| LIBER SECVNDVS | |
| Caeruleis prouecta uadis iam Dardana puppis | 2.1 |
| tristia magnanimi portabat iussa senatus | |
| primoresque patrum. Fabius, Tirynthia proles, | |
| ter centum memorabat auos, quos turbine Martis | |
| abstulit una dies, cum Fors non aequa labori | 5 |
| patricio Cremerae maculauit sanguine ripas. | |
| huic comes aequato sociauit munere curas | |
| Publicola, ingentis Volesi Spartana propago. | |
| is cultam referens insigni nomine plebem | |
| Ausonios atauo ducebat consule fastus. | 10 |
| Hos ut depositis portum contingere uelis | |
| allatum Hannibali consultaque ferre senatus | |
| iam medio seram bello poscentia pacem | |
| ductorisque simul conceptas foedere poenas, | |
| ocius armatas passim per litora turmas | 15 |
| ostentare iubet minitantia signa recensque | |
| perfusos clipeos et tela rubentia caede. | |
| haud dictis nunc esse locum; strepere omnia clamat | |
| Tyrrhenae clangore tubae gemituque cadentum. | |
| dum detur, relegant pontum neu se addere clausis | 20 |
| festinent: notum quid caede calentibus armis, | |
| quantum irae liceat, motusue quid audeat ensis. | |
| sic ducis adfatu per inhospita litora pulsi | |
| conuerso Tyrios petierunt remige patres. | |
| Hic alto Poenus fundentem uela carinam | 25 |
| incessens dextra 'Nostrum, pro Iuppiter!' inquit | |
| 'nostrum ferre caput parat illa per aequora puppis. | |
| heu caecae mentes tumefactaque corda secundis! | |
| armatum Hannibalem poenae petit impia tellus! | |
| ne deposce, adero; dabitur tibi copia nostri | 30 |
| ante expectatum, portisque focisque timebis | |
| quae nunc externos defendis, Roma, penatis. | |
| Tarpeios iterum scopulos praeruptaque saxa | |
| scandatis licet et celsam migretis in arcem: | |
| nullo iam capti uitam pensabitis auro.' | 35 |
| Incensi dictis animi, et furor additus armis. | |
| conditur extemplo telorum nubibus aether, | |
| et densa resonant saxorum grandine turres. | |
| ardor agit, prouecta queat dum cernere muros, | |
| inque oculis profugae Martem exercere carinae. | 40 |
| ipse autem incensas promissa piacula turmas | |
| flagitat insignis nudato uulnere ductor | |
| ac repetens questus furibundo personat ore: | |
| 'Poscimur, o socii, Fabiusque e puppe catenas | |
| ostentat, dominique uocat nos ira senatus. | 45 |
| si taedet coepti culpandaue mouimus arma, | |
| Ausoniam ponto propere reuocate carinam: | |
| nil moror: en, uincta lacerandum tradite dextra. | |
| nam cur, Eoi deductus origine Beli, | |
| tot Libyae populis, tot circumfusus Hiberis, | 50 |
| seruitium perferre negem? Rhoeteius immo | |
| aeternum imperitet populis saeclisque propaget | |
| regna ferox; nos iussa uirum nutusque tremamus.' | |
| effundunt gemitus atque omina tristia uertunt | |
| in stirpem Aeneadum ac stimulant clamoribus iras. | 55 |
| Discinctos inter Libyas populosque bilinguis | |
| Marmaricis audax in bella Oenotria signis | |
| uenerat Asbyte, proles Garamantis Hiarbae. | |
| Hammone hic genitus, Phorcynidos antra Medusae | |
| Cinyphiumque Macen et iniquo e sole calentis | 60 |
| Battiadas late imperio sceptrisque regebat. | |
| cui patrius Nasamon aeternumque arida Barce, | |
| cui nemora Autololum atque infidae litora Syrtis | |
| parebant nullaque leuis Gaetulus habena. | |
| atque is fundarat thalamos Tritonide nympha, | 65 |
| unde genus proauumque Iouem regina ferebat | |
| et sua fatidico repetebat nomina luco. | |
| haec ignara uiri uacuoque adsueta cubili | |
| uenatu et siluis primos defenderat annos; | |
| non calathis mollita manus operataue fuso | 70 |
| Dictynnam et saltus et anhelum impellere planta | |
| cornipedem ac strauisse feras immitis amabat. | |
| quales Threiciae Rhodopen Pangaeaque lustrant | |
| saxosis nemora alta iugis cursuque fatigant | |
| Hebrum innupta manus: spreti Ciconesque Getaeque | 75 |
| et Rhesi domus et lunatis Bistones armis. | |
| Ergo habitu insignis patrio, religata fluentem | |
| Hesperidum nodo crinem dextrumque feroci | |
| nuda latus Marti ac fulgentem tegmine laeuam | |
| Thermodontiaca munita in proelia pelta, | 80 |
| fumantem rapidis quatiebat cursibus axem. | |
| pars comitum biiugo curru, pars cetera dorso | |
| fertur equi; nec non Veneris iam foedera passae | |
| reginam cingunt, sed uirgine densior ala est. | |
| ipsa autem gregibus per longa mapalia lectos | 85 |
| ante aciem ostentabat equos, tumulumque propincum | |
| dum sequitur gyris, campo uibrata per auras | |
| spicula contorquens summa ponebat in arce. | |
| Hanc hasta totiens intrantem moenia Mopsus | |
| non tulit et celsis senior Gortynia muris | 90 |
| tela sonante fugat neruo liquidasque per auras | |
| derigit aligero letalia uulnera ferro. | |
| Cres erat, aerisonis Curetum aduectus ab antris, | |
| Dictaeos agitare puer leuioribus armis | |
| pennata saltus adsuetus harundine Mopsus. | 95 |
| ille uagam caelo demisit saepe uolucrem, | |
| ille procul campo linquentem retia ceruum | |
| uulnere sistebat, rueretque inopina sub ictu | |
| ante fera incauto quam sibila poneret arcus. | |
| nec se tum pharetra iactauit iustius ulla | 100 |
| Eois quamquam certet Gortyna sagittis. | |
| uerum ut opum leuior uenatu extendere uitam | |
| abnuit, atque artae res exegere per aequor, | |
| coniuge cum Meroe natisque inglorius hospes | |
| intrarat miseram fato ducente Saguntum. | 105 |
| coryti fratrum ex umeris calamique paterni | |
| pendebant uolucerque chalybs, Minoia tela. | |
| hic medius iuuenum Massylae gentis in agmen | |
| crebra Cydoneo fundebat spicula cornu. | |
| iam Garamum audacemque Thyrum pariterque ruentis | 110 |
| Gisgonem leuemque Bagam indignumque sagittae, | |
| impubem malas, tam certae occurrere Lixum | |
| fuderat et plena tractabat bella pharetra. | |
| tum uultum intendens telumque in uirginis ora | |
| desertum non grata Iouem per uota uocabat. | 115 |
| namque ut fatiferos conuerti prospicit arcus, | |
| opposito procul insidiis Nasamonias Harpe | |
| corpore praeripuit letum calamumque uolantem, | |
| dum clamat, patulo excipiens tramisit hiatu, | |
| et primae ferrum a tergo uidere sorores. | 120 |
| at comitis frendens casu labentia uirgo | |
| membra leuat paruaque oculos iam luce natantis | |
| inrorat lacrimis totisque adnisa doloris | |
| uiribus intorquet letalem in moenia cornum. | |
| illa uolans umerum rapido transuerberat ictu | 125 |
| conantis Dorylae, iunctis iam cornibus arcus | |
| et ducti spatium nerui complente sagitta, | |
| excutere in uentos resoluto pollice ferrum. | |
| tum subitum in uulnus praeceps deuoluitur altis | |
| aggeribus muri, iuxtaque cadentia membra | 130 |
| effusi uersa calami fluxere pharetra. | |
| exclamat paribus frater uicinus in armis | |
| Icarus ulciscique parat lacrimabile fatum. | |
| atque illum raptim promentem in proelia telum | |
| Hannibal excussi praeuertit turbine saxi. | 135 |
| labuntur gelido torpentia frigore membra, | |
| deficiensque manus pharetrae sua tela remisit. | |
| At pater in gemino natorum funere Mopsus | |
| correptos arcus ter maesta mouit ab ira, | |
| ter cecidit dextra, et notas dolor abstulit artis. | 140 |
| paenitet heu sero dulcis liquisse penatis, | |
| adreptoque auide, quo concidis, Icare, saxo, | |
| postquam aeuum senior percussaque pectora frustra | |
| sentit et, ut tantos compescat morte dolores, | |
| nil opis in dextra, uastae se culmine turris | 145 |
| praecipitem iacit et delapsus pondere prono | |
| membra super nati moribundos explicat artus. | |
| Dum cadit externo Gortynius aduena bello, | |
| iam noua molitus stimulato milite Theron, | |
| Alcidae templi custos araeque sacerdos, | 150 |
| non expectatum Tyriis effuderat agmen | |
| et fera miscebat reserata proelia porta. | |
| atque illi non hasta manu, non uertice cassis, | |
| sed fisus latis umeris et mole iuuentae | |
| agmina uastabat claua, nihil indigus ensis. | 155 |
| exuuiae capiti impositae tegimenque leonis | |
| terribilem attollunt excelso uertice rictum. | |
| centum angues idem Lernaeaque monstra gerebat | |
| in clipeo et sectis geminam serpentibus hydram. | |
| ille Iubam T<h>apsumque patrem clarumque Micipsam | 160 |
| nomine aui Maurumque Sacen, a moenibus actos | |
| palantisque fuga, praeceps ad litora cursu | |
| egerat, atque una spumabant aequora dextra. | |
| nec contentus Idi leto letoque Cothonis | |
| Marmaridae nec caede Rothi nec caede Iugurthae, | 165 |
| Asbytes currum et radiantis tegmina laeuae | |
| poscebat uotis gemmataque lumina peltae | |
| atque in belligera uersabat uirgine mentem. | |
| quem ruere ut telo uidit regina cruento, | |
| obliquos detorquet equos laeuumque per orbem | 170 |
| fallaci gyro campum secat ac uelut ales | |
| auerso rapitur sinuata per aequora curru. | |
| dumque ea se ex oculis aufert, atque ocior Euro | |
| incita pulueream campo trahit ungula nubem, | |
| aduersum late stridens rota proterit agmen, | 175 |
| ingerit et crebras uirgo trepidantibus hastas. | |
| hic cecidere Lycus Thamyrisque et nobile nomen | |
| Eurydamas, clari deductum stirpe parentis, | |
| qui thalamos ausus quondam sperare superbos | |
| (heu demens!) Ithacique torum; sed enim arte pudica | 180 |
| fallacis totiens reuoluto stamine telae | |
| deceptus, mersum pelago iactarat Vlixen. | |
| ast Ithacus uero ficta pro morte loquacem | |
| adfecit leto, taedaeque ad funera uersae. | |
| gens extrema uiri campis deletur Hiberis | 185 |
| Eurydamas Nomados dextra: superinstrepit ater | |
| et seruat cursum perfractis ossibus axis. | |
| Iamque aderat remeans uirgo, inter proelia postquam | |
| distringi Therona uidet, saeuamque bipennem | |
| perlibrans mediae fronti, spolium inde superbum | 190 |
| Herculeasque tibi exuuias, Dictynna, uouebat. | |
| nec segnis Theron tantae spe laudis in ipsos | |
| aduersus consurgit equos uillosaque fului | |
| ingerit obiectans trepidantibus ora leonis. | |
| attoniti terrore nouo rictuque minaci | 195 |
| quadrupedes iactant resupino pondere currum. | |
| tum saltu Asbyten conantem linquere pugnas | |
| occupat incussa gemina inter tempora claua, | |
| feruentisque rotas turbataque frena pauore | |
| disiecto spargit conlisa per ossa cerebro, | 200 |
| ac rapta properans caedem ostentare bipenni | |
| amputat e curru reuolutae uirginis ora. | |
| necdum irae positae. celsa nam figitur hasta | |
| spectandum caput: id gestent ante agmina Poenum | |
| imperat, et propere currus ad moenia uertant. | 205 |
| Haec caecus fati diuumque abeunte fauore | |
| uicino Theron edebat proelia leto. | |
| namque aderat toto ore ferens iramque minasque | |
| Hannibal et caesam Asbyten fixique tropaeum | |
| infandum capitis furiata mente dolebat. | 210 |
| ac simul aerati radiauit luminis umbo, | |
| et concussa procul membris uelocibus arma | |
| letiferum intonuere, fugam perculsa repente | |
| ad muros trepido conuertunt agmina cursu: | |
| sicut agit leuibus per sera crepuscula pennis | 215 |
| e pastu uolucres ad nota cubilia uesper; | |
| aut, ubi Cecropius formidine nubis aquosae | |
| sparsa super flores examina tollit Hymettos, | |
| ad dulcis ceras et odori corticis antra | |
| mellis apes grauidae properant densoque uolatu | 220 |
| raucum conexae glomerant ad limina murmur. | |
| praecipitat metus attonitos, caecique feruntur. | |
| heu blandum caeli lumen! tantone cauetur | |
| mors reditura metu nascentique addita fata? | |
| consilium damnant portisque atque aggere tuto | 225 |
| erupisse gemunt: retinet uix agmina Theron | |
| interdumque manu, interdum clamore minisque: | |
| 'State, uiri; meus ille hostis; mihi gloria magnae, | |
| state, uenit pugnae. muro tectisque Sagunti | |
| hac abigam Poenos dextra; spectacula tantum | 230 |
| ferte, uiri; uel, si cunctos metus acer in urbem | |
| (heu deforme!) rapit, soli mihi claudite portas.' | |
| At Poenus rapido praeceps ad moenia cursu, | |
| dum pauitant trepidi rerum fessique salutis, | |
| tendebat. stat primam urbem murosque patentis | 235 |
| postposita caede et dilata inuadere pugna. | |
| id postquam Herculeae custos uidet impiger arae, | |
| emicat et uelox formidine praeuenit hostem. | |
| gliscit Elissaeo uiolentior ira tyranno: | |
| 'Tu solue interea nobis, bone ianitor urbis, | 240 |
| supplicium, ut pandas' inquit 'tua moenia leto.' | |
| nec plura effari sinit ira, rotatque coruscum | |
| mucronem; sed contortum prior impete uasto | |
| Daunius huic robur iuuenis iacit. arma fragore | |
| icta graui raucum gemuere, alteque resultant | 245 |
| aere inlisa cauo nodosae pondera clauae. | |
| at uiduus teli et frustrato proditus ictu, | |
| pernici uelox cursu rapit incita membra | |
| et celeri fugiens perlustrat moenia planta. | |
| instat atrox terga increpitans fugientia uictor. | 250 |
| conclamant matres, celsoque e culmine muri | |
| lamentis uox mixta sonat: nunc nomine noto | |
| appellant, seras fesso nunc pandere portas | |
| posse uolunt; quatit hortantum praecordia terror | |
| ne simul accipiant ingentem moenibus hostem. | 255 |
| incutit umbonem fesso adsultatque ruenti | |
| Poenus et ostentans spectantem e moenibus urbem | |
| 'I, miseram Asbyten leto solare propinquo'— | |
| haec dicens, iugulo optantis dimittere uitam | |
| infestum condit mucronem ac regia laetus | 260 |
| quadrupedes spolia abreptos a moenibus ipsis, | |
| quis aditum portae trepidantum saepserat agmen, | |
| uictor agit curruque uolat per ouantia castra. | |
| At Nomadum furibunda cohors miserabile humandi | |
| deproperat munus tumulique adiungit honorem | 265 |
| et rapto cineres ter circum corpore lustrat. | |
| hinc letale uiri robur tegimenque tremendum | |
| in flammas iaciunt, ambustoque ore genisque | |
| deforme alitibus liquere cadauer Hiberis. | |
| Poenorum interea quis rerum summa potestas, | 270 |
| consultant bello super, et quae dicta ferantur | |
| Ausoniae populis, oratorumque minaci | |
| aduentu trepidant. mouet hinc foedusque fidesque | |
| et testes superi iurataque pacta parentum, | |
| hinc popularis amor coeptantis magna iuuentae, | 275 |
| et sperare iuuat belli meliora. sed, olim | |
| ductorem infestans odiis gentilibus, Hannon | |
| sic adeo increpitat studia incautumque fauorem: | |
| 'Cuncta quidem, patres, (neque enim cohibere minantum | |
| irae se ualuere) premunt formidine uocem: | 280 |
| haud tamen abstiterim. mortem licet arma propinquent, | |
| testabor superos, et caelo nota relinquam | |
| quae postrema salus rerum patriaeque reposcit. | |
| nec nunc obsessa demum et fumante Sagunto | |
| haec serus uates Hannon canit. anxia rupi | 285 |
| pectora ne castris innutriretur et armis | |
| exitiale caput; monui et, dum uita, monebo, | |
| ingenitum noscens uirus flatusque paternos, | |
| ut, qui stelligero speculatur sidera caelo, | |
| uenturam pelagi rabiem Caurique futura | 290 |
| praedicit miseris haud uanus flamina nautis. | |
| consedit solio rerumque inuasit habenas: | |
| ergo armis foedus fasque omne abrumpitur armis, | |
| oppida quassantur, longeque in moenia nostra | |
| Aeneadum arrectae mentes, disiectaque pax est. | 295 |
| exagitant manes iuuenem furiaeque paternae | |
| ac funesta sacra et conuersi foedere rupto | |
| in caput infidum superi Massylaque uates. | |
| an nunc ille noui caecus caligine regni | |
| externas arces quatit aut Tirynthia tecta? | 300 |
| sic propria luat hoc poena nec misceat urbis | |
| fata suis: nunc hoc, hoc inquam, tempore muros | |
| oppugnat, Carthago, tuos teque obsidet armis. | |
| lauimus Hennaeas animoso sanguine uallis | |
| et uix conducto produximus arma Lacone. | 305 |
| nos ratibus laceris Scyllaea repleuimus antra | |
| classibus et refluo spectauimus aequore raptis | |
| contorta e fundo reuomentem transtra Charybdin. | |
| respice, pro demens, pro pectus inane deorum, | |
| Aegatis Libyaeque procul fluitantia membra! | 310 |
| quo ruis et patriae exitio tibi nomina quaeris? | |
| scilicet immensae, uisis iuuenalibus armis, | |
| subsident Alpes, subsidet mole niuali | |
| Alpibus aequatum attollens caput Apenninus. | |
| sed campos fac, uane, dari. num gentibus istis | 315 |
| mortales animi, aut ferro flammaue fatiscunt? | |
| haud tibi Neritia cernes cum prole laborem. | |
| pubescit castris miles, galeaque teruntur | |
| nondum signatae flaua lanugine malae, | |
| nec requies aeui nota, exanguesque merendo | 320 |
| stant prima inter signa senes letumque lacessunt. | |
| ipse ego Romanas perfosso corpore turmas | |
| tela intorquentis correpta e uulnere uidi, | |
| uidi animos mortesque uirum decorisque furorem. | |
| si bello absistis nec te uictoribus offers, | 325 |
| quantum heu, Carthago, donat tibi sanguinis Hannon!' | |
| Gestar ad haec (namque impatiens asperque coquebat | |
| iamdudum immites iras mediamque loquentis | |
| bis conatus erat turbando abrumpere uocem) | |
| 'Concilione' inquit 'Libyae Tyrioque senatu, | 330 |
| pro superi, Ausonius miles sedet, armaque tantum | |
| haud dum sumpta uiro? nam cetera non latet hostis. | |
| nunc geminas Alpes Apenninumque minatur, | |
| nunc freta Sicaniae et Scyllaei litoris undas, | |
| nec procul est quin iam manes umbrasque pauescat | 335 |
| Dardanias: tanta accumulat praeconia leto | |
| uulneribusque uirum ac tollit sub sidera gentem. | |
| mortalem, mihi crede, licet formidine turpi | |
| frigida corda tremant, mortalem sumimus hostem. | |
| uidi ego, cum, geminas artis post terga catenis | 340 |
| euinctus palmas, uulgo traheretur ouante | |
| carceris in tenebras spes et fiducia gentis | |
| Regulus Hectoreae; uidi, cum robore pendens | |
| Hesperiam cruce sublimis spectaret ab alta. | |
| nec uero terrent puerilia protinus ora | 345 |
| sub galea et pressae properata casside malae. | |
| indole non adeo segni sumus: aspice, turmae | |
| quot Libycae certant annos anteire labore | |
| et nudis bellantur equis; ipse, aspice, ductor, | |
| cum primam tenero uocem proferret ab ore, | 350 |
| iam bella et lituos ac flammis urere gentem | |
| iurabat Phrygiam atque animo patria arma mouebat. | |
| proinde polo crescant Alpes, astrisque coruscos | |
| Apenninus agat scopulos: per saxa niuesque | |
| (dicam etenim, ut stimulent atram uel inania mentem), | 355 |
| per caelum est qui pandat iter: pudet Hercule tritas | |
| desperare uias laudemque timere secundam. | |
| sed Libyae clades et primi incendia belli | |
| aggerat atque iterum pro libertate labores | |
| Hannon ferre uetat. ponat formidinis aestus | 360 |
| parietibusque domus imbellis femina seruet | |
| singultantem animam; nos, nos contra ibimus hostem, | |
| quis procul a Tyria dominos depellere Byrsa, | |
| uel Ioue non aequo, fixum est. sin fata repugnant, | |
| et iam damnata cessit Carthagine Mauors, | 365 |
| occumbam potius nec te, patria inclita, dedam | |
| aeternum famulam liberque Acheronta uidebo. | |
| nam quae, pro superi, Fabius iubet! "ocius arma | |
| exuite et capta descendite ab arce Sagunti. | |
| tum delecta manus scutorum incendat aceruos, | 370 |
| uranturque rates, ac toto absistite ponto." | |
| di, procul o, merita est numquam si talia plecti | |
| Carthago, prohibete nefas nostrique solutas | |
| ductoris seruate manus!' ut deinde resedit, | |
| factaque censendi patrum de more potestas, | 375 |
| hic Hannon reddi propere certamine rapta | |
| instat et auctorem uiolati foederis addit. | |
| tum uero attoniti, ceu templo inrumperet hostis, | |
| exiluere patres, Latioque id uerteret omen | |
| orauere deum. at postquam discordia sensit | 380 |
| pectora et infidas ad Martem uergere mentes, | |
| non ultra patiens Fabius rexisse dolorem | |
| concilium propere exposcit, patribusque uocatis, | |
| bellum se gestare sinu pacemque profatus, | |
| quid sedeat, legere ambiguis neu fallere dictis | 385 |
| imperat ac, saeuo neutrum renuente senatu, | |
| ceu clausas acies gremioque effunderet arma, | |
| 'Accipite infaustum Libyae euentuque priori | |
| par' inquit 'bellum', et laxos effundit amictus. | |
| tum patrias repetit pugnandi nuntius arces. | 390 |
| Atque ea dum profugae regnis agitantur Elissae, | |
| †accitis uelox populis, quis aegra lababat | |
| ambiguo sub Marte fides, praedaque grauatus | |
| ad muros Poenus reuocauerat arma Sagunti. | |
| Ecce autem clipeum saeuo fulgore micantem | 395 |
| Oceani gentes ductori dona ferebant, | |
| Callaicae telluris opus, galeamque coruscis | |
| subnixam cristis, uibrant quae uertice coni | |
| albentis niueae tremulo nutamine pennae, | |
| ensem, unam ac multis fatalem milibus hastam; | 400 |
| praeterea textam nodis auroque trilicem | |
| loricam, nulli tegimen penetrabile telo. | |
| haec, aere et duri chalybis perfecta metallo | |
| atque opibus perfusa Tagi, per singula laetis | |
| lustrat ouans oculis et gaudet origine regni. | 405 |
| Condebat primae Dido Carthaginis arces, | |
| instabatque operi subducta classe iuuentus. | |
| molibus hi claudunt portus, his tecta domosque | |
| partiris, iustae Bitia uenerande senectae. | |
| ostentant caput effossa tellure repertum | 410 |
| bellatoris equi atque omen clamore salutant. | |
| has inter species orbatum classe suisque | |
| Aenean pulsum pelago dextraque precantem | |
| cernere erat: fronte hunc auide regina serena | |
| infelix ac iam uultu spectabat amico. | 415 |
| hinc et speluncam furtiuaque foedera amantum | |
| Callaicae fecere manus: it clamor ad auras | |
| latratusque canum, subitoque exterrita nimbo | |
| occultant alae uenantum corpora siluis. | |
| nec procul Aeneadum uacuo iam litore classis | 420 |
| aequora nequiquam reuocante petebat Elissa. | |
| ipsa pyram super ingentem stans saucia Dido | |
| mandabat Tyriis ultricia bella futuris, | |
| ardentemque rogum media spectabat ab unda | |
| Dardanus et magnis pandebat carbasa fatis. | 425 |
| parte alia supplex infernis Hannibal aris | |
| arcanum Stygia libat cum uate cruorem | |
| et primo bella Aeneadum iurabat ab aeuo. | |
| at senior Siculis exultat Hamilcar in aruis: | |
| spirantem credas certamina anhela mouere, | 430 |
| ardor inest oculis, toruumque minatur imago. | |
| Necnon et laeuum clipei latus aspera signis | |
| implebat Spartana cohors; hanc ducit ouantem | |
| Ledaeis ueniens uictor Xanthippus Amyclis. | |
| iuxta triste decus pendet sub imagine poenae | 435 |
| Regulus et fidei dat magna exempla Sagunto. | |
| laetior at circa facies: agitata ferarum | |
| agmina uenatu et caelata mapalia fulgent, | |
| nec procul usta cutem nigri soror horrida Mauri | |
| adsuetas mulcet patrio sermone leaenas. | 440 |
| it liber campi pastor, cui fine sine ullo | |
| inuetitum saltus penetrat pecus: omnia Poenum | |
| armenti uigilem patrio de more secuntur, | |
| gaesaque latratorque Cydon tectumque focique | |
| in silicis uenis et fistula nota iuuencis. | 445 |
| eminet excelso consurgens colle Saguntos, | |
| quam circa immensi populi condensaque cingunt | |
| agmina certantum pulsantque trementibus hastis. | |
| extrema clipei stagnabat Hiberus in ora, | |
| curuatis claudens ingentem flexibus orbem. | 450 |
| Hannibal abrupto transgressus foedere ripas | |
| Poenorum populos Romana in bella uocabat. | |
| tali sublimis dono, noua tegmina latis | |
| aptat concutiens umeris celsusque profatur: | |
| 'Heu quantum Ausonio sudabitis, arma, cruore! | 455 |
| quas, belli ui<n>dex, poenas mihi, Curia, pendes!' | |
| Iamque senescebat uallatus moenibus hostis, | |
| carpebatque dies urbem, dum signa manusque | |
| expectant fessi socias. tandem aequore uano | |
| auertunt oculos frustrataque litora ponunt | 460 |
| et propius suprema uident. sedet acta medullis | |
| iamdudum atque inopes penitus coquit intima pestis. | |
| est furtim lento misere durantia tabo | |
| uiscera et exurit siccatas sanguine uenas | |
| per longum celata fames. iam lumina retro | 465 |
| exesis fugere genis, iam lurida sola | |
| tecta cute et uenis male iuncta trementibus ossa | |
| extant consumptis uisu deformia membris. | |
| umentis rores noctis terramque madentem | |
| solamen fecere mali, cassoque labore | 470 |
| e sicco frustra presserunt robore sucos. | |
| nil temerare piget: rabidi ieiunia uentris | |
| insolitis adigunt uesci, resolutaque, nudos | |
| linquentes clipeos, armorum tegmina mandunt. | |
| Desuper haec caelo spectans Tirynthius alto | 475 |
| inlacrimat fractae nequiquam casibus urbis. | |
| namque metus magnique tenent praecepta parentis | |
| ne saeuae tendat contra decreta nouercae. | |
| sic igitur coepta occultans ad limina sanctae | |
| contendit Fidei secretaque pectora temptat. | 480 |
| arcanis dea laeta polo tum forte remoto | |
| caelicolum magnas uoluebat conscia curas. | |
| quam tali adloquitur Nemeae pacator honore: | |
| 'Ante Iouem generata, decus diuumque hominumque, | |
| qua sine non tellus pacem, non aequora norunt, | 485 |
| iustitiae consors tacitumque in pectore numen, | |
| exitiumne tuae dirum spectare Sagunti | |
| et tot pendentem pro te, dea, cernere poenas | |
| urbem lenta potes? moritur tibi uulgus, et unam | |
| te matres uincente fame, te maesta uirorum | 490 |
| ora uocant, primaque sonant te uoce minores. | |
| fer caelo auxilium et fessis da surgere rebus.' | |
| Haec satus Alcmena; contra cui talia uirgo: | |
| 'Cerno equidem, nec pro nihilo est mihi foedera rumpi, | |
| statque dies ausis olim tam tristibus ultor. | 495 |
| sed me pollutas properantem linquere terras | |
| sedibus his tectisque Iouis succedere adegit | |
| fecundum in fraudes hominum genus: impia liqui | |
| et, quantum terrent, tantum metuentia regna | |
| ac furias auri nec uilia praemia fraudum | 500 |
| et super haec ritu horrificos ac more ferarum | |
| uiuentis rapto populos luxuque solutum | |
| omne decus multaque oppressum nocte pudorem. | |
| uis colitur, iurisque locum sibi uindicat ensis, | |
| et probris cessit uirtus. en, aspice gentes: | 505 |
| nemo insons: pacem seruant commercia culpae. | |
| sed si cura, tua fundata ut moenia dextra | |
| dignum te seruent memorando fine uigorem, | |
| dedita nec fessi tramittant corpora Poeno: | |
| quod solum nunc fata sinunt seriesque futuri, | 510 |
| extendam leti decus atque in saecula mittam | |
| ipsaque laudatas ad manes prosequar umbras.' | |
| Inde seuera leui decurrens aethere uirgo | |
| luctantem fatis petit inflammata Saguntum. | |
| inuadit mentes et pectora nota pererrat | 515 |
| immittitque animis numen. tum fusa medullis | |
| implicat atque sui flagrantem inspirat amorem. | |
| arma uolunt temptantque aegros ad proelia nisus. | |
| insperatus adest uigor, interiusque recursat | |
| dulcis honor diuae et sacrum pro uirgine letum. | 520 |
| it tacitus fessis per ouantia pectora sensus | |
| uel leto grauiora pati saeuasque ferarum | |
| attemptare dapes et mensis addere crimen. | |
| sed prohibet culpa pollutam extendere lucem | |
| casta Fides paribusque famem compescere membris. | 525 |
| Quam simul inuisae gentis conspexit in arce, | |
| forte ferens sese Libycis Saturnia castris, | |
| uirgineum increpitat miscentem bella furorem | |
| atque ira turbata gradum ciet ocius atram | |
| Tisiphonen imos agitantem uerbere manes, | 530 |
| et palmas tendens 'Hos' inquit 'noctis alumna, | |
| hos muros impelle manu populumque ferocem | |
| dextris sterne suis: Iuno iubet. ipsa propinqua | |
| effectus studiumque tuum de nube uidebo. | |
| illa deos summumque Iouem turbantia tela, | 535 |
| quis Acheronta moues, flammam immanesque chelydros | |
| stridoremque tuum, quo territa comprimit ora | |
| Cerberus, ac mixto quae spumant felle uenena | |
| et quicquid scelerum, poenarum quicquid et irae | |
| pectore fecundo coquitur tibi, congere praeceps | 540 |
| in Rutulos totamque Erebo demitte Saguntum. | |
| hac mercede Fides constet delapsa per auras.' | |
| Sic uoce instimulans dextra dea concita saeuam | |
| Eumenida incussit muris, tremuitque repente | |
| mons circum, et grauior sonuit per litora fluctus. | 545 |
| sibilat insurgens capiti et turgentia circa | |
| multus colla micat squalenti tergore serpens. | |
| Mors graditur uasto caua pandens guttura rictu | |
| casuroque inhiat populo: tunc Luctus et atri | |
| pectora circumstant Planctus Maerorque Dolorque, | 550 |
| atque omnes adsunt Poenae, formaque trifauci | |
| personat insomnis lacrimosae Ianitor aulae. | |
| protinus adsimulat faciem mutabile monstrum | |
| Tiburnae gressumque simul sonitumque loquentis. | |
| haec bello uacuos et saeui turbine Martis | 555 |
| lugebat thalamos, Murro spoliata marito, | |
| clara genus Daunique trahens a sanguine nomen. | |
| cui uultus induta pares disiectaque crinem | |
| Eumenis in medios inrumpit turbida coetus | |
| et maestas lacerata genas 'Quis terminus?' inquit | 560 |
| 'sat Fidei proauisque datum. uidi ipsa cruentum, | |
| ipsa meum uidi lacerato uulnere nostras | |
| terrentem Murrum noctes et dira sonantem: | |
| "Eripe te, coniunx, miserandae casibus urbis | |
| et fuge, si terras adimit uictoria Poeni, | 565 |
| ad manes, Tiburna, meos; cecidere penates, | |
| occidimus Rutuli, tenet omnia Punicus ensis." | |
| mens horret, nec adhuc oculis absistit imago. | |
| nullane iam posthac tua tecta, Sagunte, uidebo? | |
| felix, Murre, necis patriaque superstite felix. | 570 |
| at nos, Sidoniis famulatum matribus actas, | |
| post belli casus uastique pericula ponti | |
| Carthago aspiciet uictrix, tandemque suprema | |
| nocte obita Libyae gremio captiua iacebo. | |
| sed uos, o iuuenes, uetuit quos conscia uirtus | 575 |
| posse capi, quis telum ingens contra aspera mors est, | |
| uestris seruitio manibus subducite matres. | |
| ardua uirtutem profert uia: pergite primi | |
| nec facilem populis nec notam inuadere laudem.' | |
| His ubi turbatas hortatibus impulit aures, | 580 |
| inde petit tumulum, summo quem uertice montis | |
| Amphitryoniades spectandum ex aequore nautis | |
| struxerat et grato cineres decorarat honore. | |
| excitus sede, horrendum, prorumpit ab ima | |
| caeruleus maculis auro squalentibus anguis. | 585 |
| ignea sanguinea radiabant lumina flamma, | |
| oraque uibranti stridebant sibila lingua. | |
| isque inter trepidos coetus mediamque per urbem | |
| uoluitur et muris propere delabitur altis | |
| ac similis profugo uicina ad litora tendit | 590 |
| spumantisque freti praeceps immergitur undis. | |
| Tum uero excussae mentes, ceu prodita tecta | |
| expulsi fugiant manes, umbraeque recusent | |
| captiuo iacuisse solo. sperare salute<m> | |
| pertaesum, damnantque cibos: agit abdita Erinys. | 595 |
| haud grauior duris diuum inclementia rebus | |
| quam leti perferre moras: abrumpere uitam | |
| ocius attoniti quaerunt lucemque grauantur. | |
| certatim structus subrectae molis ad astra | |
| in media stetit urbe rogus: portantque trahuntque | 600 |
| longae pacis opes quaesitaque praemia dextris, | |
| Callaico uestes distinctas matribus auro | |
| armaque Dulichia proauis portata Zacyntho | |
| et prisca aduectos Rutulorum ex urbe penates. | |
| huc, quicquid superest captis, clipeosque simulque | 605 |
| infaustos iaciunt enses et condita bello | |
| effodiunt penitus terra gaudentque superbi | |
| uictoris praedam flammis donare supremis. | |
| Quae postquam congesta uidet feralis Erinys, | |
| lampada flammiferis tinctam Phlegethontis in undis | 610 |
| quassat et inferna superos caligine condit. | |
| inde opus aggressi toto quod nobile mundo | |
| aeternum inuictis infelix gloria seruat. | |
| princeps Tisiphone lentum indignata pauentum | |
| pressit ouans capulum cunctantemque impulit ensem | 615 |
| et dirum insonuit Stygio bis terque flagello. | |
| inuitas maculant cognato sanguine dextras | |
| miranturque nefas auersa mente peractum | |
| et facto sceleri inlacrimant. hic turbidus ira | |
| et rabie cladum perpessaeque ultima uitae | 620 |
| obliquos uersat materna per ubera uisus. | |
| hic raptam librans dilectae in colla securim | |
| coniugis increpitat sese mediumque furorem | |
| proiecta damnat stupefactus membra bipenni. | |
| nec tamen euasisse datur; nam uerbera Erinys | 625 |
| incutit atque atros insibilat ore tumores. | |
| sic thalami fugit omnis amor, dulcesque marito | |
| effluxere tori, et subiere obliuia taedae. | |
| ille iacit totis conisus uiribus aegrum | |
| in flammas corpus, densum qua turbine nigro | 630 |
| exundat fumans piceus caligine uertex. | |
| At medios inter coetus pietate sinistra, | |
| infelix Tymbrene, furis, Poenoque parentis | |
| dum properas auferre necem, reddentia formam | |
| ora tuam laceras temerasque simillima membra. | 635 |
| uos etiam primo gemini cecidistis in aeuo, | |
| Eurymedon fratrem et fratrem mentite Lycorma, | |
| cuncta pares; dulcisque labor sua nomina natis | |
| reddere et in uultu genetrici stare suorum. | |
| iam fixus iugulo culpa te soluerat ensis, | 640 |
| Eurymedon, inter miserae lamenta senectae, | |
| dumque malis turbata parens deceptaque uisis | |
| 'Quo ruis? huc ferrum' clamat 'conuerte, Lycorma,' | |
| ecce simul iugulum perfoderat ense Lycormas. | |
| sed magno 'Quinam, Eurymedon, furor iste?' sonabat | 645 |
| cum planctu geminaeque notis decepta figurae | |
| funera mutato reuocabat nomine mater, | |
| donec transacto tremebunda per ubera ferro | |
| tunc etiam ambiguos cecidit super inscia natos. | |
| Quis diros urbis casus laudandaque monstra | 650 |
| et Fidei poenas ac tristia fata piorum | |
| imperet euoluens lacrimis? uix Punica fletu | |
| cessassent castra ac miserescere nescius hostis. | |
| urbs, habitata diu Fidei caeloque parentem | |
| murorum repetens, ruit inter perfida gentis | 655 |
| Sidoniae tela atque immania facta suorum, | |
| iniustis neglecta deis: furit ensis et ignis, | |
| quique caret flamma, scelerum est locus. erigit atro | |
| nigrantem fumo rogus alta ad sidera nubem. | |
| ardet in excelso proceri uertice montis | 660 |
| arx intacta prius bellis (hinc Punica castra | |
| litoraque et totam soliti spectare Saguntum), | |
| ardent tecta deum. resplendet imagine flammae | |
| aequor, et in tremulo uibrant incendia ponto. | |
| Ecce inter medios caedum Tiburna furores | 665 |
| fulgenti dextram mucrone armata mariti | |
| et laeua infelix ardentem lampada quassans | |
| squalentemque erecta comam ac liuentia planctu | |
| pectora nudatis ostendens saeua lacertis | |
| ad tumulum Murri super ipsa cadauera fertur: | 670 |
| qualis, ubi inferni dirum tonat aula parentis, | |
| iraque turbatos exercet regia manes, | |
| Alecto solium ante dei sedemque tremendam | |
| Tartareo est operata Ioui poenasque ministrat. | |
| arma uiri multo nuper defensa cruore | 675 |
| imponit tumulo inlacrimans, manesque precata | |
| acciperent sese, flagrantem lampada subdit. | |
| tunc rapiens letum 'Tibi ego haec' ait 'optime coniunx, | |
| ad manes, en, ipsa fero.' sic ense recepto | |
| arma super ruit et flammas inuadit hiatu. | 680 |
| Semiambusta iacet nullo discrimine passim | |
| infelix obitus, permixto funere, turba: | |
| ceu, stimulante fame cum uictor ouilia tandem | |
| faucibus inuasit siccis leo, mandit hianti | |
| ore fremens imbelle pecus, patuloque redundat | 685 |
| gutture ructatus large cruor: incubat atris | |
| semesae stragis cumulis, aut murmure anhelo | |
| infrendens laceros inter spatiatur aceruos: | |
| late fusa iacent pecudes custosque Molossus | |
| pastorumque cohors stabulique gregisque magister, | 690 |
| totaque uastatis disiecta mapalia tectis. | |
| inrumpunt uacuam Poeni tot cladibus arcem. | |
| tum demum ad manis perfecto munere Erinys | |
| Iunoni laudata redit magnamque superba | |
| exultat rapiens secum sub Tartara turbam. | 695 |
| At uos, sidereae, quas nulla aequauerit aetas, | |
| ite, decus terrarum, animae, uenerabile uulgus, | |
| Elysium et castas sedes decorate piorum. | |
| cui uero non aequa dedit uictoria nomen | |
| (audite, o gentes, neu rumpite foedera pacis | 700 |
| nec regnis postferte fidem!) uagus exul in orbe | |
| errabit toto patriis proiectus ab oris, | |
| tergaque uertentem trepidans Carthago uidebit. | |
| saepe Saguntinis somnos exterritus umbris | |
| optabit cecidisse manu, ferroque negato | 705 |
| inuictus quondam Stygias bellator ad undas | |
| deformata feret liuenti membra ueneno. |