| LIBER IV | |
| Protinus aërii mellis caelestia dona | 4.1 |
| exsequar: hanc etiam, Maecenas, aspice partem. | |
| admiranda tibi leuium spectacula rerum | |
| magnanimosque duces totiusque ordine gentis | |
| mores et studia et populos et proelia dicam. | 5 |
| in tenui labor; at tenuis non gloria, si quem | |
| numina laeua sinunt auditque uocatus Apollo. | |
| Principio sedes apibus statioque petenda, | |
| quo neque sit uentis aditus (nam pabula uenti | |
| ferre domum prohibent) neque oues haedique petulci | 10 |
| floribus insultent, aut errans bucula campo | |
| decutiat rorem et surgentis atterat herbas. | |
| absint et picti squalentia terga lacerti | |
| pinguibus a stabulis, meropesque aliaeque uolucres | |
| et manibus Procne pectus signata cruentis; | 15 |
| omnia nam late uastant ipsasque uolantis | |
| ore ferunt dulcem nidis immitibus escam. | |
| at liquidi fontes et stagna uirentia musco | |
| adsint et tenuis fugiens per gramina riuus, | |
| palmaque uestibulum aut ingens oleaster inumbret, | 20 |
| ut, cum prima noui ducent examina reges | |
| uere suo ludetque fauis emissa iuuentus, | |
| uicina inuitet decedere ripa calori | |
| obuiaque hospitiis teneat frondentibus arbos. | |
| in medium, seu stabit iners seu profluet umor, | 25 |
| transuersas salices et grandia conice saxa, | |
| pontibus ut crebris possint consistere et alas | |
| pandere ad aestiuum solem, si forte morantis | |
| sparserit aut praeceps Neptuno immerserit Eurus. | |
| haec circum casiae uirides et olentia late | 30 |
| serpylla et grauiter spirantis copia thymbrae | |
| floreat, inriguumque bibant uiolaria fontem. | |
| ipsa autem, seu corticibus tibi suta cauatis | |
| seu lento fuerint aluaria uimine texta, | |
| angustos habeant aditus; nam frigore mella | 35 |
| cogit hiems, eademque calor liquefacta remittit. | |
| utraque uis apibus pariter metuenda; neque illae | |
| nequiquam in tectis certatim tenuia cera | |
| spiramenta linunt, fucoque et floribus oras | |
| explent, collectumque haec ipsa ad munera gluten | 40 |
| et uisco et Phrygiae seruant pice lentius Idae. | |
| saepe etiam effossis, si uera est fama, latebris | |
| sub terra fouere larem, penitusque repertae | |
| pumicibusque cauis exesaeque arboris antro. | |
| tu tamen et leui rimosa cubilia limo | 45 |
| ungue fouens circum, et raras superinice frondes. | |
| neu propius tectis taxum sine, neue rubentis | |
| ure foco cancros, altae neu crede paludi, | |
| aut ubi odor caeni grauis aut ubi concaua pulsu | |
| saxa sonant uocisque offensa resultat imago. | 50 |
| Quod superest, ubi pulsam hiemem sol aureus egit | |
| sub terras caelumque aestiua luce reclusit, | |
| illae continuo saltus siluasque peragrant | |
| purpureosque metunt flores et flumina libant | |
| summa leues. hinc nescio qua dulcedine laetae | 55 |
| progeniem nidosque fouent, hinc arte recentis | |
| excudunt ceras et mella tenacia fingunt. | |
| hinc ubi iam emissum caueis ad sidera caeli | |
| nare per aestatem liquidam suspexeris agmen | |
| obscuramque trahi uento mirabere nubem, | 60 |
| contemplator: aquas dulcis et frondea semper | |
| tecta petunt. huc tu iussos asperge sapores, | |
| trita melisphylla et cerinthae ignobile gramen, | |
| tinnitusque cie et Matris quate cymbala circum: | |
| ipsae consident medicatis sedibus, ipsae | 65 |
| intima more suo sese in cunabula condent. | |
| Sin autem ad pugnam exierint—nam saepe duobus | |
| regibus incessit magno discordia motu, | |
| continuoque animos uulgi et trepidantia bello | |
| corda licet longe praesciscere; namque morantis | 70 |
| Martius ille aeris rauci canor increpat, et uox | |
| auditur fractos sonitus imitata tubarum. | |
| tum trepidae inter se coeunt pennisque coruscant | |
| spiculaque exacuunt rostris aptantque lacertos | |
| et circa regem atque ipsa ad praetoria densae | 75 |
| miscentur magnisque uocant clamoribus hostem. | |
| ergo ubi uer nactae sudum camposque patentis, | |
| erumpunt portis, concurritur, aethere in alto | |
| fit sonitus, magnum mixtae glomerantur in orbem | |
| praecipitesque cadunt; non densior aëre grando, | 80 |
| nec de concussa tantum pluit ilice glandis. | |
| ipsi per medias acies insignibus alis | |
| ingentis animos angusto in pectore uersant, | |
| usque adeo obnixi non cedere dum grauis aut hos | |
| aut hos uersa fuga uictor dare terga subegit. | 85 |
| hi motus animorum atque haec certamina tanta | |
| pulueris exigui iactu compressa quiescent. | |
| Verum ubi ductores acie reuocaueris ambo, | |
| deterior qui uisus, eum, ne prodigus obsit, | |
| dede neci; melior uacua sine regnet in aula. | 90 |
| alter erit maculis auro squalentibus ardens— | |
| nam duo sunt genera: hic melior insignis et ore | |
| et rutilis clarus squamis; ille horridus alter | |
| desidia latamque trahens inglorius aluum. | |
| ut binae regum facies, ita corpora plebis: | 95 |
| namque aliae turpes horrent, ceu puluere ab alto | |
| cum uenit et sicco terram spuit ore uiator | |
| aridus; elucent aliae et fulgore coruscant | |
| ardentes auro et paribus lita corpora guttis. | |
| haec potior suboles, hinc caeli tempore certo | 100 |
| dulcia mella premes, nec tantum dulcia quantum | |
| et liquida et durum Bacchi domitura saporem. | |
| At cum incerta uolant caeloque examina ludunt | |
| contemnuntque fauos et frigida tecta relinquunt, | |
| instabilis animos ludo prohibebis inani. | 105 |
| nec magnus prohibere labor: tu regibus alas | |
| eripe; non illis quisquam cunctantibus altum | |
| ire iter aut castris audebit uellere signa. | |
| inuitent croceis halantes floribus horti | |
| et custos furum atque auium cum falce saligna | 110 |
| Hellespontiaci seruet tutela Priapi. | |
| ipse thymum tinosque ferens de montibus altis | |
| tecta serat late circum, cui talia curae; | |
| ipse labore manum duro terat, ipse feracis | |
| figat humo plantas et amicos inriget imbris. | 115 |
| Atque equidem, extremo ni iam sub fine laborum | |
| uela traham et terris festinem aduertere proram, | |
| forsitan et pinguis hortos quae cura colendi | |
| ornaret canerem biferique rosaria Paesti, | |
| quoque modo potis gauderent intiba riuis | 120 |
| et uirides apio ripae, tortusque per herbam | |
| cresceret in uentrem cucumis; nec sera comantem | |
| narcissum aut flexi tacuissem uimen acanthi | |
| pallentisque hederas et amantis litora myrtos. | |
| namque sub Oebaliae memini me turribus arcis, | 125 |
| qua niger umectat flauentia culta Galaesus, | |
| Corycium uidisse senem, cui pauca relicti | |
| iugera ruris erant, nec fertilis illa iuuencis | |
| nec pecori opportuna seges nec commoda Baccho. | |
| hic rarum tamen in dumis olus albaque circum | 130 |
| lilia uerbenasque premens uescumque papauer | |
| regum aequabat opes animis, seraque reuertens | |
| nocte domum dapibus mensas onerabat inemptis. | |
| primus uere rosam atque autumno carpere poma, | |
| et cum tristis hiems etiamnum frigore saxa | 135 |
| rumperet et glacie cursus frenaret aquarum, | |
| ille comam mollis iam tondebat hyacinthi | |
| aestatem increpitans seram Zephyrosque morantis. | |
| ergo apibus fetis idem atque examine multo | |
| primus abundare et spumantia cogere pressis | 140 |
| mella fauis; illi tiliae atque uberrima tinus, | |
| quotque in flore nouo pomis se fertilis arbos | |
| induerat, totidem autumno matura tenebat. | |
| ille etiam seras in uersum distulit ulmos | |
| eduramque pirum et spinos iam pruna ferentis | 145 |
| iamque ministrantem platanum potantibus umbras. | |
| uerum haec ipse equidem spatiis exclusus iniquis | |
| praetereo atque aliis post me memoranda relinquo. | |
| Nunc age, naturas apibus quas Iuppiter ipse | |
| addidit expediam, pro qua mercede canoros | 150 |
| Curetum sonitus crepitantiaque aera secutae | |
| Dictaeo caeli regem pauere sub antro. | |
| solae communis natos, consortia tecta | |
| urbis habent magnisque agitant sub legibus aeuum, | |
| et patriam solae et certos nouere penatis; | 155 |
| uenturaeque hiemis memores aestate laborem | |
| experiuntur et in medium quaesita reponunt. | |
| namque aliae uictu inuigilant et foedere pacto | |
| exercentur agris; pars intra saepta domorum | |
| narcissi lacrimam et lentum de cortice gluten | 160 |
| prima fauis ponunt fundamina, deinde tenacis | |
| suspendunt ceras; aliae spem gentis adultos | |
| educunt fetus; aliae purissima mella | |
| stipant et liquido distendunt nectare cellas; | |
| sunt quibus ad portas cecidit custodia sorti, | 165 |
| inque uicem speculantur aquas et nubila caeli, | |
| aut onera accipiunt uenientum, aut agmine facto | |
| ignauum fucos pecus a praesepibus arcent: | |
| feruet opus, redolentque thymo fraglantia mella. | |
| ac ueluti lentis Cyclopes fulmina massis | 170 |
| cum properant, alii taurinis follibus auras | |
| accipiunt redduntque, alii stridentia tingunt | |
| aera lacu; gemit impositis incudibus Aetna; | |
| illi inter sese magna ui bracchia tollunt | |
| in numerum, uersantque tenaci forcipe ferrum: | 175 |
| non aliter, si parua licet componere magnis, | |
| Cecropias innatus apes amor urget habendi | |
| munere quamque suo. grandaeuis oppida curae | |
| et munire fauos et daedala fingere tecta. | |
| at fessae multa referunt se nocte minores, | 180 |
| crura thymo plenae; pascuntur et arbuta passim | |
| et glaucas salices casiamque crocumque rubentem | |
| et pinguem tiliam et ferrugineos hyacinthos. | |
| omnibus una quies operum, labor omnibus unus: | |
| mane ruunt portis, nusquam mora; rursus easdem | 185 |
| Vesper ubi e pastu tandem decedere campis | |
| admonuit, tum tecta petunt, tum corpora curant; | |
| fit sonitus, mussantque oras et limina circum. | |
| post, ubi iam thalamis se composuere, siletur | |
| in noctem, fessosque sopor suus occupat artus. | 190 |
| nec uero a stabulis pluuia impendente recedunt | |
| longius, aut credunt caelo aduentantibus Euris, | |
| sed circum tutae sub moenibus urbis aquantur | |
| excursusque breuis temptant, et saepe lapillos, | |
| ut cumbae instabiles fluctu iactante saburram, | 195 |
| tollunt, his sese per inania nubila librant. | |
| Illum adeo placuisse apibus mirabere morem, | |
| quod neque concubitu indulgent, nec corpora segnes | |
| in Venerem soluunt aut fetus nixibus edunt; | |
| uerum ipsae e foliis natos, e suauibus herbis | 200 |
| ore legunt, ipsae regem paruosque Quirites | |
| sufficiunt, aulasque et cerea regna refingunt. | |
| saepe etiam duris errando in cotibus alas | |
| attriuere, ultroque animam sub fasce dedere: | |
| tantus amor florum et generandi gloria mellis. | 205 |
| ergo ipsas quamuis angusti terminus aeui | |
| excipiat (neque enim plus septima ducitur aestas), | |
| at genus immortale manet, multosque per annos | |
| stat fortuna domus, et aui numerantur auorum. | |
| Praeterea regem non sic Aegyptus et ingens | 210 |
| Lydia nec populi Parthorum aut Medus Hydaspes | |
| obseruant. rege incolumi mens omnibus una est; | |
| amisso rupere fidem, constructaque mella | |
| diripuere ipsae et cratis soluere fauorum. | |
| ille operum custos, illum admirantur et omnes | 215 |
| circumstant fremitu denso stipantque frequentes, | |
| et saepe attollunt umeris et corpora bello | |
| obiectant pulchramque petunt per uulnera mortem. | |
| His quidam signis atque haec exempla secuti | |
| esse apibus partem diuinae mentis et haustus | 220 |
| aetherios dixere; deum namque ire per omnis | |
| terrasque tractusque maris caelumque profundum; | |
| hinc pecudes, armenta, uiros, genus omne ferarum, | |
| quemque sibi tenuis nascentem arcessere uitas: | |
| scilicet huc reddi deinde ac resoluta referri | 225 |
| omnia, nec morti esse locum, sed uiua uolare | |
| sideris in numerum atque alto succedere caelo. | |
| Si quando sedem augustam seruataque mella | |
| thesauris relines, prius haustu sparsus aquarum | |
| ora foue, fumosque manu praetende sequacis. | 230 |
| bis grauidos cogunt fetus, duo tempora messis: | |
| Taygete simul os terris ostendit honestum | |
| Pleas et Oceani spretos pede reppulit amnis, | |
| aut eadem sidus fugiens ubi Piscis aquosi | |
| tristior hibernas caelo descendit in undas. | 235 |
| illis ira modum supra est, laesaeque uenenum | |
| morsibus inspirant, et spicula caeca relinquunt | |
| adfixae uenis, animasque in uulnere ponunt. | |
| sin duram metues hiemem parcesque futuro | |
| contusosque animos et res miserabere fractas, | 240 |
| at suffire thymo cerasque recidere inanis | |
| quis dubitet? nam saepe fauos ignotus adedit | |
| stelio et lucifugis congesta cubilia blattis | |
| immunisque sedens aliena ad pabula fucus; | |
| aut asper crabro imparibus se immiscuit armis, | 245 |
| aut dirum tiniae genus aut inuisa Mineruae | |
| laxos in foribus suspendit aranea cassis. | |
| quo magis exhaustae fuerint, hoc acrius omnes | |
| incumbent generis lapsi sarcire ruinas | |
| complebuntque foros et floribus horrea texent. | 250 |
| Si uero, quoniam casus apibus quoque nostros | |
| uita tulit, tristi languebunt corpora morbo— | |
| quod iam non dubiis poteris cognoscere signis: | |
| continuo est aegris alius color; horrida uultum | |
| deformat macies; tum corpora luce carentum | 255 |
| exportant tectis et tristia funera ducunt; | |
| aut illae pedibus conexae ad limina pendent | |
| aut intus clausis cunctantur in aedibus omnes | |
| ignauaeque fame et contracto frigore pigrae. | |
| tum sonus auditur grauior, tractimque susurrant, | 260 |
| frigidus ut quondam siluis immurmurat Auster, | |
| ut mare sollicitum stridit refluentibus undis, | |
| aestuat ut clausis rapidus fornacibus ignis. | |
| hic iam galbaneos suadebo incendere odores | |
| mellaque harundineis inferre canalibus, ultro | 265 |
| hortantem et fessas ad pabula nota uocantem. | |
| proderit et tunsum gallae admiscere saporem | |
| arentisque rosas, aut igni pinguia multo | |
| defruta uel psithia passos de uite racemos, | |
| Cecropiumque thymum et graue olentia centaurea. | 270 |
| est etiam flos in pratis cui nomen amello | |
| fecere agricolae, facilis quaerentibus herba; | |
| namque uno ingentem tollit de caespite siluam | |
| aureus ipse, sed in foliis, quae plurima circum | |
| funduntur, uiolae sublucet purpura nigrae; | 275 |
| saepe deum nexis ornatae torquibus arae; | |
| asper in ore sapor; tonsis in uallibus illum | |
| pastores et curua legunt prope flumina Mellae. | |
| huius odorato radices incoque Baccho | |
| pabulaque in foribus plenis appone canistris. | 280 |
| Sed si quem proles subito defecerit omnis | |
| nec genus unde nouae stirpis reuocetur habebit, | |
| tempus et Arcadii memoranda inuenta magistri | |
| pandere, quoque modo caesis iam saepe iuuencis | |
| insincerus apes tulerit cruor. altius omnem | 285 |
| expediam prima repetens ab origine famam. | |
| nam qua Pellaei gens fortunata Canopi | |
| accolit effuso stagnantem flumine Nilum | |
| et circum pictis uehitur sua rura phaselis, | |
| quaque pharetratae uicinia Persidis urget, | 290 |
| et diuersa ruens septem discurrit in ora | 292 |
| usque coloratis amnis deuexus ab Indis, | |
| et uiridem Aegyptum nigra fecundat harena, | 291 |
| omnis in hac certam regio iacit arte salutem. | 294 |
| exiguus primum atque ipsos contractus in usus | 295 |
| eligitur locus; hunc angustique imbrice tecti | |
| parietibusque premunt artis, et quattuor addunt, | |
| quattuor a uentis obliqua luce fenestras. | |
| tum uitulus bima curuans iam cornua fronte | |
| quaeritur; huic geminae nares et spiritus oris | 300 |
| multa reluctanti obstruitur, plagisque perempto | |
| tunsa per integram soluuntur uiscera pellem. | |
| sic positum in clauso linquunt et ramea costis | |
| subiciunt fragmenta, thymum casiasque recentis. | |
| hoc geritur Zephyris primum impellentibus undas, | 305 |
| ante nouis rubeant quam prata coloribus, ante | |
| garrula quam tignis nidum suspendat hirundo. | |
| interea teneris tepefactus in ossibus umor | |
| aestuat, et uisenda modis animalia miris, | |
| trunca pedum primo, mox et stridentia pennis, | 310 |
| miscentur, tenuemque magis magis aëra carpunt, | |
| donec ut aestiuis effusus nubibus imber | |
| erupere, aut ut neruo pulsante sagittae, | |
| prima leues ineunt si quando proelia Parthi. | |
| Quis deus hanc, Musae, quis nobis extudit artem? | 315 |
| unde noua ingressus hominum experientia cepit? | |
| pastor Aristaeus fugiens Peneia Tempe, | |
| amissis, ut fama, apibus morboque fameque, | |
| tristis ad extremi sacrum caput astitit amnis | |
| multa querens, atque hac adfatus uoce parentem: | 320 |
| 'mater, Cyrene mater, quae gurgitis huius | |
| ima tenes, quid me praeclara stirpe deorum | |
| (si modo, quem perhibes, pater est Thymbraeus Apollo) | |
| inuisum fatis genuisti? aut quo tibi nostri | |
| pulsus amor? quid me caelum sperare iubebas? | 325 |
| en etiam hunc ipsum uitae mortalis honorem, | |
| quem mihi uix frugum et pecudum custodia sollers | |
| omnia temptanti extuderat, te matre relinquo. | |
| quin age et ipsa manu felicis erue siluas, | |
| fer stabulis inimicum ignem atque interfice messis, | 330 |
| ure sata et ualidam in uitis molire bipennem, | |
| tanta meae si te ceperunt taedia laudis.' | |
| At mater sonitum thalamo sub fluminis alti | |
| sensit. eam circum Milesia uellera Nymphae | |
| carpebant hyali saturo fucata colore, | 335 |
| Drymoque Xanthoque Ligeaque Phyllodoceque, | |
| caesariem effusae nitidam per candida colla, | |
| Cydippe et flaua Lycorias, altera uirgo, | 339 |
| altera tum primos Lucinae experta labores, | 340 |
| Clioque et Beroe soror, Oceanitides ambae, | |
| ambae auro, pictis incinctae pellibus ambae, | |
| atque Ephyre atque Opis et Asia Deiopea | |
| et tandem positis uelox Arethusa sagittis. | |
| inter quas curam Clymene narrabat inanem | 345 |
| Volcani, Martisque dolos et dulcia furta, | |
| aque Chao densos diuum numerabat amores. | |
| carmine quo captae dum fusis mollia pensa | |
| deuoluunt, iterum maternas impulit auris | |
| luctus Aristaei, uitreisque sedilibus omnes | 350 |
| obstipuere; sed ante alias Arethusa sorores | |
| prospiciens summa flauum caput extulit unda, | |
| et procul: 'o gemitu non frustra exterrita tanto, | |
| Cyrene soror, ipse tibi, tua maxima cura, | |
| tristis Aristaeus Penei genitoris ad undam | 355 |
| stat lacrimans, et te crudelem nomine dicit.' | |
| huic percussa noua mentem formidine mater | |
| 'duc, age, duc ad nos; fas illi limina diuum | |
| tangere' ait. simul alta iubet discedere late | |
| flumina, qua iuuenis gressus inferret. at illum | 360 |
| curuata in montis faciem circumstetit unda | |
| accepitque sinu uasto misitque sub amnem. | |
| iamque domum mirans genetricis et umida regna | |
| speluncisque lacus clausos lucosque sonantis | |
| ibat, et ingenti motu stupefactus aquarum | 365 |
| omnia sub magna labentia flumina terra | |
| spectabat diuersa locis, Phasimque Lycumque, | |
| et caput unde altus primum se erumpit Enipeus, | |
| unde pater Tiberinus et unde Aniena fluenta | |
| saxosusque sonans Hypanis Mysusque Caicus | 370 |
| et gemina auratus taurino cornua uultu | |
| Eridanus, quo non alius per pinguia culta | |
| in mare purpureum uiolentior effluit amnis. | |
| postquam est in thalami pendentia pumice tecta | |
| peruentum et nati fletus cognouit inanis | 375 |
| Cyrene, manibus liquidos dant ordine fontis | |
| germanae, tonsisque ferunt mantelia uillis; | |
| pars epulis onerant mensas et plena reponunt | |
| pocula, Panchaeis adolescunt ignibus arae. | |
| et mater 'cape Maeonii carchesia Bacchi: | 380 |
| Oceano libemus' ait. simul ipsa precatur | |
| Oceanumque patrem rerum Nymphasque sorores, | |
| centum quae siluas, centum quae flumina seruant. | |
| ter liquido ardentem perfundit nectare Vestam, | |
| ter flamma ad summum tecti subiecta reluxit. | 385 |
| omine quo firmans animum sic incipit ipsa: | |
| 'Est in Carpathio Neptuni gurgite uates | |
| caeruleus Proteus, magnum qui piscibus aequor | |
| et iuncto bipedum curru metitur equorum. | |
| hic nunc Emathiae portus patriamque reuisit | 390 |
| Pallenen; hunc et Nymphae ueneramur et ipse | |
| grandaeuus Nereus: nouit namque omnia uates, | |
| quae sint, quae fuerint, quae mox uentura trahantur; | |
| quippe ita Neptuno uisum est, immania cuius | |
| armenta et turpis pascit sub gurgite phocas. | 395 |
| hic tibi, nate, prius uinclis capiendus, ut omnem | |
| expediat morbi causam euentusque secundet. | |
| nam sine ui non ulla dabit praecepta, neque illum | |
| orando flectes; uim duram et uincula capto | |
| tende; doli circum haec demum frangentur inanes. | 400 |
| ipsa ego te, medios cum sol accenderit aestus, | |
| cum sitiunt herbae et pecori iam gratior umbra est, | |
| in secreta senis ducam, quo fessus ab undis | |
| se recipit, facile ut somno adgrediare iacentem. | |
| uerum ubi correptum manibus uinclisque tenebis, | 405 |
| tum uariae eludent species atque ora ferarum. | |
| fiet enim subito sus horridus atraque tigris | |
| squamosusque draco et fulua ceruice leaena, | |
| aut acrem flammae sonitum dabit atque ita uinclis | |
| excidet, aut in aquas tenuis dilapsus abibit. | 410 |
| sed quanto ille magis formas se uertet in omnis | |
| tam tu, nate, magis contende tenacia uincla, | |
| donec talis erit mutato corpore qualem | |
| uideris incepto tegeret cum lumina somno.' | |
| Haec ait et liquidum ambrosiae defundit odorem, | 415 |
| quo totum nati corpus perduxit; at illi | |
| dulcis compositis spirauit crinibus aura | |
| atque habilis membris uenit uigor. est specus ingens | |
| exesi latere in montis, quo plurima uento | |
| cogitur inque sinus scindit sese unda reductos, | 420 |
| deprensis olim statio tutissima nautis; | |
| intus se uasti Proteus tegit obice saxi. | |
| his iuuenem in latebris auersum a lumine Nympha | |
| conlocat, ipsa procul nebulis obscura resistit. | |
| iam rapidus torrens sitientis Sirius Indos | 425 |
| ardebat caelo et medium sol igneus orbem | |
| hauserat, arebant herbae et caua flumina siccis | |
| faucibus ad limum radii tepefacta coquebant, | |
| cum Proteus consueta petens e fluctibus antra | |
| ibat; eum uasti circum gens umida ponti | 430 |
| exsultans rorem late dispergit amarum. | |
| sternunt se somno diuersae in litore phocae; | |
| ipse, uelut stabuli custos in montibus olim, | |
| Vesper ubi e pastu uitulos ad tecta reducit | |
| auditisque lupos acuunt balatibus agni, | 435 |
| consedit scopulo medius, numerumque recenset. | |
| cuius Aristaeo quoniam est oblata facultas, | |
| uix defessa senem passus componere membra | |
| cum clamore ruit magno, manicisque iacentem | |
| occupat. ille suae contra non immemor artis | 440 |
| omnia transformat sese in miracula rerum, | |
| ignemque horribilemque feram fluuiumque liquentem. | |
| uerum ubi nulla fugam reperit fallacia, uictus | |
| in sese redit atque hominis tandem ore locutus | |
| 'nam quis te, iuuenum confidentissime, nostras | 445 |
| iussit adire domos? quidue hinc petis?' inquit. at ille: | |
| 'scis, Proteu, scis ipse, neque est te fallere quicquam: | |
| sed tu desine uelle. deum praecepta secuti | |
| uenimus hinc lassis quaesitum oracula rebus.' | |
| tantum effatus. ad haec uates ui denique multa | 450 |
| ardentis oculos intorsit lumine glauco, | |
| et grauiter frendens sic fatis ora resoluit: | |
| 'Non te nullius exercent numinis irae; | |
| magna luis commissa: tibi has miserabilis Orpheus | |
| haudquaquam ob meritum poenas, ni fata resistant, | 455 |
| suscitat, et rapta grauiter pro coniuge saeuit. | |
| illa quidem, dum te fugeret per flumina praeceps, | |
| immanem ante pedes hydrum moritura puella | |
| seruantem ripas alta non uidit in herba. | |
| at chorus aequalis Dryadum clamore supremos | 460 |
| impleuit montis; flerunt Rhodopeiae arces | |
| altaque Pangaea et Rhesi Mauortia tellus | |
| atque Getae atque Hebrus et Actias Orithyia. | |
| ipse caua solans aegrum testudine amorem | |
| te, dulcis coniunx, te solo in litore secum, | 465 |
| te ueniente die, te decedente canebat. | |
| Taenarias etiam fauces, alta ostia Ditis, | |
| et caligantem nigra formidine lucum | |
| ingressus, Manisque adiit regemque tremendum | |
| nesciaque humanis precibus mansuescere corda. | 470 |
| at cantu commotae Erebi de sedibus imis | |
| umbrae ibant tenues simulacraque luce carentum, | |
| quam multa in foliis auium se milia condunt, | |
| Vesper ubi aut hibernus agit de montibus imber, | |
| matres atque uiri defunctaque corpora uita | 475 |
| magnanimum heroum, pueri innuptaeque puellae, | |
| impositique rogis iuuenes ante ora parentum, | |
| quos circum limus niger et deformis harundo | |
| Cocyti tardaque palus inamabilis unda | |
| alligat et nouies Styx interfusa coercet. | 480 |
| quin ipsae stupuere domus atque intima Leti | |
| Tartara caeruleosque implexae crinibus anguis | |
| Eumenides, tenuitque inhians tria Cerberus ora, | |
| atque Ixionii uento rota constitit orbis. | |
| iamque pedem referens casus euaserat omnis, | 485 |
| redditaque Eurydice superas ueniebat ad auras | |
| pone sequens (namque hanc dederat Proserpina legem), | |
| cum subita incautum dementia cepit amantem, | |
| ignoscenda quidem, scirent si ignoscere Manes: | |
| restitit, Eurydicenque suam iam luce sub ipsa | 490 |
| immemor heu! uictusque animi respexit. ibi omnis | |
| effusus labor atque immitis rupta tyranni | |
| foedera, terque fragor stagnis auditus Auernis. | |
| illa "quis et me" inquit "miseram et te perdidit, Orpheu, | |
| quis tantus furor? en iterum crudelia retro | 495 |
| fata uocant, conditque natantia lumina somnus. | |
| iamque uale: feror ingenti circumdata nocte | |
| inualidasque tibi tendens, heu non tua, palmas." | |
| dixit et ex oculis subito, ceu fumus in auras | |
| commixtus tenuis, fugit diuersa, neque illum | 500 |
| prensantem nequiquam umbras et multa uolentem | |
| dicere praeterea uidit; nec portitor Orci | |
| amplius obiectam passus transire paludem. | |
| quid faceret? quo se rapta bis coniuge ferret? | |
| quo fletu Manis, quae numina uoce moueret? | 505 |
| illa quidem Stygia nabat iam frigida cumba. | |
| septem illum totos perhibent ex ordine mensis | |
| rupe sub aëria deserti ad Strymonis undam | |
| flesse sibi, et gelidis haec euoluisse sub antris | |
| mulcentem tigris et agentem carmine quercus: | 510 |
| qualis populea maerens philomela sub umbra | |
| amissos queritur fetus, quos durus arator | |
| obseruans nido implumis detraxit; at illa | |
| flet noctem, ramoque sedens miserabile carmen | |
| integrat, et maestis late loca questibus implet. | 515 |
| nulla Venus, non ulli animum flexere hymenaei: | |
| solus Hyperboreas glacies Tanaimque niualem | |
| aruaque Riphaeis numquam uiduata pruinis | |
| lustrabat, raptam Eurydicen atque inrita Ditis | |
| dona querens. spretae Ciconum quo munere matres | 520 |
| inter sacra deum nocturnique orgia Bacchi | |
| discerptum latos iuuenem sparsere per agros. | |
| tum quoque marmorea caput a ceruice reuulsum | |
| gurgite cum medio portans Oeagrius Hebrus | |
| uolueret, Eurydicen uox ipsa et frigida lingua, | 525 |
| a miseram Eurydicen! anima fugiente uocabat: | |
| Eurydicen toto referebant flumine ripae.' | |
| Haec Proteus, et se iactu dedit aequor in altum, | |
| quaque dedit, spumantem undam sub uertice torsit. | |
| at non Cyrene, namque ultro adfata timentem: | 530 |
| 'nate, licet tristis animo deponere curas. | |
| haec omnis morbi causa, hinc miserabile Nymphae, | |
| cum quibus illa choros lucis agitabat in altis, | |
| exitium misere apibus. tu munera supplex | |
| tende petens pacem, et facilis uenerare Napaeas; | 535 |
| namque dabunt ueniam uotis, irasque remittent. | |
| sed modus orandi qui sit prius ordine dicam: | |
| quattuor eximios praestanti corpore tauros, | |
| qui tibi nunc uiridis depascunt summa Lycaei, | |
| delige, et intacta totidem ceruice iuuencas. | 540 |
| quattuor his aras alta ad delubra dearum | |
| constitue, et sacrum iugulis demitte cruorem, | |
| corporaque ipsa boum frondoso desere luco. | |
| post, ubi nona suos Aurora ostenderit ortus, | |
| inferias Orphei Lethaea papauera mittes | 545 |
| et nigram mactabis ouem, lucumque reuises; | |
| placatam Eurydicen uitula uenerabere caesa.' | |
| haud mora, continuo matris praecepta facessit: | |
| ad delubra uenit, monstratas excitat aras, | |
| quattuor eximios praestanti corpore tauros | 550 |
| ducit et intacta totidem ceruice iuuencas. | |
| post, ubi nona suos Aurora induxerat ortus, | |
| inferias Orphei mittit, lucumque reuisit. | |
| hic uero subitum ac dictu mirabile monstrum | |
| aspiciunt, liquefacta boum per uiscera toto | 555 |
| stridere apes utero et ruptis efferuere costis, | |
| immensasque trahi nubes, iamque arbore summa | |
| confluere et lentis uuam demittere ramis. | |
| Haec super aruorum cultu pecorumque canebam | |
| et super arboribus, Caesar dum magnus ad altum | 560 |
| fulminat Euphraten bello uictorque uolentis | |
| per populos dat iura uiamque adfectat Olympo. | |
| illo Vergilium me tempore dulcis alebat | |
| Parthenope studiis florentem ignobilis oti, | |
| carmina qui lusi pastorum audaxque iuuenta, | 565 |
| Tityre, te patulae cecini sub tegmine fagi. |