| SERMO | |
| Duo nobis efficienda sunt, ut conscium habuerit, ut hunc habuerit. | 307.1.1 |
| DECLAMATIO | |
| Scio vos, iudices, posse mirari cur ex hoc in iudicio quaeratur. | 2.1 |
| Prospexerat enim lex ut conscius per tormenta potius quaereretur. Sed | |
| quatenus nequitia obviatum est legi, reliquum est ut hic reus sit. | |
| Ac primum omnium nego fieri potuisse ut proditor conscios non | 3.1 |
| haberet. Intuemini naturam, intuemini magnitudinem sceleris. Prodere | |
| populum, civitatem, exercitum, non est unius. In hoc mihi non est | |
| laborandum. Nam lex quae torqueri iubet donec conscios indicet non | |
| dubitat conscios esse. Vidit enim quanta esset inter se quodammodo | 4.1 |
| sceleratorum fides, quamdiu tacerent. Itaque non sic scriptum est: | |
| 'proditor torqueatur', sed: 'torqueatur donec conscios indicet': adeo ille | |
| qui nondum indicavit adhuc non est pro torto. Ergo ut maioribus nostris | |
| visum est, [si] conscios habuit. | 5 |
| Videamus quos habuerit. Nullum factum deprendi, nullum conscien- | 5.1 |
| tiae signum putemus, mortuum esse antequam torqueretur: quaeramus | |
| quos conscios habuerit. Nonne illud genus quaestionis praecipiendum | |
| est, quem habuerit amicum? Non temere debet indicasse tantae rei con- | |
| scientiam. Longa consuetudo, vetus amicitia facit ut veniat quis in sceleris | 5 |
| societatem. Amicum igitur proditoris te fuisse negas? Iam si te inter- | 6.1 |
| rogavero quare dederis venenum, respondebis: 'tormenta tertio videre | |
| non poteram; meos artus, mea lacerari viscera putabam.' Iungit enim | |
| amicitias similitudo morum: nescio quo modo inter sese animorum | |
| numina vident et agnoscunt, nec quisquam amare in altero potest nisi | 5 |
| quod tacitus probat. Nec haec in nobis tantum comparatio: muta | |
| animalia si in unum conferantur, genera tamen coibunt. Amicus illius | 7.1 |
| fuisti, cum illo tibi seria ac ioci: non potes videri non probasse quae non | |
| ignorasti. Amicus proditoris fuisti: plus est hoc quam si dixeris conscium | |
| te fuisse. 'At bis tortus pernegavit.' Reddes nobis rationem quare illi | 8.1 |
| amicus tantopere fueris. Dignum mehercule exemplum quod fieret in re | |
| honestiore: tu ne ille amplius torqueretur periculum capitis subisti, ille | |
| ne te nominaret bis tortus est. Qui non indicat confitetur amicum fuisse. | |
| 'Bis tortus negavit.' Nihil dicam de varietate tormentorum: nondum | 9.1 |
| erat tortus qui torqueri poterat. Illa, illa quaestio fuisset quam timuisti. | |
| Difficile est contra dolorem aegris durare corporibus, sed facile est | |
| integro sensu perferre quam semel indueris persuasionem. Ideo ars | |
| inventa est: illae torquent nocturnae cogitationes, illa recordatio prae- | 5 |
| teritorum, illa expectatio futurorum. Illa est quaestio gravis cum vulnera | |
| caeduntur, cum persuasum est animo nullum esse finem tormentorum. | |
| Non igitur peracta quaestio fuit. | |
| Ducit me indignitas rei. Venenum proditori dedisti. Nisi aliud crimen | 10.1 |
| occupassem, veneficii accusarem: venenum paravit, habuit, dedit. Et | |
| primum hoc invadere libet: unde tibi venenum, ad quos casus parasti? | |
| Sic illud habuisti tamquam possis ipse torqueri. Age, nondum invado | |
| tamquam proditorem; interim ago tecum magistratus nomine: cur in | 5 |
| custodiam inrupisti? Quibus suppliciis hoc venenum luere poteris? | |
| Proditor bene periit. | |
| Sed redeamus ad crimen. Venenum dedisti cum scires futurum ut | 11.1 |
| suspicaremur. Quam valde confessionem timuisti, qui subire maluisti | |
| hoc argumentum! 'Amicus' inquit 'erat.' Quid ais? Amicus etiamnum? | |
| Patri bono iam filius non videretur. Antea tibi poterat ignosci, cum | |
| ignorabas: etiamnum probas proditorem? Amicus ille? Hoc de proditore | 12.1 |
| non est misericordia. Qui misereri proditoris potest, crudelis est. Non | |
| ergo istud amicitiae tuae miseratione fecisti: iam tibi nuntiabatur | |
| suprema vox. Vis scire quam hoc non amicitia feceris? Ne torqueretur | 13.1 |
| non dedisti. Passus es ut <iterum> torqueretur. Iam anne tertio tor- | |
| queretur minime ad ipsum pertinebat. Bene quod magna scelera iis ipsis | |
| quibus occultari videntur aperiuntur. Dum hoc agis, ne amicus tuus | |
| fateatur, ipse confessus es. | 5 |