| BELLVM CIVILE | |
| LIBER PRIMVS | |
| Bella per Emathios plus quam ciuilia campos | 1.1 |
| iusque datum sceleri canimus, populumque potentem | |
| in sua uictrici conuersum uiscera dextra | |
| cognatasque acies, et rupto foedere regni | |
| certatum totis concussi uiribus orbis | 5 |
| in commune nefas, infestisque obuia signis | |
| signa, pares aquilas et pila minantia pilis. | |
| quis furor, o ciues, quae tanta licentia ferri? | |
| gentibus inuisis Latium praebere cruorem | |
| cumque superba foret Babylon spolianda tropaeis | 10 |
| Ausoniis umbraque erraret Crassus inulta | |
| bella geri placuit nullos habitura triumphos? | |
| heu, quantum terrae potuit pelagique parari | |
| hoc quem ciuiles hauserunt sanguine dextrae, | |
| unde uenit Titan et nox ubi sidera condit | 15 |
| quaque dies medius flagrantibus aestuat horis | |
| et qua bruma rigens ac nescia uere remitti | |
| astringit Scythico glacialem frigore pontum! | |
| sub iuga iam Seres, iam barbarus isset Araxes | |
| et gens siqua iacet nascenti conscia Nilo. | 20 |
| tum, si tantus amor belli tibi, Roma, nefandi, | |
| totum sub Latias leges cum miseris orbem, | |
| in te uerte manus: nondum tibi defuit hostis. | |
| at nunc semirutis pendent quod moenia tectis | |
| urbibus Italiae lapsisque ingentia muris | 25 |
| saxa iacent nulloque domus custode tenentur | |
| rarus et antiquis habitator in urbibus errat, | |
| horrida quod dumis multosque inarata per annos | |
| Hesperia est desuntque manus poscentibus aruis, | |
| non tu, Pyrrhe ferox, nec tantis cladibus auctor | 30 |
| Poenus erit: nulli penitus descendere ferro | |
| contigit; alta sedent ciuilis uolnera dextrae. | |
| quod si non aliam uenturo fata Neroni | |
| inuenere uiam magnoque aeterna parantur | |
| regna deis caelumque suo seruire Tonanti | 35 |
| non nisi saeuorum potuit post bella gigantum, | |
| iam nihil, o superi, querimur; scelera ipsa nefasque | |
| hac mercede placent. diros Pharsalia campos | |
| inpleat et Poeni saturentur sanguine manes, | |
| ultima funesta concurrant proelia Munda, | 40 |
| his, Caesar, Perusina fames Mutinaeque labores | |
| accedant fatis et quas premit aspera classes | |
| Leucas et ardenti seruilia bella sub Aetna, | |
| multum Roma tamen debet ciuilibus armis | |
| quod tibi res acta est. te, cum statione peracta | 45 |
| astra petes serus, praelati regia caeli | |
| excipiet gaudente polo: seu sceptra tenere | |
| seu te flammigeros Phoebi conscendere currus | |
| telluremque nihil mutato sole timentem | |
| igne uago lustrare iuuet, tibi numine ab omni | 50 |
| cedetur, iurisque tui natura relinquet | |
| quis deus esse uelis, ubi regnum ponere mundi. | |
| sed neque in Arctoo sedem tibi legeris orbe | |
| nec polus auersi calidus qua uergitur Austri, | |
| unde tuam uideas obliquo sidere Romam. | 55 |
| aetheris inmensi partem si presseris unam, | |
| sentiet axis onus. librati pondera caeli | |
| orbe tene medio; pars aetheris illa sereni | |
| tota uacet nullaeque obstent a Caesare nubes. | |
| tum genus humanum positis sibi consulat armis | 60 |
| inque uicem gens omnis amet; pax missa per orbem | |
| ferrea belligeri conpescat limina Iani. | |
| sed mihi iam numen; nec, si te pectore uates | |
| accipio, Cirrhaea uelim secreta mouentem | |
| sollicitare deum Bacchumque auertere Nysa: | 65 |
| tu satis ad uires Romana in carmina dandas. | |
| fert animus causas tantarum expromere rerum, | |
| inmensumque aperitur opus, quid in arma furentem | |
| inpulerit populum, quid pacem excusserit orbi. | |
| inuida fatorum series summisque negatum | 70 |
| stare diu nimioque graues sub pondere lapsus | |
| nec se Roma ferens. sic, cum conpage soluta | |
| saecula tot mundi suprema coegerit hora | |
| antiquum repetens iterum chaos, [omnia mixtis | |
| sidera sideribus concurrent,] ignea pontum | 75 |
| astra petent, tellus extendere litora nolet | |
| excutietque fretum, fratri contraria Phoebe | |
| ibit et obliquum bigas agitare per orbem | |
| indignata diem poscet sibi, totaque discors | |
| machina diuolsi turbabit foedera mundi. | 80 |
| in se magna ruunt: laetis hunc numina rebus | |
| crescendi posuere modum. nec gentibus ullis | |
| commodat in populum terrae pelagique potentem | |
| inuidiam Fortuna suam. tu causa malorum | |
| facta tribus dominis communis, Roma, nec umquam | 85 |
| in turbam missi feralia foedera regni. | |
| o male concordes nimiaque cupidine caeci, | |
| quid miscere iuuat uires orbemque tenere | |
| in medio? dum terra fretum terramque leuabit | |
| aer et longi uoluent Titana labores | 90 |
| noxque diem caelo totidem per signa sequetur, | |
| nulla fides regni sociis, omnisque potestas | |
| inpatiens consortis erit. nec gentibus ullis | |
| credite nec longe fatorum exempla petantur: | |
| fraterno primi maduerunt sanguine muri. | 95 |
| nec pretium tanti tellus pontusque furoris | |
| tunc erat: exiguum dominos commisit asylum. | |
| temporis angusti mansit concordia discors | |
| paxque fuit non sponte ducum; nam sola futuri | |
| Crassus erat belli medius mora. qualiter undas | 100 |
| qui secat et geminum gracilis mare separat Isthmos | |
| nec patitur conferre fretum, si terra recedat, | |
| Ionium Aegaeo frangat mare, sic, ubi saeua | |
| arma ducum dirimens miserando funere Crassus | |
| Assyrias Latio maculauit sanguine Carrhas, | 105 |
| Parthica Romanos soluerunt damna furores. | |
| plus illa uobis acie, quam creditis, actum est, | |
| Arsacidae: bellum uictis ciuile dedistis. | |
| diuiditur ferro regnum, populique potentis, | |
| quae mare, quae terras, quae totum possidet orbem, | 110 |
| non cepit fortuna duos. nam pignora iuncti | |
| sanguinis et diro ferales omine taedas | |
| abstulit ad manes Parcarum Iulia saeua | |
| intercepta manu. quod si tibi fata dedissent | |
| maiores in luce moras, tu sola furentem | 115 |
| inde uirum poteras atque hinc retinere parentem | |
| armatasque manus excusso iungere ferro, | |
| ut generos soceris mediae iunxere Sabinae. | |
| morte tua discussa fides bellumque mouere | |
| permissum ducibus. stimulos dedit aemula uirtus. | 120 |
| tu, noua ne ueteres obscurent acta triumphos | |
| et uictis cedat piratica laurea Gallis, | |
| Magne, times; te iam series ususque laborum | |
| erigit inpatiensque loci fortuna secundi; | |
| nec quemquam iam ferre potest Caesarue priorem | 125 |
| Pompeiusue parem. quis iustius induit arma | |
| scire nefas: magno se iudice quisque tuetur; | |
| uictrix causa deis placuit sed uicta Catoni. | |
| nec coiere pares. alter uergentibus annis | |
| in senium longoque togae tranquillior usu | 130 |
| dedidicit iam pace ducem, famaeque petitor | |
| multa dare in uolgus, totus popularibus auris | |
| inpelli plausuque sui gaudere theatri, | |
| nec reparare nouas uires, multumque priori | |
| credere fortunae. stat magni nominis umbra, | 135 |
| qualis frugifero quercus sublimis in agro | |
| exuuias ueteris populi sacrataque gestans | |
| dona ducum nec iam ualidis radicibus haerens | |
| pondere fixa suo est, nudosque per aera ramos | |
| effundens trunco, non frondibus, efficit umbram, | 140 |
| et quamuis primo nutet casura sub Euro, | |
| tot circum siluae firmo se robore tollant, | |
| sola tamen colitur. sed non in Caesare tantum | |
| nomen erat nec fama ducis, sed nescia uirtus | |
| stare loco, solusque pudor non uincere bello. | 145 |
| acer et indomitus, quo spes quoque ira uocasset, | |
| ferre manum et numquam temerando parcere ferro, | |
| successus urguere suos, instare fauori | |
| numinis, inpellens quidquid sibi summa petenti | |
| obstaret gaudensque uiam fecisse ruina, | 150 |
| qualiter expressum uentis per nubila fulmen | |
| aetheris inpulsi sonitu mundique fragore | |
| emicuit rupitque diem populosque pauentes | |
| terruit obliqua praestringens lumina flamma: | |
| in sua templa furit, nullaque exire uetante | 155 |
| materia magnamque cadens magnamque reuertens | |
| dat stragem late sparsosque recolligit ignes. | |
| hae ducibus causae; suberant sed publica belli | |
| semina, quae populos semper mersere potentis. | |
| namque, ut opes nimias mundo fortuna subacto | 160 |
| intulit et rebus mores cessere secundis | |
| praedaque et hostiles luxum suasere rapinae, | |
| non auro tectisue modus, mensasque priores | |
| aspernata fames; cultus gestare decoros | |
| uix nuribus rapuere mares; fecunda uirorum | 165 |
| paupertas fugitur totoque accersitur orbe | |
| quo gens quaeque perit; tum longos iungere fines | |
| agrorum, et quondam duro sulcata Camilli | |
| uomere et antiquos Curiorum passa ligones | |
| longa sub ignotis extendere rura colonis. | 170 |
| non erat is populus quem pax tranquilla iuuaret, | |
| quem sua libertas inmotis pasceret armis. | |
| inde irae faciles et, quod suasisset egestas, | |
| uile nefas, magnumque decus ferroque petendum | |
| plus patria potuisse sua, mensuraque iuris | 175 |
| uis erat: hinc leges et plebis scita coactae | |
| et cum consulibus turbantes iura tribuni; | |
| hinc rapti fasces pretio sectorque fauoris | |
| ipse sui populus letalisque ambitus urbi | |
| annua uenali referens certamina Campo; | 180 |
| hinc usura uorax auidumque in tempora fenus | |
| et concussa fides et multis utile bellum. | |
| iam gelidas Caesar cursu superauerat Alpes | |
| ingentisque animo motus bellumque futurum | |
| ceperat. ut uentum est parui Rubiconis ad undas, | 185 |
| ingens uisa duci patriae trepidantis imago | |
| clara per obscuram uoltu maestissima noctem | |
| turrigero canos effundens uertice crines | |
| caesarie lacera nudisque adstare lacertis | |
| et gemitu permixta loqui: 'quo tenditis ultra? | 190 |
| quo fertis mea signa, uiri? si iure uenitis, | |
| si ciues, huc usque licet.' tum perculit horror | |
| membra ducis, riguere comae gressumque coercens | |
| languor in extrema tenuit uestigia ripa. | |
| mox ait 'o magnae qui moenia prospicis urbis | 195 |
| Tarpeia de rupe Tonans Phrygiique penates | |
| gentis Iuleae et rapti secreta Quirini | |
| et residens celsa Latiaris Iuppiter Alba | |
| Vestalesque foci summique o numinis instar | |
| Roma, faue coeptis. non te furialibus armis | 200 |
| persequor: en, adsum uictor terraque marique | |
| Caesar, ubique tuus (liceat modo, nunc quoque) miles. | |
| ille erit ille nocens, qui me tibi fecerit hostem.' | |
| inde moras soluit belli tumidumque per amnem | |
| signa tulit propere: sicut squalentibus aruis | 205 |
| aestiferae Libyes uiso leo comminus hoste | |
| subsedit dubius, totam dum colligit iram; | |
| mox, ubi se saeuae stimulauit uerbere caudae | |
| erexitque iubam et uasto graue murmur hiatu | |
| infremuit, tum torta leuis si lancea Mauri | 210 |
| haereat aut latum subeant uenabula pectus, | |
| per ferrum tanti securus uolneris exit. | |
| fonte cadit modico paruisque inpellitur undis | |
| puniceus Rubicon, cum feruida canduit aestas, | |
| perque imas serpit ualles et Gallica certus | 215 |
| limes ab Ausoniis disterminat arua colonis. | |
| tum uires praebebat hiemps atque auxerat undas | |
| tertia iam grauido pluuialis Cynthia cornu | |
| et madidis Euri resolutae flatibus Alpes. | |
| primus in obliquum sonipes opponitur amnem | 220 |
| excepturus aquas; molli tum cetera rumpit | |
| turba uado faciles iam fracti fluminis undas. | |
| Caesar, ut aduersam superato gurgite ripam | |
| attigit, Hesperiae uetitis et constitit aruis, | |
| 'hic' ait 'hic pacem temerataque iura relinquo; | 225 |
| te, Fortuna, sequor. procul hinc iam foedera sunto; | |
| credidimus satis <his>, utendum est iudice bello.' | |
| sic fatus noctis tenebris rapit agmina ductor | |
| inpiger, et torto Balearis uerbere fundae | |
| ocior et missa Parthi post terga sagitta, | 230 |
| uicinumque minax inuadit Ariminum, et ignes | |
| solis Lucifero fugiebant astra relicto. | |
| iamque dies primos belli uisura tumultus | |
| exoritur; sed sponte deum, seu turbidus Auster | |
| inpulerat, maestam tenuerunt nubila lucem. | 235 |
| constitit ut capto iussus deponere miles | |
| signa foro, stridor lituum clangorque tubarum | |
| non pia concinuit cum rauco classica cornu. | |
| rupta quies populi, stratisque excita iuuentus | |
| deripuit sacris adfixa penatibus arma | 240 |
| quae pax longa dabat: nuda iam crate fluentis | |
| inuadunt clipeos curuataque cuspide pila | |
| et scabros nigrae morsu robiginis enses. | |
| ut notae fulsere aquilae Romanaque signa | |
| et celsus medio conspectus in agmine Caesar, | 245 |
| deriguere metu, gelidos pauor occupat artus, | |
| et tacito mutos uoluunt in pectore questus. | |
| 'o male uicinis haec moenia condita Gallis, | |
| o tristi damnata loco! pax alta per omnes | |
| et tranquilla quies populos: nos praeda furentum | 250 |
| primaque castra sumus. melius, Fortuna, dedisses | |
| orbe sub Eoo sedem gelidaque sub Arcto | |
| errantisque domos, Latii quam claustra tueri. | |
| nos primi Senonum motus Cimbrumque ruentem | |
| uidimus et Martem Libyes cursumque furoris | 255 |
| Teutonici: quotiens Romam fortuna lacessit, | |
| hac iter est bellis.' gemitu sic quisque latenti, | |
| non ausus timuisse palam: uox nulla dolori | |
| credita, sed quantum, uolucres cum bruma coercet, | |
| rura silent, mediusque tacet sine murmure pontus, | 260 |
| tanta quies. noctis gelidas lux soluerat umbras: | |
| ecce, faces belli dubiaeque in proelia menti | |
| urguentes addunt stimulos cunctasque pudoris | |
| rumpunt fata moras: iustos Fortuna laborat | |
| esse ducis motus et causas inuenit armis. | 265 |
| expulit ancipiti discordes urbe tribunos | |
| uicto iure minax iactatis curia Gracchis. | |
| hos iam mota ducis uicinaque signa petentes | |
| audax uenali comitatur Curio lingua, | |
| uox quondam populi libertatemque tueri | 270 |
| ausus et armatos plebi miscere potentes. | |
| utque ducem uarias uoluentem pectore curas | |
| conspexit 'dum uoce tuae potuere iuuari, | |
| Caesar,' ait 'partes, quamuis nolente senatu | |
| traximus imperium, tum cum mihi rostra tenere | 275 |
| ius erat et dubios in te transferre Quirites. | |
| at postquam leges bello siluere coactae | |
| pellimur e patriis laribus patimurque uolentes | |
| exilium: tua nos faciet uictoria ciues. | |
| dum trepidant nullo firmatae robore partes, | 280 |
| tolle moras: semper nocuit differre paratis. | |
| [par labor atque metus pretio maiore petuntur.] | |
| bellantem geminis tenuit te Gallia lustris, | |
| pars quota terrarum! facili si proelia pauca | |
| gesseris euentu, tibi Roma subegerit orbem. | 285 |
| nunc neque te longi remeantem pompa triumphi | |
| excipit aut sacras poscunt Capitolia laurus: | |
| liuor edax tibi cuncta negat, gentesque subactas | |
| uix inpune feres. socerum depellere regno | |
| decretum genero est: partiri non potes orbem, | 290 |
| solus habere potes.' sic postquam fatus, et ipsi | |
| in bellum prono tantum tamen addidit irae | |
| accenditque ducem, quantum clamore iuuatur | |
| Eleus sonipes, quamuis iam carcere clauso | |
| inmineat foribus pronusque repagula laxet. | 295 |
| conuocat armatos extemplo ad signa maniplos, | |
| utque satis trepidum turba coeunte tumultum | |
| conposuit uoltu dextraque silentia iussit | |
| 'bellorum o socii, qui mille pericula Martis | |
| mecum' ait 'experti decimo iam uincitis anno, | 300 |
| hoc cruor Arctois meruit diffusus in aruis | |
| uolneraque et mortes hiemesque sub Alpibus actae? | |
| non secus ingenti bellorum Roma tumultu | |
| concutitur, quam si Poenus transcenderit Alpes | |
| Hannibal: inplentur ualidae tirone cohortes, | 305 |
| in classem cadit omne nemus, terraque marique | |
| iussus Caesar agi. quid, si mihi signa iacerent | |
| Marte sub aduerso ruerentque in terga feroces | |
| Gallorum populi? nunc, cum fortuna secundis | |
| mecum rebus agat superique ad summa uocantes, | 310 |
| temptamur. ueniat longa dux pace solutus | |
| milite cum subito partesque in bella togatae | |
| Marcellusque loquax et nomina uana Catones. | |
| scilicet extremi Pompeium emptique clientes | |
| continuo per tot satiabunt tempora regno? | 315 |
| ille reget currus nondum patientibus annis, | |
| ille semel raptos numquam dimittet honores? | |
| quid iam rura querar totum suppressa per orbem | |
| ac iussam seruire famem? quis castra timenti | |
| nescit mixta foro, gladii cum triste micantes | 320 |
| iudicium insolita trepidum cinxere corona | |
| atque auso medias perrumpere milite leges | |
| Pompeiana reum clauserunt signa Milonem? | |
| nunc quoque, ne lassum teneat priuata senectus, | |
| bella nefanda parat suetus ciuilibus armis | 325 |
| et docilis Sullam scelerum uicisse magistrum. | |
| utque ferae tigres numquam posuere furorem, | |
| quas, nemore Hyrcano matrum dum lustra secuntur, | |
| altus caesorum pauit cruor armentorum, | |
| sic et Sullanum solito tibi lambere ferrum | 330 |
| durat, magne, sitis. nullus semel ore receptus | |
| pollutas patitur sanguis mansuescere fauces. | |
| quem tamen inueniet tam longa potentia finem? | |
| quis scelerum modus est? ex hoc iam te, inprobe, regno | |
| ille tuus saltem doceat descendere Sulla. | 335 |
| post Cilicasne uagos et lassi Pontica regis | |
| proelia barbarico uix consummata ueneno | |
| ultima Pompeio dabitur prouincia Caesar, | |
| quod non uictrices aquilas deponere iussus | |
| paruerim? mihi si merces erepta laborum est, | 340 |
| his saltem longi non cum duce praemia belli | |
| reddantur; miles sub quolibet iste triumphet. | |
| conferet exanguis quo se post bella senectus? | |
| quae sedes erit emeritis? quae rura dabuntur | |
| quae noster ueteranus aret, quae moenia fessis? | 345 |
| an melius fient piratae, Magne, coloni? | |
| tollite iam pridem uictricia tollite signa: | |
| uiribus utendum est quas fecimus. arma tenenti | |
| omnia dat, qui iusta negat. nec numina derunt; | |
| nam neque praeda meis neque regnum quaeritur armis: | 350 |
| detrahimus dominos urbi seruire paratae.' | |
| dixerat; at dubium non claro murmure uolgus | |
| secum incerta fremit. pietas patriique penates | |
| quamquam caede feras mentes animosque tumentes | |
| frangunt; sed diro ferri reuocantur amore | 355 |
| ductorisque metu. summi tum munera pili | |
| Laelius emeritique gerens insignia doni, | |
| seruati ciuis referentem praemia quercum, | |
| 'si licet,' exclamat 'Romani maxime rector | |
| nominis, et ius est ueras expromere uoces, | 360 |
| quod tam lenta tuas tenuit patientia uires | |
| conquerimur. deratne tibi fiducia nostri? | |
| dum mouet haec calidus spirantia corpora sanguis | |
| et dum pila ualent fortes torquere lacerti, | |
| degenerem patiere togam regnumque senatus? | 365 |
| usque adeo miserum est ciuili uincere bello? | |
| duc age per Scythiae populos, per inhospita Syrtis | |
| litora, per calidas Libyae sitientis harenas: | |
| haec manus, ut uictum post terga relinqueret orbem, | |
| Oceani tumidas remo conpescuit undas | 370 |
| fregit et Arctoo spumantem uertice Rhenum: | |
| iussa sequi tam posse mihi quam uelle necesse est. | |
| nec ciuis meus est, in quem tua classica, Caesar, | |
| audiero. per signa decem felicia castris | |
| perque tuos iuro quocumque ex hoste triumphos, | 375 |
| pectore si fratris gladium iuguloque parentis | |
| condere me iubeas plenaeque in uiscera partu | |
| coniugis, inuita peragam tamen omnia dextra; | |
| si spoliare deos ignemque inmittere templis, | |
| numina miscebit castrensis flamma monetae; | 380 |
| castra super Tusci si ponere Thybridis undas, | |
| Hesperios audax ueniam metator in agros. | |
| tu quoscumque uoles in planum effundere muros, | |
| his aries actus disperget saxa lacertis, | |
| illa licet, penitus tolli quam iusseris urbem, | 385 |
| Roma sit.' his cunctae simul adsensere cohortes | |
| elatasque alte, quaecumque ad bella uocaret, | |
| promisere manus. it tantus ad aethera clamor, | |
| quantus, piniferae Boreas cum Thracius Ossae | |
| rupibus incubuit, curuato robore pressae | 390 |
| fit sonus aut rursus redeuntis in aethera siluae. | |
| Caesar, ut acceptum tam prono milite bellum | |
| fataque ferre uidet, nequo languore moretur | |
| fortunam, sparsas per Gallica rura cohortes | |
| euocat et Romam motis petit undique signis. | 395 |
| deseruere cauo tentoria fixa Lemanno | |
| castraque quae Vosegi curuam super ardua ripam | |
| pugnaces pictis cohibebant Lingonas armis. | |
| hi uada liquerunt Isarae, qui, gurgite ductus | |
| per tam multa suo, famae maioris in amnem | 400 |
| lapsus ad aequoreas nomen non pertulit undas. | |
| soluuntur flaui longa statione Ruteni; | |
| mitis Atax Latias gaudet non ferre carinas | |
| finis et Hesperiae, promoto limite, Varus; | |
| quaque sub Herculeo sacratus nomine portus | 405 |
| urguet rupe caua pelagus: non Corus in illum | |
| ius habet aut Zephyrus, solus sua litora turbat | |
| Circius et tuta prohibet statione Monoeci: | |
| quaque iacet litus dubium quod terra fretumque | |
| uindicat alternis uicibus, cum funditur ingens | 410 |
| Oceanus uel cum refugis se fluctibus aufert. | |
| uentus ab extremo pelagus sic axe uolutet | |
| destituatque ferens, an sidere mota secundo | |
| Tethyos unda uagae lunaribus aestuet horis, | |
| flammiger an Titan, ut alentes hauriat undas, | 415 |
| erigat Oceanum fluctusque ad sidera ducat, | |
| quaerite, quos agitat mundi labor; at mihi semper | |
| tu, quaecumque moues tam crebros causa meatus, | |
| ut superi uoluere, late. tum rura Nemetis | |
| qui tenet et ripas Atyri, qua litore curuo | 420 |
| molliter admissum claudit Tarbellicus aequor, | |
| signa mouet, gaudetque amoto Santonus hoste | |
| et Biturix longisque leues Suessones in armis, | |
| optimus excusso Leucus Remusque lacerto, | |
| optima gens flexis in gyrum Sequana frenis, | 425 |
| et docilis rector monstrati Belga couinni, | |
| Aruernique, ausi Latio se fingere fratres | |
| sanguine ab Iliaco populi, nimiumque rebellis | |
| Neruius et caesi pollutus foedere Cottae, | |
| et qui te laxis imitantur, Sarmata, bracis | 430 |
| Vangiones, Batauique truces, quos aere recuruo | |
| stridentes acuere tubae; qua Cinga pererrat | |
| gurgite, qua Rhodanus raptum uelocibus undis | |
| in mare fert Ararim, qua montibus ardua summis | |
| gens habitat cana pendentes rupe Cebennas. | 435 |
| tu quoque laetatus conuerti proelia, Treuir, | 441 |
| et nunc tonse Ligur, quondam per colla decore | |
| crinibus effusis toti praelate Comatae, | |
| et quibus inmitis placatur sanguine diro | |
| Teutates horrensque feris altaribus Esus | 445 |
| et Taranis Scythicae non mitior ara Dianae. | |
| uos quoque, qui fortes animas belloque peremptas | |
| laudibus in longum uates dimittitis aeuum, | |
| plurima securi fudistis carmina, Bardi. | |
| et uos barbaricos ritus moremque sinistrum | 450 |
| sacrorum, Dryadae, positis repetistis ab armis. | |
| solis nosse deos et caeli numina uobis | |
| aut solis nescire datum; nemora alta remotis | |
| incolitis lucis; uobis auctoribus umbrae | |
| non tacitas Erebi sedes Ditisque profundi | 455 |
| pallida regna petunt: regit idem spiritus artus | |
| orbe alio; longae, canitis si cognita, uitae | |
| mors media est. certe populi quos despicit Arctos | |
| felices errore suo, quos ille timorum | |
| maximus haut urguet leti metus. inde ruendi | 460 |
| in ferrum mens prona uiris animaeque capaces | |
| mortis, et ignauum rediturae parcere uitae. | |
| et uos, crinigeros Belgis arcere Caycos | |
| oppositi, petitis Romam Rhenique feroces | |
| deseritis ripas et apertum gentibus orbem. | 465 |
| Caesar, ut inmensae conlecto robore uires | |
| audendi maiora fidem fecere, per omnem | |
| spargitur Italiam uicinaque moenia conplet. | |
| uana quoque ad ueros accessit fama timores | |
| inrupitque animos populi clademque futuram | 470 |
| intulit et uelox properantis nuntia belli | |
| innumeras soluit falsa in praeconia linguas. | |
| est qui tauriferis ubi se Meuania campis | |
| explicat audaces ruere in certamina turmas | |
| adferat, et qua Nar Tiberino inlabitur amni | 475 |
| barbaricas saeui discurrere Caesaris alas; | |
| ipsum omnes aquilas conlataque signa ferentem | |
| agmine non uno densisque incedere castris. | |
| nec qualem meminere uident: maiorque ferusque | |
| mentibus occurrit uictoque inmanior hoste. | 480 |
| hunc inter Rhenum populos Albimque iacentes | |
| finibus Arctois patriaque a sede reuolsos | |
| pone sequi, iussamque feris a gentibus urbem | |
| Romano spectante rapi. sic quisque pauendo | |
| dat uires famae, nulloque auctore malorum | 485 |
| quae finxere timent. nec solum uolgus inani | |
| percussum terrore pauet, sed curia et ipsi | |
| sedibus exiluere patres, inuisaque belli | |
| consulibus fugiens mandat decreta senatus. | |
| tum, quae tuta petant et quae metuenda relinquant | 490 |
| incerti, quo quemque fugae tulit impetus urguent | |
| praecipitem populum, serieque haerentia longa | |
| agmina prorumpunt. credas aut tecta nefandas | |
| corripuisse faces aut iam quatiente ruina | |
| nutantes pendere domos, sic turba per urbem | 495 |
| praecipiti lymphata gradu, uelut unica rebus | |
| spes foret adflictis patrios excedere muros, | |
| inconsulta ruit. qualis, cum turbidus Auster | |
| reppulit a Libycis inmensum Syrtibus aequor | |
| fractaque ueliferi sonuerunt pondera mali, | 500 |
| desilit in fluctus deserta puppe magister | |
| nauitaque et nondum sparsa conpage carinae | |
| naufragium sibi quisque facit, sic urbe relicta | |
| in bellum fugitur. nullum iam languidus aeuo | |
| eualuit reuocare parens coniunxue maritum | 505 |
| fletibus, aut patrii, dubiae dum uota salutis | |
| conciperent, tenuere lares; nec limine quisquam | |
| haesit et extremo tunc forsitan urbis amatae | |
| plenus abit uisu: ruit inreuocabile uolgus. | |
| o faciles dare summa deos eademque tueri | 510 |
| difficiles! urbem populis uictisque frequentem | |
| gentibus et generis, coeat si turba, capacem | |
| humani facilem uenturo Caesare praedam | |
| ignauae liquere manus. cum pressus ab hoste | |
| clauditur externis miles Romanus in oris, | 515 |
| effugit exiguo nocturna pericula uallo, | |
| et subitus rapti munimine caespitis agger | |
| praebet securos intra tentoria somnos: | |
| tu tantum audito bellorum nomine, Roma, | |
| desereris; nox una tuis non credita muris. | 520 |
| danda tamen uenia est tantorum danda pauorum: | |
| Pompeio fugiente timent. tum, nequa futuri | |
| spes saltem trepidas mentes leuet, addita fati | |
| peioris manifesta fides, superique minaces | |
| prodigiis terras inplerunt, aethera, pontum. | 525 |
| ignota obscurae uiderunt sidera noctes | |
| ardentemque polum flammis caeloque uolantes | |
| obliquas per inane faces crinemque timendi | |
| sideris et terris mutantem regna cometen. | |
| fulgura fallaci micuerunt crebra sereno, | 530 |
| et uarias ignis denso dedit aere formas, | |
| nunc iaculum longo, nunc sparso lumine lampas. | |
| emicuit caelo tacitum sine nubibus ullis | |
| fulmen et Arctois rapiens de partibus ignem | |
| percussit Latiare caput, stellaeque minores | 535 |
| per uacuum solitae noctis decurrere tempus | |
| in medium uenere diem, cornuque coacto | |
| iam Phoebe toto fratrem cum redderet orbe | |
| terrarum subita percussa expalluit umbra. | |
| ipse caput medio Titan cum ferret Olympo | 540 |
| condidit ardentis atra caligine currus | |
| inuoluitque orbem tenebris gentesque coegit | |
| desperare diem; qualem fugiente per ortus | |
| sole Thyesteae noctem duxere Mycenae. | |
| ora ferox Siculae laxauit Mulciber Aetnae, | 545 |
| nec tulit in caelum flammas sed uertice prono | |
| ignis in Hesperium cecidit latus. atra Charybdis | |
| sanguineum fundo torsit mare; flebile saeui | |
| latrauere canes. Vestali raptus ab ara | |
| ignis, et ostendens confectas flamma Latinas | 550 |
| scinditur in partes geminoque cacumine surgit | |
| Thebanos imitata rogos. tum cardine tellus | |
| subsedit, ueteremque iugis nutantibus Alpes | |
| discussere niuem. Tethys maioribus undis | |
| Hesperiam Calpen summumque inpleuit Atlanta. | 555 |
| indigetes fleuisse deos, urbisque laborem | |
| testatos sudore Lares, delapsaque templis | |
| dona suis, dirasque diem foedasse uolucres | |
| accipimus, siluisque feras sub nocte relictis | |
| audaces media posuisse cubilia Roma. | 560 |
| tum pecudum faciles humana ad murmura linguae, | |
| monstrosique hominum partus numeroque modoque | |
| membrorum, matremque suus conterruit infans; | |
| diraque per populum Cumanae carmina uatis | |
| uolgantur. tum, quos sectis Bellona lacertis | 565 |
| saeua mouet, cecinere deos, crinemque rotantes | |
| sanguineum populis ulularunt tristia Galli. | |
| conpositis plenae gemuerunt ossibus urnae. | |
| tum fragor armorum magnaeque per auia uoces | |
| auditae nemorum et uenientes comminus umbrae. | 570 |
| quique colunt iunctos extremis moenibus agros | |
| diffugiunt: ingens urbem cingebat Erinys | |
| excutiens pronam flagranti uertice pinum | |
| stridentisque comas, Thebanam qualis Agauen | |
| inpulit aut saeui contorsit tela Lycurgi | 575 |
| Eumenis, aut qualem iussu Iunonis iniquae | |
| horruit Alcides uiso iam Dite Megaeram. | |
| insonuere tubae et, quanto clamore cohortes | |
| miscentur, tantum nox atra silentibus auris | |
| edidit. e medio uisi consurgere Campo | 580 |
| tristia Sullani cecinere oracula manes, | |
| tollentemque caput gelidas Anienis ad undas | |
| agricolae fracto Marium fugere sepulchro. | |
| haec propter placuit Tuscos de more uetusto | |
| acciri uates. quorum qui maximus aeuo | 585 |
| Arruns incoluit desertae moenia Lucae, | |
| fulminis edoctus motus uenasque calentis | |
| fibrarum et monitus errantis in aere pinnae, | |
| monstra iubet primum quae nullo semine discors | |
| protulerat natura rapi sterilique nefandos | 590 |
| ex utero fetus infaustis urere flammis. | |
| mox iubet et totam pauidis a ciuibus urbem | |
| ambiri et festo purgantes moenia lustro | |
| longa per extremos pomeria cingere fines | |
| pontifices, sacri quibus est permissa potestas. | 595 |
| turba minor ritu sequitur succincta Gabino, | |
| Vestalemque chorum ducit uittata sacerdos | |
| Troianam soli cui fas uidisse Mineruam. | |
| tum, qui fata deum secretaque carmina seruant | |
| et lotam paruo reuocant Almone Cybeben, | 600 |
| et doctus uolucres augur seruare sinistras | |
| septemuirque epulis festus Titiique sodales | |
| et Salius laeto portans ancilia collo | |
| et tollens apicem generoso uertice flamen. | |
| dumque illi effusam longis anfractibus urbem | 605 |
| circumeunt Arruns dispersos fulminis ignes | |
| colligit et terrae maesto cum murmure condit | |
| datque locis numen; sacris tunc admouet aris | |
| electa ceruice marem. iam fundere Bacchum | |
| coeperat obliquoque molas inducere cultro, | 610 |
| inpatiensque diu non grati uictima sacri, | |
| cornua succincti premerent cum torua ministri, | |
| deposito uictum praebebat poplite collum. | |
| nec cruor emicuit solitus, sed uolnere laxo | |
| diffusum rutilo dirum pro sanguine uirus. | 615 |
| palluit attonitus sacris feralibus Arruns | |
| atque iram superum raptis quaesiuit in extis. | |
| terruit ipse color uatem; nam pallida taetris | |
| uiscera tincta notis gelidoque infecta cruore | |
| plurimus asperso uariabat sanguine liuor. | 620 |
| cernit tabe iecur madidum, uenasque minaces | |
| hostili de parte uidet. pulmonis anheli | |
| fibra latet, paruusque secat uitalia limes. | |
| cor iacet, et saniem per hiantis uiscera rimas | |
| emittunt, produntque suas omenta latebras. | 625 |
| quodque nefas nullis inpune apparuit extis, | |
| ecce, uidet capiti fibrarum increscere molem | |
| alterius capitis. pars aegra et marcida pendet, | |
| pars micat et celeri uenas mouet inproba pulsu. | |
| his ubi concepit magnorum fata malorum | 630 |
| exclamat 'uix fas, superi, quaecumque mouetis, | |
| prodere me populis; nec enim tibi, summe, litaui, | |
| Iuppiter, hoc sacrum, caesique in pectora tauri | |
| inferni uenere dei. non fanda timemus, | |
| sed uenient maiora metu. di uisa secundent, | 635 |
| et fibris sit nulla fides, sed conditor artis | |
| finxerit ista Tages.' flexa sic omina Tuscus | |
| inuoluens multaque tegens ambage canebat. | |
| at Figulus, cui cura deos secretaque caeli | |
| nosse fuit, quem non stellarum Aegyptia Memphis | 640 |
| aequaret uisu numerisque <seque>ntibus astra, | |
| 'aut hic errat' ait 'nulla cum lege per aeuum | |
| mundus et incerto discurrunt sidera motu, | |
| aut, si fata mouent, urbi generique paratur | |
| humano matura lues. terraene dehiscent | 645 |
| subsidentque urbes, an tollet feruidus aer | |
| temperiem? segetes tellus infida negabit, | |
| omnis an infusis miscebitur unda uenenis? | |
| quod cladis genus, o superi, qua peste paratis | |
| saeuitiam? extremi multorum tempus in unum | 650 |
| conuenere dies. summo si frigida caelo | |
| stella nocens nigros Saturni accenderet ignis, | |
| Deucalioneos fudisset Aquarius imbres | |
| totaque diffuso latuisset in aequore tellus. | |
| si saeuum radiis Nemeaeum, Phoebe, Leonem | 655 |
| nunc premeres, toto fluerent incendia mundo | |
| succensusque tuis flagrasset curribus aether. | |
| hi cessant ignes. tu, qui flagrante minacem | |
| Scorpion incendis cauda chelasque peruris, | |
| quid tantum, Gradiue, paras? nam mitis in alto | 660 |
| Iuppiter occasu premitur, Venerisque salubre | |
| sidus hebet, motuque celer Cyllenius haeret, | |
| et caelum Mars solus habet. cur signa meatus | |
| deseruere suos mundoque obscura feruntur, | |
| ensiferi nimium fulget latus Orionis? | 665 |
| inminet armorum rabies, ferrique potestas | |
| confundet ius omne manu, scelerique nefando | |
| nomen erit uirtus, multosque exibit in annos | |
| hic furor. et superos quid prodest poscere finem? | |
| cum domino pax ista uenit. duc, Roma, malorum | 670 |
| continuam seriem clademque in tempora multa | |
| extrahe ciuili tantum iam libera bello.' | |
| terruerant satis haec pauidam praesagia plebem, | |
| sed maiora premunt. nam, qualis uertice Pindi | |
| Edonis Ogygio decurrit plena Lyaeo, | 675 |
| talis et attonitam rapitur matrona per urbem | |
| uocibus his prodens urguentem pectora Phoebum: | |
| 'quo feror, o Paean? qua me super aethera raptam | |
| constituis terra? uideo Pangaea niuosis | |
| cana iugis latosque Haemi sub rupe Philippos. | 680 |
| quis furor hic, o Phoebe, doce, quo tela manusque | |
| Romanae miscent acies bellumque sine hoste est. | |
| quo diuersa feror? primos me ducis in ortus, | |
| qua mare Lagei mutatur gurgite Nili: | |
| hunc ego, fluminea deformis truncus harena | 685 |
| qui iacet, agnosco. dubiam super aequora Syrtim | |
| arentemque feror Libyen, quo tristis Enyo | |
| transtulit Emathias acies. nunc desuper Alpis | |
| nubiferae colles atque aeriam Pyrenen | |
| abripimur. patriae sedes remeamus in urbis, | 690 |
| inpiaque in medio peraguntur bella senatu. | |
| consurgunt partes iterum, totumque per orbem | |
| rursus eo. noua da mihi cernere litora ponti | |
| telluremque nouam: uidi iam, Phoebe, Philippos.' | |
| haec ait, et lasso iacuit deserta furore. | 695 |