud in his rebus longe fuge credere, Memmi, | |
| in medium summae quod dicunt omnia niti | |
| atque ideo mundi naturam stare sine ullis | |
| ictibus externis neque quoquam posse resolvi | 1055 |
| summa atque ima, quod in medium sint omnia nixa, | |
| ipsum si quicquam posse in se sistere credis, | |
| et quae pondera sunt sub terris omnia sursum | |
| nitier in terraque retro requiescere posta, | |
| ut per aquas quae nunc rerum simulacra videmus; | 1060 |
| et simili ratione animalia suppa vagari | |
| contendunt neque posse e terris in loca caeli | |
| reccidere inferiora magis quam corpora nostra | |
| sponte sua possint in caeli templa volare; | |
| illi cum videant solem, nos sidera noctis | 1065 |
| cernere et alternis nobiscum tempora caeli | |
| dividere et noctes parilis agitare diebus. | |
| sed vanus stolidis haec * * * | |
| amplexi quod habent perv * * * | |
| nam medium nihil esse potest * * * | 1070 |
| infinita; neque omnino, si iam <medium sit>, | |
| possit ibi quicquam consistere * * * | |
| quam quavis alia longe ratione * * * | |
| omnis enim locus ac spatium, quod in<ane vocamus>, | |
| per medium, per non medium, concedere <debet> | 1075 |
| aeque ponderibus, motus qua cumque feruntur. | |
| nec quisquam locus est, quo corpora cum venerunt, | |
| ponderis amissa vi possint stare <in> inani; | |
| nec quod inane autem est ulli subsistere debet, | |
| quin, sua quod natura petit, concedere pergat. | 1080 |
| haud igitur possunt tali ratione teneri | |
| res in concilium medii cuppedine victae. | |
| Praeterea quoniam non omnia corpora fingunt | |
| in medium niti, sed terrarum atque liquoris | |
| umorem ponti magnasque e montibus undas, | 1086 |
| et quasi terreno quae corpore contineantur, | 1085 |
| at contra tenuis exponunt aëris auras | 1087 |
| et calidos simul a medio differrier ignis, | |
| atque ideo totum circum tremere aethera signis | |
| et solis flammam per caeli caerula pasci, | 1090 |
| quod calor a medio fugiens se ibi conligat omnis, | |
| nec prorsum arboribus summos frondescere ramos | |
| posse, nisi a terris paulatim cuique cibatum | |
| * * * | 1094-1101 |
| ne volucri ritu flammarum moenia mundi | 1102 |
| diffugiant subito magnum per inane soluta | |
| et ne cetera consimili ratione sequantur | |
| neve ruant caeli tonitralia templa superne | 1105 |
| terraque se pedibus raptim subducat et omnis | |
| inter permixtas rerum caelique ruinas | |
| corpora solventes abeat per inane profundum, | |
| temporis ut puncto nihil extet reliquiarum | |
| desertum praeter spatium et primordia caeca. | 1110 |
| nam qua cumque prius de parti corpora desse | |
| constitues, haec rebus erit pars ianua leti, | |
| hac se turba foras dabit omnis materiai. | |
| Haec sic pernosces parva perductus opella; | |
| namque alid ex alio clarescet nec tibi caeca | 1115 |
| nox iter eripiet, quin ultima naturai | |
| pervideas: ita res accendent lumina rebus. |