CONSOLATIO AD LIVIAM
Visa diu felix, "mater" modo dicta "Neronum," 1
  Iam tibi dimidium nominis huius abest;
Iam legis in Drusum miserabile, Livia, carmen,
  Unum qui dicat iam tibi "mater" habes,
Nec tua te pietas distendit amore duorum, 5
  Nec posito fili nomine dicis "uter?"
Et quisquam leges audet tibi dicere flendi?
  Et quisquam lacrimas temperat ore tuas?
Ei mihi, quam facile est, quamvis hic contigit omnes,
  Alterius luctu fortia verba loqui: 10
"Scilicet exiguo percussa es fulminis ictu,
  Fortior ut possis cladibus esse tuis."
Occidit exemplum iuvenis venerabile morum:
  Maximus ille armis, maximus ille toga.
Ille modo eripuit latebrosas hostibus Alpes 15
  Et titulum belli dux duce fratre tulit:
Ille genus Suevos acre indomitosque Sicambros
  Contudit inque fugam barbara terga dedit,
Ignotumque tibi meruit, Romane, triumphum,
  Protulit in terras imperiumque novas. 20
Solvere vota Iovi fatorum ignara tuorum,
  Mater, et armiferae solvere vota deae
Gradivumque patrem donis implere parabas
  Et quoscumque coli est iusque piumque deos,
Maternaque sacros agitabas mente triumphos, 25
  Forsitan et curae iam tibi currus erat.
Funera pro sacris tibi sunt ducenda triumphis
  Et tumulus Drusum pro Iovis arce manet.
Fingebas reducem praeceptaque mente fovebas
  Gaudia et ante oculos iam tibi victor erat: 30
"Iam veniet, iam me gratantem turba videbit,
  Iam mihi pro Druso dona ferenda meo.
Obvia progrediar felixque per oppida dicar
  Collaque et hoc oculos illius ore premam.
Talis erit, sic occurret, sic oscula iunget; 35
  Hoc mihi narrabit, sic prior ipsa loquar."
Gaudia magna foves: spem pone, miserrima, falsam;
  Desine de Druso laeta referre tuo.
Caesaris illud opus, voti pars altera vestri,
  Occidit: indignas, Livia, solve comas. 40
Quid tibi nunc mores prosunt actumque pudice
  Omne aevum et tanto tam placuisse viro?
Quidque pudicitia tantum cumulasse bonorum,
  Ultima sit laudes inter ut illa tuas?
Quid, tenuisse animum contra sua saecula rectum, 45
  Altius et vitiis exeruisse caput?
Nec nocuisse ulli et fortunam habuisse nocendi,
  Nec quemquam nervos extimuisse tuos?
Nec vires errasse tuas campove forove
  Quamque licet citra constituisse domum? 50
Nempe per hos etiam Fortunae iniuria mores
  Regnat et incerta est hic quoque nixa rota;
Hic quoque sentitur: ne quid non improba carpat,
  Saevit et iniustum ius sibi ubique facit.
Scilicet immunis si luctus una fuisset 55
  Livia, Fortunae regna minora forent.
Quid si non habitu sic se gessisset in omni,
  Ut sua non essent invidiosa bona?
Caesaris adde domum, quae certe, funeris expers,
  Debuit humanis altior esse malis. 60
Ille vigil, summa sacer ipse locatus in arce,
  Res hominum ex tuto cernere dignus erat,
Nec fleri ipse suis nec quemquam flere suorum
  Nec, quae nos patimur vulgus, et ipse pati;
Vidimus erepta maerentem stirpe sororis: 65
  Luctus, ut in Druso, publicus ille fuit;
Condidit Agrippam quo te, Marcelle, sepulcro,
  Et cepit generos iam locus ille duos;
Vix posito Agrippa tumuli bene ianua clausa est,
  Percipit officium funeris ecce soror. 70
Ecce ter ante datis iactura novissima Drusus
  A magno lacrimas Caesare quartus habet.
Claudite iam, Parcae, nimium reserata sepulcra,
  Claudite: plus iusto iam domus ista patet.
Cedis, et incassum tua nomina, Druse, levantur 75
  Ultima: sit fati summa querela tui.
Iste potest implere dolor vel saecula tota
  Et magni luctus obtinuisse locum.
Multi in te amissi, nec tu, tot turba bonorum,
  Omnis cui virtus contigit, unus eras, 80
Nec genetrice tua fecundior ulla parentum,
  Tot bona per partus quae dedit una duos.
Heu, par illud ubi est totidem virtutibus aequum
  Et concors pietas nec dubitatus amor?
Vidimus attonitum fraterna morte Neronem 85
  Pallida promissa flere per ora coma,
Dissimilemque sui, vultu profitente dolorem:
  Ei mihi, quam toto luctus in ore fuit!
Tu tamen extremo moriturum tempore fratrem
  Vidisti, lacrimas vidit et ille tuas, 90
Affigique suis moriens tua pectora sensit
  Et tenuit vultu lumina fixa tuo,
Lumina caerulea iam iamque natantia morte,
  Lumina fraternas iam subitura manus.
At miseranda parens suprema neque oscula legit, 95
  Frigida nec fovit membra tremente sinu;
Non animam apposito fugientem excepit hiatu
  Nec sparsit caesas per tua membra comas.
Raptus es absenti, dum te fera bella morantur,
  Utilior patriae quam tibi, Druse, tuae. 100
Liquitur, ut quondam zephyris et solibus ictae
  Solvuntur tenerae vere tepente nives;
Te queritur casusque malos irrisaque vota
  Accusatque annos ut diuturna suos.
Talis in umbrosis, mitis nunc denique, silvis 105
  Deflet Threicium Daulias ales Ityn;
Alcyonum tales ventosa per aequora questus
  Ad surdas tenui voce sonantur aquas;
Sic plumosa novis plangentes pectora pinnis
  Oeniden subitae concinuistis aves; 110
Sic flevit Clymene, sic et Clymeneides, alte
  Cum iuvenis patriis excidit ictus equis.
Congelat interdum lacrimas duratque tenetque
  Suspensasque, oculis fortior, intus agit:
Erumpunt iterumque lavant gremiumque sinusque, 115
  Effusae gravidis uberibusque genis.
In vires abiit flendi mora: plenior unda
  Defluit, exigua siqua retenta mora.
Tandem ubi per lacrimas licuit, sic flebilis orsa est
  Singultu medios impediente sonos: 120
"Nate, brevis fructus, duplicis sors altera partus,
  Gloria confectae, nate, parentis, ubi es?
Sed neque iam 'duplicis' nec iam 'sors altera partus,'
  Gloria confectae nunc quoque matris, ubi es?
Heu, modo tantus, ubi es? tumulo portaris et igni. 125
  Haec sunt in reditus dona paranda tuos?
Sicine dignus eras oculis occurrere matris?
  Sic ego te reducem digna videre fui?
Caesaris uxori si talia dicere fas est,
  Iam dubito, magnos an rear esse deos. 130
Nam quid ego admisi? quae non ego numina cultu,
  Quos ego non potui demeruisse deos?
Hic pietatis honos? artus amplector inanes:
  Et vorat hos ipsos flamma rogusque sinus.
Tene ego sustineo positum scelerata videre? 135
  Tene meae poterunt ungere, nate, manus?
Nunc ego te infelix summum teneoque tuorque
  Effingoque manus oraque ad ora fero?
Nunc primum aspiceris consul victorque parenti?
  Sic mihi, sic miserae nomina tanta refers? 140
Quos primum vidi fasces, in funere vidi,
  Et vidi eversos indiciumque mali.
Quis credat? matri lux haec carissima venit,
  Qua natum in summo vidit honore suum?
Iamne ego non felix? iam pars mihi rapta Neronum, 145
  Materni celeber nomine Drusus avi?
Iamne meus non est nec me facit ille parentem?
  Iamne fui Drusi mater et ipse fuit?
Nec cum victorem referetur adesse Neronem,
  Dicere iam potero 'maior an alter adest?' 150
Ultima contigimus: ius matris habemus ab uno,
  Unius est munus quod tamen orba negor.
Me miseram, extimui frigusque per ossa cucurrit:
  Nil ego iam possum certa vocare meum.
Hic meus ecce fuit: iubet hic de fratre vereri; 155
  Omnia iam metuo: fortior ante fui.
Sospite te saltem moriar, Nero: tu mea condas
  Lumina et excipias hanc animam ore pio.
Atque utinam Drusi manus altera et altera fratris
  Formarent oculos comprimerentque meos. 160
Quod licet, hoc certe, tumulo ponemur in uno,
  Druse, neque ad veteres conditus ibis avos;
Miscebor cinerique cinis atque ossibus ossa:
  Hanc lucem celeri turbine Parca neat."
Haec et plura refert: lacrimae sua verba sequuntur 165
  Oraque nequiquam per modo questa fluunt.
Quin etiam corpus matri vix vixque remissum
  Exequiis caruit, Livia, paene suis.
Quippe ducem arsuris exercitus omnis in armis,
  Inter quae periit, ponere certus erat: 170
Abstulit invitis corpus venerabile frater
  Et Drusum patriae quod licuitve dedit.
Funera ducuntur Romana per oppida Drusi,
  (Heu facinus) per quae victor iturus erat,
Per quae deletis Raetorum venerat armis: 175
  Ei mihi, quam dispar huic fuit illud iter.
Consul init fractis maerentem fascibus Urbem:
  Quid faceret victus, sic ubi victor init?
Maesta domus plangore sonat, cui figere laetus
  Parta sua dominus voverat arma manu. 180
Urbs gemit et vultum miserabilis induit unum—
  Gentibus adversis forma sit illa, precor!
Incerti clauduntque domos trepidantque per Urbem,
  Hic illic pavidi clamque palamque dolent.
Iura silent mutaeque tacent sine vindice leges; 185
  Aspicitur toto purpura nulla foro.
Dique latent templis neque iniqua ad funera vultus
  Praebent nec poscunt tura ferenda rogo:
Obscuros delubra tenent; pudet ora colentum
  Aspicere invidiae, quam meruere, metu. 190
Atque aliquis de plebe pius pro paupere nato
  Sustulerat timidas sidera ad alta manus,
Iamque precaturus "quid ego autem credulus" inquit
  "Suscipiam in nullos irrita vota deos?
Livia, non illos pro Druso Livia movit: 195
  Nos erimus magno maxima cura Iovi!"
Dixit et iratus vota insuscepta reliquit
  Duravitque animum destituitque preces.
Obvia turba ruit lacrimisque rigantibus ora
  Consulis erepti publica damna refert. 200
Omnibus idem oculi, par est concordia flendi:
  Funeris exequiis adsumus omnis eques;
Omnis adest aetas, maerent iuvenesque senesque,
  Ausoniae matres Ausoniaeque nurus.
Auctorisque sui praefertur imagine maesta 205
  Quae victrix templis debita laurus erat.
Certat onus lecti generosa subire iuventus
  Et studet officio sedula colla dare.
Et voce et lacrimis laudasti, Caesar, alumnum,
  Tristia cum medius rumperet orsa dolor. 210
Tu letum optasti, dis aversantibus omen,
  Par tibi, si sinerent te tua fata mori.
Sed tibi debetur caelum, te fulmine pollens
  Accipiet cupidi regia magna Iovis.
Quod petiit tulit ille, tibi ut sua facta placerent, 215
  Magnaque laudatus praemia mortis habet.
Armataeque rogum celebrant de more cohortes:
  Has pedes exequias reddit equesque duci.
Te clamore vocant iterumque iterumque supremo;
  At vox adversis collibus icta redit. 220
Ipse pater flavis Tiberinus adhorruit undis,
  Sustulit et medio nubilus amne caput.
Tum salice implexum muscoque et harundine crinem
  Caeruleum magna legit ab ore manu
Uberibusque oculis lacrimarum flumina misit: 225
  Vix capit adiectas alveus altus aquas.
Iamque rogi flammas extinguere fluminis ictu,
  Corpus et intactum tollere certus erat;
Sustentabat aquas cursusque inhibebat ad aequor,
  Ut posset toto proluere amne rogum; 230
Sed Mavors, templo vicinus et accola Campi,
  Tot dixit siccis verba neque ipse genis:
"Quamquam amnes decet ira, tamen, Tiberine, quiescas:
  Non tibi, non ullis vincere fata datur.
Iste meus periit: periit arma inter et enses 235
  Et dux pro patria: funere causa latet.
Quod potui tribuisse, dedi: victoria parta est:
  Auctor abit operis, sed tamen extat opus.
Quondam ego tentavi Clothoque duasque sorores,
  Pollice quae certo pensa severa trahunt, 240
Ut Remus Iliades et frater conditor Urbis
  Effugerent aliqua stagna profunda via.
De tribus una mihi 'partem accipe quae datur' inquit
  'Muneris; ex istis quod petis alter erit.
Hic tibi, mox Veneri Caesar promissus uterque: 245
  Hos debet solos Martia Roma deos.'
Sic cecinere deae: nec tu, Tiberine, repugna,
  Irrite nec flammas amne morare tuo,
Nec iuvenis positi supremos destrue honores.
  Vade age et immissis labere pronus aquis." 250
Paret et in longum spatiosas explicat undas
  Structaque pendenti pumice tecta subit.
Flamma diu cunctata caput contingere sanctum
  Erravit posito lenta sub usque toro.
Tandem ubi complexa est silvas alimentaque sumpsit, 255
  Aethera subiectis lambit et astra comis,
Qualis in Herculeae colluxit collibus Oetae,
  Cum sunt imposito membra cremata deo.
Uritur heu decor ille viri generosaque forma
  Et facilis vultus, uritur ille vigor 260
Victricesque manus facundaque principis ora
  Pectoraque, ingenii magna capaxque domus.
Spes quoque multorum flammis uruntur in isdem;
  Iste rogus miserae viscera matris habet.
Facta ducis vivent operosaque gloria rerum: 265
  Haec manet, haec avidos effugit una rogos.
Pars erit historiae totoque legetur in aevo
  Seque opus ingeniis carminibusque dabit.
Stabis et in rostris tituli speciosus honore,
  Causaque dicemur nos tibi, Druse, necis. 270
At tibi ius veniae superest, Germania, nullum:
  Postmodo tu poenas, barbare, morte dabis.
Aspiciam regum liventia colla catenis
  Duraque per saevas vincula nexa manus
Et tandem trepidos vultus inque illa ferocum 275
  Invitis lacrimas decidere ora genis.
Spiritus ille minax et Drusi morte superbus
  Carnifici in maesto carcere dandus erit.
Consistam lentisque oculis laetusque videbo
  Strata per obscenas corpora nuda vias. 280
Hunc Aurora diem spectacula tanta ferentem
  Quam primum croceis roscida portet equis!
Adice Ledaeos, concordia sidera, fratres
  Templaque Romano conspicienda foro.
Quam parvo numeros implevit principis aevo, 285
  In patriam meritis occubuitque senex!
Nec sua conspiciet (miserum me) munera Drusus
  Nec sua prae templi nomina fronte leget.
Saepe Nero inlacrimans summissa voce loquetur
  "Cur adeo fratres heu sine fratre deos?" 290
Certus eras numquam nisi victor, Druse, reverti;
  Haec te debuerant tempora: victor eras.
Consule nos, duce nos, duce iam victore caremus:
  Invenit tota maeror in Urbe locum.
At comitum squalent immissis ora capillis, 295
  Infelix, Druso sed pia turba suo.
Quorum aliquis tendens in te sua bracchia dixit
  "Cur sine me, cur sic incomitatus abis?"
Quid referam de te, dignissima coniuge Druso
  Atque eadem Drusi digna parente nurus? 300
Par bene compositum: iuvenum fortissimus alter,
  Altera tam forti mutua cura viro.
Femina tu princeps, tu filia Caesaris illi
  Nec minor es magni coniuge visa Iovis.
Tu concessus amor, tu solus et ultimus illi, 305
  Tu requies fesso grata laboris eras.
Te moriens per verba novissima questus abesse
  Et mota in nomen frigida lingua tuum.
Infelix recipis non quem promiserat ipse,
  Nec qui missus erat, nec tuus ille redit, 310
Nec tibi deletos poterit narrare Sicambros,
  Ensibus et Suevos terga dedisse suis,
Fluminaque et montes et nomina magna locorum
  Et siquid miri vidit in orbe novo.
Frigidus ille tibi corpusque refertur inane, 315
  Quemque premat sine te sternitur ecce torus.
Quo raperis laniata comas similisque furenti?
  Quo ruis? attonita quid petis ora manu?
Hoc fuit Andromache, cum vir religatus ad axem
  Terruit admissos sanguinolentus equos; 320
Hoc fuit Euadne tum, cum ferienda coruscis
  Fulminibus Capaneus impavida ora dedit.
Quid mortem tibi maesta rogas amplexaque natos
  Pignora de Druso sola relicta tenes,
Et modo per somnos agitaris imagine falsa 325
  Teque tuo Drusum credis habere sinu,
Et subito temptasque manu sperasque receptum,
  Quaeris et in vacui parte priore tori?
Ille pio, si non temere haec creduntur, in arvo
  Inter honoratos excipietur avos, 330
Magnaque maternis maioribus, aequa paternis
  Gloria quadriiugis aureus ibit equis,
Regalique habitu curruque superbus eburno
  Fronde triumphali tempora vinctus erit.
Accipient iuvenem Germanica signa ferentem 335
  Consulis imperio conspicuumque decus,
Gaudebuntque suae merito cognomine gentis,
  Quod solum domito victor ab hoste tulit.
Vix credent tantum rerum cepisse tot annos,
  Magna viri latum quaerere facta locum. 340
Haec ipsum sublime ferent, haec, optima mater,
  Debuerint luctus attenuare tuos.
Femina digna illis quos aurea condidit aetas,
  Principibus natis, principe digna viro,
Quid deceat Drusi matrem matremque Neronis 345
  Aspice, quo surgas, aspice, mane toro.
Non eadem vulgusque decent et lumina rerum:
  Est quod praecipuum debeat ista domus.
Imposuit te alto Fortuna locumque tueri
  Iussit honoratum: Livia, perfer onus. 350
Ad te oculos auresque trahis, tua facta notamus,
  Nec vox missa potest principis ore tegi.
Alta mane supraque tuos exurge dolores
  Infragilemque animum, quod potes, usque tene.
An melius per te virtutum exempla petemus, 355
  Quam si Romanae principis edis opus?
Fata manent omnes, omnes expectat avarus
  Portitor et turbae vix satis una ratis.
Tendimus huc omnes, metam properamus ad unam,
  Omnia sub leges Mors vocat atra suas. 360
Ecce necem intentam caelo terraeque fretoque
  Casurumque triplex vaticinantur opus:
I nunc et rebus tanta impendente ruina
  In te solam oculos et tua damna refer.
Maximus ille quidem iuvenum spes publica vixit 365
  Et qua natus erat gloria summa domus;
Sed mortalis erat: nec tu secura fuisti
  Fortia progenie bella gerente tua.
Vita data est utenda, data est sine faenore nobis
  Mutua nec certa persoluenda die. 370
Fortuna arbitriis tempus dispensat iniquis:
  Illa rapit iuvenes, sustinet illa senes,
Quaque ruit furibunda ruit totumque per orbem
  Fulminat et caecis caeca triumphat equis.
Regna deae immitis parce irritare querendo, 375
  Sollicitare animos parce potentis erae.
Quae tamen hoc uno tristis tibi tempore venit,
  Saepe eadem rebus favit amica tuis.
Nata quod alte es quodque es fetibus aucta duobus,
  Quodque etiam magno consociata Iovi, 380
Quod semper domito rediit tibi Caesar ab orbe,
  Gessit et invicta prospera bella manu,
Quod spes implerunt maternaque vota Nerones,
  Quod pulsus totiens hostis utroque duce—
Rhenus et Alpinae valles et sanguine nigro 385
  Decolor infecta testis Isargus aqua,
Danuviusque rapax et Dacius orbe remoto
  Apulus (huic hosti perbreve Pontus iter)
Armeniusque fugax et tandem Dalmata supplex
  Summaque dispersi per iuga Pannonii, 390
Et modo Germanus Romanis cognitus orbis:
  Aspice quam meritis culpa sit una minor.
Adde quod est absens functus nec cernere nati
  Semineces oculos sustinuere tui,
Qui dolor et menti lenissimus influit aegrae, 395
  Accipere es luctus aure coacta tuos,
Praevertitque metus per longa pericula luctum,
  Tu quibus auditis anxia mentis eras:
Non ex praecipiti dolor in tua pectora venit,
  Sed per mollitos ante timore gradus. 400
Iuppiter ante dedit fati mala signa cruenti,
  Flammifera petiit cum tria templa manu:
Iunonisque gravis nocte impavidaeque Minervae
  Sanctaque et immensi Caesaris icta domus.
Sidera quin etiam caelo fugisse feruntur, 405
  Lucifer et solitas destituisse vias:
Lucifer in toto nulli comparuit orbe
  Et venit stella non praeeunte dies:
Sideris hoc obitum terris instare monebat
  Et mergi Stygia nobile lumen aqua. 410
At tu, qui superes maestae solacia matri,
  Comprecor, illi ipsi conspiciare senex.
Perque annos diuturnus eas fratrisque tuosque
  Et vivat nato cum sene mater anus.
Eventura precor: deus excusare priora 415
  Dum volet, a Druso cetera laeta dabit.
Tu tamen ausa potes tanto indulgere dolori,
  Longius ut nolis (heu male fortis) ali.
Vix etiam fueras paucas vitalis in horas,
  Obtulit invitae cum tibi Caesar opem; 420
Admovitque preces et ius immiscuit illis
  Aridaque affusa guttura tinxit aqua.
Nec minor est nato servandae cura parentis:
  Hic adhibet blandas, nec sine iure, preces.
Coniugis et nati meritum pervenit ad omnis; 425
  Coniugis et nati, Livia, sospes ope es.
Supprime iam lacrimas: non est revocabilis istis,
  Quem semel umbrifera navita lintre tulit.
Hectora tot fratres, tot deflevere sorores
  Et pater et coniunx Astyanaxque puer 430
Et longaeva parens: tamen ille redemptus ad ignes
  Nullaque per Stygias umbra renavit aquas.
Contigit hoc etiam Thetidi: populator Achilles
  Iliaca ambustis ossibus arva premit.
Illi caeruleum Panope matertera crinem 435
  Solvit et immensas fletibus auxit aquas,
Consortesque deae centum longaevaque magni
  Oceani coniunx Oceanusque pater
Et Thetis ante omnes: sed nec Thetis ipsa neque omnes
  Mutarunt avidi tristia iura dei. 440
Prisca quid huc repeto? Marcellum Octavia flevit
  Et flevit populo Caesar utrumque palam.
Sed rigidum ius est et inevitabile Mortis,
  Stant rata non ulla fila tenenda manu.
Ipse tibi emissus nebulosum litus Averni, 445
  Si liceat, forti verba tot ore sonet:
"Quid numeras annos? vixi maturior annis:
  Acta senem faciunt: haec numeranda tibi,
His aevum fuit implendum, non segnibus annis:
  Hostibus eveniat longa senecta meis. 450
Hoc atavi monuere mei proavique Nerones
  (Fregerunt ambo Punica bella duces),
Hoc domus ista docet, per te mea, Caesaris alti:
  Exitus hic, mater, debuit esse meus.
Nec meritis (quamquam ipsa iuvant magis) afuit illis, 455
  Mater, honos: titulis nomina plena vides.
Consul et ignoti victor Germanicus orbis,
  Cui fuit heu mortis publica causa, legor:
Cingor Apollinea victricia tempora lauro
  Et sensi exequias funeris ipse mei, 460
Decursusque virum notos mihi donaque regum
  Cunctaque per titulos oppida lecta suos,
Et quo me officio portaverit illa iuventus,
  Quae fuit ante meum tam generosa torum.
Denique laudari sacrato Caesaris ore 465
  Emerui, lacrimas elicuique deo.
Et cuiquam miserandus ero? iam comprime fletus.
  Hoc ego qui flendi sum tibi causa rogo."
Haec sentit Drusus, si quid modo sentit in umbra,
  Nec tu de tanto crede minora viro. 470
Est tibi (sitque precor) multorum filius instar
  Parsque tui partus sit tibi salva prior;
Est coniunx, tutela hominum, quo sospite vestram,
  Livia, funestam dedecet esse domum.