• Quintus Remmius Palaemon, Ars [sp.] 533.2

• Betacode

• Previous
• Next
• • 
  • 

ARS
Omnia nomina quinque vocalibus ablativo casu terminantur, a e i o	533.2
u, id est quicquid declinaveris de nomine, ablativum casum in has litte-
ras ducit, ut puta haec Iulia ab hac Iulia, hic paries ab hoc pariete,
hic et haec agilis ab hoc et ab hac agili, hic doctus ab hoc docto, hic	5
versus ab hoc versu; praeter pauca aptota, quae nos turbare non debent,
quia pauca sunt. ut puta nequam homo, ab hoc nequam homine, nugas
ab hoc nugas dicimus: hic videtur ablativus suscepisse m et s, sed in
aptotis, non legitimis et regularibus nominibus, quae certo ordine decli-
nantur. ergo ablativus casus singularis dat nobis regulam ad declinatio-	10
nem pluralis numeri, id est ad genetivum dativum et ablativum pluralem,
quo modo recte inveniantur. unde si ablativus habuerit a et o, parem
regulam dant, id est ut genetivum pluralem in rum mittant, dativum et
ablativum pluralem in is, ut ab hoc docto horum doctorum, ab hac docta
harum doctarum, sic ablativum in is, ab his doctis viris et ab his doctis	15
mulieribus; praeter haec pauca, quae contra artem suscepta sunt, ut
mulabus libertabus deabus natabus filiabus equabus asinabus, eodem modo
ambabus et duabus. diximus de duabus vocalibus, id est a et o, quae
parem regulam habent. restant tres vocales, i e u, quae similiter dispa-
rem regulam habent. nam si ablativus i habuerit, in ium; si e correpta	20
fuerit, in um; si producta, in rum; si u, in uum genetivum pluralem
mittunt, dativum et ablativum in bus, ut puta ab hoc forti horum for-
tium his et ab his fortibus, ab hoc homine horum hominum his et ab
his hominibus, ab hoc versu horum versuum his et ab his versibus, ab
hac re harum rerum his et ab his rebus.	25
Sed ut colligas ablativum, quando exeat in has litteras, regulam ge-
netivi singularis attende. si enim in ae exierit genetivus, ablativum in
a mittit, ut huius Iuliae ab hac Iulia, huius Musae ab hac Musa. si	534.1
genetivus in is exierit, plerumque in e, aliquando in i, numquam in o
mittit ablativum, ut puta huius parietis ab hoc pariete, huius hominis
ab hoc homine. in genere communi nominativus et genetivus si habue-
rint is, ablativum in i mittunt, ut hic et haec agilis, hic et haec facilis,	5
ab hoc et ab hac agili vel facili. siqua sunt quae differant ab hac re-
gula, magis usu quam ratione factum est: ut puta haec ovis huius ovis
ablativum in i mittere debuit, et tamen in e mittit, ut ab hac ove, non
ovi. sed hoc, ut diximus, usu magis quam ratione factum est. genetivus
si habuerit i in genere masculino, ablativum in o mittit, ut huius docti	10
huius iusti ab hoc docto ab hoc iusto. sed ideo dixi in genere mascu-
lino hoc observari debere, quia in genere feminino invenitur genetivus i
habere et in e exire ablativus, non in o, ut puta huius rei ab hac re,
huius speciei ab hac specie. genetivus si habuerit us, ablativum in u
mittit, ut huius versus huius fluctus, ab hoc versu ab hoc fluctu. sic	15
ergo de genetivo singulari trahis regulam ad ablativum singularem, quia
ablativus casus dat regulam ad genetivum et dativum pluralem, quam su-
pra memoravi.
Alia regula: nominativus si is habuerit, aut parem habebit geneti-
vum, ut hic ignis huius ignis, haec puppis huius puppis; aut si crescit	20
genetivus, per has crescit, per n r t d: per n, ut puta sanguis sangui-
nis; per r, ut cinis cineris, pulvis pulveris; per t, Samnis Samnitis; per
d, cuspis cuspidis.
Alia regula: ablativus cum habuerit e, numquam adiungit um in no-
minativo, ut puta verbere in ablativo, quaeritur utrum in nominativo um	25
habeat, ut dicamus hoc verberum. sed prohibemur regula ablativi, qui
cum habuerit e, in nominativo numquam habebit um. ergo si hoc ver-
berum non dicimus, quo modo dicemus? utique hoc verber, et dicimus
in ablativo ab hoc verbere et pluraliter haec verbera, quo modo ubera.
sic huic regulae contrarius <non> est nominativus. nam si nominativus um	30
habuerit, numquam mittet ablativum in e, et hoc observabis perpetuo.
Alia regula: genetivus cum habuerit is, numquam mittet ablativum
in o, ut puta ne dicas 'paupero patre natus sum'. genetivus enim sin-
gularis is habebit, ut huius pauperis. ergo ablativus non potest exire in
o, sed aut in e aut in i.	35
Alia regula: genus neutrum in nominativo si habuerit e, in i termi-
natur ablativus, ut hoc mare ab hoc mari, non ab hoc mare. ne dicas
ab hoc monile, sed ab hoc monili. numquam enim genus neutrum quat-
tuor habet casus similes: ut in nominativo e, sic in accusativo, sic in
vocativo, et non in ablativo. deinde quia <in> his nominibus generis neu-	40
tri ablativo casui adici debet a littera, ut possit statim fieri nominativus
pluralis, ut puta ab hoc monili, adice a litteram, et facit haec monilia:
ab hoc sedili, adice a, et facit haec sedilia: ab hoc facili, adice a, et
facit facilia. sic ergo per omnia observabis in talibus dumtaxat no-	535.1
minibus.
Alia regula: genus neutrum numquam in nominativo habet a nisi in
graecis, ut puta schema thema, huius schematis thematis. quo modo ge-
nus femininum in nominativo numquam exit in e nisi in graecis, ut An-	5
dromache.
Genus neutrum cum in us exierit nominativo, necesse est ut crescat
una syllaba in genetivo et ablativum in e mittat, ut puta hoc pecus huius
pecoris ab hoc pecore, hoc facinus huius facinoris ab hoc facinore: prae-
ter vulgus et pelagus, quia vulgus apud antiquos tam masculino genere	10
dictum est quam neutro. pelagus vero ideo ad hanc regulam non perti-
net, quia graecum est.
Genus neutrum quando in nominativo habet um, genetivo pares
syllabas dat, ut puta hoc templum huius templi, hoc telum huius teli.
genus neutrum quando in nominativo habet ium, in genetivo geminat i	15
litteram, ut puta hoc gaudium huius gaudii, hoc imperium huius imperii,
hoc ingenium huius ingenii. sic observabis in ceteris, quia genetivus
minor esse non debet nominativo. nam et in genere masculino si nomi-
nativus ius habuerit, necesse est in genetivo geminet i, ut puta hic filius
huius filii, hic Mercurius huius Mercurii, hic genius huius genii, hic	20
Iulius huius Iulii. si vero nominativus us tantum habuerit, non geminat
i in genetivo, ut puta hic Coronatus huius Coronati, non Coronatii, hic
Honoratus huius Honorati, non Honoratii.
Genus neutrum si habuerit nominativum in e, ut puta hoc monile
hoc sedile, necesse est ut genetivus is habeat, ut huius monilis huius	25
sedilis, ablativus i, ut ab hoc monili ab hoc sedili.
Quodcumque nomen in nominativo er syllabam habet, tunc exit in
o ablativus ipsius, quando secundae est declinationis et non crescit una
syllaba in genetivo singulari, quando genetivus i habuerit, non is, ut puta
hic aper facit ablativo ab hoc apro, quia genetivum huius apri facit. si	30
vero nominativus er habuerit et genetivus is, ablativum non mittit in o,
sed in e, ut puta hic pater, ablativus in e, ab hoc patre, quia genetivus
singularis is habet, ut huius patris.
Omnia monosyllaba generis masculini et feminini accusativum in em
mittunt excepto uno nomine, id est vir virum. nam cetera in em mit-	35
tunt, ut diximus, ut puta sol hunc solem, Mars hunc Martem, ars hanc
artem, sors hanc sortem, mors hanc mortem, fons hunc fontem, ros
hunc rorem, lex hanc legem, mos hunc morem, Lar hunc Larem, par
hunc et hanc parem, fur hunc furem. vides omnia monosyllaba, ut dixi-
mus, in em exire accusativo casu.	40
Genus neutrum tres casus habet similes, nominativum accusativum
et vocativum. ideo hoc monemus, ut, si de pelago tibi mentio sit, dicas
'per medium pelagus navigavi', ideo quia accusativus similis est nomina-
tivo, scilicet in genere neutro.
Nunc regulam comparationis accipe. masculinum genus comparatur	45
per has syllabas, per us, per er, per ex: per us, ut doctus doctior
doctissimus; per er, ut asper asperior asperrimus, niger nigrior niger-
rimus, tener tenerior tenerrimus. per ex in genere masculino unum	536.1
nomen est quod vadit per gradus, senex senior, superlativum non habet:
neque enim dicimus senissimus. commune genus quod comparari potest
per has syllabas exit, per is et er: is, ut hic et haec agilis, hic et haec
agilior et hic agilissimus, sic brevis brevior brevissimus, sic levis levior	5
levissimus et haec levissima. sed ab hac regula defecerunt pauca eupho-
niae gratia, ut facillimus dicas, non facilissimus, quo modo fortissimus,
et simillimus, non similissimus. sed haec pauca nos turbare non debent.
per er vero comparatur genus commune, sed in paucis nominibus, ut
hic et haec acer acrior acerrimus haec acerrima, hic et haec pauper	10
pauperior pauperrimus haec pauperrima. genus omne per has syllabas
comparatur, per ax ex ix ox ux ans ens ons ers ors am us: ax positivo,
ut efficax, comparativo efficacior, superlativo efficacissimus, sic fallax
fallacior fallacissimus; ex, ut simplex simplicior simplicissimus; ix, ut
felix felicior felicissimus, pernix pernicior pernicissimus; ox, ut velox	15
velocior velocissimus, ferox ferocior ferocissimus; ux, ut trux trucior
trucissimus; ans, ut amans amantior amantissimus; ens, ut sapiens sa-
pientior sapientissimus; ons, ut insons insontior insontissimus; ers, ut
iners inertior inertissimus, sollers sollertior sollertissimus; ors, ut vecors
vecordior vecordissimus; am, ut nequam; us, ut vetus. dativo adicis or	20
et facis comparativum, fortior; genetivo adicis simus, ut fortissimus. a
nequam ut dicas nequior, de quovis casu tollis am et adicis i et or et
facis nequior; adicis issimus et facis nequissimus. ab eo vero quod
est vetus dativo adicis or et facis comparativum veterior; subducis huic
i et o et adicis imus et facis veterrimus. sic observabis et in femininis	25
et neutris et facies veterrima veterrimum. vetustissimus autem a vetusto
venit, et facit vetustus vetustior vetustissimus; sic feminino vetusta ve-
tustior vetustissima; sic neutro vetustum vetustius vetustissimum.
Sunt nomina generis neutri quae tres casus tantum in plurali nu-
mero habent, nominativum accusativum et vocativum, ut iura, accusativo	30
haec iura, vocativo o iura. sic et maria et vina et mella et fella et aera.
vocantur autem triptota.
Genetivus aut par esse debet nominativo aut <non> plus una syllaba
excedere. sed inventa sunt pauca nomina contra regulam venire, ut an-
ceps, quod duarum syllabarum est, in genetivo duabus syllabis crevit:	35
facit enim ancipitis, praeceps praecipitis, supellex supellectilis, iter iti-
neris. quaestio est, si princeps principis et praeceps praecipitis, quare
non praecipis, quo modo principis, dicamus. sed princeps, quod primus
capiat, dictus est et venit a capiendo; praeceps autem a capitis significa-
tione dicitur, quod praebeat caput.	40
Quaestio est, quando producimus decoris, quando corripimus. genere
neutro corripimus ab eo quod est decus, masculino producimus ab eo
quod est decor. producitur autem decoris, quo modo honoris candoris	537.1
coloris.
Nomina quae finem significant non diminuuntur, ut ipse finis, non
dicimus finiculus; dicimus novissimus, non dicimus novissimulus; dicimus
extremus, non dicimus extremulus; dicimus ultimus, non dicimus ulti-	5
mulus. et ratione, quia quae in fine sunt non habent quo minuantur.
Sunt nomina in singulari numero neutri generis, in plurali mascu-
lini, hoc caelum hi caeli, non caela; quo modo sunt, quae in singulari
masculini, in plurali neutri, ut hic Tartarus, in plurali haec Tartara.
Nomina tertiae declinationis quae in o exeunt nominativo singulari	10
generis sunt feminini, exceptis paucis masculini generis, quorum numero
sunt ordo ligo, et iis quae communis generis sunt, ut homo nemo bubo
et mango. nam cetera feminine enuntiamus, ut Carthago Carthaginis,
virgo virginis, imago imaginis, indago indaginis, siligo siliginis, sartago
sartaginis, ferrugo ferruginis, farrago farraginis.	15
Est alia quaestio, quare dicamus in ablativo singulari ab hoc arcu et
plurali dativo et ablativo his et ab his arcubus, et non sic facit in dativo et
ablativo plurali a versu versubus <a fluctu fluctubus>, sed his et ab his versibus
et fluctibus. ea ratione fit, propter differentiam alterius similis nominis. si
ab eo quod est arcus arcibus diceremus, non arcubus, fieret confusio	20
illius nominis cum eo quod est arx arcis, licet sine discretione aliqua
specubus et tribubus dicamus ab eo quod est specus et tribus, et ab eo
quod est veru verubus eodem modo. versus vero et fluctus et cetera in
dativis et ablativis pluralibus i habent ideo, quia haec nomina non turbat
similium nominum confusio vel similitudo. ergo quo modo arcubus dici-	25
mus ab eo quod sunt arcus propter arces, sic artubus ab eo quod sunt
artus propter artes. hic vitus ab hoc vitu vitubus facit: nam vitibus ab
eo quod sunt vites. sic ergo observabis, cum similia nomina inveneris.
Quaestio est, unde intellegitur e productum in ablativo, unde cor-
reptum. si accipit rum genetivus pluralis, facit in ablativo singulari e	30
productum; si um, correptum, et e mutat in i. sed melior regula est
ut de dativo plurali cognoscamus, utrum productum est an correptum.
unde si productum est e in ablativo singulari, accipiet bus et facit dati-
vum pluralem. nam si correptum est, mutat in i, ut faciat dativum, ut
puta ab hac re, adice bus, et facit rebus; ab hac specie, adice bus, et	35
facit speciebus. ergo sic intellegis productum esse. ab e vero correpto
non sic, si adicias bus, ut ab hoc homine hominebus, sed mutat e in i
et accipit bus, et sic erit latinum, et correptum erit.
Omnes litterae generis neutri sunt numeri tantum singularis et aptote
dicuntur, ut puta hoc a, huius a, huic a, hoc a, o a, ab hoc a; sic b, sic c,	40
sic d, sic omnes. si vero adicias 'littera', fiunt generis feminini, ut	538.1
dicas a littera, c littera. et multa alia nomina quae ad pondus et
mensuram veniunt numeri sunt tantum singularis, ut puta aurum argen-
tum triticum oleum; sed 'multa alia' dicimus, non omnia.
Nomina quae in al exeunt, in el, in il, in ol, in ul, in ar, in er,	5
in ir, in or, in ur, in an, in en, in in, in on, in ablativo habent e, ut
puta nominativo al, Hannibal, ablativo ab hoc Hannibale; nominativo el,
ut fel mel, ablativo ab hoc felle melle; nominativo il, ut vigil pugil,
ablativo a vigile a pugile; nominativo ol, ut sol, ablativo sole; nomina-
tivo ul, ut exul, ablativo exule; nominativo ar, ut far, ablativo farre;	10
nominativo nectar, ablativo nectare. quae vero in ar exeunt neutri ge-
neris et a ante is producunt in genetivo, ablativum in i mittunt, ut hoc
calcar huius calcaris, hoc lacunar huius lacunaris, ab hoc calcari lacu-
nari. ab eo quod est par pare vel pari dicimus. er si habuerit nomi-
nativus, attende genetivum: si is habuerit, tunc mittit in e, ut hic pater	15
huius patris ab hoc patre; quamvis ab imbri septembri dicamus, sicque
in aliis quibusdam, quae nota sunt et mensium tantum nomina. in ir
praeter vir cetera in e mittunt. nominativo or, ut marmor, ablativo a
marmore. nominativo ur, ut fur, ablativo a fure, augur ab augure. no-
minativo an, ut paean paeane. nominativo en, ut hic pecten, ablativo	20
a pectine, flamen flamine, lien liene, rien riene; in feminino haec Siren,
ablativo ab hac Sirene; in neutro hoc carmen ab hoc carmine; sic in
masculinis a cano compositis, ut tibicen tibicine, fidicen fidicine; in epi-
coeno oscen ab oscine. ea nomina quae nominativo in in finiuntur ne-
cesse est ut in ablativo e habeant, ut puta nominativo hic delphin del-	25
phine. sic etiam quae in on, ut hic Memnon, hic Orion, ab hoc Mem-
none Orione. et quaecumque huius modi inveniuntur, necesse est ut in
e mittant ablativum. sane quia dixi quae exeunt in al nominativo in e
exire ablativo, verum est. sed ne occurrat quaestio nominis illius quod
est tribunal (facit enim ablativo ab hoc tribunali, et cervical ab hoc cer-	30
vicali), facere deberet tribunale et cervicale, quia nominativus singularis
<non> debet esse minor nominativo plurali duabus syllabis. sed in his
nominibus, quae perpauca sunt, magis usus obtinuit. quaeritur autem,
utrum hoc ossum dicamus an hoc os. sed si hoc ossum diceremus, num-
quam dativus pluralis in bus exiret, sed in is: ait enim Virgilius 'at-	35
que ossibus implicat ignem'. etenim nomina generis neutri in
nominativo um habentia in ablativo o habent, ut hoc templum ab
hoc templo, dativo plurali templis facit. unde si ossibus legimus
in Virgilio, non exiret dativus pluralis in bus nisi ablativo singulari
in e terminato. ablativus ergo exiret in e aut u aut i. sed quia nec u	40
exit, nec nominativus pluralis ossua facit, nec i terminatur, ne ossi di-
camus, remanet ab osse. nam genetivus ideo exit in is, quia nominati-
vus os habet, non um. unde declinamus sic, hoc os huius ossis huic
ossi hoc os o os ab hoc osse, et pluraliter haec ossa horum ossium his	539.1
ossibus haec ossa o ossa ab his ossibus. sed hoc nomen corripimus in
nominativo singulari; ab eo vero quod sunt ora, id est vultus, nomina-
tivo singulari producitur os, et facit hoc os huius oris huic ori hoc os
o os ab hoc ore, et pluraliter haec ora horum orum his oribus haec ora	5
o ora ab his oribus.
Alia regula est, quo modo declines terga et tergora. terga autem
sunt dorsa, et tergora veniunt a genere neutro quod in us exit in nomi-
nativo singulari, ut hoc tergus, et pluraliter nominativo haec tergora. et
declinabis hoc nomen sic, quo modo pecus et vulnus. tergum autem de-	10
clinabis, quo modo templum.
Alia regula est: nomina semper generis masculini et feminini, quae
habuerint a in nominativo, genetivum et dativum in ae mittunt, ut puta
hic Seneca huius Senecae huic Senecae, haec Iulia huius Iuliae huic Iuliae.
sed inveniuntur pauca nomina vel pronomina contra hanc regulam veni-	15
entia, ut, cum in nominativo a solum habeant, in genetivo ius accipiant,
in dativo i, ut sola solius soli, tota totius toti, una unius uni, ulla ullius
ulli, nulla nullius nulli, utra utrius utri, aliqua alicuius alicui, illa illius
illi, ista istius isti, ipsa ipsius ipsi. pauca sunt, quae turbare nos non
debent. superior autem regula in immensum tenditur, ut haec Musa	20
huius Musae. haec analogia est, id est regula perpetua. horum vero
nominum et pronominum anomalia est, id est inaequalis declinatio contra
regulam; sed in paucis est, ut dixi.
Nomina quae in as exeunt tunc exeunt in e ablativo singulari, si
genetivus is habuerit, ut Maecenas Maecenatis ab hoc Maecenate. ideo	25
dixi attendendum esse genetivum singularem, quia inveniuntur nomina
quae in as exeunt et tamen non in e mittunt ablativum, sed in a, ut
Aeneas ab hoc Aenea, Menalcas ab hoc Menalca. ergo cum inveneris
nominativo as, genetivum attende: si habuerit is, sic pronuntia, ablativus
quod in e exit. sed si tibi ablativus notus est et de genetivo dubitas,	30
scito quia in is exit, cum in e fuerit ablativus terminatus. gentilia quo-
que ablativum in i mittunt, ut Arpinas Arpinati, Capenas Capenati. sed
veteres haec nomina magis in is et in e nominativo pronuntiabant, ut hic
et haec Arpinatis et hoc Arpinate.
Nominativus in es ablativum in e mittit, ut heres herede, nisi	35
genetivus in ae exierit, ut Anchises Anchisae: tunc enim ablativus etiam
in a exit: et locuples, quod omnis generis est, a locuplete vel locupleti.
Nominativus <in> is si fuerit in genere masculino vel feminino, ablativum
in e mittit, ut hic collis hic vomis hic lapis, ab hoc colle vomere lapide,
haec lis ab hac lite, haec vitis ab hac vite, haec cutis ab hac cute.	40
pauca vero masculina in i vel in e mittunt, ut ignis vectis amnis anguis
postis. illa quoque feminina in i etiam exeunt, quae accusativos in im
mittunt, ut puppim puppi, restim resti; et ab his quae sunt vis et stri-
gilis ab hac vi ab hac strigili ablativos dicimus; ab eo quod est avis ab
ave vel avi. in communi quoque genere is in nominativo ablativum in	45
e mittit, nisi neutrum genus sit in e, ut puta hic et haec hostis ab
hoc <et ab hac> hoste; licet civis a cive vel civi faciat.
Os si habuerit nominativus, in e mittit ablativum, ut haec dos ab	540.1
hac dote, hic mos ab hoc more, hoc os ab hoc osse.
In genere neutro si nominativus us habuerit, ablativum in e mittit,
ut hoc vulnus huius vulneris ab hoc vulnere, praeter vulgus et pelagus.
vetus autem, quod est omnis generis, a vetere vel veteri, ablativum in	5
e et in i mittit. in genere masculino us si fuerit in nominativo, geneti-
vum in i mittit, ablativum in o, ut hic doctus huius docti ab hoc docto.
sic in femininis quae exeunt in us, si genetivus i habuerit, in o mittit
ablativum, ut haec laurus <huius lauri> ab hac lauro, haec cypressus huius
cypressi ab hac cypresso. quod si genetivus is exierit, ablativum in e	10
mittit, ut haec virtus huius virtutis ab hac virtute. si vero nominativus
us habuerit et genetivus us, ablativum in u mittit, sic in masculinis, sic
in femininis: in masculinis, ut hic versus hic fluctus, genetivo huius
versus huius fluctus, ablativo ab hoc versu ab hoc fluctu; in femininis
nominativo haec porticus haec quercus, <genetivo> huius porticus huius	15
quercus, ablativo ab hac porticu ab hac quercu. sic per cetera observa-
bis. sed si talium nominum te declinatio turbaverit, tanta vis est regu-
larum, ut aut de genetivo aut de dativo aut de ablativo, scilicet de istis
tribus uno invento, docearis de totius nominis declinatione singularis
pluralisve numeri. quare hoc dixerim: puta si sint nomina fluctus aut	20
versus, quorum declinationem nescias, mihi crede quia, in quacumque
lectione aut ablativum inveneris aut dativum aut genetivum, horum trium
unum si habeas notum, docebit te de omnibus casibus. ut puta si scias
quia ab hoc fluctu, sequitur quia nominativus singularis us habeat, sic
genetivus, et dativus ui habeat, accusativus um, vocativus us. ecce unus	25
casus docuit te declinationem omnium. sic si inveneris dictum in gene-
tivo huius versus, docebit te quod ablativus docuit. sic si inveneris ui
in dativo, huic versui, et ipse hoc te docebit, quod et ablativus et ge-
netivus. vides ergo uno invento casu in quacumque auctoritate lectionis
doceri te, quem ad modum totum nomen declines. in iis vero nominibus,	30
quae in o mittunt ablativum, regula est ut genetivus i habeat, dativus o:
ut puta si legas ablativo casu positum lauro, sequitur ut genetivus i ha-
beat, huius lauri, dativus huic lauro, sequitur ut nominativus us habeat,
laurus.
Verum quia lapsi sumus ad has supra dictas regulas, nunc redeamus	35
ad rem. loquebamur enim, si nominativus in as exierit, quando mittat
in a, quando in e; diximus de es regula, quae in a mittit ablativum et
in e; diximus et de regula os, quia semper in e mittit; diximus et de
us regula, quo modo observandum sit. quae regula plerumque in e ge-
nere neutro mittit praeter illa duo, vulgus et pelagus; in genere mascu-	40
lino vel feminino aut in u aut in o aut in e mittit. quod ut cognoscas,
quando in o, quando in e, quando in u, genetivum attende: si habuerit
et ipse us, in u mittit ablativum tam in masculino quam in feminino; et
si i, in o, et si is, in e.
Ergo quantum necessitas temporis passa est, regulas non paucas no-	45
minum scripsimus. pauca de pronominibus dicamus, in quibus non ardua	541.1
moles est.
DE PRONOMINE
Pronomina aut finita sunt aut infinita aut minus quam finita. finita	4
sunt quae notant certam personam, ut ego; infinita, ut quis quicumque	5
aliquis. minus quam finita sunt pronomina quae non sic plene definiunt
personam, ut non egeant monstratore, quo modo ego: nam et ipsum tu
non plene finitum est, nisi in personam direxeris digitum: sic ergo mi-
nus quam finita dicenda sunt. habent enim quandam designationem, sed
non plenae significationis, quo modo ego. ut puta pone esse turbam,	10
minime significanter dicitur in turba tu, quo modo de turba si dixerit
unus ego. sed ut de multis significemus quem quaerimus, aut nomen
adicimus aut digitum intendimus, ut appareat certius, quem vocemus.
ergo et tu et ille et iste et hic et alia, quae quasi possunt ex parte de-
finire personam, minus quam finita vocanda sunt.	15
Regula: prima persona, quae dicitur ego, tam in singulari quam in
plurali numero non habet vocativum casum, quia nemo se vocat. sed
cum forte contigerit ut dicamus o ego, o nos, non tam pronominis ra-
tione quam interiectionis, id est dolendi gratia quam vocandi.
Quaestio, a qua declinatione veniat quis, quod significat quibus, et	20
unde veniat ipsum quibus, cum dicimus. sed dativus pluralis cum exit
quis, ab ablativo singulari venit qui exit a quo, cum nominativus exit
qui, non quis: quo modo in nominibus a docto doctis, a iusto iustis,
sic a quo quis. dativus pluralis qui exit in bus, id est quibus, ab abla-
tivo venit singulari qui exit a qui: quo modo in nominibus omnia quae	25
exeunt in ablativo in i dativum pluralem in bus mittunt, sic in hoc pro-
nomine a qui ablativo, dativo in bus, quibus. eius nominativus erit
quis, non qui, quod antiqui communi genere dixerunt, hic et haec quis,
ab hoc et ab hac qui; ut ab eo frequenter invenimus lectum quicum, quod
significat cum quo vel cum qua. nam Virgilius ait, cum de femina loque-	30
retur, 'quicum partiri curas', id est cum qua partiri.
Quaestio alia pronominis, quae ita obscura est, ut vix a paucis sol-
vatur, quare, cum dicamus illud istud in genere neutro, ut puta illud vel
istud templum, ipsud non dicamus, sed ipsum. sed quae in e exierunt
in masculinis, ipsa sunt quae genus neutrum sic fecerunt, illud istud.	35
ipsum vero ideo, non ipsud, quia apud antiquos magis in us mittebant
nominativum generis masculini, ut dicerent ipsus. hoc habemus in Te-
rentio, 'ipsus Pamphilus' dixit, non ipse Pamphilus. et quo modo in
regula nominum omnia quae in masculino genere us habent nominativo
singulari in feminino a habent, in neutro um, ut doctus docta doctum,	40
pius pia pium, sic ex nominum regula emanavit analogia, ut ab hoc pro-
nomine, ut puta quia ipsus dicebant antiqui, fiat in feminino ipsa, in
neutro ipsum, quo modo dicimus de nomine iustus iusta iustum.
Pronomen quod dicitur idem et masculino et neutro servit: nam et	542.1
idem homo dicitur et idem tempus. is pronomen sic declinabis, is homo,
eius ei eum ab eo, et pluraliter ii eorum eis vel iis eos eis vel iis; fe-
mininum ea eius ei eam ab ea, et pluraliter eae earum eis vel iis eas
eis vel iis; neutrum id eius ei id ab eo, et pluraliter ea eorum iis vel	5
eis ea iis vel eis. ideo volui hoc pronomen declinatum esse, quia facit
aliquibus dubietatem, praecipue in accusativo casu. unde si tibi mentio
fuerit nominis neutralis in accusativo singulari, sic dicis, ut puta 'per id
templum transeamus', 'per id pelagus navigemus', 'per id iter progre-
diamur'. cui ad ornatum adiecta est em syllaba et facit idem, non quia	10
aliud significat id et aliud idem; sed idem ornatius dicimus, quo modo
quidam, dam syllaba ad ornatum accessit, non quia aliud significat qui
et aliud quidam. sic idem, sic eadem, acceperunt dem syllabam, non
ut aliud significarent, sed ut euphonia esset. etenim studium fuit omni-
bus musicare latinitatem et id addere, quod in aures laberetur, id de-	15
mere, quod rancidius offenderet auditum.
Dicta sunt de pronomine illa quae paulo obscura videntur; cetera
a diligentibus artigraphis plene declinata sunt, quae facile reperias.
DE VERBO
Verborum ratio ita lata est, ut nominis, ita quoque inusitata est,	20
ut in nominibus demonstravi. namque plurima in verbis, quae rancidule
audiebantur, polita sunt, ut per anomaliam mollius sonarent, quam per
rectam regulam, quam postea dicemus. verba tribus modis accipimus:
dicimus verba pro fallaciis, ut puta 'dedit mihi verba'; dicimus pro ser-
monibus quibusque, ut 'fecit verba Cicero'; dicimus verba haec, quae	25
per modos et tempora et personas declinamus. sunt autem principalia
verba activa passiva neutra communia deponentia. de ceteris vero dice-
mus istis catholicis et generalibus explicatis. activa sunt quibus nos ali-
quid agere significamus, ut lego legis legit, scribo scribis scribit. passiva
sunt quae de activis nascuntur, quibus nos pati aliquid enuntiamus, ut	30
legor legeris legitur, scribor scriberis scribitur. neutralia sunt quibus
nos nec agere nec pati aliquid demonstramus, ut sedeo iaceo sto et alia,
in quibus nullum negotium est nec agendi nec patiendi. communia sunt
quae in or desinunt, numquam in o, et tam agere quam pati significant,
ut criminor illum, criminor ab illo: nec enim dicimus crimino illum.	35
deponentia sunt, quod deponant passivitatem et sumant activitatem, et
cum passive enuntientur in r littera, nihil tamen patiuntur, sed solum
agunt, ut luctor luctaris luctatur, convivor loquor nanciscor et cetera
talia. sane illud monemus, quo modo in nominibus maior quantitas est
masculini et feminini generis, neutri vero minor et communis, sic et in	40
verbis multa sunt activa, multa aeque passiva, non tanta neutralia nec
communia nec deponentia. et propter hoc regula activorum passivorum-
que in immensum tenditur. ceterorum vero verborum regulae a diligen-
tibus colliguntur.
Ergo diximus de generibus, quot sunt; nunc dicendum de coniuga-	543.1
tionibus, per quarum regulas omnia verba sine offensione funduntur.
quas coniugationes siquis animadverterit diligenter, quasi ex vado vitio-
rum emergens citius ad portum latinitatis accedet. quaerendum est au-
tem de illis, quae sint et ubi quaerantur, quo proficiant, id est quid te	5
doceant cavere. sunt autem coniugationes a e i. sed tertia tam cor-
repta est quam producta; sed correpta aliam vim habet praeteritis suis,
aliam producta. diximus quot sint et quae sint; dicendum est, ubi quae-
rantur. quaeruntur autem in indicativo modo tempore presenti secunda
persona ante novissimam litteram, sed in activis et neutralibus; in aliis	10
vero tribus verbis, passivis et communibus et deponentibus, ante novissi-
mam syllabam. quod ut scias, apertius intimabo. dixi enim, ubi quaeren-
dum sit; restat quarta pars, quae nos docet, quare inventae sunt, id est
ob quam utilitatem. earum igitur utilitas duplex est: docet te de futuro
tempore, quando in am syllabam exeat, quando in bo; docet iterum in	15
finitum modum, quando corripiatur, quando producatur. ergo redeamus
ad primam coniugationem et de eadem lucidius tractemus.
Prima coniugatio, quae est a, quaeritur in activis et neutralibus
verbis, ut diximus, ante novissimam litteram in secunda persona. venit
ab his quattuor modis, ab o, ut clamo clamas clamat, ab eo, ut com-	20
meo commeas commeat, ab io, ut lanio lanias laniat, ab uo, ut fluctuo
fluctuas fluctuat. et quia cognoscis utique primam esse, iam quid te
doceat, hinc attentius considera, ut, talia cum inveneris, in bo mittas
futurum tempus ipsorum, ut clamabo dicas laniabo fluctuabo commeabo.
ecce docui te de promissivo tempore; de infinito docebo te. et quia pro-	25
ducere debes eum, dicis clamare laniare fluctuare commeare, ut ante re
novissimam a littera produci possit semper. diximus de prima; dicendum
et de secunda, quae dicitur e et venit ab uno modo, id est ab eo tan-
tum, ut terreo terres, doceo doces, praebeo praebes, sedeo sedes, habeo
habes. ergo et haec, quo modo superior, parem regulam dat, ut pro-	30
missivum modum in bo mittat, terrebo docebo praebebo sedebo habebo.
et sic omnia huius regulae observabis. sic etiam infinitum producit, quo
modo prima coniugatio, terrere docere monere sedere. ergo duae istae
parem regulam habent. remanet tertia coniugatio, quae tam producta est
quam correpta, quae et ipsa quaeritur ubi etiam superiores, sed in	35
activis, ut diximus, et neutralibus verbis. venit autem ab his modis, ab
o, ut lego legis, scribo scribis, ab io, ut rapio rapis, facio facis, ab
uo, ut ruo ruis, fluo fluis. ergo et haec te docet, ut futurum tempus
mittas in am, non in bo, quo modo superiores, et facit futurum <in> am,
ut faciam scribam legam. nec dicas faciebo scribebo legebo, quia tertia	40
coniugatio in am semper promissivum tempus mittit. quam coniugatio-
nem, ut dixi, quaeris in secunda persona ante novissimam litteram. in-
finitum vero modum corripit, ut legere facere scribere ruere, non, quo
modo superiores, producit. quantum apertius potuit, dictum est de ter-	544.1
tia correpta; nunc attende, quae sit ratio tertiae productae, vel quo modo
potest discerni a tertia correpta, cum utraque in uno i constet, quod
ante novissimam litteram inventum est. puta exempli gratia dicimus fugio
fugis et sentio sentis per is. unde habet intellegi, utrum correpta an	5
producta sit? sed intellegitur sic, id est de imperativo modo: si exeat
in i, a tertia producta venit, ut sentio sentis, imperativo modo senti
facit; haurio imperativo modo hauri facit; servio servis, imperativo modo
servi facit. tertia vero correpta, licet simili forma exeat, tamen hoc
discernitur de ipso imperativo, quem semper in e mittit, ut fugio fugis,	10
fuge facit; ruo ruis, rue facit. ergo discernuntur sic, quia correpta in
e mittit imperativum, producta in i. sed quid docet ipsa tertia producta,
attende: futurum tempus etiam in bo, sed magis in am, ut puta de futuro
sic dicimus, servio serviam et servibo, nescio nesciam et nescibo; sed
magis in am mittit quam in bo. infinitivum vero producit semper, ut	15
puta haurire sentire nescire. nam regula est activorum et neutralium
verborum, ut in quacumque coniugatione addas re syllabam ad imperati-
vum modum. ut puta a prima coniugatione exit imperativus in a, ut
clama voca lania; adice re, et facit infinitivum, clamare laniare vocare. a
secunda coniugatione exit imperativus in e productum; huic adice re, et	20
facit infinitivum, mone monere, doce docere, praebe praebere. a tertia
coniugatione correpta exit imperativus in e correptum; huic adice re, et
facit infinitivum, ut scribe scribere, lege legere, tolle tollere. a tertia
coniugatione producta imperativus exit in i; huic adice re, et facit infi-
nitivum, servi servire, audi audire, hauri haurire. sed quaestio de dic	25
duc et fac, numquid addita re integre sonuerit infinitivus. sed hoc usu
plurimum valuit. nam Virgilius dicit dice et Terentius face; quibus si
adicias re, faciunt integre sonare infinitivum modum, dicere facere ducere.
Abunde dicta sunt de coniugationibus activorum neutraliumque, quae
quaeruntur, ut diximus, in secunda persona ante novissimam litteram.	30
nunc restat de passivorum et communium et deponentium verborum con-
iugationibus dicere, quae quaeruntur ante novissimam syllabam, non lit-
teram, ut puta clamor clamaris: ante ris syllabam a habet prima coniu-
gatio, quae in bor habet mittere promissivum, ut clamabor clamaberis
clamabitur clamabimur clamabimini clamabuntur. in communibus primae	35
coniugationis, ut puta criminor criminaris, a ante ris syllabam, et in bor
habet mittere promissivum, ut criminabor criminaberis criminabitur cri-
minabimur criminabimini criminabuntur. in deponentibus primae coniu-
gationis, ut luctor luctaris, ante ris syllabam a littera est: prima coniu-
gatio quae in bor mittit promissivum modum, ut luctabor luctaberis	40
luctabitur luctabimur luctabimini luctabuntur. diximus de prima coniu-
gatione passivorum et communium deponentiumque verborum, quae ante
novissimam syllabam quaeruntur. nunc dicendum de secunda coniugatione
ipsorum verborum, quae similiter illic quaeruntur, ubi et prima in pas-
sivis, ut moneor moneris: ante ris e invenimus, quae est secunda coniu-	545.1
gatio, quae in promissivo tempore exit in bor, ut monebor moneberis
monebitur monebimur monebimini monebuntur. in communibus vereor
vereris, ante ris e invenies, quae mittit promissivum in bor, ut verebor
vereberis verebitur verebimur verebimini verebuntur: commune est enim,	5
ut vereor te, vereor a te. in deponentibus, ut medeor mederis, ante ris
e invenies, quae mittit futurum tempus in bor, ut medebor medeberis
medebitur medebimur medebimini medebuntur. remanet tertia coniuga-
tio, cuius locum implevit e littera correpta, ut in passivis legor legeris
legitur: ante ris e est. sed quia correptum est, locum tenet pro i; sic	10
per hoc, quoniam e correptum est, procedet; et quo modo in activis
promissivum modum in am mittit, non in bo, sic in passivis in ar mittit,
non in bor. sic in communibus ac deponentibus, ut puta sequor seque-
ris: ante ris e correptum est pro i correpto; mittit promissivum in ar,
ut sequar dicas, non sequebor. remanet tertia coniugatio producta, ut	15
puta in passivis, ut nutrior nutriris: ante ris i productum est. quia ter-
tia est, exit in ar, ut dicamus de futuro nutriar; et quia producta, exit
etiam in bor, ut dicamus et nutribor. ergo sic observabis in communi-
bus et deponentibus. infinitivus vero ipsorum verborum a prima coniu-
gatione secunda et tertia producta in ri exit, ut puta a prima, ut cla-	20
mari, a secunda moneri, a tertia producta nutriri. a tertia vero cor-
repta numquam exit in ri, sed in i, ut puta legi dicimus in infinitivo et
scribi, non legeri et scriberi; et ungi, non ungeri, quia ungo dicimus,
non ungeo. nam quo modo de ungeri et ungi habita quaestio est, quid
diceremus, sic de tergeri et de tergi. sed et infinitivo tergeri dici-	25
mus, non tergi, quia indicativo tergeo facit, non tergo. sic in ceteris
observabis, ut, ubi inveneris secundam coniugationem ri habere infinitivo
modo, eo dicas indicativo activae significationis, caveri doceri, terreor
terreri, coerceor coerceri; licet pauca primae coniugationis in eo exeant
in indicativo activae significationis, ut puta meo meas, beo beas, laqueo	30
laqueas, nauseo nauseas, enucleo enucleas, creo creas, excreo excreas.
eodem modo queo et eo, quae duo tantum tertiae coniugationi accesserunt
productae. sunt autem pauca verba quae magis per anomaliam dicuntur,
ut fero fers, volo vis, sum es, edo es.
Quantum ratio postulavit de coniugationum ordine tractavimus. nunc	35
de participiis pauca dicenda sunt.
DE PARTICIPIO
Participia dicta sunt, quod partem capiant nominis partemque verbi.	38
trahunt enim a nomine casus, a verbo tempora, ut puta legens lecturus.
ecce iam tractum a verbo aliquid, id est tempus: nam legens praesentis	40
temporis participium est, lecturus futuri. et declinantur quo modo no-
mina, ut puta hic legens huius legentis huic legenti; et sic per omnes
casus declines tam singulariter quam pluraliter. sic et hic lecturus huius
lecturi huic lecturo. ecce traxit a nomine declinationem. sane omnia	546.1
participia in praesenti tempore aut in ans exeunt et veniunt a prima
coniugatione, ut amans clamans, aut in ens et veniunt a secunda vel
tertia correpta vel producta, ut monens legens serviens. nam monens a
secunda coniugatione est, legens a tertia correpta, serviens a tertia pro-	5
ducta. futuri temporis participia semper in rus exeunt ab omnibus ver-
bis, nisi a passivis. praeteriti temporis semper aut in tus aut in sus
aut in xus: in tus, ut lectus scriptus amatus, in sus, ut falsus lapsus, in
xus, ut nexus. est et unum in uus, ut mortuus. futuri temporis parti-
cipia a passivis vel communibus semper in dus. nam deponens numquam	10
habet duo futura: nec enim dicimus 'luctandus est ille' aut nascendus,
sed habet unum, ut luctaturus nasciturus locuturus; licet apud veteres
talia quoque communis generis reperiantur. sane regula est, participia
omnia praesentis temporis generis esse omnis, id est quaeque exeunt in
ans quaeque in ens, ut hic et haec et hoc amans legens serviens.	15
DE ADVERBIO
Adverbia aut ab aliis veniunt aut ex se. sunt loci, temporis: ut	17
puta loci, hic istic illic et cetera quae locum significant; temporis, ut
hodie cras heri et cetera quae tempus significant. ab aliis adverbia ve-
niunt, aut a nomine aut a participio, ut a docto docte, a iusto iuste.	20
sane adverbiorum biformis regula est: ablativo enim diriguntur adverbia.
unde si habuerit ablativus o, adverbium in e mittit, ut supra dictum
est, a docto docte, a iusto iuste, ab impio impie, a religioso religiose.
si vero ablativus in i exierit, adverbium in ter mittit, ut a simili simi-
liter, ab agili agiliter, a veloci velociter, a forti fortiter, a grandi gran-	25
diter et cetera talia.
DE PRAEPOSITIONE
Praepositiones notae sunt accusativae et ablativae: ut puta ad prae-	28
positio <in> masculinis, ut ad illum vado, in femininis, ad illam vado, in
neutris, ad illud vado templum vel theatrum; et pluraliter in masculinis,	30
ad illos, in femininis, ad illas, in neutris, ad illa templa vado. sane sic
tibi per hoc nomen interrogatio fit, ut puta si dico 'ad quem vadis?' vel
ad quam? vel ad quod? in plurali vero vide ne dicas 'ad templa vadis?',
sed 'ad quae templa?'. sic 'ad quae loca pergis?' sic 'ad quae palatia?
ad quae spatia?' et alia similia. in ablativis autem dicimus 'a te venio';	35
sic ab illo, a theatro, ab illa, a nobis, ab aedibus, ab illis venio. re-
manent praepositiones utriusque, quae discernuntur de motu et situ: de
motu, ut puta 'quo is?' vides quia moves. sed quid respondebitur? ad
accusativum casum, ut dicas in forum, in templum, in balneum. si vero
situs est, et significas te fuisse alicubi, ablativo respondebis, ut dicas 'in	40
foro fui'; sic 'in thermis fui'. ergo tu sic attende, ut, si fueris iam alicubi,
ablativo respondeas; si adhuc velis ire, accusativo. abunde dictum sit de	547.1
praepositionibus. nam cetera in artibus habemus plenissime dicta.