| SERMO | |
| Saepe vobis dixi quomodo ad inveniendum statum facillime per- | 320.1.1 |
| veniretis. Qui sint omnes novistis. Primum singulos repetite; sublatis iis | |
| quos certum erit non esse, inter residuos quaeremus. Quaerendi autem | |
| via haec erit. Videamus quid proponat petitor, quid respondeat possessor | |
| vel reus: ex eo quaestio nascitur; ea nobis <statum> demonstrabit. | 5 |
| Neque hoc dico, quid primum dicat petitor, quid ille respondeat. Non | 2.1 |
| enim ex prima quaestione ducendus est status, sed ex potentissima. | |
| Videndum erit an post divisionem socii sint. | |
| DECLAMATIO | |
| 'Sociorum damna et lucra communia sint.' Fortasse videri potest | 3.1 |
| supervacuum laudare legem. Nam et apparet prudentissimos maiores et | |
| constitutores huius civitatis sapienter rogasse, et, cum hoc iure civitas | |
| tamdiu usa sit, iam adprobatum est. Verumtamen causa exigit ut | |
| aequitatem quoque legis intueamur, non ut vos religiosius iudicetis, sed | 5 |
| ut appareat quam improbe socius meus faciat. 'Sociorum communia | 4.1 |
| damna et lucra sint.' Sacra res est et quaedam fraternitas propositorum, | |
| animorum * * *. Consortes enim potest facere casus; ceterum quidem | |
| cum duo homines omnes fortunas suas contulerunt, omnes casus | |
| miscuerunt, unum quoddam factum est. Quid est iustius quam com- | 5 |
| positum patrimonium habere condicionem unius? †societatis hoc enim | 5.1 |
| est unitas† Vides ergo et damna et lucra communia esse debere; et nihil | |
| non aequum est quod utrique parti scriptum est. | |
| 'Eventus nos diduxit; sed de sociis <lex> loquitur idem agentibus.' | 6.1 |
| Illud suo loco imputabo, quod hic domi semper et custos tantum | |
| pecuniae fuit, ego sum ille qui longas terras et ignotas regiones peragravi, | |
| ego ille qui tam longe abieram ut in patriam redire non possem. Ex hac | |
| igitur lege postulo ut communia sint †quae in vobis sunt†, ut dividantur. | 5 |
| Quid ais? Perisse patrimonii partem, et mihi perisse; adicis mea culpa | 7.1 |
| perisse. Omnia haec interim confiteri libet: commune tamen damnum | |
| est. Negat hoc esse damnum et poenae nomen imponit. Ego porro | 8.1 |
| damnum existimo esse amissionem eorum quae habueris; neque enim | |
| veniet in dubitationem quin amiserimus aliquid ex iis quae habebamus. | |
| Hic poenam appellat. Possum non negare, cum et ipsa poena damni | |
| genus sit. Nam mihi ex hoc quod plerisque criminibus pecuniae poena | 5 |
| imponebatur appellata etiam ipsa damnatio videtur. 〚Ablatum est aliquid | 9.1 |
| mihi; sane etiam confitear (quid interest quomodo ablatum sit?), ego | |
| perdidi. Nam et si latro abstulisset, mihi abstulerat, et si in piratas ego | |
| incidissem mercator, ego amiseram; peribat hoc utrique nostrum.〛 Quid | 10.1 |
| si etiam poenae id genus est quod casus attulit? Sane enim feramus | |
| hanc tuam finitionem, ut damnum credamus esse fortuitam rerum | |
| amissionem: quid tam fortuitum potest esse quam quod accidit? Non | |
| enim <factum est> lege vetere et ante profectionem meam scripta et | 5 |
| quam ego nosse possem et in quam mea culpa inciderem. Quid fortuito | 11.1 |
| accidit? Bellum. Quid fortuito accidit? Ignorantia mea. Non est tale | |
| quale si in furto deprehensus quadruplo damnatus essem. Tum enim | |
| diceres: 'noveras damnum, noveras legem, vitio tuo incidisti in hanc.' | |
| Haec non eo pertinent, quo genere damni adflictus sim. Nam si | 12.1 |
| naufragium fecissem, diceres: 'vitio tuo; navigabas enim,' et si spoliatus | |
| essem a latronibus, diceres: 'vitio tuo; parum diligenter custodiebas.' | |
| Quotumquodque damni genus est cui non adplicari reprehensio possit? | 13.1 |
| Si mancipiorum mortes sunt, 'parum curasti, medicinam non adhibuisti'. | |
| Hoc habent gravissimum damna, quod vix ulla sine paenitentia sunt. | |
| Ergo tunc quoque si vitio meo factum esset, si lege vetere, damna tamen | |
| communia erant. | 5 |