Cum vagus et exsul erraret atque undique exclusus Op- 175.1
pianicus in Falernum se ad L. Quinctium contulisset, ibi
primum in morbum incidit ac satis vehementer diuque
aegrotavit. Cum esset una Sassia eaque Sex. Albio quo-
dam colono, homine valenti, qui simul esse solebat fami- 5
liarius uteretur quam vir dissolutissimus incolumi fortuna
pati posset, et ius illud matrimoni castum atque legitimum
damnatione viri sublatum arbitraretur, Nicostratus quidam,
fidelis Oppianici servolus, percuriosus et minime mendax,
multa dicitur domino renuntiare solitus esse. Interea Op- 10
pianicus cum iam convalesceret neque improbitatem coloni
in Falerno diutius ferre posset et huc ad urbem profectus
esset—solebat enim extra portam aliquid habere conducti—
cecidisse de equo dicitur et homo infirma valetudine latus
offendisse vehementer et, postea quam ad urbem cum febri 15
venerit, paucis diebus esse mortuus. Mortis ratio, iudices,
eius modi est ut aut nihil habeat suspicionis aut, si quid
habet, id intra parietes in domestico scelere versetur. Post 176.1
mortem eius Sassia moliri statim, nefaria mulier, coepit insi-
dias filio; quaestionem habere de viri morte constituit. Emit
de A. Rupilio quo erat usus Oppianicus medico Stratonem
quendam, quasi ut idem faceret quod Habitus in emendo 5
Diogene fecerat. De hoc Stratone et de Ascla quodam
servo suo quaesituram esse dixit. Praeterea servum illum
Nicostratum quem nimium loquacem fuisse ac nimium
domino fidelem arbitrabatur ab hoc adulescente Oppianico
in quaestionem postulavit. Hic cum esset illo tempore 10
puer et illa quaestio de patris sui morte constitui diceretur,
etsi illum servum et sibi benivolum esse et patri fuisse
arbitrabatur, nihil tamen est ausus recusare. Advocantur
amici et hospites Oppianici et ipsius mulieris multi, ho-
mines honesti atque omnibus rebus ornati. Tormentis 15
omnibus vehementissimis quaeritur. Cum essent animi
servorum et spe et metu temptati ut aliquid in quaestione
dicerent, tamen, ut arbitror, auctoritate advocatorum ad-
ducti in veritate manserunt neque se quicquam scire dixe-
runt. Quaestio illo die de amicorum sententia dimissa est. 177.1
Satis longo intervallo post iterum advocantur. Habetur
de integro quaestio; nulla vis tormentorum acerrimorum
praetermittitur; aversari advocati et iam vix ferre posse,
furere crudelis atque importuna mulier sibi nequaquam ut 5
sperasset ea quae cogitasset procedere. Cum iam tortor
atque essent tormenta ipsa defessa neque tamen illa finem
facere vellet, quidam ex advocatis, homo et honoribus
populi ornatus et summa virtute praeditus, intellegere se
dixit non id agi ut verum inveniretur sed ut aliquid falsi 10
dicere cogerentur. Hoc postquam ceteri comprobarunt,
ex omnium sententia constitutum est satis videri esse quae-
situm. Redditur Oppianico Nicostratus, Larinum ipsa 178.1
proficiscitur cum suis maerens quod iam certe incolumem
filium fore putabat, ad quem non modo verum crimen
sed ne ficta quidem suspicio perveniret, et cui non modo
aperta inimicorum oppugnatio sed ne occultae quidem 5
matris insidiae nocere potuissent. Larinum postquam
venit, quae a Stratone illo venenum antea viro suo datum
sibi persuasum esse simulasset, instructam ei continuo et
ornatam Larini medicinae exercendae causa tabernam dedit.
Vnum, alterum, tertium annum Sassia quiescebat, ut velle 10
atque optare aliquid calamitatis filio potius quam id struere
et moliri videretur. Tum interim <Q.> Hortensio Q. Metello 179.1
consulibus ut hunc Oppianicum aliud agentem ac nihil eius
modi cogitantem ad hanc accusationem detraheret invito
despondit ei filiam suam, illam quam ex genero susceperat,
ut eum nuptiis adligatum simul et testamenti spe devinctum 5
posset habere in potestate. Hoc ipso fere tempore Strato
ille medicus domi furtum fecit et caedem eius modi. Cum
esset in aedibus armarium in quo sciret esse nummorum
aliquantum et auri, noctu duos conservos dormientis oc-
cidit in piscinamque deiecit; ipse armari fundum exsecuit 10
et HS <x> et auri quinque pondo abstulit uno ex servis
puero non grandi conscio. Furto postridie cognito omnis 180.1
suspicio in eos servos qui non comparebant commoveba-
tur. Cum exsectio illa fundi in armario animadverteretur,
homines quonam modo fieri potuisset <requirebant>. Qui-
dam ex amicis Sassiae recordatus est se nuper in auctione 5
quadam vidisse in rebus minutis aduncam ex omni parte
dentatam et tortuosam venire serrulam qua illud potu-
isse ita circumsecari videretur. Ne multa, perquiritur
a coactoribus, invenitur ea serrula ad Stratonem perve-
nisse. Hoc initio suspicionis orto et aperte insimulato 10
Stratone puer ille conscius pertimuit, rem omnem dominae
indicavit; homines in piscina inventi sunt, Strato in vincula
coniectus est, atque etiam in taberna eius nummi, nequa-
quam omnes, reperiuntur. Constituitur quaestio de furto. 181.1
Nam quid quisquam suspicari aliud potest? An hoc dici-
tis, armario expilato, pecunia ablata, non omni reciperata,
occisis hominibus institutam esse quaestionem de morte
Oppianici? cui probatis? quid est quod minus veri simile 5
proferre potuistis? deinde, ut omittam cetera, triennio post
mortem Oppianici de eius morte quaerebatur? Atque
etiam incensa odio pristino Nicostratum eundem illum tum
sine causa in quaestionem postulavit. Oppianicus primo
recusavit. Postea cum illa abducturam se filiam, muta- 10
turam esse testamentum minaretur, mulieri crudelissimae
servum fidelissimum non in quaestionem detulit sed plane
ad supplicium dedidit. Post triennium igitur agitata denuo 182.1
quaestio de viri morte habebatur. At de quibus servis?
nova, credo, res obiecta, novi quidam homines in suspicio-
nem vocati sunt. De Stratone et de Nicostrato. Quid?
Romae quaesitum de istis hominibus non erat? Itane 5
tandem, mulier iam non morbo sed scelere furiosa, cum
quaestionem habuisses Romae, cum de T. Anni, L. Rutili,
P. Saturi, ceterorum honestissimorum virorum sententia
constitutum esset satis quaesitum videri, eadem de re triennio
post isdem de hominibus nullo adhibito non dicam viro, 10
ne colonum forte adfuisse dicatis, sed bono viro, in fili
caput quaestionem habere conata es? An hoc dicitis— 183.1
mihi enim venit in mentem quid dici possit, tametsi adhuc
non esse hoc dictum mementote—cum haberetur de furto
quaestio, Stratonem aliquid de veneno esse confessum? Hoc
uno modo, iudices, saepe multorum improbitate depressa 5
veritas emergit et innocentiae defensio interclusa respirat,
quod aut ei qui in fraude callidi sunt non tantum audent
quantum excogitant, aut ei quorum eminet audacia atque
proiecta est a consiliis malitiae deseruntur. Quod si aut
confidens astutia aut callida esset audacia, vix ullo obsisti 10
modo posset. Vtrum furtum factum non est? At nihil
clarius Larini. An ad Stratonem suspicio non pertinuit?
At is et ex serrula insimulatus et a puero conscio est
indicatus. An id actum non est in quaerendo? Quae
fuit igitur alia causa quaerendi? An id quod vobis 15
dicendum est, et quod tum Sassia dictitavit: cum de
furto quaereretur, tum Stratonem isdem in tormentis
dixisse de veneno? Hem hoc illud est quod ante dixi: 184.1
mulier abundat audacia, consilio et ratione deficitur. Nam
tabellae quaestionis plures proferuntur quae recitatae vobis-
que editae sunt, illae ipsae quas tum obsignatas esse dixit;
in quibus tabellis de furto nulla littera invenitur. Non venit 5
in mentem primum orationem Stratonis conscribere de
furto, post aliquod dictum adiungere de veneno quod non
percontatione quaesitum sed per dolorem expressum vide-
retur? Quaestio de furto est, veneni iam suspicio supe-
riore quaestione sublata; quod ipsum haec eadem mulier 10
iudicarat quae, ut Romae de amicorum sententia statuerat
satis esse quaesitum, postea per triennium maxime ex omni-
bus servis Stratonem illum dilexerat, in honore habuerat,
commodis omnibus adfecerat. Cum igitur de furto quaere- 185.1
retur, et eo furto quod ille sine controversia fecerat, tum
ille de eo quod quaerebatur verbum nullum fecit? de
veneno statim dixit, de furto si non eo loco quo debuit, ne
in extrema quidem aut media aut aliqua denique parte 5
quaestionis verbum fecit ullum? Iam videtis illam nefa-
riam mulierem, iudices, eadem manu qua, si detur potestas,
interficere filium cupiat, hanc fictam quaestionem conscri-
psisse. Atque istam ipsam quaestionem dicite qui obsi-
gnarit unum aliquem nominatim. Neminem reperietis, 10
nisi forte eius modi hominem quem ego proferri malim
quam neminem nominari. Quid ais, T. Atti? tu pericu- 186.1
lum capitis, tu indicium sceleris, tu fortunas alterius litteris
conscriptas in iudicium adferes neque earum auctorem litte-
rarum neque obsignatorem neque testem ullum nominabis?
et quam tu pestem innocentissimo filio de matris sinu 5
deprompseris, hanc hi tales viri comprobabunt? Esto, in
tabellis nihil est auctoritatis; quid? ipsa quaestio iudicibus,
quid? amicis hospitibusque Oppianici quos adhibuerat
antea, quid? huic tandem ipsi tempori cur non reservata
est? Quid istis hominibus factum est, Stratone et Nico- 10
strato? Quaero abs te, Oppianice, servo tuo Nicostrato 187.1
quid factum esse dicas, quem tu, cum hunc brevi tempore
accusaturus esses, Romam deducere, dare potestatem indi-
candi, incolumem denique servare quaestioni, servare his
iudicibus, servare huic tempori debuisti. Nam Stratonem 5
quidem, iudices, in crucem esse actum exsecta scitote
lingua; quod nemo Larinatium est qui nesciat. Timuit
mulier amens non suam conscientiam, non odium muni-
cipum, non famam omnium, sed, quasi non omnes eius
sceleris testes essent futuri, sic metuit ne condemnaretur 10
extrema servoli voce morientis.