CIRIS
Etsi me uario iactatum laudis amore 1
irritaque expertum fallacis praemia uulgi
Cecropius suauis expirans hortulus auras
florentis uiridi sophiae complectitur umbra,
mensque, ut quiret eo dignum sibi quaerere carmen, 5
longe aliud studium inque alios accincta labores
altius ad magni suspexit sidera mundi
et placitum paucis ausa est ascendere collem,
non tamen absistam coeptum detexere munus,
in quo iure meas utinam requiescere musas 10
et leuiter blandum liceat deponere amorem.
†quod si mirificum genus omnes . . . . .
†mirificum sedi† modo sit tibi uelle libido,
si mihi iam summas sapientia panderet arces,
quattuor antiquis †heredibus est data consors, 15
unde hominum errores longe lateque per orbem
despicere atque humilis possem contemnere curas,
non ego te talem uenerarer munere tali,
non equidem (quamuis interdum ludere nobis
et gracilem molli liceat pede claudere uersum), 20
sed magno intexens, si fas est dicere, peplo,
qualis Erectheis olim portatur Athenis,
debita cum castae soluuntur uota Mineruae
tardaque confecto redeunt quinquennia lustro,
cum leuis alterno Zephyrus concrebuit Euro 25
et prono grauidum prouexit pondere currum.
felix illa dies, felix et dicitur annus,
felices qui talem annum uidere diemque.
ergo Palladiae texuntur in ordine pugnae,
magna Giganteis ornantur pepla tropaeis, 30
horrida sanguineo pinguntur proelia cocco,
additur aurata deiectus cuspide Typhon,
qui prius Ossaeis consternens aethera saxis
Emathio celsum duplicabat uertice Olympum.
tale deae uelum sollemni tempore portant, 35
tali te uellem, iuuenum doctissime, ritu
purpureos inter soles et candida lunae
sidera, caeruleis orbem pulsantia bigis,
naturae rerum magnis intexere chartis,
aeterno ut sophiae coniunctum carmine nomen 40
nostra tuum senibus loqueretur pagina saeclis.
sed quoniam ad tantas nunc primum nascimur artes,
nunc primum teneros firmamus robore neruos,
haec tamen interea quae possumus, in quibus aeui
prima rudimenta et iuuenes exegimus annos, 45
accipe dona meo multum uigilata labore
promissa atque diu iam tandem . . . . .
impia prodigiis ut quondam †exterruit amplis
Scylla nouos auium sublimis in aere coetus
auxerit et tenui conscendens aethera penna 50
caeruleis sua tecta super uolitauerit alis,
hanc pro purpureo poenam scelerata capillo
pro patria soluens excisa et funditus urbe.
  complures illam magni, Messalla, poetae
(nam uerum fateamur: amat Polyhymnia uerum) 55
longe alia perhibent mutatam membra figura
Scyllaeum monstro saxum infestasse uoraci;
illam esse aerumnis quam saepe legamus Vlixi
candida succinctam latrantibus inguina monstris
Dulichias uexasse rates et gurgite in alto 60
deprensos nautas canibus lacerasse marinis.
sed neque Maeoniae patiuntur credere chartae
nec †malus istorum† dubiis erroribus auctor.
namque alias alii uulgo finxere puellas
quae Colophoniaco Scyllae dicantur Homero. 65
ipse Crataein ait matrem, sed siue Crataeis,
siue illam monstro generauit Echidna biformi,
siue necutra parens atque hoc in carmine toto
inguinis est uitium et ueneris descripta libido;
siue etiam iactis speciem mutata uenenis 70
infelix uirgo (quid enim commiserat illa?);
siue pater timidam †saeua† complexus harena
coniugium castae uiolauerat Amphitrites,
at tamen exegit longo post tempore poenas,
ut, cum cura sui ueheretur coniugis alto, 75
ipsa trucem multo misceret sanguine pontum
* * * 76a
seu uero, ut perhibent, forma cum uinceret omnis 77
et cupidos quaestu passim popularet amantes,
horribilis circum uidit se existere formas, 80
piscibus et canibusque malis uallata repente est 79
(heu quotiens mirata nouos expalluit artus 81
ipsa suos, quotiens heu pertimuit latratus),
ausa quod est mulier numen fraudare deorum
et dictam Veneri †notorum uertere poenam,
quam mala multiplici iuuenum consaepta caterua 85
†dixerat† atque modo meretrix uulgata ferarum
(infamem tali merito rumore fuisse
docta Palaepaphiae testatur uoce Pachynus):
quidquid et ut quisque est tali de clade locutus,
†omnia sim†: potius liceat notescere cirin 90
atque unam ex multis Scyllam non esse puellis.
  quare, quae cantus meditanti mittere †cocos
magna mihi cupido tribuistis praemia, diuae
Pierides, quarum castos †altaria† postis
munere saepe meo inficiunt foribusque hyacinthi 95
deponunt flores aut suaue rubens narcissus
aut crocus alterna coniungens lilia caltha
sparsaque liminibus floret rosa, nunc age, diuae,
praecipue nostro nunc aspirate labori
atque nouum aeterno praetexite honore uolumen. 100
  sunt Pandioniis uicinae sedibus urbes
Actaeos inter colles et candida Thesei
purpureis late ridentia litora conchis,
quarum non ulli fama concedere digna
stat Megara, Alcathoi quondam murata labore, 105
Alcathoi Phoebique; deus namque affuit illi,
unde etiam citharae uoces imitatus acutas
saepe lapis recrepat Cyllenia murmura pulsus
et ueterem sonitu Phoebi testatur honorem.
hanc urbem, ante alios qui tum florebat in armis, 110
fecerat infestam populator remige Minos,
hospitio quod se Nisi Polyidos auito
Carpathium fugiens et flumina Caeratea
texerat. hunc bello repetens Gortynius heros
Attica Cretaea sternebat rura sagitta. 115
sed neque tum ciues neque tum rex ipse ueretur
infesto ad muros uolitantis agmine turmas
* * * 117a
†dicere† et indomitas uirtute retundere mentes, 118
responsum quoniam satis est meminisse deorum.
nam capite ab summo regis, mirabile dictu, 120
†candida caesarie florebant tempora lauro
et roseus medio surgebat uertice crinis,
cuius quam seruata diu natura fuisset,
tam patriam incolumem Nisi regnumque futurum
concordes stabili firmarunt numine Parcae. 125
ergo omnis caro residebat cura capillo,
aurea sollemni comptum quem fibula ritu
Cecropiae tereti nectebat dente cicadae.
  nec uero haec urbis custodia uana fuisset
(nec fuerat), ni Scylla nouo correpta furore, 130
Scylla, patris miseri patriaeque inuenta sepulcrum,
o nimium cupidis Minoa inhiasset ocellis.
sed malus ille puer, quem nec sua flectere mater
iratum potuit, quem nec pater atque auus idem
Iuppiter (ille etiam Poenos domitare leones 135
* * * 135a
et ualidas docuit uires mansuescere tigris, 136
ille etiam diuos, homines—sed dicere magnum est),
idem tum tristis acuebat paruulus iras
Iunonis magnae, cuius periura puella
olim (sed meminere diu periuria diuae) 140
non ulli licitam uiolauerat inscia sedem,
dum sacris operata deae lasciuit et extra
procedit longe matrum comitumque cateruam,
suspensam gaudens in corpore ludere uestem
et tumidos agitante sinus aquilone relaxans. 145
necdum etiam castos gustauerat ignis honores,
necdum sollemni lympha perfusa sacerdos
pallentis foliis caput exornarat oliuae,
cum lapsa e manibus fugit pila quoque ea lapsa est
procurrit uirgo. quod uti ne prodita ludo 150
aureolam gracili soluisses corpore pallam.
omnia quae retinere gradum cursusque morari
possent, o tecum uellem †tua semper† haberes.
non, numquam uiolata manu sacraria diuae
iurando, infelix, nequiquam periurasses. 155
et, si quis nocuisse tibi periuria credat
* * * 156a
causa pia est: timuit fratri te ostendere Iuno. 157
at leuis ille deus, cui semper ad ulciscendum
quaeritur ex omni uerborum iniuria dictu,
aurea fulgenti depromens tela pharetra 160
(heu nimium certo, nimium, †thirintia† missu)
uirginis in tenera defixit acumina mente.
  quae simul ut uenis hausit sitientibus ignem
et ualidum penitus concepit in ossa furorem,
saeua uelut gelidis Edonum Bistonis oris 165
ictaue barbarico Cybeles antistita buxo
infelix uirgo tota bacchatur in urbe,
non storace Idaeo fragrantis cincta capillos,
coccina non teneris pedibus Sicyonia seruans,
non niueo retinens bacata monilia collo. 170
multum illi incerto trepidant uestigia cursu;
saepe petit patrios ascendere perdita muros
aeriasque facit causam se uisere turris;
saepe etiam tristis uoluens in nocte querelas
sedibus ex altis †caeli speculatur amorem 175
castraque prospectat crebris lucentia flammis.
nulla colum nouit, carum non respicit aurum,
non arguta sonant tenui psalteria chorda,
non Libyco molles plauduntur pectine telae;
nullus in ore rubor: ubi enim rubor, obstat amori. 180
atque ubi nulla malis reperit solacia tantis
tabidulamque uidet labi per uiscera mortem,
quo uocat ire dolor, subigunt quo tendere fata,
fertur et horribili praeceps impellitur oestro,
ut patris, a demens, crinem de uertice †serum 185
furtiue arguto detonsum mitteret hosti.
namque haec condicio miserae proponitur una,
siue illa ignorans (quis non bonus omnia malit
credere quam tanti sceleris damnare puellam?)—
heu tamen infelix: quid enim imprudentia prodest? 190
  Nise pater, cui direpta crudeliter urbe
uix erit una super sedes in turribus altis
fessus ubi extructo possis considere nido,
tum quoque auis metuere: dabit tibi filia poenas.
gaudete, o celeres, subnixae nubibus altis, 195
quae mare, quae uiridis siluas lucosque sonantis
incolitis, gaudete, uagae, gaudete, uolucres,
uosque adeo, humanos mutatae corporis artus,
uos o crudeli fatorum lege, puellae
Dauliades, gaudete: uenit carissima uobis 200
cognatos augens reges numerumque suorum
ciris et ipse pater. uos, o pulcherrima quondam
corpora, caeruleas praeuertite in aethera nubes,
qua nouus ad superum sedes haliaeetos et qua
candida concessos ascendat ciris honores. 205
  iamque adeo dulci deuinctus lumina somno
Nisus erat uigilumque procul custodia primis
excubias foribus studio iactabat inani,
cum furtim tacito descendens Scylla cubili
auribus arrectis nocturna silentia temptat 210
et pressis tenuem singultibus aera captat.
tum suspensa leuans digitis uestigia primis
egreditur ferroque manus armata bidenti
auolat: at demptae subita in formidine uires.
caeruleas sua furta prius testatur ad umbras; 215
nam qua se ad patrium tendebat semita limen,
uestibulo in thalami paulum remoratur et alte
suspicit ad clari nictantia sidera mundi,
non accepta piis promittens munera diuis.
  quam simul Ogygii Phoenicis filia Carme 220
surgere sensit anus, sonitum nam fecerat illi
marmoreo aeratus stridens in limine cardo,
corripit extemplo fessam languore puellam
et simul 'o nobis sacrum caput' inquit 'alumna,
non tibi nequiquam uiridis per uiscera pallor 225
aegroto tenuis suffundit sanguine uenas,
nec leuis hoc faceret, neque enim pote, cura subegit,
aut fallor: quod ut o potius, Rhamnusia, fallar.
nam qua te causa nec dulcis pocula Bacchi
nec grauidos Cereris dicam contingere fetus; 230
qua causa ad patrium solam uigilare cubile,
tempore quo fessas mortalia pectora curas,
quo rapidos etiam requiescunt flumina cursus?
dic age nunc miserae saltem, quod saepe petenti
iurabas nihil esse mihi, cur maesta parentis 235
formosos circum uirgo remorere capillos.
ei mihi, ne furor ille tuos inuaserit artus,
ille Arabae Myrrhae quondam qui cepit ocellos,
ut scelere infando (quod nec sinat Adrastea)
laedere utrumque uno studeas errore parentem. 240
quod si alio quouis animi iactaris amore
(nam te iactari, non est Amathusia nostri
tam rudis ut nullo possim cognoscere signo),
si concessus amor noto te macerat igni,
per tibi Dictynae praesentia numina iuro, 245
prima deum dulcem mihi quae te donat alumnam,
omnia me potius digna atque indigna laborum
milia uisuram, quam te tam tristibus istis
sordibus et senio patiar tabescere tali.'
  haec loquitur mollique ut se uelauit amictu 250
frigidulam iniecta circumdat ueste puellam,
quae prius in tenui steterat succincta crocota.
dulcia deinde genis rorantibus oscula figens
persequitur miserae causas exquirere tabis.
nec tamen ante ullas patitur sibi reddere uoces, 255
marmoreum tremebunda pedem quam rettulit intra.
illa autem 'quid . . . me' inquit, 'nutricula, torques?
quid tantum properas nostros nouisse furores?
non ego consueto mortalibus uror amore,
nec mihi notorum deflectunt lumina uultus, 260
nec genitor cordi est: ultro namque odimus omnis.
nil amat hic animus, nutrix, quod oportet amari,
in quo falsa tamen lateat pietatis imago,
sed media ex acie, mediis ex hostibus—eheu,
quid dicam quoue aegra malum hoc exordiar ore? 265
dicam equidem, quoniam tu nunc non dicere, nutrix,
non sinis: extremum hoc munus morientis habeto.
ille, uides, nostris qui moenibus assidet hostis,
quem pater ipse deum sceptri donauit honore,
cui Parcae tribuere nec ullo uulnere laedi 270
(dicendum est, frustra circumuehor omnia uerbis),
ille mea, ille idem oppugnat praecordia Minos.
quod per te diuum crebros obtestor amores
perque tuum memori sanctum mihi pectus alumnae,
ut me, si seruare potes, nec perdere malis, 275
sin autem optatae spes est incisa salutis,
nec mihi quam merui inuideas, nutricula, mortem.
nam nisi te nobis malus, o malus, optima Carme,
ante in conspectum casusue deusue tulisset,
aut ferro hoc' (aperit ferrum quod ueste latebat) 280
'purpureum patris dempsissem uertice crinem,
aut mihi praesenti peperissem uulnere letum.'
  uix haec ediderat, cum clade exterrita tristi
insontes multo deturpat puluere crinis
et grauiter questu Carme complorat anili: 285
'o mihi nunc iterum crudelis reddite Minos,
o iterum nostrae Minos inimice senectae,
†semper aut† olim natae te propter eundem
aut amor insanae luctum portauit alumnae.
tene ego tam longe capta atque auecta nequiui, 290
tam graue seruitium, tam duros passa labores,
effugere, o bis iam exitium crudele meorum?
iam iam nec nobis aequo senioribus ullum,
uiuere uti cupiam, uiuit genus. ut quid ego amens
te erepta, o Britomarti, mei spes una sepulcri, 295
te, Britomarti, diem potui producere uitae?
atque utinam celeri nec tantum grata Dianae
uenatus esses uirgo sectata uirorum,
Cnosia nec Partho contendens spicula cornu
Dictaeas ageres ad gramina nota capellas. 300
numquam tam obnixe fugiens Minois amores
praeceps aerii specula de montis iisses,
unde alii fugisse ferunt et numen Aphaeae
uirginis assignant, alii, quo notior esses,
Dictynam dixere tuo de nomine Lunam. 305
sint haec uera uelim: mihi certe, nata, peristi;
numquam ego te summo uolitantem uertice . . .
Hyrcanos inter comites agmenque ferarum
conspiciam nec te redeuntem amplexa tenebo.
uerum haec tum non sic grauia atque indigna fuere, 310
tum, mea alumna, tui cum spes integra maneret,
nam uox ista meas nondum uiolauerat auris.
tene etiam fortuna mihi crudelis ademit,
tene, o sola meae uiuendi causa senectae?
saepe tuo dulci nequiquam capta sopore, 315
cum premeret natura, mori me uelle negaui,
ut tibi Corycio glomerarem flammea luto.
quo nunc me, infelix, aut quae me fata reseruant?
an nescis, qua lege patris de uertice summo
edita candentis praetexat purpura canos, 320
quae tenui patriae spes sit suspensa capillo?
si nescis, aliquam possum sperare salutem,
inscia quandoquidem scelus es conata nefandum;
sin est quod metuo, per te, mea alumna, tuumque
expertum multis miserae mihi rebus amorem, 325
†perdere seua precor per flumina elithie
ne tantum in facinus tam nulla mente feraris.
non ego te incepto, fieri quod non pote, conor
flectere amore, nec est cum dis contendere nostrum,
sed patris incolumi potius denubere regno 330
atque aliquos tamen esse uelis tibi, alumna, penates;
hoc unum exilio docta atque experta monebo.
quod si non ulla poteris ratione parentem
flectere (sed poteris: quid enim non unica possis?),
tum potius tandem ista, pio cum iure licebit, 335
cum facti causam tempusque doloris habebis,
tum potius conata tua atque incepta referto,
meque deosque tibi comites, mea alumna, futuros
polliceor: nihil est, quod texitur ordine, longum.'
  his ubi sollicitos animi releuauerat aestus 340
uocibus et blanda pectus spe mulserat aegrum,
paulatim tremebunda genis obducere uestem
uirginis et placidam tenebris captare quietem,
inuerso bibulum restinguens lumen oliuo,
incipit ad crebrosque insani pectoris ictus 345
ferre manum, assiduis mulcens praecordia palmis.
noctem illam sic maesta super marcentis alumnae
frigidulos cubito subnixa pependit ocellos.
  postera lux ubi laeta diem mortalibus almum
et gelida uenientem ignem quatiebat ab Oeta, 350
quem pauidae alternis fugitant optantque puellae
(Hesperium uitant, optant ardescere Eoum),
praeceptis paret uirgo nutricis et omnis
undique conquirit nubendi sedula causas.
temptantur patriae submissis uocibus aures 355
laudanturque bonae pacis bona; multus inepto
uirginis insolitae sermo nouus errat in ore:
nunc tremere instantis belli certamina dicit
communemque timere deum; nunc regis amicis
(namque ipsi uerita est) toruum flet maesta parentem, 360
cum Ioue communis qui nolit habere nepotes.
nunc etiam conficta dolo mendacia turpi
inuenit et diuum terret formidine ciuis;
nunc alia ex aliis (nec desunt) omina quaerit;
quin etiam castos ausa est corrumpere uates, 365
ut, cum caesa pio cecidisset uictima ferro,
essent qui generum Minoa auctoribus extis
iungere et ancipitis suaderent tollere pugnas.
  at nutrix patula componens sulpura testa
narcissum casiamque herbas incendit olentis 370
terque nouena ligans triplici diuersa colore
fila 'ter in gremium mecum' inquit 'despue, uirgo,
despue ter, uirgo: numero deus impare gaudet.'
inde mago geminata Ioui †frigidula† sacra,
sacra nec Idaeis anubus nec cognita Grais, 375
pergit Amyclaeo spargens altaria thallo
regis Iolciacis animum defigere uotis.
uerum ubi nulla mouet stabilem fallacia Nisum,
nec possunt homines nec possunt flectere diui
(tanta est in paruo fiducia crine cauendi), 380
rursus ad inceptum sociam se adiungit alumnae
purpureumque parat rursus tondere capillum,
tam longo quod iam captat succurrere amori,
non minus illa tamen reuehi quod moenia Cretae
gaudeat: et cineri patria est iucunda sepulto. 385
  ergo iterum capiti Scylla est inimica paterno:
tum coma Sidonio florens deciditur ostro,
tum capitur Megara et diuum responsa probantur,
tum suspensa nouo ritu de nauibus altis
per mare caeruleum trahitur Niseia uirgo. 390
complures illam nymphae mirantur in undis,
miratur pater Oceanus et candida Tethys
et cupidas secum rapiens Galatea sorores,
illa etiam iunctis magnum quae piscibus aequor
et glauco bipedum curru metitur equorum 395
Leucothea paruusque dea cum matre Palaemon,
illi etiam alternas sortiti uiuere luces,
cara Iouis suboles, magnum Iouis incrementum,
Tyndaridae niueos mirantur uirginis artus.
has adeo uoces atque haec lamenta per auras 400
fluctibus in mediis questu uoluebat inani,
ad caelum infelix ardentia lumina tendens,
lumina, nam teneras arcebant uincula palmas:
'supprimite o paulum turbati flamina uenti,
dum queror et diuos (quamquam nil testibus illis 405
profeci) extrema moriens tamen alloquor hora.
uos ego, uos adeo, uenti, testabor, et aurae,
uos †o numantana† si qui de gente uenitis,
cernitis? illa ego sum cognato sanguine uobis
Scylla (quod o salua liceat te dicere, Procne), 410
illa ego sum Nisi pollentis filia quondam,
certatim ex omni petiit quam Graecia regno
qua curuus terras amplectitur Hellespontus;
illa ego sum, Minos, sacrato foedere coniunx
dicta tibi: tamen haec, etsi non accipis, audis. 415
uinctane tam magni tranabo gurgitis undas?
uincta tot assiduas pendebo ex ordine luces?
non equidem me alio possum contendere dignam
supplicio, quae sic patriam carosque penates
hostibus immitique addixi ignara tyranno. 420
uerum istaec, Minos, illos scelerata putaui,
si nostra ante aliqui nudasset foedera casus,
facturos, quorum direptis moenibus urbis
o ego crudelis flamma delubra petiui.
te uero uictore prius uel sidera cursus 425
mutatura suos quam te mihi talia captae
facturum metui. iam iam scelus omnia uicit.
tene ego plus patrio dilexi perdita regno?
tene ego? nec mirum: uultu decepta puella
ut uidi, ut perii, ut me malus abstulit error. 430
non equidem ex isto speraui corpore posse
tale malum nasci †forma uel sidera fallar.
me non deliciis commouit regia diues,
curalio fragili aut electro lacrimoso,
me non florentes aequali corpore nymphae, 435
non metus impendens potuit retinere deorum:
omnia uicit amor: quid enim non uinceret ille?
non mihi iam pingui sudabunt tempora myrrha,
pronuba nec castos accendet pinus odores,
non Libys Assyrio sternetur lectulus ostro— 440
parua queror: ne me illa quidem communis alumna
omnibus iniecta tellus tumulabit harena.
mene inter matres ancillarique maritas,
mene alias inter famularum munere fungi,
coniugis atque tuae, quaecumque erit illa, beatae 445
non licuit grauidos penso deuoluere fusos?
at belli saltem captiuam lege necasses.
iam tandem casus hominum, iam respice, Minos. 454
sit satis hoc, tantum Scyllam uidisse malorum. 455
uel fato fuerit nobis haec debita pestis,
uel casu incerto, merita uel denique culpa:
omnia nam potius quam te fecisse putabo.'
  labitur interea resoluta ab litore classis,
magna repentino sinuantur lintea coro, 460
flectitur in uiridi remus sale, languida fessae
uirginis in cursu moritur querimonia longo.
deserit angustis inclusum faucibus Isthmon
Cypselidae et magni florentia regna, Corinthum;
praeterit abruptas Scironis protinus arces 465
infestumque suis dirae testudinis exit
spelaeum multoque cruentas hospite cautes.
iamque adeo tutum longe Piraeea cernit
et notas, eheu frustra, respectat Athenas;
iam procul e fluctu Salaminia respicit arua 470
florentisque uidet iam Cycladas: hinc sinus illi
Sunius, hinc statio contra patet Hermionaea.
linquitur ante alias longe gratissima Delos
Nereidum matri et Neptuno Aegaeo;
prospicit incinctam spumanti litore Cythnum 475
marmoreamque Paron uiridemque adlapsa Donysam
†aeginamque simul salutiferamque Seriphum.
iam fessae tandem fugiunt de corpore uires 448
et caput inflexa lentum ceruice recumbit,
marmorea adductis liuescunt bracchia nodis. 450
aequoreae pristes, immania corpora ponti,
undique conueniunt et glauco in gurgite circum
uerbere caudarum atque oris minitantur hiatu.
fertur et incertis iactatur ad omnia uentis, 478
cumba uelut magnas sequitur cum paruula classis
Afer et hiberno bacchatur in aequore turbo, 480
donec tale decus formae uexarier undis
non tulit ac miseros mutauit uirginis artus
caeruleo pollens coniunx Neptunia regno.
sed tamen †aeternam† squamis uestire puellam
infidosque inter teneram committere pisces 485
non statuit (nimium est auidum pecus Amphitrites):
aeriis potius sublimem sustulit alis,
esset ut in terris facti de nomine ciris,
ciris Amyclaeo formosior ansere Ledae.
hic uelut in niueo tenera est cum primitus ouo 490
effigies animantis et internodia membris
imperfecta nouo fluitant concreta calore,
sic liquido Scyllae circumfusum aequore corpus
semiferi incertis etiam nunc partibus artus
undique mutabant atque undique mutabantur. 495
oris honos primum et multis optata labella
et patulae frontis species concrescere in unum
coepere et gracili mentum producere rostro;
tum, qua se medium capitis discrimen agebat,
ecce repente uelut patrios imitatus honores 500
puniceam concussit apex in uertice cristam;
at mollis uarios intexens pluma colores
marmoreum uolucri uestiuit tegmine corpus
lentaque perpetuas fuderunt bracchia pennas;
inde alias partes minioque infecta rubenti 505
crura noua macies obduxit squalida pelli
et pedibus teneris unguis affixit acutos.
et tamen hoc demum miserae succurrere pacto
uix fuerat placida Neptuni coniuge dignum.
numquam illam post haec oculi uidere suorum 510
purpureas flauo retinentem uertice uittas,
non thalamus Syrio fragrans accepit amomo,
nullae illam sedes: quid enim cum sedibus illi?
quae simul ut sese cano de gurgite uelox
cum sonitu ad caelum stridentibus extulit alis 515
et multum late dispersit in aequora rorem,
infelix uirgo nequiquam a morte recepta
incultum solis in rupibus exigit aeuum,
rupibus et scopulis et litoribus desertis.
nec tamen hoc ipsum poena sine: namque deum rex, 520
omnia qui imperio terrarum milia uersat,
commotus talem ad superos uolitare puellam,
cum pater extinctus caeca sub nocte lateret,
illi pro pietate sua (nam saepe rubentis
sanguine taurorum supplex resperserat aras, 525
saepe deum largo decorarat munere sedes)
reddidit optatam mutato corpore uitam
fecitque in terris haliaeetos ales ut esset:
quippe aquilis semper gaudet deus ille coruscis.
huic uero miserae, quoniam damnata deorum 530
iudicio natique et coniugis ante fuisset,
infesti apposuit odium crudele parentis.
namque ut in aetherio signorum limite praestans,
unum quem duplici stellarunt sidere diui,
Scorpios alternis clarum fugat Oriona, 535
sic inter sese tristis haliaeetos iras
et ciris memori seruant ad saecula fato.
quacumque illa leuem fugiens secat aethera pennis,
ecce inimicus atrox magno stridore per auras
insequitur Nisus; qua se fert Nisus ad auras, 540
illa leuem fugiens raptim secat aethera pennis.