IN L. CATILINAM ORATIO SECVNDA
|
|
HABITA AD POPVLVM
|
|
Tandem aliquando, Quirites, L. Catilinam, furentem
|
2.1.1
|
audacia, scelus anhelantem, pestem patriae nefarie molien-
|
|
tem, vobis atque huic urbi ferro flammaque minitantem
|
|
ex urbe vel eiecimus vel emisimus vel ipsum egredientem
|
|
verbis prosecuti sumus. Abiit, excessit, evasit, erupit.
|
5
|
Nulla iam pernicies a monstro illo atque prodigio moeni-
|
|
bus ipsis intra moenia comparabitur. Atque hunc quidem
|
|
unum huius belli domestici ducem sine controversia vici-
|
|
mus. Non enim iam inter latera nostra sica illa versabitur,
|
|
non in campo, non in foro, non in curia, non denique intra
|
10
|
domesticos parietes pertimescemus. Loco ille motus est,
|
|
cum est ex urbe depulsus. Palam iam cum hoste nullo
|
|
impediente bellum iustum geremus. Sine dubio perdidi-
|
|
mus hominem magnificeque vicimus, cum illum ex occultis
|
|
insidiis in apertum latrocinium coniecimus. Quod vero
|
2.1
|
non cruentum mucronem, ut voluit, extulit, quod vivis nobis
|
|
egressus est, quod ei ferrum e manibus extorsimus, quod
|
|
incolumis civis, quod stantem urbem reliquit, quanto tandem
|
|
illum maerore esse adflictum et profligatum putatis? Iacet
|
5
|
ille nunc prostratus, Quirites, et se perculsum atque ab-
|
|
iectum esse sentit et retorquet oculos profecto saepe ad
|
|
hanc urbem quam e suis faucibus ereptam esse luget: quae
|
|
quidem mihi laetari videtur, quod tantam pestem evomuerit
|
|
forasque proiecerit.
|
10
|
Ac si quis est talis qualis esse omnis oportebat, qui in
|
3.1
|
hoc ipso in quo exsultat et triumphat oratio mea me
|
|
vehementer accuset, quod tam capitalem hostem non com-
|
|
prehenderim potius quam emiserim, non est ista mea culpa,
|
|
Quirites, sed temporum. Interfectum esse L. Catilinam et
|
5
|
gravissimo supplicio adfectum iam pridem oportebat, idque
|
|
a me et mos maiorum et huius imperi severitas et res pu-
|
|
blica postulabat. Sed quam multos fuisse putatis qui quae
|
|
ego deferrem non crederent, quam multos qui propter stulti-
|
|
tiam non putarent, quam multos qui etiam defenderent,
|
10
|
quam multos qui propter improbitatem faverent? Ac si
|
|
illo sublato depelli a vobis omne periculum iudicarem, iam
|
|
pridem ego L. Catilinam non modo invidiae meae verum
|
|
etiam vitae periculo sustulissem. Sed cum viderem, ne
|
4.1
|
vobis quidem omnibus etiam tum re probata si illum, ut
|
|
erat meritus, morte multassem, fore ut eius socios invidia
|
|
oppressus persequi non possem, rem huc deduxi ut tum
|
|
palam pugnare possetis cum hostem aperte videretis. Quem
|
5
|
quidem ego hostem, Quirites, quam vehementer foris esse
|
|
timendum putem, licet hinc intellegatis, quod etiam illud
|
|
moleste fero quod ex urbe parum comitatus exierit.
|
|
Vtinam ille omnis secum suas copias eduxisset! Tongilium
|
|
mihi eduxit quem amare in praetexta coeperat, Publicium
|
10
|
et Minucium quorum aes alienum contractum in popina
|
|
nullum rei publicae motum adferre poterat: reliquit quos
|
|
viros, quanto aere alieno, quam valentis, quam nobilis!
|
|
Itaque ego illum exercitum prae Gallicanis legionibus et
|
5.1
|
hoc dilectu quem in agro Piceno et Gallico Q. Metellus
|
|
habuit, et his copiis quae a nobis cotidie comparantur,
|
|
magno opere contemno, conlectum ex senibus desperatis,
|
|
ex agresti luxuria, ex rusticis decoctoribus, ex eis qui vadi-
|
5
|
monia deserere quam illum exercitum maluerunt; quibus ego
|
|
non modo si aciem exercitus nostri, verum etiam si edictum
|
|
praetoris ostendero, concident. Hos quos video volitare in
|
|
foro, quos stare ad curiam, quos etiam in senatum venire,
|
|
qui nitent unguentis, qui fulgent purpura, mallem secum
|
10
|
suos milites eduxisset: qui si hic permanent, mementote
|
|
non tam exercitum illum esse nobis quam hos qui exer-
|
|
citum deseruerunt pertimescendos. Atque hoc etiam sunt
|
|
timendi magis quod quid cogitent me scire sentiunt neque
|
|
tamen permoventur. Video cui sit Apulia attributa, quis
|
6.1
|
habeat Etruriam, quis agrum Picenum, quis Gallicum,
|
|
quis sibi has urbanas insidias caedis atque incendiorum
|
|
depoposcerit. Omnia superioris noctis consilia ad me per-
|
|
lata esse sentiunt; patefeci in senatu hesterno die; Catilina
|
5
|
ipse pertimuit, profugit: hi quid exspectant? Ne illi vehe-
|
|
menter errant, si illam meam pristinam lenitatem perpetuam
|
|
sperant futuram.
|
|
Quod exspectavi, iam sum adsecutus ut vos omnes factam
|
|
esse aperte coniurationem contra rem publicam videretis;
|
10
|
nisi vero si quis est qui Catilinae similis cum Catilina sen-
|
|
tire non putet. Non est iam lenitati locus; severitatem
|
|
res ipsa flagitat. Vnum etiam nunc concedam: exeant,
|
|
proficiscantur, ne patiantur desiderio sui Catilinam miserum
|
|
tabescere. Demonstrabo iter: Aurelia via profectus est; si
|
15
|
accelerare volent, ad vesperam consequentur. O fortunatam
|
7.1
|
rem publicam, si quidem hanc sentinam urbis eiecerit! Vno
|
|
me hercule Catilina exhausto levata mihi et recreata res
|
|
publica videtur. Quid enim mali aut sceleris fingi aut
|
|
cogitari potest quod non ille conceperit? quis tota Italia
|
5
|
veneficus, quis gladiator, quis latro, quis sicarius, quis par-
|
|
ricida, quis testamentorum subiector, quis circumscriptor,
|
|
quis ganeo, quis nepos, quis adulter, quae mulier infamis,
|
|
quis corruptor iuventutis, quis corruptus, quis perditus in-
|
|
veniri potest qui se cum Catilina non familiarissime vixisse
|
10
|
fateatur? quae caedes per hosce annos sine illo facta est,
|
|
quod nefarium stuprum non per illum? Iam vero quae
|
8.1
|
tanta umquam in ullo iuventutis inlecebra fuit quanta in
|
|
illo? qui alios ipse amabat turpissime, aliorum amori flagi-
|
|
tiosissime serviebat, aliis fructum libidinum, aliis mortem
|
|
parentum non modo impellendo verum etiam adiuvando
|
5
|
pollicebatur. Nunc vero quam subito non solum ex urbe
|
|
verum etiam ex agris ingentem numerum perditorum ho-
|
|
minum conlegerat! Nemo non modo Romae sed ne ullo
|
|
quidem in angulo totius Italiae oppressus aere alieno fuit
|
|
quem non ad hoc incredibile sceleris foedus asciverit. Atque
|
9.1
|
ut eius diversa studia in dissimili ratione perspicere possitis,
|
|
nemo est in ludo gladiatorio paulo ad facinus audacior qui
|
|
se non intimum Catilinae esse fateatur, nemo in scaena levior
|
|
et nequior qui se non eiusdem prope sodalem fuisse com-
|
5
|
memoret. Atque idem tamen stuprorum et scelerum exercita-
|
|
tione adsuefactus frigore et fame et siti et vigiliis perferendis
|
|
fortis ab istis praedicabatur, cum industriae subsidia atque in-
|
|
strumenta virtutis in libidine audaciaque consumeret. Hunc
|
10.1
|
vero si secuti erunt sui comites, si ex urbe exierint despe-
|
|
ratorum hominum flagitiosi greges, o nos beatos, o rem
|
|
publicam fortunatum, o praeclaram laudem consulatus mei!
|
|
Non enim iam sunt mediocres hominum libidines, non
|
5
|
humanae et tolerandae audaciae; nihil cogitant nisi caedem,
|
|
nisi incendia, nisi rapinas. Patrimonia sua profuderunt,
|
|
fortunas suas obligaverunt; res eos iam pridem, fides nuper
|
|
deficere coepit: eadem tamen illa quae erat in abundantia
|
|
libido permanet. Quod si in vino et alea comissationes
|
10
|
solum et scorta quaererent, essent illi quidem desperandi,
|
|
sed tamen essent ferendi: hoc vero quis ferre possit, inertis
|
|
homines fortissimis viris insidiari, stultissimos prudentis-
|
|
simis, ebrios sobriis, dormientis vigilantibus? qui mihi
|
|
accubantes in conviviis, complexi mulieres impudicas, vino
|
15
|
languidi, conferti cibo, sertis redimiti, unguentis obliti,
|
|
debilitati stupris eructant sermonibus suis caedem bonorum
|
|
atque urbis incendia. Quibus ego confido impendere fatum
|
11.1
|
aliquod et poenam iam diu improbitati, nequitiae, sceleri,
|
|
libidini debitam aut instare iam plane aut certe appropin-
|
|
quare. Quos si meus consulatus, quoniam sanare non
|
|
potest, sustulerit, non breve nescio quod tempus sed multa
|
5
|
saecula propagarit rei publicae. Nulla enim est natio quam
|
|
pertimescamus, nullus rex qui bellum populo Romano facere
|
|
possit. Omnia sunt externa unius virtute terra marique
|
|
pacata: domesticum bellum manet, intus insidiae sunt, intus
|
|
inclusum periculum est, intus est hostis. Cum luxuria no-
|
10
|
bis, cum amentia, cum scelere certandum est. Huic ego
|
|
me bello ducem profiteor, Quirites; suscipio inimicitias
|
|
hominum perditorum; quae sanari poterunt quacumque
|
|
ratione sanabo, quae resecanda erunt non patiar ad per-
|
|
niciem civitatis manere. Proinde aut exeant aut quiescant
|
15
|
aut, si et in urbe et in eadem mente permanent, ea quae
|
|
merentur exspectent.
|
|
At etiam sunt qui dicant, Quirites, a me eiectum esse
|
12.1
|
Catilinam. Quod ego si verbo adsequi possem, istos
|
|
ipsos eicerem qui haec loquuntur. Homo enim videlicet
|
|
timidus aut etiam permodestus vocem consulis ferre non
|
|
potuit; simul atque ire in exsilium iussus est, paruit.
|
5
|
Quin hesterno die, cum domi meae paene interfectus
|
|
essem, senatum in aedem Iovis Statoris convocavi, rem
|
|
omnem ad patres conscriptos detuli. Quo cum Cati-
|
|
lina venisset, quis eum senator appellavit, quis salutavit,
|
|
quis denique ita aspexit ut perditum civem ac non potius
|
10
|
ut importunissimum hostem? Quin etiam principes eius
|
|
ordinis partem illam subselliorum ad quam ille accesserat
|
|
nudam atque inanem reliquerunt. Hic ego vehemens ille
|
13.1
|
consul qui verbo civis in exsilium eicio quaesivi a Catilina
|
|
in nocturno conventu ad M. Laecam fuisset necne. Cum
|
|
ille homo audacissimus conscientia convictus primo reti-
|
|
cuisset, patefeci cetera: quid ea nocte egisset, ubi fuisset,
|
5
|
quid in proximam constituisset, quem ad modum esset ei
|
|
ratio totius belli descripta edocui. Cum haesitaret, cum
|
|
teneretur, quaesivi quid dubitaret proficisci eo quo iam
|
|
pridem pararet, cum arma, cum securis, cum fascis, cum
|
|
tubas, cum signa militaria, cum aquilam illam argenteam
|
10
|
cui ille etiam sacrarium domi suae fecerat scirem esse prae-
|
|
missam. In exsilium eiciebam quem iam ingressum esse
|
14.1
|
in bellum videram? Etenim, credo, Manlius iste centurio
|
|
qui in agro Faesulano castra posuit bellum populo Romano
|
|
suo nomine indixit, et illa castra nunc non Catilinam ducem
|
|
exspectant, et ille eiectus in exsilium se Massiliam, ut aiunt,
|
5
|
non in haec castra confert. O condicionem miseram
|
|
non modo administrandae verum etiam conservandae rei
|
|
publicae! Nunc si L. Catilina consiliis, laboribus, periculis
|
|
meis circumclusus ac debilitatus subito pertimuerit, sen-
|
|
tentiam mutaverit, deseruerit suos, consilium belli faciendi
|
10
|
abiecerit, et ex hoc cursu sceleris ac belli iter ad fugam
|
|
atque in exsilium converterit, non ille a me spoliatus armis
|
|
audaciae, non obstupefactus ac perterritus mea diligentia,
|
|
non de spe conatuque depulsus, sed indemnatus innocens
|
|
in exsilium eiectus a consule vi et minis esse dicetur: et
|
15
|
erunt qui illum, si hoc fecerit, non improbum sed miserum,
|
|
me non diligentissimum consulem sed crudelissimum tyran-
|
|
num existimari velint! Est mihi tanti, Quirites, huius in-
|
15.1
|
vidiae falsae atque iniquae tempestatem subire, dum modo
|
|
a vobis huius horribilis belli ac nefarii periculum depellatur.
|
|
Dicatur sane eiectus esse a me, dum modo eat in exsilium.
|
|
Sed mihi credite, non est iturus. Numquam ego ab dis
|
5
|
immortalibus optabo, Quirites, invidiae meae relevandae
|
|
causa ut L. Catilinam ducere exercitum hostium atque in
|
|
armis volitare audiatis, sed triduo tamen audietis; multoque
|
|
magis illud timeo ne mihi sit invidiosum aliquando quod
|
|
illum emiserim potius quam quod eiecerim. Sed cum sint
|
10
|
homines qui illum, cum profectus sit, eiectum esse dicant,
|
|
idem, si interfectus esset, quid dicerent? Quamquam isti
|
16.1
|
qui Catilinam Massiliam ire dictitant non tam hoc que-
|
|
runtur quam verentur. Nemo est istorum tam misericors
|
|
qui illum non ad Manlium quam ad Massiliensis ire malit.
|
|
Ille autem, si me hercule hoc quod agit numquam antea
|
5
|
cogitasset, tamen latrocinantem se interfici mallet quam
|
|
exsulem vivere. Nunc vero, cum ei nihil adhuc praeter
|
|
ipsius voluntatem cogitationemque acciderit, nisi quod vivis
|
|
nobis Roma profectus est, optemus potius ut eat in exsilium
|
|
quam queramur.
|
10
|
Sed cur tam diu de uno hoste loquimur et de eo hoste
|
17.1
|
qui iam fatetur se esse hostem, et quem, quia, quod semper
|
|
volui, murus interest, non timeo: de his qui dissimulant,
|
|
qui Romae remanent, qui nobiscum sunt nihil dicimus?
|
|
Quos quidem ego, si ullo modo fieri possit, non tam ulcisci
|
5
|
studeo quam sanare sibi ipsos, placare rei publicae, neque
|
|
id qua re fieri non possit, si iam me audire volent, intellego.
|
|
Exponam enim vobis, Quirites, ex quibus generibus homi-
|
|
num istae copiae comparentur; deinde singulis medicinam
|
|
consili atque orationis meae, si quam potero, adferam. Vnum
|
18.1
|
genus est eorum qui magno in aere alieno maiores etiam
|
|
possessiones habent quarum amore adducti dissolvi nullo
|
|
modo possunt. Horum hominum species est honestissima
|
|
—sunt enim locupletes—voluntas vero et causa impudentis-
|
5
|
sima. Tu agris, tu aedificiis, tu argento, tu familia, tu
|
|
rebus omnibus ornatus et copiosus sis, et dubites de posses-
|
|
sione detrahere, adquirere ad fidem? Quid enim exspectas?
|
|
bellum? Quid ergo? in vastatione omnium tuas posses-
|
|
siones sacrosanctas futuras putes? an tabulas novas? Errant
|
10
|
qui istas a Catilina exspectant: meo beneficio tabulae novae
|
|
proferuntur, verum auctionariae; neque enim isti qui pos-
|
|
sessiones habent alia ratione ulla salvi esse possunt. Quod
|
|
si maturius facere voluissent neque, id quod stultissimum
|
|
est, certare cum usuris fructibus praediorum, et locupletiori-
|
15
|
bus his et melioribus civibus uteremur. Sed hosce homines
|
|
minime puto pertimescendos, quod aut deduci de sententia
|
|
possunt aut, si permanebunt, magis mihi videntur vota
|
|
facturi contra rem publicam quam arma laturi. Alterum
|
19.1
|
genus est eorum qui, quamquam premuntur aere alieno,
|
|
dominationem tamen exspectant, rerum potiri volunt, ho-
|
|
nores quos quieta re publica desperant perturbata se
|
|
consequi posse arbitrantur. Quibus hoc praecipiendum
|
5
|
videtur, unum scilicet et idem quod reliquis omnibus, ut
|
|
desperent id quod conantur se consequi posse: primum
|
|
omnium me ipsum vigilare, adesse, providere rei publicae;
|
|
deinde magnos animos esse in bonis viris, magnam concor-
|
|
diam <ordinum>, maximam multitudinem, magnas praeterea
|
10
|
militum copias; deos denique immortalis huic invicto po-
|
|
pulo, clarissimo imperio, pulcherrimae urbi contra tantam
|
|
vim sceleris praesentis auxilium esse laturos. Quod si iam
|
|
sint id quod summo furore cupiunt adepti, num illi in
|
|
cinere urbis et in sanguine civium, quae mente conscelerata
|
15
|
ac nefaria concupiverunt, consules se aut dictatores aut
|
|
etiam reges sperant futuros? Non vident id se cupere quod,
|
|
si adepti sint, fugitivo alicui aut gladiatori concedi sit
|
|
necesse? Tertium genus est aetate iam adfectum, sed
|
20.1
|
tamen exercitatione robustum; quo ex genere iste est Man-
|
|
lius cui nunc Catilina succedit. Hi sunt homines ex eis
|
|
coloniis quas Sulla constituit; quas ego universas civium
|
|
esse optimorum et fortissimorum virorum sentio, sed tamen
|
5
|
ei sunt coloni qui se <in> insperatis ac repentinis pecuniis
|
|
sumptuosius insolentiusque iactarunt. Hi dum aedificant
|
|
tamquam beati, dum praediis lectis, familiis magnis, convi-
|
|
viis apparatis delectantur, in tantum aes alienum inciderunt
|
|
ut, si salvi esse velint, Sulla sit eis ab inferis excitandus:
|
10
|
qui etiam non nullos agrestis homines tenuis atque egentis
|
|
in eandem illam spem rapinarum veterum impulerunt. Quos
|
|
ego utrosque in eodem genere praedatorum direptorumque
|
|
pono, sed eos hoc moneo, desinant furere ac proscriptiones
|
|
et dictaturas cogitare. Tantus enim illorum temporum dolor
|
15
|
inustus est civitati ut iam ista non modo homines sed ne
|
|
pecudes quidem mihi passurae esse videantur. Quartum
|
21.1
|
genus est sane varium et mixtum et turbulentum; qui iam
|
|
pridem premuntur, qui numquam emergunt, qui partim
|
|
inertia, partim male gerendo negotio, partim etiam sumpti-
|
|
bus in vetere aere alieno vacillant, qui vadimoniis, iudiciis,
|
5
|
proscriptione bonorum defetigati permulti et ex urbe et ex
|
|
agris se in illa castra conferre dicuntur. Hosce ego non
|
|
tam milites acris quam infitiatores lentos esse arbitror. Qui
|
|
homines <quam> primum, si stare non possunt, conruant, sed
|
|
ita ut non modo civitas sed ne vicini quidem proximi
|
10
|
sentiant. Nam illud non intellego quam ob rem, si vivere
|
|
honeste non possunt, perire turpiter velint, aut cur minore
|
|
dolore perituros se cum multis quam si soli pereant arbi-
|
|
trentur. Quintum genus est parricidarum, sicariorum, deni-
|
22.1
|
que omnium facinerosorum. Quos ego a Catilina non
|
|
revoco; nam neque ab eo divelli possunt et pereant sane
|
|
in latrocinio, quoniam sunt ita multi ut eos carcer capere
|
|
non possit. Postremum autem genus est non solum nu-
|
5
|
mero verum etiam genere ipso atque vita quod proprium
|
|
Catilinae est, de eius dilectu, immo vero de complexu eius
|
|
ac sinu; quos pexo capillo, nitidos, aut imberbis aut bene
|
|
barbatos videtis, manicatis et talaribus tunicis, velis amictos,
|
|
non togis; quorum omnis industria vitae et vigilandi labor
|
10
|
in antelucanis cenis expromitur. In his gregibus omnes
|
23.1
|
aleatores, omnes adulteri, omnes impuri impudicique ver-
|
|
santur. Hi pueri tam lepidi ac delicati non solum amare et
|
|
amari neque saltare et cantare sed etiam sicas vibrare et
|
|
spargere venena didicerunt. Qui nisi exeunt, nisi pereunt,
|
5
|
etiam si Catilina perierit, scitote hoc in re publica semi-
|
|
narium Catilinarum futurum. Verum tamen quid sibi isti
|
|
miseri volunt? num suas secum mulierculas sunt in castra
|
|
ducturi? Quem ad modum autem illis carere poterunt, his
|
|
praesertim iam noctibus? Quo autem pacto illi Appenni-
|
10
|
num atque illas pruinas ac nivis perferent? nisi idcirco se
|
|
facilius hiemem toleraturos putant, quod nudi in conviviis
|
|
saltare didicerunt.
|
|
O bellum magno opere pertimescendum, cum hanc sit
|
24.1
|
habiturus Catilina scortorum cohortem praetoriam! In-
|
|
struite nunc, Quirites, contra has tam praeclaras Catilinae
|
|
copias vestra praesidia vestrosque exercitus. Et primum
|
|
gladiatori illi confecto et saucio consules imperatoresque
|
5
|
vestros opponite; deinde contra illam naufragorum eiectam
|
|
ac debilitatam manum florem totius Italiae ac robur educite.
|
|
Iam vero urbes coloniarum ac municipiorum respondebunt
|
|
Catilinae tumulis silvestribus. Neque ego ceteras copias,
|
|
ornamenta, praesidia vestra cum illius latronis inopia atque
|
10
|
egestate conferre debeo. Sed si, omissis his rebus quibus
|
25.1
|
nos suppeditamur, eget ille, senatu, equitibus Romanis,
|
|
urbe, aerario, vectigalibus, cuncta Italia, provinciis omnibus,
|
|
exteris nationibus, si his rebus omissis causas ipsas quae
|
|
inter se confligunt contendere velimus, ex eo ipso quam
|
5
|
valde illi iaceant intellegere possumus. Ex hac enim parte
|
|
pudor pugnat, illinc petulantia; hinc pudicitia, illinc stu-
|
|
prum; hinc fides, illinc fraudatio; hinc pietas, illinc scelus;
|
|
hinc constantia, illinc furor; hinc honestas, illinc turpitudo;
|
|
hinc continentia, illinc libido; hinc denique aequitas, tem-
|
10
|
perantia, fortitudo, prudentia, virtutes omnes certant cum
|
|
iniquitate, luxuria, ignavia, temeritate, cum vitiis omnibus;
|
|
postremo copia cum egestate, bona ratio cum perdita, mens
|
|
sana cum amentia, bona denique spes cum omnium rerum
|
|
desperatione confligit. In eius modi certamine ac proelio
|
15
|
nonne, si hominum studia deficiant, di ipsi immortales
|
|
cogant ab his praeclarissimis virtutibus tot et tanta vitia
|
|
superari? Quae cum ita sint, Quirites, vos, quem ad mo-
|
26.1
|
dum iam antea dixi, vestra tecta vigiliis custodiisque defen-
|
|
dite; mihi ut urbi sine vestro metu ac sine ullo tumultu
|
|
satis esset praesidi consultum atque provisum est. Coloni
|
|
omnes municipesque vestri certiores a me facti de hac
|
5
|
nocturna excursione Catilinae facile urbis suas finisque de-
|
|
fendent; gladiatores, quam sibi ille manum certissimam fore
|
|
putavit, quamquam animo meliore sunt quam pars patricio-
|
|
rum, potestate tamen nostra continebuntur. Q. Metellus
|
|
quem ego hoc prospiciens in agrum Gallicum Picenumque
|
10
|
praemisi aut opprimet hominem aut eius omnis motus
|
|
conatusque prohibebit. Reliquis autem de rebus consti-
|
|
tuendis, maturandis, agendis iam ad senatum referemus,
|
|
quem vocari videtis.
|
|
Nunc illos qui in urbe remanserunt atque adeo qui
|
27.1
|
contra urbis salutem omniumque vestrum in urbe a Ca-
|
|
tilina relicti sunt, quamquam sunt hostes, tamen, quia nati
|
|
sunt cives, monitos etiam atque etiam volo. Mea lenitas
|
|
adhuc si cui solutior visa est, hoc exspectavit ut id quod
|
5
|
latebat erumperet. Quod reliquum est, iam non possum
|
|
oblivisci meam hanc esse patriam, me horum esse con-
|
|
sulem, mihi aut cum his vivendum aut pro his esse morien-
|
|
dum. Nullus est portis custos, nullus insidiator viae: si qui
|
|
exire volunt, conivere possum; qui vero se in urbe commo-
|
10
|
verit cuius ego non modo factum sed vel inceptum ullum
|
|
conatumve contra patriam deprehendero, sentiet in hac
|
|
urbe esse consules vigilantis, esse egregios magistratus,
|
|
esse fortem senatum, esse arma, esse carcerem quem
|
|
vindicem nefariorum ac manifestorum scelerum maiores
|
15
|
nostri esse voluerunt.
|
|
Atque haec omnia sic agentur ut maximae res minimo
|
28.1
|
motu, pericula summa nullo tumultu, bellum intestinum
|
|
ac domesticum post hominum memoriam crudelissimum
|
|
et maximum me uno togato duce et imperatore sedetur.
|
|
Quod ego sic administrabo, Quirites, ut, si ullo modo
|
5
|
fieri poterit, ne improbus quidem quisquam in hac urbe
|
|
poenam sui sceleris sufferat. Sed si vis manifestae auda-
|
|
ciae, si impendens patriae periculum me necessario de hac
|
|
animi lenitate deduxerit, illud profecto perficiam quod in
|
|
tanto et tam insidioso bello vix optandum videtur, ut neque
|
10
|
bonus quisquam intereat paucorumque poena vos omnes
|
|
salvi esse possitis. Quae quidem ego neque mea prudentia
|
29.1
|
neque humanis consiliis fretus polliceor vobis, Quirites, sed
|
|
multis et non dubiis deorum immortalium significationibus,
|
|
quibus ego ducibus in hanc spem sententiamque sum in-
|
|
gressus; qui iam non procul, ut quondam solebant, ab
|
5
|
externo hoste atque longinquo, sed hic praesentes suo
|
|
numine atque auxilio sua templa atque urbis tecta defen-
|
|
dunt. Quos vos, Quirites, precari, venerari, implorare
|
|
debetis ut, quam urbem pulcherrimam florentissimam
|
|
potentissimamque esse voluerunt, hanc omnibus hostium
|
10
|
copiis terra marique superatis a perditissimorum civium
|
|
nefario scelere defendant.
|
|