| ASTRONOMICON | |
| LIBER PRIMVS | |
| Carmine divinas artes et conscia fati | 1.1 |
| sidera diversos hominum variantia casus, | |
| caelestis rationis opus, deducere mundo | |
| aggredior primusque novis Helicona movere | |
| cantibus et viridi nutantis vertice silvas | 5 |
| hospita sacra ferens nulli memorata priorum. | |
| hunc mihi tu, Caesar, patriae princepsque paterque, | |
| qui regis augustis parentem legibus orbem | |
| concessumque patri mundum deus ipse mereris, | |
| das animum viresque facis ad tanta canenda. | 10 |
| iam propiusque favet mundus scrutantibus ipsum | |
| et cupit aetherios per carmina pandere census. | |
| hoc sub pace vacat tantum. iuvat ire per ipsum | |
| aera et immenso spatiantem vivere caelo | |
| signaque et adversos stellarum noscere cursus. | 15 |
| quod solum novisse parum est. impensius ipsa | |
| scire iuvat magni penitus praecordia mundi, | |
| quaque regat generetque suis animalia signis | |
| cernere et in numerum Phoebo modulante referre. | |
| bina mihi positis lucent altaria flammis, | 20 |
| ad duo templa precor duplici circumdatus aestu | |
| carminis et rerum: certa cum lege canentem | |
| mundus et immenso vatem circumstrepit orbe | |
| vixque soluta suis immittit verba figuris. | |
| Quem primum interius licuit cognoscere terris | 25 |
| munere caelestum. quis enim condentibus illis | |
| clepsisset furto mundum, quo cuncta reguntur? | |
| quis foret humano conatus pectore tantum, | |
| invitis ut dis cuperet deus ipse videri, | |
| sublimis aperire vias imumque sub orbem | 32 |
| et per inane suis parentia finibus astra? | |
| tu princeps auctorque sacri, Cyllenie, tanti; | 30 |
| per te iam caelum interius, iam sidera nota | |
| nominaque et cursus signorum, pondera, vires, | 34 |
| maior uti facies mundi foret, et veneranda | 35 |
| non species tantum sed et ipsa potentia rerum, | |
| sentirentque deum gentes qua maximus esset. | |
| et natura dedit vires seque ipsa reclusit | 40 |
| regalis animos primum dignata movere | |
| proxima tangentis rerum fastigia caelo, | |
| qui domuere feras gentes oriente sub ipso, | |
| [quas secat Euphrates, in quas et Nilus abundat] | |
| qua mundus redit et nigras super evolat urbes. | 45 |
| tum qui templa sacris coluerunt omne per aevum | |
| delectique sacerdotes in publica vota | |
| officio vinxere deum; quibus ipsa potentis | |
| numinis accendit castam praesentia mentem, | |
| inque deum deus ipse tulit patuitque ministris. | 50 |
| hi tantum movere decus primique per artem | |
| sideribus videre vagis pendentia fata. | |
| singula nam proprio signarunt tempora casu, | |
| longa per assiduas complexi saecula curas: | |
| nascendi quae cuique dies, quae vita fuisset, | 55 |
| in quas fortunae leges quaeque hora valeret, | |
| quantaque quam parvi facerent discrimina motus. | |
| postquam omnis caeli species, redeuntibus astris, | |
| percepta, in proprias sedes, et reddita certis | |
| fatorum ordinibus sua cuique potentia formae, | 60 |
| per varios usus artem experientia fecit | |
| exemplo monstrante viam, speculataque longe | |
| deprendit tacitis dominantia legibus astra | |
| et totum aeterna mundum ratione moveri | |
| fatorumque vices certis discernere signis. | 65 |
| Nam rudis ante illos nullo discrimine vita | |
| in speciem conversa operum ratione carebat | |
| et stupefacta novo pendebat lumine mundi, | |
| tum velut amisso maerens, tum laeta ren<ato; | |
| surgentem neque enim totiens Titana fug>atis | 69a |
| sideribus, variosque dies incertaque noctis | 70 |
| tempora nec similis umbras, iam sole regresso | |
| iam propiore, suis poterat discernere causis. | |
| necdum etiam doctas sollertia fecerat artes, | |
| terraque sub rudibus cessabat vasta colonis; | |
| tumque in desertis habitabat montibus aurum, | 75 |
| immotusque novos pontus subduxerat orbes, | |
| nec vitam pelago nec ventis credere vota | |
| audebant; se quisque satis novisse putabant. | |
| sed cum longa dies acuit mortalia corda | |
| et labor ingenium miseris dedit et sua quemque | 80 |
| advigilare sibi iussit fortuna premendo, | |
| seducta in varias certarunt pectora curas | |
| et, quodcumque sagax temptando repperit usus, | |
| in commune bonum commentum laeta dederunt. | |
| tunc et lingua suas accepit barbara leges, | 85 |
| et fera diversis exercita frugibus arva, | |
| et vagus in caecum penetravit navita pontum, | |
| fecit et ignotis iter in commercia terris. | |
| tum belli pacisque artes commenta vetustas; | |
| semper enim ex aliis alias proseminat usus. | 90 |
| ne vulgata canam, linguas didicere volucrum, | |
| consultare fibras et rumpere vocibus angues, | |
| sollicitare umbras imumque Acheronta movere, | |
| in noctemque dies, in lucem vertere noctes. | |
| omnia conando docilis sollertia vicit. | 95 |
| nec prius imposuit rebus finemque modumque | |
| quam caelum ascendit ratio cepitque profundam | |
| naturam rerum causis viditque quod usquam est. | |
| nubila cur tanto quaterentur pulsa fragore, | |
| hiberna aestiva nix grandine mollior esset, | 100 |
| arderent terrae solidusque tremesceret orbis; | |
| cur imbres ruerent, ventos quae causa moveret | |
| pervidit, solvitque animis miracula rerum | |
| eripuitque Iovi fulmen viresque tonandi | |
| et sonitum ventis concessit, nubibus ignem. | 105 |
| quae postquam in proprias deduxit singula causas, | |
| vicinam ex alto mundi cognoscere molem | |
| intendit totumque animo comprendere caelum, | |
| attribuitque suas formas, sua nomina signis, | |
| quasque vices agerent certa sub sorte notavit | 110 |
| omniaque ad numen mundi faciemque moveri, | |
| sideribus vario mutantibus ordine fata. | |
| Hoc mihi surgit opus non ullis ante sacratum | |
| carminibus. faveat magno fortuna labori, | |
| annosa et molli contingat vita senecta, | 115 |
| ut possim rerum tantas emergere moles | |
| magnaque cum parvis simili percurrere cura. | |
| Et quoniam caelo descendit carmen ab alto | |
| et venit in terras fatorum conditus ordo, | |
| ipsa mihi primum naturae forma canenda est | 120 |
| ponendusque sua totus sub imagine mundus. | |
| quem sive ex nullis repetentem semina rebus | |
| natali quoque egere placet, semperque fuisse | |
| et fore, principio pariter fatoque carentem; | |
| seu permixta chaos rerum primordia quondam | 125 |
| discrevit partu, mundumque enixa nitentem | |
| fugit in infernas caligo pulsa tenebras; | |
| sive individuis, in idem reditura soluta, | |
| principiis natura manet post saecula mille, | |
| et paene ex nihilo summa est nihilumque futurum, | 130 |
| caecaque materies caelum perfecit et orbem; | |
| sive ignis fabricavit opus flammaeque micantes, | |
| quae mundi fecere oculos habitantque per omne | |
| corpus et in caelo vibrantia fulmina fingunt; | |
| seu liquor hoc peperit, sine quo riget arida rerum | 135 |
| materies ipsumque vorat, quo solvitur, ignem; | |
| aut neque terra patrem novit nec flamma nec aer | |
| aut umor, faciuntque deum per quattuor artus | |
| et mundi struxere globum prohibentque requiri | |
| ultra se quicquam, cum per se cuncta crearint, | 140 |
| frigida nec calidis desint aut umida siccis, | |
| spiritus aut solidis, sitque haec discordia concors | |
| quae nexus habilis et opus generabile fingit | |
| atque omnis partus elementa capacia reddit: | |
| semper erit pugna ingeniis, dubiumque manebit | 145 |
| quod latet et tantum supra est hominemque deumque. | |
| sed facies quacumque tamen sub origine rerum | |
| convenit, et certo digestum est ordine corpus. | |
| ignis in aetherias volucer se sustulit oras | |
| summaque complexus stellantis culmina caeli | 150 |
| flammarum vallo naturae moenia fecit. | |
| proximus in tenuis descendit spiritus auras | |
| aeraque extendit medium per inania mundi. | |
| tertia sors undas stravit fluctusque natantis, | 155 |
| aequoraque effudit toto nascentia ponto, | |
| ut liquor exhalet tenuis atque evomat auras | |
| aeraque ex ipso ducentem semina pascat, | |
| ignem flatus alat vicinis subditus astris. | 154 |
| ultima subsedit glomerato pondere tellus, | 159 |
| convenitque vagis permixtus limus harenis | 160 |
| paulatim ad summum tenui fugiente liquore; | |
| quoque magis puras umor secessit in undas | |
| et saccata magis struxerunt aequora terram | |
| adiacuitque cavis fluidum convallibus aequor, | |
| emersere fretis montes, orbisque per undas | 165 |
| exsiliit, vasto clausus tamen undique ponto. | |
| idcircoque manet stabilis, quia totus ab illo | 168 |
| tantundem refugit mundus fecitque cadendo | |
| undique, ne caderet medium totius et imum. | 170 |
| [ictaque contractis consistunt corpora plagis | |
| et concurrendo prohibentur longius ire] | |
| Quod nisi librato penderet pondere tellus, | |
| non ageret currus, mundi subeuntibus astris, | |
| Phoebus ab occasu et numquam remearet ad ortus, | 175 |
| lunave summersos regeret per inania cursus, | |
| nec matutinis fulgeret Lucifer horis, | |
| Hesperos emenso dederat qui lumen Olympo. | |
| nunc, quia non imo tellus deiecta profundo | |
| sed medio suspensa manet, sunt pervia cuncta, | 180 |
| qua cadat et subeat caelum rursusque resurgat. | |
| nam neque fortuitos ortus surgentibus astris | |
| nec totiens possum nascentem credere mundum | |
| solisve assiduos partus et fata diurna, | |
| cum facies eadem signis per saecula constet, | 185 |
| idem Phoebus eat caeli de partibus isdem | |
| lunaque per totidem luces mutetur et orbes | |
| et natura vias servet, quas fecerat ipsa, | |
| nec tirocinio peccet, circumque feratur | |
| aeterna cum luce dies, qui tempora monstrat | 190 |
| nunc his nunc illis eadem regionibus orbis, | |
| semper et ulterior vadentibus ortus ad ortum | |
| occasumve obitus, caelum et cum sole perennet. | |
| Nec vero admiranda tibi natura videri | |
| pendentis terrae debet. cum pendeat ipse | 195 |
| mundus et in nullo ponat vestigia fundo, | |
| quod patet ex ipso motu cursuque volantis, | |
| cum suspensus eat Phoebus currusque reflectat | |
| huc illuc agilis, et servet in aethere metas, | |
| cum luna et stellae volitent per inania mundi, | 200 |
| terra quoque aerias leges imitata pependit. | |
| est igitur tellus mediam sortita cavernam | |
| aeris, e toto pariter sublata profundo, | |
| nec patulas distenta plagas, sed condita in orbem | |
| undique surgentem pariter pariterque cadentem. | 205 |
| haec est naturae facies: sic mundus et ipse | |
| in convexa volans teretis facit esse figuras | |
| stellarum; solisque orbem lunaeque rotundum | |
| aspicimus tumido quaerentis corpore lumen, | |
| quod globus obliquos totus non accipit ignes. | 210 |
| haec aeterna manet divisque simillima forma, | |
| cui neque principium est usquam nec finis in ipsa, | |
| sed similis toto ore sibi perque omnia par est. | |
| sic tellus glomerata manet mundumque figurat | |
| imaque de cunctis mediam tenet undique sedem. | 167 |
| Idcirco terris non omnibus omnia signa | 215 |
| conspicimus. nusquam invenies fulgere Canopon | |
| donec ad Heliacas per pontum veneris oras; | |
| sed quaerunt Helicen, quibus ille supervenit ignis, | |
| quod laterum tractus habitant, medioque tumore | |
| eripiunt terrae caelum visusque coercent. | 220 |
| te testem dat, luna, sui glomeraminis orbis, | |
| quae, cum mersa nigris per noctem deficis umbris, | |
| non omnis pariter confundis sidere gentes, | |
| sed prius eoae quaerunt tua lumina terrae, | |
| post medio subiecta polo quaecumque coluntur, | 225 |
| [ultima ad hesperios infectis volveris alis] | |
| seraque in hesperiis quatiuntur gentibus aera. | |
| quod si plana foret tellus, semel orta per omnem | |
| deficeres pariter toti miserabilis orbi. | |
| sed quia per teretem deducta est terra tumorem, | 230 |
| his modo, post illis apparet Delia terris | |
| exoriens simul atque cadens, quia fertur in orbem | |
| ventris et acclivis pariter declivia iungit | |
| atque alios superat gyros aliosque relinquit. | |
| [ex quo colligitur terrarum forma rotunda] | 235 |
| Hanc circum variae gentes hominum atque ferarum | |
| aeriaeque colunt volucres. pars eius ad arctos | |
| eminet, austrinis pars est habitabilis oris | |
| sub pedibusque iacet nostris supraque videtur | |
| ipsa sibi fallente solo declivia longa | 240 |
| et pariter surgente via pariterque cadente. | |
| hanc ubi ad occasus nostros sol aspicit actus, | |
| illic orta dies sopitas excitat urbes | |
| et cum luce refert operum vadimonia terris; | |
| nos in nocte sumus somnosque in membra vocamus. | 245 |
| pontus utrosque suis distinguit et alligat undis. | |
| Hoc opus immensi constructum corpore mundi | |
| membraque naturae diversa condita forma | |
| aeris atque ignis, terrae pelagique iacentis, | |
| vis animae divina regit, sacroque meatu | 250 |
| conspirat deus et tacita ratione gubernat | |
| mutuaque in cunctas dispensat foedera partes, | |
| altera ut alterius vires faciatque feratque | |
| summaque per varias maneat cognata figuras. | |
| Nunc tibi signorum lucentis undique flammas | 255 |
| ordinibus certis referam. primumque canentur | |
| quae media obliquo praecingunt ordine mundum | |
| solemque alternis vicibus per tempora portant | |
| atque alia adverso luctantia sidera mundo, | |
| omnia quae possis caelo numerare sereno, | 260 |
| e quibus et ratio fatorum ducitur omnis, | |
| ut sit idem mundi primum quod continet arcem. | |
| Aurato princeps Aries in vellere fulgens | |
| respicit admirans aversum surgere Taurum | |
| summisso vultu Geminos et fronte vocantem, | 265 |
| quos sequitur Cancer, Cancrum Leo, Virgo Leonem. | |
| aequato tum Libra die cum tempore noctis | |
| attrahit ardenti fulgentem Scorpion astro, | |
| in cuius caudam contento derigit arcu | |
| mixtus equo volucrem missurus iamque sagittam. | 270 |
| tum venit angusto Capricornus sidere flexus. | |
| post hunc inflexa defundit Aquarius urna | |
| Piscibus assuetas avide subeuntibus undas, | |
| quos Aries tangit claudentis ultima signa. | |
| At qua fulgentis caelum consurgit ad Arctos, | 275 |
| omnia quae summo despectant sidera mundo | |
| nec norunt obitus unoque in vertice mutant | |
| in diversa situm caelumque et sidera torquent, | |
| aera per gelidum tenuis deducitur axis | |
| libratumque regit diverso cardine mundum; | 280 |
| sidereus circa medium quem volvitur orbis | |
| aetheriosque rotat cursus, immotus at ille | |
| in binas Arctos magni per inania mundi | |
| perque ipsum terrae derectus constitit orbem. | |
| nec vero solidus stat robore corporis axis | 285 |
| nec grave pondus habet, quod onus ferat aetheris alti, | |
| sed cum aer omnis semper volvatur in orbem | |
| quoque semel coepit totus volet undique in ipsum, | |
| quodcumque in medio est, circa quod cuncta moventur, | |
| usque adeo tenue ut verti non possit in ipsum | 290 |
| nec iam inclinari nec se convertere in orbem, | |
| hoc dixere axem, quia motum non habet ullum | |
| ipse, videt circa volitantia cuncta moveri. | |
| Summa tenent eius miseris notissima nautis | |
| signa per immensum cupidos ducentia pontum. | 295 |
| maioremque Helice maior decircinat arcum | |
| (septem illam stellae certantes lumine signant), | |
| qua duce per fluctus Graiae dant vela carinae. | |
| angusto Cynosura brevis torquetur in orbe, | |
| quam spatio tam luce minor; sed iudice vincit | 300 |
| maiorem Tyrio. Poenis haec certior auctor | |
| non apparentem pelago quaerentibus orbem. | |
| nec paribus positae sunt frontibus: utraque caudam | |
| vergit in alterius rostro sequiturque sequentem. | |
| has inter fusus circumque amplexus utramque | 305 |
| dividit et cingit stellis ardentibus Anguis, | |
| ne coeant abeantve suis a sedibus umquam. | |
| Hunc inter mediumque orbem, quo sidera septem | |
| per bis sena volant contra nitentia signa, | |
| mixta ex diversis consurgunt viribus astra, | 310 |
| hinc vicina gelu, caelique hinc proxima flammis; | |
| quae quia dissimilis, qua pugnat, temperat aer, | |
| frugiferum sub se reddunt mortalibus orbem. | |
| proxima frigentis Arctos boreanque rigentem | |
| nixa venit species genibus, sibi conscia causae. | 315 |
| a tergo nitet Arctophylax idemque Bootes, | |
| <cui verum nomen vulgo posuere, minanti> | 316a |
| quod similis iunctis instat de more iuvencis; | 317 |
| Arcturumque rapit medio sub pectore secum. | |
| at parte ex alia claro volat orbe Corona | |
| luce micans varia; nam stella vincitur una | 320 |
| circulus, in media radiat quae maxima fronte | |
| candidaque ardenti distinguit lumina flamma. | |
| Cnosia desertae fulgent monumenta puellae, | |
| et Lyra diductis per caelum cornibus inter | |
| sidera conspicitur, qua quondam ceperat Orpheus | 325 |
| omne quod attigerat cantu, manesque per ipsos | |
| fecit iter domuitque infernas carmine leges. | |
| hinc caelestis honos similisque potentia causae: | |
| tunc silvas et saxa trahens nunc sidera ducit | |
| et rapit immensum mundi revolubilis orbem. | 330 |
| serpentem magnis Ophiuchus nomine gyris | |
| dividit et torto cingentem corpore corpus, | |
| explicet ut nodos sinuataque terga per orbes. | |
| respicit ille tamen molli cervice reflexus | |
| et redit effusis per laxa volumina palmis. | 335 |
| semper erit, paribus bellum quia viribus aequant. | |
| proxima sors Cycni, quem caelo Iuppiter ipse | |
| imposuit, formae pretium, qua cepit amantem, | |
| cum deus in niveum descendit versus olorem | |
| tergaque fidenti subiecit plumea Ledae. | 340 |
| nunc quoque diductas volitat stellatus in alas. | |
| hinc imitata nitent cursumque habitumque sagittae | |
| sidera. tum magni Iovis ales fertur in altum, | |
| assueto volitans gestet ceu fulmina nisu, | |
| digna Iove et caelo, quod sacris instruit armis. | 345 |
| tum quoque de ponto surgit Delphinus ad astra, | |
| oceani caelique decus, per utrumque sacratus. | |
| quem rapido conatus Equus comprendere cursu | |
| festinat pectus fulgenti sidere clarus | |
| et finitur in Andromeda. [quam Perseus armis | 350 |
| eripit et sociat sibi. cui] succedit iniquo | |
| divisis spatio, quod terna lampade crispans | |
| conspicitur, paribus Deltoton nomine sidus | |
| ex simili dictum, Cepheusque et Cassiepia | |
| in poenas resupina suas iuxtaque relictam | 355 |
| Andromedan, vastos metuentem Pristis hiatus, | |
| [expositam ponto deflet scopulisque revinctam] | |
| ni veterem Perseus caelo quoque servet amorem | |
| auxilioque iuvet fugiendaque Gorgonis ora | |
| sustineat spoliumque sibi pestemque videnti. | 360 |
| tum vicina ferens nixo vestigia Tauro | |
| Heniochus, studio mundumque et nomen adeptus, | |
| quem primum curru volitantem Iuppiter alto | |
| quadriiugis conspexit equis caeloque sacravit. | |
| hunc subeunt Haedi claudentes sidere pontum, | 365 |
| nobilis et mundi nutrito rege Capella, | |
| cuius ab uberibus magnum ille ascendit Olympum | |
| lacte fero crescens ad fulmina vimque tonandi. | |
| hanc ergo aeternis merito sacravit in astris | |
| Iuppiter et caeli caelum mercede rependit. | 370 |
| [Pleiadesque Hyadesque, feri pars utraque Tauri, | |
| in borean scandunt. haec sunt aquilonia signa] | |
| Aspice nunc infra solis surgentia cursus | |
| quae super exustas labuntur sidera terras; | |
| quaeque inter gelidum Capricorni sidus et axe | 375 |
| imo subnixum vertuntur lumina mundum, | |
| altera pars orbis sub quis iacet invia nobis | |
| ignotaeque hominum gentes nec transita regna | |
| commune ex uno lumen ducentia sole | |
| diversasque umbras laevaque cadentia signa | 380 |
| et dextros ortus caelo spectantia verso. | |
| nec minor est illis mundus nec lumine peior, | |
| nec numerosa minus nascuntur sidera in orbem. | |
| cetera non cedunt: uno vincuntur in astro, | |
| Augusto, sidus nostro qui contigit orbi, | 385 |
| legum nunc terris post caelo maximus auctor. | |
| cernere vicinum Geminis licet Oriona | |
| in magnam caeli tendentem bracchia partem | |
| nec minus extento surgentem ad sidera passu, | |
| singula fulgentis umeros cui lumina signant | 390 |
| et tribus obliquis demissus ducitur ensis, | |
| at caput Orion excelso immersus Olympo | |
| per tria subducto signatur lumina vultu. | |
| [non quod clara minus sed quod magis alta recedant] | |
| hoc duce per totum decurrunt sidera mundum. | 395 |
| subsequitur rapido contenta Canicula cursu, | |
| qua nullum terris violentius advenit astrum | |
| nec gravius cedit. nunc horrida frigore surgit, | |
| nunc vacuum soli fulgentem deserit orbem: | |
| sic in utrumque movet mundum et contraria reddit. | 400 |
| hanc qui surgentem, primo cum redditur ortu, | |
| montis ab excelso speculantur vertice Tauri, | |
| eventus frugum varios et tempora discunt, | |
| quaeque valetudo veniat, concordia quanta. | |
| bella facit pacemque refert, varieque revertens | 405 |
| sic movet, ut vidit, mundum vultuque gubernat. | |
| magna fides hoc posse color cursusque micantis | |
| ignis ad os. vix sole minor, nisi quod procul haerens | |
| frigida caeruleo contorquet lumina vultu. | |
| cetera vincuntur specie, nec clarius astrum | 410 |
| tinguitur oceano caelumque revisit ab undis. | |
| tum Procyon veloxque Lepus; tum nobilis Argo | |
| in caelum subducta mari, quod prima cucurrit, | |
| emeritum magnis mundum tenet ante periclis, | |
| servando dea facta deos. cui proximus Anguis | 415 |
| squamea dispositis imitatur tegmina flammis; | |
| et Phoebo sacer ales et una gratus Iaccho | |
| Crater et duplici Centaurus imagine fulget, | |
| pars hominis, tergo pectus commissus equino. | |
| ipsius hinc mundo templum est, victrixque solutis | 420 |
| Ara nitet sacris, vastos cum Terra Gigantas | |
| in caelum furibunda tulit. tum di quoque magnos | |
| quaesivere deos; eguit Iove Iuppiter ipse, | |
| quod poterat non posse timens, cum surgere terram | |
| cerneret, ut verti naturam crederet omnem, | 425 |
| montibus atque altis aggestos crescere montes, | |
| et iam vicinos fugientia sidera colles | |
| arma importantis et rupta matre creatos, | |
| discordis vultum permixtaque corpora partus. | |
| nec di mortiferum sibi quemquam <aut> numina norant | 430 |
| siqua forent maiora suis. tunc Iuppiter Arae | |
| sidera constituit, quae nunc quoque maxima fulget. | |
| quam propter Cetos convolvens squamea terga | |
| orbibus insurgit tortis et fluctuat alvo, | |
| [intentans similem morsum iam iamque tenenti] | 435 |
| qualis ad expositae fatum Cepheidos undis | |
| expulit adveniens ultra sua litora pontum. | |
| tum Notius Piscis venti de nomine dictus | |
| exsurgit de parte Noti. cui iuncta feruntur | |
| flexa per ingentis stellarum Flumina gyros: | 440 |
| alterius capiti coniungit Aquarius undas, | |
| <alter ab exserto pede profluit Orionis> | 441a |
| amnis; et in medium coeunt et sidera miscent. | 442 |
| His inter solisque vias Arctosque latentis, | |
| axem quae mundi stridentem pondere torquent, | |
| orbe peregrino caelum depingitur astris, | 445 |
| quae notia antiqui dixerunt sidera vates. | |
| ultima, quae mundo semper volvuntur in imo, | |
| quis innixa manent caeli fulgentia templa, | |
| nusquam in conspectum redeuntia cardine verso, | |
| sublimis speciem mundi similisque figuras | 450 |
| astrorum referunt. aversas frontibus Arctos | |
| uno distingui medias claudique Dracone | |
| credimus exemplo, quia mens fugientia visus | |
| hunc orbem caeli vertentis sidera cursu | |
| tam signo simili fultum quam vertice fingit. | 455 |
| Haec igitur magno divisas aethere sedes | |
| signa tenent mundi totum deducta per orbem. | |
| tu modo corporeis similis ne quaere figuras, | |
| omnia ut aequali fulgentia membra colore | |
| deficiat nihil aut vacuum qua lumine cesset. | 460 |
| non poterit mundus sufferre incendia tanta, | |
| omnia si plenis ardebunt sidera membris. | |
| quidquid subduxit flammis, natura pepercit | |
| succubitura oneri, formas distinguere tantum | |
| contenta et stellis ostendere sidera certis. | 465 |
| linea designat species, atque ignibus ignes | |
| respondent; media extremis atque ultima summis | |
| credentur: satis est si se non omnia celant. | |
| praecipue, medio cum luna implebitur orbe, | |
| certa nitent mundo tum lumina: conditur omne | 470 |
| stellarum vulgus; fugiunt sine nomine turba. | |
| pura licet vacuo tum cernere sidera caelo, | |
| nec fallunt numero, parvis nec mixta feruntur. | |
| Et, quo clara magis possis cognoscere signa, | |
| non varios obitus norunt variosque recursus, | 475 |
| certa sed in proprias oriuntur singula luces | |
| natalesque suos occasumque ordine servant. | |
| nec quicquam in tanta magis est mirabile mole | |
| quam ratio et certis quod legibus omnia parent. | |
| nusquam turba nocet, nihil ullis partibus errans | 480 |
| laxius aut brevius mutatove ordine fertur. | |
| quid tam confusum specie, quid tam vice certum est? | |
| Ac mihi tam praesens ratio non ulla videtur, | |
| qua pateat mundum divino numine verti | |
| atque ipsum esse deum, nec forte coisse magistra, | 485 |
| ut voluit credi, qui primus moenia mundi | |
| seminibus struxit minimis inque illa resolvit; | |
| e quibus et maria et terras et sidera caeli | |
| aetheraque immensis fabricantem finibus orbes | |
| solventemque alios constare, et cuncta reverti | 490 |
| in sua principia et rerum mutare figuras. | |
| quis credat tantas operum sine numine moles | |
| ex minimis caecoque creatum foedere mundum? | |
| si fors ista dedit nobis, fors ipsa gubernet. | |
| at cur dispositis vicibus consurgere signa | 495 |
| et velut imperio praescriptos reddere cursus | |
| cernimus ac nullis properantibus ulla relinqui? | |
| cur eadem aestivas exornant sidera noctes | |
| semper et hibernas eadem, certamque figuram | |
| quisque dies reddit mundo certamque relinquit? | 500 |
| iam tum, cum Graiae verterunt Pergama gentes, | |
| Arctos et Orion adversis frontibus ibant, | |
| haec contenta suos in vertice flectere gyros, | |
| ille ex diverso vertentem surgere contra | |
| obvius et toto semper decurrere mundo. | 505 |
| temporaque obscurae noctis deprendere signis | |
| iam poterant, caelumque suas distinxerat horas. | |
| quot post excidium Troiae sunt eruta regna! | |
| quot capti populi! quotiens fortuna per orbem | |
| servitium imperiumque tulit varieque revertit! | 510 |
| Troianos cineres in quantum oblita refovit | |
| imperium! fatis Asiae iam Graecia pressa est. | |
| saecula dinumerare piget, quotiensque recurrens | |
| lustrarit mundum vario sol igneus orbe. | |
| omnia mortali mutantur lege creata, | 515 |
| nec se cognoscunt terrae vertentibus annis | |
| exutas variam faciem per saecula ferre. | |
| at manet incolumis mundus suaque omnia servat, | |
| quem neque longa dies auget minuitque senectus | |
| nec motus puncto curvat cursusque fatigat; | 520 |
| idem semper erit quoniam semper fuit idem. | |
| non alium videre patres aliumve nepotes | |
| aspicient. deus est, qui non mutatur in aevo. | |
| numquam transversas solem decurrere ad Arctos | |
| nec mutare vias et in ortum vertere cursus | 525 |
| auroramque novis nascentem ostendere terris, | |
| nec lunam certos excedere luminis orbes | |
| sed servare modum, quo crescat quove recedat, | |
| nec cadere in terram pendentia sidera caelo | |
| sed dimensa suis consumere tempora gyris, | 530 |
| non casus opus est, magni sed numinis ordo. | |
| Haec igitur texunt aequali sidera tractu | |
| ignibus in varias caelum laqueantia formas. | |
| altius his nihil est; haec sunt fastigia mundi; | |
| publica naturae domus his contenta tenetur | 535 |
| finibus, amplectens pontum terrasque iacentis. | |
| omnia concordi tractu veniuntque caduntque, | |
| qua semel incubuit caelum versumque resurgit. | |
| sunt alia adverso pugnantia sidera mundo, | 805 |
| quae terram caelumque inter volitantia pendent, | |
| Saturni, Iovis et Martis Solisque, sub illis | |
| Mercurius Venerem inter agit Lunamque volatus. | |
| Ipse autem quantum convexo mundus Olympo | 539 |
| obtineat spatium et quantis bis sena ferantur | 540 |
| finibus astra, docet ratio, cui nulla resistunt | |
| claustra nec immensae moles caecive recessus; | |
| omnia succumbunt, ipsum est penetrabile caelum. | |
| nam quantum terris atque aequore signa recedunt, | |
| tantum bina patent. quacumque inciditur orbis | 545 |
| per medium, pars efficitur tum tertia gyri | |
| exiguo dirimens solidam discrimine summam. | |
| summum igitur caelum bis bina refugit ab imo | |
| astra, bis e senis ut sit pars tertia signis. | |
| sed quia per medium est tellus suspensa profundum, | 550 |
| binis a summo signis discedit et imo. | |
| hinc igitur quodcumque supra te suspicis ipse, | |
| qua per inane meant oculi quaque ire recusant, | |
| binis aequandum est signis; sex tanta rotundae | |
| efficiunt orbem zonae, qua signa feruntur | 555 |
| bis sex aequali spatio texentia caelum, | |
| ne mirere vagos partus eadem esse per astra | |
| et mixtum ingenti generis discrimine fatum, | |
| singula cum tantum teneant tantoque ferantur | |
| tempore, sex tota surgentia sidera luce | 560 |
| <nec spatio noctis linquentia plura profundum.> | 560a |
| Restat ut aetherios fines tibi reddere coner | 561 |
| filaque dispositis vicibus comitantia caelum, | |
| per quae derigitur signorum flammeus ordo. | |
| * | 563a |
| <primus et aetheria succedens proximus arce> | 565b |
| circulus ad borean fulgentem sustinet Arcton | 566 |
| sexque fugit solidas a caeli vertice partes. | |
| alter ad extremi decurrens sidera Cancri, | |
| in quo consummat Phoebus lucemque moramque | |
| tardaque per longos circumfert lumina flexus, | 570 |
| aestivum medio nomen sibi sumit ab aestu, | |
| temporis et titulo potitur, metamque volantis | |
| solis et extremos designat fervidus actus, | |
| et quinque in partes aquilonis distat ab orbe. | |
| tertius in media mundi regione locatus | 575 |
| ingenti spira totum praecingit Olympum | |
| parte ab utraque videns axem, qua lumine Phoebus | |
| componit paribus numeris noctemque diemque | |
| veris et autumni currens per tempora mixta, | |
| cum medium aequali distinguit limite caelum; | 580 |
| quattuor et gradibus sua fila reducit ab aestu. | |
| proximus hunc ultra brumalis nomine limes | |
| ultima designat fugientis limina solis, | |
| invida cum obliqua radiorum munera flamma | |
| dat per iter minimum nobis, sed finibus illis, | 585 |
| quos super incubuit, longa stant tempora luce | |
| vixque dies transit candentem extenta per aestum; | |
| bisque iacet binis summotus partibus orbis. | |
| unus ab his superest extremo proximus axi | |
| circulus, austrinas qui stringit et obsidet Arctos. | 590 |
| hic quoque brumalem per partes quinque relinquit, | |
| et, quantum a nostro sublimis cardine gyrus, | |
| distat ab adverso tantundem proximus illi. | |
| [sic per tricenas vertex a vertice partes | |
| divisus duplici summa circumdat Olympum | 595 |
| et per quinque notat signantis tempora fines] | |
| his eadem est via quae mundo, pariterque rotantur | |
| inclines, sociosque ortus occasibus aequant, | |
| quandoquidem flexi, quo totus volvitur orbis, | |
| fila trahunt alti cursum comitantia caeli, | 600 |
| intervalla pari servantes limite semper | |
| divisosque semel fines sortemque dicatam. | |
| Sunt duo, quos recipit ductos a vertice vertex, | |
| inter se adversi, qui cunctos ante relatos | |
| seque secant gemino coeuntes cardine mundi | 605 |
| transversoque polo rectum ducuntur in axem, | |
| tempora signantes anni caelumque per astra | |
| quattuor in partes divisum mensibus aequis. | |
| alter ab excelso decurrens limes Olympo | |
| Serpentis caudam siccas et dividit Arctos | 610 |
| et iuga Chelarum medio volitantia gyro, | |
| [circulus a summo nascentem vertice mundum | 564 |
| permeat Arctophylaca petens per terga Draconis, | 565 |
| tangit et Erigonen, Chelarum summa recidit] | 565a |
| extremamque secans Hydram mediumque sub austris | 612 |
| Centaurum adverso concurrit rursus in axe, | |
| et redit in caelum, squamosaque tergora Ceti | |
| Lanigerique notat fines clarumque Trigonum | 615 |
| Andromedaeque sinus imos, vestigia matris, | |
| principiumque suum repetito cardine claudit. | |
| alter in hunc medium summumque incumbit in axem | |
| perque pedes primos cervicem transit et Ursae, | |
| quam septem stellae primam iam sole remoto | 620 |
| producunt nigrae praebentem lumina nocti, | |
| et Geminis Cancrum dirimit stringitque flagrantem | |
| ore Canem clavumque Ratis, quae vicerat aequor, | |
| inde axem occultum per gyri signa prioris | |
| transversa atque illo rursus de limite tangit | 625 |
| te, Capricorne, tuisque Aquilam designat ab astris, | |
| perque Lyram inversam currens spirasque Draconis | |
| posteriora pedum Cynosurae praeterit astra | |
| transversamque secat vicino cardine caudam: | |
| hic iterum coit ipse sibi, memor unde profectus. | 630 |
| Atque hos aeterna fixerunt tempora sede, | |
| immotis per signa modis, statione perenni: | |
| hos volucris fecere duos. namque alter ab ipsa | |
| consurgens Helice medium praecidit Olympum | |
| discernitque diem sextamque examinat horam | 635 |
| et paribus spatiis occasus cernit et ortus. | |
| hic mutat per signa vices; et seu quis eoos | |
| seu petit hesperios, supra se circinat orbem | |
| verticibus super astantem mediumque secantem | |
| caelum et diviso signantem culmine mundum, | 640 |
| cumque loco terrae caelumque et tempora mutat, | 642 |
| quando aliis aliud medium est. volat hora per orbem, | 641 |
| atque, ubi se primis extollit Phoebus ab undis, | 643 |
| illis sexta manet, quos tum premit aureus orbis, | |
| rursus ad hesperios sexta est, ubi cedit in umbras: | 645 |
| nos primam ac summam sextam numeramus utramque | |
| et gelidum extremo lumen sentimus ab igni. | |
| alterius fines si vis cognoscere gyri, | |
| circumfer facilis oculos vultumque per orbem. | |
| quidquid erit caelique imum terraeque supremum, | 650 |
| qua coit ipse sibi nullo discrimine mundus | |
| redditque aut recipit fulgentia sidera ponto, | |
| praecingit tenui transversum limite mundum. | |
| haec quoque per totum volitabit linea caelum, | |
| nunc tractum ad medium vergens mundique tepentem | 655 |
| orbem, nunc septem ad stellas nec mota sub astra; | |
| seu quocumque vagae tulerint vestigia plantae | |
| has modo terrarum nunc has gradientis in oras, | |
| semper erit novus et terris mutabitur arcus. | |
| quippe aliud caelum ostendens aliudque relinquens | 660 |
| dimidium teget et referet, varioque notabit | |
| fine et cum visu pariter sua fila movente. | |
| [hic terrestris erit, quia terram amplectitur, orbis; | |
| et mundum plano praecingit limite gyrus | |
| atque a fine trahens titulum memoratur horizon] | 665 |
| His adice obliquos adversaque fila trahentis | |
| inter se gyros, quorum fulgentia signa | |
| alter habet, per quae Phoebus moderatur habenas | |
| subsequiturque suo solem vaga Delia curru | |
| et quinque adverso luctantia sidera mundo | 670 |
| exercent varias naturae lege choreas. | |
| hunc tenet a summo Cancer, Capricornus ab imo, | |
| bis recipit, lucem qui circulus aequat et umbras, | |
| Lanigeri et Librae signo sua fila secantem. | |
| sic per tris gyros inflexus ducitur orbis | 675 |
| rectaque devexo fallit vestigia clivo. | |
| nec visus aciemque fugit tantumque notari | |
| mente potest, sicut cernuntur mente priores, | |
| sed nitet ingenti stellatus balteus orbe | |
| insignemque facit lato caelamine mundum. | 680 |
| [et ter vicenas partes patet atque trecentas | |
| in longum, bis sex latescit fascia partes | |
| quae cohibet vario labentia sidera cursu] | |
| Alter in adversum positus succedit ad Arctos | |
| et paulum a boreae gyro sua fila reducit | 685 |
| transitque inversae per sidera Cassiepiae, | |
| inde per obliquum descendens tangit Olorem | |
| aestivosque secat fines Aquilamque supinam | |
| temporaque aequantem gyrum zonamque ferentem | |
| solis equos inter caudam, qua Scorpios ardet, | 690 |
| extremamque Sagittari laevam atque sagittam, | |
| inde suos sinuat flexus per crura pedesque | |
| Centauri alterius rursusque ascendere caelum | |
| incipit Argivumque ratem per aplustria summa | |
| et medium mundi gyrum Geminosque per ima | 695 |
| signa secat, subit Heniochum, teque, unde profectus, | |
| Cassiepia, petens super ipsum Persea transit | |
| orbemque ex illa coeptum concludit in ipsa; | |
| trisque secat medios gyros et signa ferentem | |
| partibus e binis, quotiens praeciditur ipse. | 700 |
| nec quaerendus erit: visus incurrit in ipsos | |
| sponte sua seque ipse docet cogitque notari. | |
| namque in caeruleo candens nitet orbita mundo | |
| ceu missura diem subito caelumque recludens, | |
| ac veluti viridis discernit semita campos | 705 |
| quam terit assiduo renovans iter orbita tractu. | |
| [inter divisas aequabilis est via partes] | |
| ut freta canescunt sulcum ducente carina, | |
| accipiuntque viam fluctus spumantibus undis | |
| quam tortus verso movit de gurgite vertex, | 710 |
| candidus in nigro lucet sic limes Olympo | |
| caeruleum findens ingenti lumine mundum. | |
| utque suos arcus per nubila circinat Iris, | |
| sic super incumbit signato culmine limes | |
| candidus et resupina facit mortalibus ora, | 715 |
| dum nova per caecam mirantur lumina noctem | |
| inquiruntque sacras humano pectore causas: | |
| num se diductis conetur solvere moles | |
| segminibus, raraque labent compagine rimae | |
| admittantque novum laxato tegmine lumen; | 720 |
| quid sibi non timeant, magni cum vulnera caeli | |
| conspiciant feriatque oculos iniuria mundi? | |
| an coeat mundus, duplicisque extrema cavernae | |
| conveniant caelique oras et segmina iungant, | |
| perque ipsos fiat nexus manifesta cicatrix | 725 |
| suturam faciens mundi, stipatus et orbis | |
| aeriam in nebulam densa compagine versus | |
| in cuneos alti cogat fundamina caeli. | |
| an melius manet illa fides, per saecula prisca | |
| illac solis equos diversis cursibus isse | 730 |
| atque aliam trivisse viam, longumque per aevum | |
| exustas sedes incoctaque sidera flammis | |
| caeruleam verso speciem mutasse colore, | |
| infusumque loco cinerem mundumque sepultum? | |
| fama etiam antiquis ad nos descendit ab annis | 735 |
| Phaethontem patrio curru per signa volantem, | |
| dum nova miratur propius spectacula mundi | |
| et puer in caelo ludit curruque superbus | |
| luxuriat nitido, cupit et maiora parente, | |
| deflexum solito cursu, curvisque quadrigis | 743 |
| monstratas liquisse vias orbemque recentem | 740 |
| imposuisse polo, nec signa insueta tulisse | |
| errantis meta flammas currumque solutum. | |
| quid querimur flammas totum saevisse per orbem | 744 |
| terrarumque rogum cunctas arsisse per urbes? | 745 |
| cum vaga dispersi fluitarunt fragmina currus, | |
| et caelum exustum est: luit ipse incendia mundus, | |
| et vicina novis flagrarunt sidera flammis | |
| nunc quoque praeteriti faciem referentia casus. | |
| nec mihi celanda est vulgata fama vetusta | 750 |
| mollior, e niveo lactis fluxisse liquorem | |
| pectore reginae divum caelumque colore | |
| infecisse suo; quapropter lacteus orbis | |
| dicitur, et nomen causa descendit ab ipsa. | |
| an maior densa stellarum turba corona | 755 |
| contexit flammas et crasso lumine candet, | |
| et fulgore nitet collato clarior orbis? | |
| an fortes animae dignataque nomina caelo | |
| corporibus resoluta suis terraeque remissa | |
| huc migrant ex orbe suumque habitantia caelum | 760 |
| aetherios vivunt annos mundoque fruuntur? | |
| atque hic Aeacidas, hic et veneramur Atridas, | |
| Tydidenque ferum, terraeque marisque triumphis | |
| naturae victorem Ithacum, Pyliumque senecta | |
| insignem triplici, Danaumque ad Pergama reges, | 765 |
| <Hectoraque Iliacae gentis columenque decusque,> | |
| Auroraeque nigrum partum, stirpemque Tonantis | |
| rectorem Lyciae. nec te, Mavortia virgo, | |
| praeteream, regesque alios, quos Thracia misit | |
| atque Asiae gentes et Magno maxima Pella; | 770 |
| quique animi vires et strictae pondera mentis | |
| prudentes habuere viri, quibus omnis in ipsis | |
| census erat, iustusque Solon fortisque Lycurgus, | |
| aetheriusque Platon, et qui fabricaverat illum | |
| damnatusque suas melius damnavit Athenas, | 775 |
| Persidos et victor, strarat quae classibus aequor; | |
| Romanique viri, quorum iam maxima turba est, | |
| Tarquinioque minus reges et Horatia proles, | |
| tota acies partus, nec non et Scaevola trunco | |
| nobilior, maiorque viris et Cloelia virgo, | 780 |
| et Romana ferens, quae texit, moenia Cocles, | |
| et commilitio volucris Corvinus adeptus | |
| et spolia et nomen, qui gestat in alite Phoebum, | |
| et Iove qui meruit caelum Romamque Camillus | |
| servando posuit, Brutusque a rege receptae | 785 |
| conditor, et furti per bella Papirius ultor, | |
| Fabricius Curiusque pares, et tertia palma | |
| Marcellus Cossusque prior de rege necato, | |
| certantes Decii votis similesque triumphis, | |
| invictusque mora Fabius, victorque nefandi | 790 |
| Livius Hasdrubalis socio per bella Nerone, | |
| Scipiadaeque duces, fatum Carthaginis unum, | |
| Pompeiusque orbis domitor per trisque triumphos | |
| ante diem princeps, et censu Tullius oris | |
| emeritus fasces, et Claudi magna propago, | 795 |
| Aemiliaeque domus proceres, clarique Metelli, | |
| et Cato fortunae victor, fictorque sub armis | |
| miles Agrippa suae, Venerisque ab origine proles | |
| Iulia. descendit caelo caelumque replebit, | |
| quod reget, Augustus, socio per signa Tonante, | 800 |
| cernet et in coetu divum magnumque Quirinum | |
| <quemque novum superis numen pius addidit ipse,> | 801a |
| altius aetherii quam candet circulus orbis. | 802 |
| illa deis sedes: haec illis, proxima divum | |
| qui virtute sua similes fastigia tangunt. | |
| Nunc prius incipiam stellis quam reddere vires | 809 |
| signorumque canam fatalia carmine iura, | 810 |
| implenda est mundi facies, corpusque per omne | |
| quidquid ubique nitens vigeat quandoque notandum est. | |
| sunt etenim raris orti natalibus ignes, | |
| protinus et rapti. subitas candescere flammas | |
| aera per liquidum natosque perire cometas | 815 |
| rara per ingentis viderunt saecula motus. | |
| sive, quod ingenitum terra spirante vaporem | |
| umidior sicca superatur spiritus aura, | |
| nubila cum longo cessant depulsa sereno | |
| et solis radiis arescit torridus aer, | 820 |
| apta alimenta sibi demissus corripit ignis | |
| materiamque sui deprendit flamma capacem, | |
| et, quia non solidum est corpus, sed rara vagantur | |
| principia aurarum volucrique simillima fumo, | |
| in breve vivit opus coeptusque incendia fine | 825 |
| subsistunt pariterque cadunt fulgentque cometae. | |
| quod nisi vicinos agerent occasibus ortus | |
| et tam parva forent accensis tempora flammis, | |
| alter nocte dies esset, Phoebusque rediret, | |
| immersum et somno totum deprenderet orbem. | 830 |
| tum, quia non una specie dispergitur omnis | |
| aridior terrae vapor et comprenditur igni, | |
| diversas quoque per facies accensa feruntur | |
| lumina, quae ruptis exsistunt nata tenebris. | |
| nam modo, ceu longi fluitent de vertice crines, | 835 |
| flamma comas imitata volat, tenuisque capillos | |
| diffusos radiis ardentibus explicat ignis; | |
| nunc prior haec facies dispersis crinibus exit, | |
| et glomus ardentis sequitur sub imagine barbae; | |
| interdum aequali laterum compagine ductus | 840 |
| quadratamve trabem fingit teretemve columnam. | |
| quin etiam tumidis exaequat dolia flammis | |
| procere distenta uteros, artosque capellas | |
| mentitur parvas ignis glomeratus in orbes | |
| hirta figurantis tremulo sub lumine menta, | 845 |
| lampadas et fissas ramosos fundit in ignes. | |
| et tenuem longis iaculantur tractibus ignem | 849 |
| praecipites stellae passimque volare videntur, | 847 |
| cum vaga per liquidum scintillant lumina mundum | |
| exsiliuntque procul volucris imitata sagittas, | 850 |
| ardua cum gracili tenuatur semita filo. | |
| sunt autem cunctis permixti partibus ignes, | |
| qui gravidas habitant fabricantes fulmina nubes | |
| et penetrant terras Aetnamque minantur Olympo | |
| et calidas reddunt ipsis in fontibus undas | 855 |
| ac silice in dura viridique in cortice sedem | |
| inveniunt, cum silva sibi collisa crematur; | |
| ignibus usque adeo natura est omnis abundans: | |
| ne mirere faces subitas erumpere caelo | |
| aeraque accensum flammis lucere coruscis | 860 |
| arida complexum spirantis semina terrae, | |
| quae volucer pascens ignis sequiturque fugitque, | |
| fulgura cum videas tremulum vibrantia lumen | |
| imbribus e mediis et caelum fulmine ruptum. | |
| sive igitur ratio praebentis semina terrae | 865 |
| in volucris ignes potuit generare cometas; | |
| sive illas natura faces obscura creavit | |
| sidera per tenuis caelo lucentia flammas, | |
| sed trahit ad semet rapido Titanius aestu | |
| involvitque suo flammantis igne cometas | 870 |
| ac modo dimittit, sicut Cyllenius orbis | |
| et Venus, accenso cum ducit vespere noctem, | |
| saepe latent falluntque oculos rursusque revisunt; | |
| seu deus instantis fati miseratus in orbem | |
| signa per affectus caelique incendia mittit; | 875 |
| numquam futtilibus excanduit ignibus aether, | |
| squalidaque elusi deplorant arva coloni, | |
| et sterilis inter sulcos defessus arator | |
| ad iuga maerentis cogit frustrata iuvencos. | |
| aut gravibus morbis et lenta corpora tabe | 880 |
| corripit exustis letalis flamma medullis | |
| labentisque rapit populos, totasque per urbes | |
| publica succensis peraguntur iusta sepulcris. | |
| qualis Erectheos pestis populata colonos | |
| extulit antiquas per funera pacis Athenas, | 885 |
| alter in alterius labens cum fata ruebant, | |
| nec locus artis erat medicae nec vota valebant; | |
| cesserat officium morbis, et funera derant | |
| mortibus et lacrimae; lassus defecerat ignis | |
| et coacervatis ardebant corpora membris, | 890 |
| ac tanto quondam populo vix contigit heres. | |
| talia significant lucentes saepe cometae: | |
| funera cum facibus veniunt, terrisque minantur | |
| ardentis sine fine rogos, cum mundus et ipsa | |
| aegrotet natura hominum sortita sepulcrum. | 895 |
| quin et bella canunt ignes subitosque tumultus | |
| et clandestinis surgentia fraudibus arma, | |
| externas modo per gentes ut, foedere rupto | |
| cum fera ductorem rapuit Germania Varum | |
| infecitque trium legionum sanguine campos, | 900 |
| arserunt toto passim minitantia mundo | |
| lumina, et ipsa tulit bellum natura per ignes | |
| opposuitque suas vires finemque minata est. | |
| ne mirere gravis rerumque hominumque ruinas, | |
| saepe domi culpa est: nescimus credere caelo. | 905 |
| civilis etiam motus cognataque bella | |
| significant. nec plura alias incendia mundus | |
| sustinuit, quam cum ducibus iurata cruentis | |
| arma Philippeos implerunt agmine campos, | |
| vixque etiam sicca miles Romanus harena | 910 |
| ossa virum lacerosque prius super astitit artus, | |
| imperiumque suis conflixit viribus ipsum, | |
| perque patris pater Augustus vestigia vicit. | |
| necdum finis erat: restabant Actia bella | |
| dotali commissa acie, repetitaque rerum | 915 |
| alea et in ponto quaesitus rector Olympi, | |
| femineum sortita iugum cum Roma pependit | |
| atque ipsa Isiaco certarunt fulmina sistro; | |
| restabant profugo servilia milite bella, | |
| cum patrios armis imitatus filius hostes | 920 |
| aequora Pompeius cepit defensa parenti. | |
| sed satis hoc fatis fuerit: iam bella quiescant | |
| atque adamanteis discordia vincta catenis | |
| aeternos habeat frenos in carcere clausa; | |
| sit pater invictus patriae, sit Roma sub illo, | 925 |
| cumque deum caelo dederit non quaerat in orbe. |