ASTRONOMICON
|
|
LIBER PRIMVS
|
|
Carmine divinas artes et conscia fati
|
1.1
|
sidera diversos hominum variantia casus,
|
|
caelestis rationis opus, deducere mundo
|
|
aggredior primusque novis Helicona movere
|
|
cantibus et viridi nutantis vertice silvas
|
5
|
hospita sacra ferens nulli memorata priorum.
|
|
hunc mihi tu, Caesar, patriae princepsque paterque,
|
|
qui regis augustis parentem legibus orbem
|
|
concessumque patri mundum deus ipse mereris,
|
|
das animum viresque facis ad tanta canenda.
|
10
|
iam propiusque favet mundus scrutantibus ipsum
|
|
et cupit aetherios per carmina pandere census.
|
|
hoc sub pace vacat tantum. iuvat ire per ipsum
|
|
aera et immenso spatiantem vivere caelo
|
|
signaque et adversos stellarum noscere cursus.
|
15
|
quod solum novisse parum est. impensius ipsa
|
|
scire iuvat magni penitus praecordia mundi,
|
|
quaque regat generetque suis animalia signis
|
|
cernere et in numerum Phoebo modulante referre.
|
|
bina mihi positis lucent altaria flammis,
|
20
|
ad duo templa precor duplici circumdatus aestu
|
|
carminis et rerum: certa cum lege canentem
|
|
mundus et immenso vatem circumstrepit orbe
|
|
vixque soluta suis immittit verba figuris.
|
|
Quem primum interius licuit cognoscere terris
|
25
|
munere caelestum. quis enim condentibus illis
|
|
clepsisset furto mundum, quo cuncta reguntur?
|
|
quis foret humano conatus pectore tantum,
|
|
invitis ut dis cuperet deus ipse videri,
|
|
sublimis aperire vias imumque sub orbem
|
32
|
et per inane suis parentia finibus astra?
|
|
tu princeps auctorque sacri, Cyllenie, tanti;
|
30
|
per te iam caelum interius, iam sidera nota
|
|
nominaque et cursus signorum, pondera, vires,
|
34
|
maior uti facies mundi foret, et veneranda
|
35
|
non species tantum sed et ipsa potentia rerum,
|
|
sentirentque deum gentes qua maximus esset.
|
|
et natura dedit vires seque ipsa reclusit
|
40
|
regalis animos primum dignata movere
|
|
proxima tangentis rerum fastigia caelo,
|
|
qui domuere feras gentes oriente sub ipso,
|
|
[quas secat Euphrates, in quas et Nilus abundat]
|
|
qua mundus redit et nigras super evolat urbes.
|
45
|
tum qui templa sacris coluerunt omne per aevum
|
|
delectique sacerdotes in publica vota
|
|
officio vinxere deum; quibus ipsa potentis
|
|
numinis accendit castam praesentia mentem,
|
|
inque deum deus ipse tulit patuitque ministris.
|
50
|
hi tantum movere decus primique per artem
|
|
sideribus videre vagis pendentia fata.
|
|
singula nam proprio signarunt tempora casu,
|
|
longa per assiduas complexi saecula curas:
|
|
nascendi quae cuique dies, quae vita fuisset,
|
55
|
in quas fortunae leges quaeque hora valeret,
|
|
quantaque quam parvi facerent discrimina motus.
|
|
postquam omnis caeli species, redeuntibus astris,
|
|
percepta, in proprias sedes, et reddita certis
|
|
fatorum ordinibus sua cuique potentia formae,
|
60
|
per varios usus artem experientia fecit
|
|
exemplo monstrante viam, speculataque longe
|
|
deprendit tacitis dominantia legibus astra
|
|
et totum aeterna mundum ratione moveri
|
|
fatorumque vices certis discernere signis.
|
65
|
Nam rudis ante illos nullo discrimine vita
|
|
in speciem conversa operum ratione carebat
|
|
et stupefacta novo pendebat lumine mundi,
|
|
tum velut amisso maerens, tum laeta ren<ato;
|
|
surgentem neque enim totiens Titana fug>atis
|
69a
|
sideribus, variosque dies incertaque noctis
|
70
|
tempora nec similis umbras, iam sole regresso
|
|
iam propiore, suis poterat discernere causis.
|
|
necdum etiam doctas sollertia fecerat artes,
|
|
terraque sub rudibus cessabat vasta colonis;
|
|
tumque in desertis habitabat montibus aurum,
|
75
|
immotusque novos pontus subduxerat orbes,
|
|
nec vitam pelago nec ventis credere vota
|
|
audebant; se quisque satis novisse putabant.
|
|
sed cum longa dies acuit mortalia corda
|
|
et labor ingenium miseris dedit et sua quemque
|
80
|
advigilare sibi iussit fortuna premendo,
|
|
seducta in varias certarunt pectora curas
|
|
et, quodcumque sagax temptando repperit usus,
|
|
in commune bonum commentum laeta dederunt.
|
|
tunc et lingua suas accepit barbara leges,
|
85
|
et fera diversis exercita frugibus arva,
|
|
et vagus in caecum penetravit navita pontum,
|
|
fecit et ignotis iter in commercia terris.
|
|
tum belli pacisque artes commenta vetustas;
|
|
semper enim ex aliis alias proseminat usus.
|
90
|
ne vulgata canam, linguas didicere volucrum,
|
|
consultare fibras et rumpere vocibus angues,
|
|
sollicitare umbras imumque Acheronta movere,
|
|
in noctemque dies, in lucem vertere noctes.
|
|
omnia conando docilis sollertia vicit.
|
95
|
nec prius imposuit rebus finemque modumque
|
|
quam caelum ascendit ratio cepitque profundam
|
|
naturam rerum causis viditque quod usquam est.
|
|
nubila cur tanto quaterentur pulsa fragore,
|
|
hiberna aestiva nix grandine mollior esset,
|
100
|
arderent terrae solidusque tremesceret orbis;
|
|
cur imbres ruerent, ventos quae causa moveret
|
|
pervidit, solvitque animis miracula rerum
|
|
eripuitque Iovi fulmen viresque tonandi
|
|
et sonitum ventis concessit, nubibus ignem.
|
105
|
quae postquam in proprias deduxit singula causas,
|
|
vicinam ex alto mundi cognoscere molem
|
|
intendit totumque animo comprendere caelum,
|
|
attribuitque suas formas, sua nomina signis,
|
|
quasque vices agerent certa sub sorte notavit
|
110
|
omniaque ad numen mundi faciemque moveri,
|
|
sideribus vario mutantibus ordine fata.
|
|
Hoc mihi surgit opus non ullis ante sacratum
|
|
carminibus. faveat magno fortuna labori,
|
|
annosa et molli contingat vita senecta,
|
115
|
ut possim rerum tantas emergere moles
|
|
magnaque cum parvis simili percurrere cura.
|
|
Et quoniam caelo descendit carmen ab alto
|
|
et venit in terras fatorum conditus ordo,
|
|
ipsa mihi primum naturae forma canenda est
|
120
|
ponendusque sua totus sub imagine mundus.
|
|
quem sive ex nullis repetentem semina rebus
|
|
natali quoque egere placet, semperque fuisse
|
|
et fore, principio pariter fatoque carentem;
|
|
seu permixta chaos rerum primordia quondam
|
125
|
discrevit partu, mundumque enixa nitentem
|
|
fugit in infernas caligo pulsa tenebras;
|
|
sive individuis, in idem reditura soluta,
|
|
principiis natura manet post saecula mille,
|
|
et paene ex nihilo summa est nihilumque futurum,
|
130
|
caecaque materies caelum perfecit et orbem;
|
|
sive ignis fabricavit opus flammaeque micantes,
|
|
quae mundi fecere oculos habitantque per omne
|
|
corpus et in caelo vibrantia fulmina fingunt;
|
|
seu liquor hoc peperit, sine quo riget arida rerum
|
135
|
materies ipsumque vorat, quo solvitur, ignem;
|
|
aut neque terra patrem novit nec flamma nec aer
|
|
aut umor, faciuntque deum per quattuor artus
|
|
et mundi struxere globum prohibentque requiri
|
|
ultra se quicquam, cum per se cuncta crearint,
|
140
|
frigida nec calidis desint aut umida siccis,
|
|
spiritus aut solidis, sitque haec discordia concors
|
|
quae nexus habilis et opus generabile fingit
|
|
atque omnis partus elementa capacia reddit:
|
|
semper erit pugna ingeniis, dubiumque manebit
|
145
|
quod latet et tantum supra est hominemque deumque.
|
|
sed facies quacumque tamen sub origine rerum
|
|
convenit, et certo digestum est ordine corpus.
|
|
ignis in aetherias volucer se sustulit oras
|
|
summaque complexus stellantis culmina caeli
|
150
|
flammarum vallo naturae moenia fecit.
|
|
proximus in tenuis descendit spiritus auras
|
|
aeraque extendit medium per inania mundi.
|
|
tertia sors undas stravit fluctusque natantis,
|
155
|
aequoraque effudit toto nascentia ponto,
|
|
ut liquor exhalet tenuis atque evomat auras
|
|
aeraque ex ipso ducentem semina pascat,
|
|
ignem flatus alat vicinis subditus astris.
|
154
|
ultima subsedit glomerato pondere tellus,
|
159
|
convenitque vagis permixtus limus harenis
|
160
|
paulatim ad summum tenui fugiente liquore;
|
|
quoque magis puras umor secessit in undas
|
|
et saccata magis struxerunt aequora terram
|
|
adiacuitque cavis fluidum convallibus aequor,
|
|
emersere fretis montes, orbisque per undas
|
165
|
exsiliit, vasto clausus tamen undique ponto.
|
|
idcircoque manet stabilis, quia totus ab illo
|
168
|
tantundem refugit mundus fecitque cadendo
|
|
undique, ne caderet medium totius et imum.
|
170
|
[ictaque contractis consistunt corpora plagis
|
|
et concurrendo prohibentur longius ire]
|
|
Quod nisi librato penderet pondere tellus,
|
|
non ageret currus, mundi subeuntibus astris,
|
|
Phoebus ab occasu et numquam remearet ad ortus,
|
175
|
lunave summersos regeret per inania cursus,
|
|
nec matutinis fulgeret Lucifer horis,
|
|
Hesperos emenso dederat qui lumen Olympo.
|
|
nunc, quia non imo tellus deiecta profundo
|
|
sed medio suspensa manet, sunt pervia cuncta,
|
180
|
qua cadat et subeat caelum rursusque resurgat.
|
|
nam neque fortuitos ortus surgentibus astris
|
|
nec totiens possum nascentem credere mundum
|
|
solisve assiduos partus et fata diurna,
|
|
cum facies eadem signis per saecula constet,
|
185
|
idem Phoebus eat caeli de partibus isdem
|
|
lunaque per totidem luces mutetur et orbes
|
|
et natura vias servet, quas fecerat ipsa,
|
|
nec tirocinio peccet, circumque feratur
|
|
aeterna cum luce dies, qui tempora monstrat
|
190
|
nunc his nunc illis eadem regionibus orbis,
|
|
semper et ulterior vadentibus ortus ad ortum
|
|
occasumve obitus, caelum et cum sole perennet.
|
|
Nec vero admiranda tibi natura videri
|
|
pendentis terrae debet. cum pendeat ipse
|
195
|
mundus et in nullo ponat vestigia fundo,
|
|
quod patet ex ipso motu cursuque volantis,
|
|
cum suspensus eat Phoebus currusque reflectat
|
|
huc illuc agilis, et servet in aethere metas,
|
|
cum luna et stellae volitent per inania mundi,
|
200
|
terra quoque aerias leges imitata pependit.
|
|
est igitur tellus mediam sortita cavernam
|
|
aeris, e toto pariter sublata profundo,
|
|
nec patulas distenta plagas, sed condita in orbem
|
|
undique surgentem pariter pariterque cadentem.
|
205
|
haec est naturae facies: sic mundus et ipse
|
|
in convexa volans teretis facit esse figuras
|
|
stellarum; solisque orbem lunaeque rotundum
|
|
aspicimus tumido quaerentis corpore lumen,
|
|
quod globus obliquos totus non accipit ignes.
|
210
|
haec aeterna manet divisque simillima forma,
|
|
cui neque principium est usquam nec finis in ipsa,
|
|
sed similis toto ore sibi perque omnia par est.
|
|
sic tellus glomerata manet mundumque figurat
|
|
imaque de cunctis mediam tenet undique sedem.
|
167
|
Idcirco terris non omnibus omnia signa
|
215
|
conspicimus. nusquam invenies fulgere Canopon
|
|
donec ad Heliacas per pontum veneris oras;
|
|
sed quaerunt Helicen, quibus ille supervenit ignis,
|
|
quod laterum tractus habitant, medioque tumore
|
|
eripiunt terrae caelum visusque coercent.
|
220
|
te testem dat, luna, sui glomeraminis orbis,
|
|
quae, cum mersa nigris per noctem deficis umbris,
|
|
non omnis pariter confundis sidere gentes,
|
|
sed prius eoae quaerunt tua lumina terrae,
|
|
post medio subiecta polo quaecumque coluntur,
|
225
|
[ultima ad hesperios infectis volveris alis]
|
|
seraque in hesperiis quatiuntur gentibus aera.
|
|
quod si plana foret tellus, semel orta per omnem
|
|
deficeres pariter toti miserabilis orbi.
|
|
sed quia per teretem deducta est terra tumorem,
|
230
|
his modo, post illis apparet Delia terris
|
|
exoriens simul atque cadens, quia fertur in orbem
|
|
ventris et acclivis pariter declivia iungit
|
|
atque alios superat gyros aliosque relinquit.
|
|
[ex quo colligitur terrarum forma rotunda]
|
235
|
Hanc circum variae gentes hominum atque ferarum
|
|
aeriaeque colunt volucres. pars eius ad arctos
|
|
eminet, austrinis pars est habitabilis oris
|
|
sub pedibusque iacet nostris supraque videtur
|
|
ipsa sibi fallente solo declivia longa
|
240
|
et pariter surgente via pariterque cadente.
|
|
hanc ubi ad occasus nostros sol aspicit actus,
|
|
illic orta dies sopitas excitat urbes
|
|
et cum luce refert operum vadimonia terris;
|
|
nos in nocte sumus somnosque in membra vocamus.
|
245
|
pontus utrosque suis distinguit et alligat undis.
|
|
Hoc opus immensi constructum corpore mundi
|
|
membraque naturae diversa condita forma
|
|
aeris atque ignis, terrae pelagique iacentis,
|
|
vis animae divina regit, sacroque meatu
|
250
|
conspirat deus et tacita ratione gubernat
|
|
mutuaque in cunctas dispensat foedera partes,
|
|
altera ut alterius vires faciatque feratque
|
|
summaque per varias maneat cognata figuras.
|
|
Nunc tibi signorum lucentis undique flammas
|
255
|
ordinibus certis referam. primumque canentur
|
|
quae media obliquo praecingunt ordine mundum
|
|
solemque alternis vicibus per tempora portant
|
|
atque alia adverso luctantia sidera mundo,
|
|
omnia quae possis caelo numerare sereno,
|
260
|
e quibus et ratio fatorum ducitur omnis,
|
|
ut sit idem mundi primum quod continet arcem.
|
|
Aurato princeps Aries in vellere fulgens
|
|
respicit admirans aversum surgere Taurum
|
|
summisso vultu Geminos et fronte vocantem,
|
265
|
quos sequitur Cancer, Cancrum Leo, Virgo Leonem.
|
|
aequato tum Libra die cum tempore noctis
|
|
attrahit ardenti fulgentem Scorpion astro,
|
|
in cuius caudam contento derigit arcu
|
|
mixtus equo volucrem missurus iamque sagittam.
|
270
|
tum venit angusto Capricornus sidere flexus.
|
|
post hunc inflexa defundit Aquarius urna
|
|
Piscibus assuetas avide subeuntibus undas,
|
|
quos Aries tangit claudentis ultima signa.
|
|
At qua fulgentis caelum consurgit ad Arctos,
|
275
|
omnia quae summo despectant sidera mundo
|
|
nec norunt obitus unoque in vertice mutant
|
|
in diversa situm caelumque et sidera torquent,
|
|
aera per gelidum tenuis deducitur axis
|
|
libratumque regit diverso cardine mundum;
|
280
|
sidereus circa medium quem volvitur orbis
|
|
aetheriosque rotat cursus, immotus at ille
|
|
in binas Arctos magni per inania mundi
|
|
perque ipsum terrae derectus constitit orbem.
|
|
nec vero solidus stat robore corporis axis
|
285
|
nec grave pondus habet, quod onus ferat aetheris alti,
|
|
sed cum aer omnis semper volvatur in orbem
|
|
quoque semel coepit totus volet undique in ipsum,
|
|
quodcumque in medio est, circa quod cuncta moventur,
|
|
usque adeo tenue ut verti non possit in ipsum
|
290
|
nec iam inclinari nec se convertere in orbem,
|
|
hoc dixere axem, quia motum non habet ullum
|
|
ipse, videt circa volitantia cuncta moveri.
|
|
Summa tenent eius miseris notissima nautis
|
|
signa per immensum cupidos ducentia pontum.
|
295
|
maioremque Helice maior decircinat arcum
|
|
(septem illam stellae certantes lumine signant),
|
|
qua duce per fluctus Graiae dant vela carinae.
|
|
angusto Cynosura brevis torquetur in orbe,
|
|
quam spatio tam luce minor; sed iudice vincit
|
300
|
maiorem Tyrio. Poenis haec certior auctor
|
|
non apparentem pelago quaerentibus orbem.
|
|
nec paribus positae sunt frontibus: utraque caudam
|
|
vergit in alterius rostro sequiturque sequentem.
|
|
has inter fusus circumque amplexus utramque
|
305
|
dividit et cingit stellis ardentibus Anguis,
|
|
ne coeant abeantve suis a sedibus umquam.
|
|
Hunc inter mediumque orbem, quo sidera septem
|
|
per bis sena volant contra nitentia signa,
|
|
mixta ex diversis consurgunt viribus astra,
|
310
|
hinc vicina gelu, caelique hinc proxima flammis;
|
|
quae quia dissimilis, qua pugnat, temperat aer,
|
|
frugiferum sub se reddunt mortalibus orbem.
|
|
proxima frigentis Arctos boreanque rigentem
|
|
nixa venit species genibus, sibi conscia causae.
|
315
|
a tergo nitet Arctophylax idemque Bootes,
|
|
<cui verum nomen vulgo posuere, minanti>
|
316a
|
quod similis iunctis instat de more iuvencis;
|
317
|
Arcturumque rapit medio sub pectore secum.
|
|
at parte ex alia claro volat orbe Corona
|
|
luce micans varia; nam stella vincitur una
|
320
|
circulus, in media radiat quae maxima fronte
|
|
candidaque ardenti distinguit lumina flamma.
|
|
Cnosia desertae fulgent monumenta puellae,
|
|
et Lyra diductis per caelum cornibus inter
|
|
sidera conspicitur, qua quondam ceperat Orpheus
|
325
|
omne quod attigerat cantu, manesque per ipsos
|
|
fecit iter domuitque infernas carmine leges.
|
|
hinc caelestis honos similisque potentia causae:
|
|
tunc silvas et saxa trahens nunc sidera ducit
|
|
et rapit immensum mundi revolubilis orbem.
|
330
|
serpentem magnis Ophiuchus nomine gyris
|
|
dividit et torto cingentem corpore corpus,
|
|
explicet ut nodos sinuataque terga per orbes.
|
|
respicit ille tamen molli cervice reflexus
|
|
et redit effusis per laxa volumina palmis.
|
335
|
semper erit, paribus bellum quia viribus aequant.
|
|
proxima sors Cycni, quem caelo Iuppiter ipse
|
|
imposuit, formae pretium, qua cepit amantem,
|
|
cum deus in niveum descendit versus olorem
|
|
tergaque fidenti subiecit plumea Ledae.
|
340
|
nunc quoque diductas volitat stellatus in alas.
|
|
hinc imitata nitent cursumque habitumque sagittae
|
|
sidera. tum magni Iovis ales fertur in altum,
|
|
assueto volitans gestet ceu fulmina nisu,
|
|
digna Iove et caelo, quod sacris instruit armis.
|
345
|
tum quoque de ponto surgit Delphinus ad astra,
|
|
oceani caelique decus, per utrumque sacratus.
|
|
quem rapido conatus Equus comprendere cursu
|
|
festinat pectus fulgenti sidere clarus
|
|
et finitur in Andromeda. [quam Perseus armis
|
350
|
eripit et sociat sibi. cui] succedit iniquo
|
|
divisis spatio, quod terna lampade crispans
|
|
conspicitur, paribus Deltoton nomine sidus
|
|
ex simili dictum, Cepheusque et Cassiepia
|
|
in poenas resupina suas iuxtaque relictam
|
355
|
Andromedan, vastos metuentem Pristis hiatus,
|
|
[expositam ponto deflet scopulisque revinctam]
|
|
ni veterem Perseus caelo quoque servet amorem
|
|
auxilioque iuvet fugiendaque Gorgonis ora
|
|
sustineat spoliumque sibi pestemque videnti.
|
360
|
tum vicina ferens nixo vestigia Tauro
|
|
Heniochus, studio mundumque et nomen adeptus,
|
|
quem primum curru volitantem Iuppiter alto
|
|
quadriiugis conspexit equis caeloque sacravit.
|
|
hunc subeunt Haedi claudentes sidere pontum,
|
365
|
nobilis et mundi nutrito rege Capella,
|
|
cuius ab uberibus magnum ille ascendit Olympum
|
|
lacte fero crescens ad fulmina vimque tonandi.
|
|
hanc ergo aeternis merito sacravit in astris
|
|
Iuppiter et caeli caelum mercede rependit.
|
370
|
[Pleiadesque Hyadesque, feri pars utraque Tauri,
|
|
in borean scandunt. haec sunt aquilonia signa]
|
|
Aspice nunc infra solis surgentia cursus
|
|
quae super exustas labuntur sidera terras;
|
|
quaeque inter gelidum Capricorni sidus et axe
|
375
|
imo subnixum vertuntur lumina mundum,
|
|
altera pars orbis sub quis iacet invia nobis
|
|
ignotaeque hominum gentes nec transita regna
|
|
commune ex uno lumen ducentia sole
|
|
diversasque umbras laevaque cadentia signa
|
380
|
et dextros ortus caelo spectantia verso.
|
|
nec minor est illis mundus nec lumine peior,
|
|
nec numerosa minus nascuntur sidera in orbem.
|
|
cetera non cedunt: uno vincuntur in astro,
|
|
Augusto, sidus nostro qui contigit orbi,
|
385
|
legum nunc terris post caelo maximus auctor.
|
|
cernere vicinum Geminis licet Oriona
|
|
in magnam caeli tendentem bracchia partem
|
|
nec minus extento surgentem ad sidera passu,
|
|
singula fulgentis umeros cui lumina signant
|
390
|
et tribus obliquis demissus ducitur ensis,
|
|
at caput Orion excelso immersus Olympo
|
|
per tria subducto signatur lumina vultu.
|
|
[non quod clara minus sed quod magis alta recedant]
|
|
hoc duce per totum decurrunt sidera mundum.
|
395
|
subsequitur rapido contenta Canicula cursu,
|
|
qua nullum terris violentius advenit astrum
|
|
nec gravius cedit. nunc horrida frigore surgit,
|
|
nunc vacuum soli fulgentem deserit orbem:
|
|
sic in utrumque movet mundum et contraria reddit.
|
400
|
hanc qui surgentem, primo cum redditur ortu,
|
|
montis ab excelso speculantur vertice Tauri,
|
|
eventus frugum varios et tempora discunt,
|
|
quaeque valetudo veniat, concordia quanta.
|
|
bella facit pacemque refert, varieque revertens
|
405
|
sic movet, ut vidit, mundum vultuque gubernat.
|
|
magna fides hoc posse color cursusque micantis
|
|
ignis ad os. vix sole minor, nisi quod procul haerens
|
|
frigida caeruleo contorquet lumina vultu.
|
|
cetera vincuntur specie, nec clarius astrum
|
410
|
tinguitur oceano caelumque revisit ab undis.
|
|
tum Procyon veloxque Lepus; tum nobilis Argo
|
|
in caelum subducta mari, quod prima cucurrit,
|
|
emeritum magnis mundum tenet ante periclis,
|
|
servando dea facta deos. cui proximus Anguis
|
415
|
squamea dispositis imitatur tegmina flammis;
|
|
et Phoebo sacer ales et una gratus Iaccho
|
|
Crater et duplici Centaurus imagine fulget,
|
|
pars hominis, tergo pectus commissus equino.
|
|
ipsius hinc mundo templum est, victrixque solutis
|
420
|
Ara nitet sacris, vastos cum Terra Gigantas
|
|
in caelum furibunda tulit. tum di quoque magnos
|
|
quaesivere deos; eguit Iove Iuppiter ipse,
|
|
quod poterat non posse timens, cum surgere terram
|
|
cerneret, ut verti naturam crederet omnem,
|
425
|
montibus atque altis aggestos crescere montes,
|
|
et iam vicinos fugientia sidera colles
|
|
arma importantis et rupta matre creatos,
|
|
discordis vultum permixtaque corpora partus.
|
|
nec di mortiferum sibi quemquam <aut> numina norant
|
430
|
siqua forent maiora suis. tunc Iuppiter Arae
|
|
sidera constituit, quae nunc quoque maxima fulget.
|
|
quam propter Cetos convolvens squamea terga
|
|
orbibus insurgit tortis et fluctuat alvo,
|
|
[intentans similem morsum iam iamque tenenti]
|
435
|
qualis ad expositae fatum Cepheidos undis
|
|
expulit adveniens ultra sua litora pontum.
|
|
tum Notius Piscis venti de nomine dictus
|
|
exsurgit de parte Noti. cui iuncta feruntur
|
|
flexa per ingentis stellarum Flumina gyros:
|
440
|
alterius capiti coniungit Aquarius undas,
|
|
<alter ab exserto pede profluit Orionis>
|
441a
|
amnis; et in medium coeunt et sidera miscent.
|
442
|
His inter solisque vias Arctosque latentis,
|
|
axem quae mundi stridentem pondere torquent,
|
|
orbe peregrino caelum depingitur astris,
|
445
|
quae notia antiqui dixerunt sidera vates.
|
|
ultima, quae mundo semper volvuntur in imo,
|
|
quis innixa manent caeli fulgentia templa,
|
|
nusquam in conspectum redeuntia cardine verso,
|
|
sublimis speciem mundi similisque figuras
|
450
|
astrorum referunt. aversas frontibus Arctos
|
|
uno distingui medias claudique Dracone
|
|
credimus exemplo, quia mens fugientia visus
|
|
hunc orbem caeli vertentis sidera cursu
|
|
tam signo simili fultum quam vertice fingit.
|
455
|
Haec igitur magno divisas aethere sedes
|
|
signa tenent mundi totum deducta per orbem.
|
|
tu modo corporeis similis ne quaere figuras,
|
|
omnia ut aequali fulgentia membra colore
|
|
deficiat nihil aut vacuum qua lumine cesset.
|
460
|
non poterit mundus sufferre incendia tanta,
|
|
omnia si plenis ardebunt sidera membris.
|
|
quidquid subduxit flammis, natura pepercit
|
|
succubitura oneri, formas distinguere tantum
|
|
contenta et stellis ostendere sidera certis.
|
465
|
linea designat species, atque ignibus ignes
|
|
respondent; media extremis atque ultima summis
|
|
credentur: satis est si se non omnia celant.
|
|
praecipue, medio cum luna implebitur orbe,
|
|
certa nitent mundo tum lumina: conditur omne
|
470
|
stellarum vulgus; fugiunt sine nomine turba.
|
|
pura licet vacuo tum cernere sidera caelo,
|
|
nec fallunt numero, parvis nec mixta feruntur.
|
|
Et, quo clara magis possis cognoscere signa,
|
|
non varios obitus norunt variosque recursus,
|
475
|
certa sed in proprias oriuntur singula luces
|
|
natalesque suos occasumque ordine servant.
|
|
nec quicquam in tanta magis est mirabile mole
|
|
quam ratio et certis quod legibus omnia parent.
|
|
nusquam turba nocet, nihil ullis partibus errans
|
480
|
laxius aut brevius mutatove ordine fertur.
|
|
quid tam confusum specie, quid tam vice certum est?
|
|
Ac mihi tam praesens ratio non ulla videtur,
|
|
qua pateat mundum divino numine verti
|
|
atque ipsum esse deum, nec forte coisse magistra,
|
485
|
ut voluit credi, qui primus moenia mundi
|
|
seminibus struxit minimis inque illa resolvit;
|
|
e quibus et maria et terras et sidera caeli
|
|
aetheraque immensis fabricantem finibus orbes
|
|
solventemque alios constare, et cuncta reverti
|
490
|
in sua principia et rerum mutare figuras.
|
|
quis credat tantas operum sine numine moles
|
|
ex minimis caecoque creatum foedere mundum?
|
|
si fors ista dedit nobis, fors ipsa gubernet.
|
|
at cur dispositis vicibus consurgere signa
|
495
|
et velut imperio praescriptos reddere cursus
|
|
cernimus ac nullis properantibus ulla relinqui?
|
|
cur eadem aestivas exornant sidera noctes
|
|
semper et hibernas eadem, certamque figuram
|
|
quisque dies reddit mundo certamque relinquit?
|
500
|
iam tum, cum Graiae verterunt Pergama gentes,
|
|
Arctos et Orion adversis frontibus ibant,
|
|
haec contenta suos in vertice flectere gyros,
|
|
ille ex diverso vertentem surgere contra
|
|
obvius et toto semper decurrere mundo.
|
505
|
temporaque obscurae noctis deprendere signis
|
|
iam poterant, caelumque suas distinxerat horas.
|
|
quot post excidium Troiae sunt eruta regna!
|
|
quot capti populi! quotiens fortuna per orbem
|
|
servitium imperiumque tulit varieque revertit!
|
510
|
Troianos cineres in quantum oblita refovit
|
|
imperium! fatis Asiae iam Graecia pressa est.
|
|
saecula dinumerare piget, quotiensque recurrens
|
|
lustrarit mundum vario sol igneus orbe.
|
|
omnia mortali mutantur lege creata,
|
515
|
nec se cognoscunt terrae vertentibus annis
|
|
exutas variam faciem per saecula ferre.
|
|
at manet incolumis mundus suaque omnia servat,
|
|
quem neque longa dies auget minuitque senectus
|
|
nec motus puncto curvat cursusque fatigat;
|
520
|
idem semper erit quoniam semper fuit idem.
|
|
non alium videre patres aliumve nepotes
|
|
aspicient. deus est, qui non mutatur in aevo.
|
|
numquam transversas solem decurrere ad Arctos
|
|
nec mutare vias et in ortum vertere cursus
|
525
|
auroramque novis nascentem ostendere terris,
|
|
nec lunam certos excedere luminis orbes
|
|
sed servare modum, quo crescat quove recedat,
|
|
nec cadere in terram pendentia sidera caelo
|
|
sed dimensa suis consumere tempora gyris,
|
530
|
non casus opus est, magni sed numinis ordo.
|
|
Haec igitur texunt aequali sidera tractu
|
|
ignibus in varias caelum laqueantia formas.
|
|
altius his nihil est; haec sunt fastigia mundi;
|
|
publica naturae domus his contenta tenetur
|
535
|
finibus, amplectens pontum terrasque iacentis.
|
|
omnia concordi tractu veniuntque caduntque,
|
|
qua semel incubuit caelum versumque resurgit.
|
|
sunt alia adverso pugnantia sidera mundo,
|
805
|
quae terram caelumque inter volitantia pendent,
|
|
Saturni, Iovis et Martis Solisque, sub illis
|
|
Mercurius Venerem inter agit Lunamque volatus.
|
|
Ipse autem quantum convexo mundus Olympo
|
539
|
obtineat spatium et quantis bis sena ferantur
|
540
|
finibus astra, docet ratio, cui nulla resistunt
|
|
claustra nec immensae moles caecive recessus;
|
|
omnia succumbunt, ipsum est penetrabile caelum.
|
|
nam quantum terris atque aequore signa recedunt,
|
|
tantum bina patent. quacumque inciditur orbis
|
545
|
per medium, pars efficitur tum tertia gyri
|
|
exiguo dirimens solidam discrimine summam.
|
|
summum igitur caelum bis bina refugit ab imo
|
|
astra, bis e senis ut sit pars tertia signis.
|
|
sed quia per medium est tellus suspensa profundum,
|
550
|
binis a summo signis discedit et imo.
|
|
hinc igitur quodcumque supra te suspicis ipse,
|
|
qua per inane meant oculi quaque ire recusant,
|
|
binis aequandum est signis; sex tanta rotundae
|
|
efficiunt orbem zonae, qua signa feruntur
|
555
|
bis sex aequali spatio texentia caelum,
|
|
ne mirere vagos partus eadem esse per astra
|
|
et mixtum ingenti generis discrimine fatum,
|
|
singula cum tantum teneant tantoque ferantur
|
|
tempore, sex tota surgentia sidera luce
|
560
|
<nec spatio noctis linquentia plura profundum.>
|
560a
|
Restat ut aetherios fines tibi reddere coner
|
561
|
filaque dispositis vicibus comitantia caelum,
|
|
per quae derigitur signorum flammeus ordo.
|
|
*
|
563a
|
<primus et aetheria succedens proximus arce>
|
565b
|
circulus ad borean fulgentem sustinet Arcton
|
566
|
sexque fugit solidas a caeli vertice partes.
|
|
alter ad extremi decurrens sidera Cancri,
|
|
in quo consummat Phoebus lucemque moramque
|
|
tardaque per longos circumfert lumina flexus,
|
570
|
aestivum medio nomen sibi sumit ab aestu,
|
|
temporis et titulo potitur, metamque volantis
|
|
solis et extremos designat fervidus actus,
|
|
et quinque in partes aquilonis distat ab orbe.
|
|
tertius in media mundi regione locatus
|
575
|
ingenti spira totum praecingit Olympum
|
|
parte ab utraque videns axem, qua lumine Phoebus
|
|
componit paribus numeris noctemque diemque
|
|
veris et autumni currens per tempora mixta,
|
|
cum medium aequali distinguit limite caelum;
|
580
|
quattuor et gradibus sua fila reducit ab aestu.
|
|
proximus hunc ultra brumalis nomine limes
|
|
ultima designat fugientis limina solis,
|
|
invida cum obliqua radiorum munera flamma
|
|
dat per iter minimum nobis, sed finibus illis,
|
585
|
quos super incubuit, longa stant tempora luce
|
|
vixque dies transit candentem extenta per aestum;
|
|
bisque iacet binis summotus partibus orbis.
|
|
unus ab his superest extremo proximus axi
|
|
circulus, austrinas qui stringit et obsidet Arctos.
|
590
|
hic quoque brumalem per partes quinque relinquit,
|
|
et, quantum a nostro sublimis cardine gyrus,
|
|
distat ab adverso tantundem proximus illi.
|
|
[sic per tricenas vertex a vertice partes
|
|
divisus duplici summa circumdat Olympum
|
595
|
et per quinque notat signantis tempora fines]
|
|
his eadem est via quae mundo, pariterque rotantur
|
|
inclines, sociosque ortus occasibus aequant,
|
|
quandoquidem flexi, quo totus volvitur orbis,
|
|
fila trahunt alti cursum comitantia caeli,
|
600
|
intervalla pari servantes limite semper
|
|
divisosque semel fines sortemque dicatam.
|
|
Sunt duo, quos recipit ductos a vertice vertex,
|
|
inter se adversi, qui cunctos ante relatos
|
|
seque secant gemino coeuntes cardine mundi
|
605
|
transversoque polo rectum ducuntur in axem,
|
|
tempora signantes anni caelumque per astra
|
|
quattuor in partes divisum mensibus aequis.
|
|
alter ab excelso decurrens limes Olympo
|
|
Serpentis caudam siccas et dividit Arctos
|
610
|
et iuga Chelarum medio volitantia gyro,
|
|
[circulus a summo nascentem vertice mundum
|
564
|
permeat Arctophylaca petens per terga Draconis,
|
565
|
tangit et Erigonen, Chelarum summa recidit]
|
565a
|
extremamque secans Hydram mediumque sub austris
|
612
|
Centaurum adverso concurrit rursus in axe,
|
|
et redit in caelum, squamosaque tergora Ceti
|
|
Lanigerique notat fines clarumque Trigonum
|
615
|
Andromedaeque sinus imos, vestigia matris,
|
|
principiumque suum repetito cardine claudit.
|
|
alter in hunc medium summumque incumbit in axem
|
|
perque pedes primos cervicem transit et Ursae,
|
|
quam septem stellae primam iam sole remoto
|
620
|
producunt nigrae praebentem lumina nocti,
|
|
et Geminis Cancrum dirimit stringitque flagrantem
|
|
ore Canem clavumque Ratis, quae vicerat aequor,
|
|
inde axem occultum per gyri signa prioris
|
|
transversa atque illo rursus de limite tangit
|
625
|
te, Capricorne, tuisque Aquilam designat ab astris,
|
|
perque Lyram inversam currens spirasque Draconis
|
|
posteriora pedum Cynosurae praeterit astra
|
|
transversamque secat vicino cardine caudam:
|
|
hic iterum coit ipse sibi, memor unde profectus.
|
630
|
Atque hos aeterna fixerunt tempora sede,
|
|
immotis per signa modis, statione perenni:
|
|
hos volucris fecere duos. namque alter ab ipsa
|
|
consurgens Helice medium praecidit Olympum
|
|
discernitque diem sextamque examinat horam
|
635
|
et paribus spatiis occasus cernit et ortus.
|
|
hic mutat per signa vices; et seu quis eoos
|
|
seu petit hesperios, supra se circinat orbem
|
|
verticibus super astantem mediumque secantem
|
|
caelum et diviso signantem culmine mundum,
|
640
|
cumque loco terrae caelumque et tempora mutat,
|
642
|
quando aliis aliud medium est. volat hora per orbem,
|
641
|
atque, ubi se primis extollit Phoebus ab undis,
|
643
|
illis sexta manet, quos tum premit aureus orbis,
|
|
rursus ad hesperios sexta est, ubi cedit in umbras:
|
645
|
nos primam ac summam sextam numeramus utramque
|
|
et gelidum extremo lumen sentimus ab igni.
|
|
alterius fines si vis cognoscere gyri,
|
|
circumfer facilis oculos vultumque per orbem.
|
|
quidquid erit caelique imum terraeque supremum,
|
650
|
qua coit ipse sibi nullo discrimine mundus
|
|
redditque aut recipit fulgentia sidera ponto,
|
|
praecingit tenui transversum limite mundum.
|
|
haec quoque per totum volitabit linea caelum,
|
|
nunc tractum ad medium vergens mundique tepentem
|
655
|
orbem, nunc septem ad stellas nec mota sub astra;
|
|
seu quocumque vagae tulerint vestigia plantae
|
|
has modo terrarum nunc has gradientis in oras,
|
|
semper erit novus et terris mutabitur arcus.
|
|
quippe aliud caelum ostendens aliudque relinquens
|
660
|
dimidium teget et referet, varioque notabit
|
|
fine et cum visu pariter sua fila movente.
|
|
[hic terrestris erit, quia terram amplectitur, orbis;
|
|
et mundum plano praecingit limite gyrus
|
|
atque a fine trahens titulum memoratur horizon]
|
665
|
His adice obliquos adversaque fila trahentis
|
|
inter se gyros, quorum fulgentia signa
|
|
alter habet, per quae Phoebus moderatur habenas
|
|
subsequiturque suo solem vaga Delia curru
|
|
et quinque adverso luctantia sidera mundo
|
670
|
exercent varias naturae lege choreas.
|
|
hunc tenet a summo Cancer, Capricornus ab imo,
|
|
bis recipit, lucem qui circulus aequat et umbras,
|
|
Lanigeri et Librae signo sua fila secantem.
|
|
sic per tris gyros inflexus ducitur orbis
|
675
|
rectaque devexo fallit vestigia clivo.
|
|
nec visus aciemque fugit tantumque notari
|
|
mente potest, sicut cernuntur mente priores,
|
|
sed nitet ingenti stellatus balteus orbe
|
|
insignemque facit lato caelamine mundum.
|
680
|
[et ter vicenas partes patet atque trecentas
|
|
in longum, bis sex latescit fascia partes
|
|
quae cohibet vario labentia sidera cursu]
|
|
Alter in adversum positus succedit ad Arctos
|
|
et paulum a boreae gyro sua fila reducit
|
685
|
transitque inversae per sidera Cassiepiae,
|
|
inde per obliquum descendens tangit Olorem
|
|
aestivosque secat fines Aquilamque supinam
|
|
temporaque aequantem gyrum zonamque ferentem
|
|
solis equos inter caudam, qua Scorpios ardet,
|
690
|
extremamque Sagittari laevam atque sagittam,
|
|
inde suos sinuat flexus per crura pedesque
|
|
Centauri alterius rursusque ascendere caelum
|
|
incipit Argivumque ratem per aplustria summa
|
|
et medium mundi gyrum Geminosque per ima
|
695
|
signa secat, subit Heniochum, teque, unde profectus,
|
|
Cassiepia, petens super ipsum Persea transit
|
|
orbemque ex illa coeptum concludit in ipsa;
|
|
trisque secat medios gyros et signa ferentem
|
|
partibus e binis, quotiens praeciditur ipse.
|
700
|
nec quaerendus erit: visus incurrit in ipsos
|
|
sponte sua seque ipse docet cogitque notari.
|
|
namque in caeruleo candens nitet orbita mundo
|
|
ceu missura diem subito caelumque recludens,
|
|
ac veluti viridis discernit semita campos
|
705
|
quam terit assiduo renovans iter orbita tractu.
|
|
[inter divisas aequabilis est via partes]
|
|
ut freta canescunt sulcum ducente carina,
|
|
accipiuntque viam fluctus spumantibus undis
|
|
quam tortus verso movit de gurgite vertex,
|
710
|
candidus in nigro lucet sic limes Olympo
|
|
caeruleum findens ingenti lumine mundum.
|
|
utque suos arcus per nubila circinat Iris,
|
|
sic super incumbit signato culmine limes
|
|
candidus et resupina facit mortalibus ora,
|
715
|
dum nova per caecam mirantur lumina noctem
|
|
inquiruntque sacras humano pectore causas:
|
|
num se diductis conetur solvere moles
|
|
segminibus, raraque labent compagine rimae
|
|
admittantque novum laxato tegmine lumen;
|
720
|
quid sibi non timeant, magni cum vulnera caeli
|
|
conspiciant feriatque oculos iniuria mundi?
|
|
an coeat mundus, duplicisque extrema cavernae
|
|
conveniant caelique oras et segmina iungant,
|
|
perque ipsos fiat nexus manifesta cicatrix
|
725
|
suturam faciens mundi, stipatus et orbis
|
|
aeriam in nebulam densa compagine versus
|
|
in cuneos alti cogat fundamina caeli.
|
|
an melius manet illa fides, per saecula prisca
|
|
illac solis equos diversis cursibus isse
|
730
|
atque aliam trivisse viam, longumque per aevum
|
|
exustas sedes incoctaque sidera flammis
|
|
caeruleam verso speciem mutasse colore,
|
|
infusumque loco cinerem mundumque sepultum?
|
|
fama etiam antiquis ad nos descendit ab annis
|
735
|
Phaethontem patrio curru per signa volantem,
|
|
dum nova miratur propius spectacula mundi
|
|
et puer in caelo ludit curruque superbus
|
|
luxuriat nitido, cupit et maiora parente,
|
|
deflexum solito cursu, curvisque quadrigis
|
743
|
monstratas liquisse vias orbemque recentem
|
740
|
imposuisse polo, nec signa insueta tulisse
|
|
errantis meta flammas currumque solutum.
|
|
quid querimur flammas totum saevisse per orbem
|
744
|
terrarumque rogum cunctas arsisse per urbes?
|
745
|
cum vaga dispersi fluitarunt fragmina currus,
|
|
et caelum exustum est: luit ipse incendia mundus,
|
|
et vicina novis flagrarunt sidera flammis
|
|
nunc quoque praeteriti faciem referentia casus.
|
|
nec mihi celanda est vulgata fama vetusta
|
750
|
mollior, e niveo lactis fluxisse liquorem
|
|
pectore reginae divum caelumque colore
|
|
infecisse suo; quapropter lacteus orbis
|
|
dicitur, et nomen causa descendit ab ipsa.
|
|
an maior densa stellarum turba corona
|
755
|
contexit flammas et crasso lumine candet,
|
|
et fulgore nitet collato clarior orbis?
|
|
an fortes animae dignataque nomina caelo
|
|
corporibus resoluta suis terraeque remissa
|
|
huc migrant ex orbe suumque habitantia caelum
|
760
|
aetherios vivunt annos mundoque fruuntur?
|
|
atque hic Aeacidas, hic et veneramur Atridas,
|
|
Tydidenque ferum, terraeque marisque triumphis
|
|
naturae victorem Ithacum, Pyliumque senecta
|
|
insignem triplici, Danaumque ad Pergama reges,
|
765
|
<Hectoraque Iliacae gentis columenque decusque,>
|
|
Auroraeque nigrum partum, stirpemque Tonantis
|
|
rectorem Lyciae. nec te, Mavortia virgo,
|
|
praeteream, regesque alios, quos Thracia misit
|
|
atque Asiae gentes et Magno maxima Pella;
|
770
|
quique animi vires et strictae pondera mentis
|
|
prudentes habuere viri, quibus omnis in ipsis
|
|
census erat, iustusque Solon fortisque Lycurgus,
|
|
aetheriusque Platon, et qui fabricaverat illum
|
|
damnatusque suas melius damnavit Athenas,
|
775
|
Persidos et victor, strarat quae classibus aequor;
|
|
Romanique viri, quorum iam maxima turba est,
|
|
Tarquinioque minus reges et Horatia proles,
|
|
tota acies partus, nec non et Scaevola trunco
|
|
nobilior, maiorque viris et Cloelia virgo,
|
780
|
et Romana ferens, quae texit, moenia Cocles,
|
|
et commilitio volucris Corvinus adeptus
|
|
et spolia et nomen, qui gestat in alite Phoebum,
|
|
et Iove qui meruit caelum Romamque Camillus
|
|
servando posuit, Brutusque a rege receptae
|
785
|
conditor, et furti per bella Papirius ultor,
|
|
Fabricius Curiusque pares, et tertia palma
|
|
Marcellus Cossusque prior de rege necato,
|
|
certantes Decii votis similesque triumphis,
|
|
invictusque mora Fabius, victorque nefandi
|
790
|
Livius Hasdrubalis socio per bella Nerone,
|
|
Scipiadaeque duces, fatum Carthaginis unum,
|
|
Pompeiusque orbis domitor per trisque triumphos
|
|
ante diem princeps, et censu Tullius oris
|
|
emeritus fasces, et Claudi magna propago,
|
795
|
Aemiliaeque domus proceres, clarique Metelli,
|
|
et Cato fortunae victor, fictorque sub armis
|
|
miles Agrippa suae, Venerisque ab origine proles
|
|
Iulia. descendit caelo caelumque replebit,
|
|
quod reget, Augustus, socio per signa Tonante,
|
800
|
cernet et in coetu divum magnumque Quirinum
|
|
<quemque novum superis numen pius addidit ipse,>
|
801a
|
altius aetherii quam candet circulus orbis.
|
802
|
illa deis sedes: haec illis, proxima divum
|
|
qui virtute sua similes fastigia tangunt.
|
|
Nunc prius incipiam stellis quam reddere vires
|
809
|
signorumque canam fatalia carmine iura,
|
810
|
implenda est mundi facies, corpusque per omne
|
|
quidquid ubique nitens vigeat quandoque notandum est.
|
|
sunt etenim raris orti natalibus ignes,
|
|
protinus et rapti. subitas candescere flammas
|
|
aera per liquidum natosque perire cometas
|
815
|
rara per ingentis viderunt saecula motus.
|
|
sive, quod ingenitum terra spirante vaporem
|
|
umidior sicca superatur spiritus aura,
|
|
nubila cum longo cessant depulsa sereno
|
|
et solis radiis arescit torridus aer,
|
820
|
apta alimenta sibi demissus corripit ignis
|
|
materiamque sui deprendit flamma capacem,
|
|
et, quia non solidum est corpus, sed rara vagantur
|
|
principia aurarum volucrique simillima fumo,
|
|
in breve vivit opus coeptusque incendia fine
|
825
|
subsistunt pariterque cadunt fulgentque cometae.
|
|
quod nisi vicinos agerent occasibus ortus
|
|
et tam parva forent accensis tempora flammis,
|
|
alter nocte dies esset, Phoebusque rediret,
|
|
immersum et somno totum deprenderet orbem.
|
830
|
tum, quia non una specie dispergitur omnis
|
|
aridior terrae vapor et comprenditur igni,
|
|
diversas quoque per facies accensa feruntur
|
|
lumina, quae ruptis exsistunt nata tenebris.
|
|
nam modo, ceu longi fluitent de vertice crines,
|
835
|
flamma comas imitata volat, tenuisque capillos
|
|
diffusos radiis ardentibus explicat ignis;
|
|
nunc prior haec facies dispersis crinibus exit,
|
|
et glomus ardentis sequitur sub imagine barbae;
|
|
interdum aequali laterum compagine ductus
|
840
|
quadratamve trabem fingit teretemve columnam.
|
|
quin etiam tumidis exaequat dolia flammis
|
|
procere distenta uteros, artosque capellas
|
|
mentitur parvas ignis glomeratus in orbes
|
|
hirta figurantis tremulo sub lumine menta,
|
845
|
lampadas et fissas ramosos fundit in ignes.
|
|
et tenuem longis iaculantur tractibus ignem
|
849
|
praecipites stellae passimque volare videntur,
|
847
|
cum vaga per liquidum scintillant lumina mundum
|
|
exsiliuntque procul volucris imitata sagittas,
|
850
|
ardua cum gracili tenuatur semita filo.
|
|
sunt autem cunctis permixti partibus ignes,
|
|
qui gravidas habitant fabricantes fulmina nubes
|
|
et penetrant terras Aetnamque minantur Olympo
|
|
et calidas reddunt ipsis in fontibus undas
|
855
|
ac silice in dura viridique in cortice sedem
|
|
inveniunt, cum silva sibi collisa crematur;
|
|
ignibus usque adeo natura est omnis abundans:
|
|
ne mirere faces subitas erumpere caelo
|
|
aeraque accensum flammis lucere coruscis
|
860
|
arida complexum spirantis semina terrae,
|
|
quae volucer pascens ignis sequiturque fugitque,
|
|
fulgura cum videas tremulum vibrantia lumen
|
|
imbribus e mediis et caelum fulmine ruptum.
|
|
sive igitur ratio praebentis semina terrae
|
865
|
in volucris ignes potuit generare cometas;
|
|
sive illas natura faces obscura creavit
|
|
sidera per tenuis caelo lucentia flammas,
|
|
sed trahit ad semet rapido Titanius aestu
|
|
involvitque suo flammantis igne cometas
|
870
|
ac modo dimittit, sicut Cyllenius orbis
|
|
et Venus, accenso cum ducit vespere noctem,
|
|
saepe latent falluntque oculos rursusque revisunt;
|
|
seu deus instantis fati miseratus in orbem
|
|
signa per affectus caelique incendia mittit;
|
875
|
numquam futtilibus excanduit ignibus aether,
|
|
squalidaque elusi deplorant arva coloni,
|
|
et sterilis inter sulcos defessus arator
|
|
ad iuga maerentis cogit frustrata iuvencos.
|
|
aut gravibus morbis et lenta corpora tabe
|
880
|
corripit exustis letalis flamma medullis
|
|
labentisque rapit populos, totasque per urbes
|
|
publica succensis peraguntur iusta sepulcris.
|
|
qualis Erectheos pestis populata colonos
|
|
extulit antiquas per funera pacis Athenas,
|
885
|
alter in alterius labens cum fata ruebant,
|
|
nec locus artis erat medicae nec vota valebant;
|
|
cesserat officium morbis, et funera derant
|
|
mortibus et lacrimae; lassus defecerat ignis
|
|
et coacervatis ardebant corpora membris,
|
890
|
ac tanto quondam populo vix contigit heres.
|
|
talia significant lucentes saepe cometae:
|
|
funera cum facibus veniunt, terrisque minantur
|
|
ardentis sine fine rogos, cum mundus et ipsa
|
|
aegrotet natura hominum sortita sepulcrum.
|
895
|
quin et bella canunt ignes subitosque tumultus
|
|
et clandestinis surgentia fraudibus arma,
|
|
externas modo per gentes ut, foedere rupto
|
|
cum fera ductorem rapuit Germania Varum
|
|
infecitque trium legionum sanguine campos,
|
900
|
arserunt toto passim minitantia mundo
|
|
lumina, et ipsa tulit bellum natura per ignes
|
|
opposuitque suas vires finemque minata est.
|
|
ne mirere gravis rerumque hominumque ruinas,
|
|
saepe domi culpa est: nescimus credere caelo.
|
905
|
civilis etiam motus cognataque bella
|
|
significant. nec plura alias incendia mundus
|
|
sustinuit, quam cum ducibus iurata cruentis
|
|
arma Philippeos implerunt agmine campos,
|
|
vixque etiam sicca miles Romanus harena
|
910
|
ossa virum lacerosque prius super astitit artus,
|
|
imperiumque suis conflixit viribus ipsum,
|
|
perque patris pater Augustus vestigia vicit.
|
|
necdum finis erat: restabant Actia bella
|
|
dotali commissa acie, repetitaque rerum
|
915
|
alea et in ponto quaesitus rector Olympi,
|
|
femineum sortita iugum cum Roma pependit
|
|
atque ipsa Isiaco certarunt fulmina sistro;
|
|
restabant profugo servilia milite bella,
|
|
cum patrios armis imitatus filius hostes
|
920
|
aequora Pompeius cepit defensa parenti.
|
|
sed satis hoc fatis fuerit: iam bella quiescant
|
|
atque adamanteis discordia vincta catenis
|
|
aeternos habeat frenos in carcere clausa;
|
|
sit pater invictus patriae, sit Roma sub illo,
|
925
|
cumque deum caelo dederit non quaerat in orbe.
|
|