| Invicem venefici frater et medicus | |
| Fratres consortes inimici esse coeperunt. Diviserunt. Alter ex his | 321.pr.1 |
| medicum instituit heredem. Postea redierunt in gratiam. Is qui medicum | |
| amicum habebat, cum cenasset apud fratrem et domum redisset, dixit | |
| suspicari se venenum sibi datum. Respondit medicus potionem se | |
| daturum remedii, et dedit; qua epota ille decessit. Invicem se reos | 5 |
| deferunt veneficii frater et medicus. | |
| DECLAMATIO | |
| Etiamsi causa unius hodie agnoscitur, tamen, cum eum de cuius morte | 1.1 |
| agitur constet veneno perisse, idque inter duos litigantes conveniat, | |
| alterutrius eum veneno perisse, ita committenda utrimque causa est ut | |
| non minor nobis defensionis quam accusationis habenda sit ratio. Itaque, | 2.1 |
| etiamsi dolor fratris amissi et condicio iudicii quo accuso hoc videtur | |
| exigere primum ac paene solum, ut ea quae obieci probem, ignoscetis | |
| tamen mihi si primum defensionis meae putavero habendam esse | |
| rationem, neque hoc eo tantum, quod pertinet ad pudorem [hodie] | 5 |
| meum, sed eo etiam, quod plus auctoritatis habiturum me in accusatione | |
| scio si ad illam innocens venero. | |
| Quaeritur ergo, iudices, venenum ego fratri dederim an iste alieno. | 3.1 |
| Non me fugit nomen quo utitur [amicus]; et rogo sciatis, iudices, de hoc | |
| ipso quaeri hodie, an amicus fuerit. Sine dubio, etiamsi certa utriusque | |
| nominis fides esset, neminem vestrum praeteriret quantum praeferri | |
| fratrem amico oporteret. Nam quae potest amicitia esse tam felix quae | 4.1 |
| imitetur fraternitatem? Certe quotiens blandiri volumus iis qui esse amici | |
| videntur, nulla adulatio procedere ultra hoc nomen potest, quam ut | |
| fratres vocemus: adeo inane etiam nomen <valet> et umbra quaedam | |
| naturae videtur simile amicitiae nomen imponere. Cum vero me fratrem | 5.1 |
| constet esse, <iste>, si venenum (ut probabo) dedit, amicus utique non | |
| fuerit, quae comparatio esse personarum potest? Ac si tantum de amore | |
| quaereretur, iudices, multum natura vinceret; nunc plus est aliquanto | |
| de quo apud vos agitur: quaeritur enim an ego fratrem potuerim occidere. | 5 |
| Ergo inter homicidium et parricidium cognoscitis. Nondum de persona | 6.1 |
| loquor utriusque, non de causa; interim quaero, iudices, utri parti | |
| faveatis, utrum verum esse pro civitate, pro temporibus velitis. Equidem, | |
| iudices, admirari me confiteor aut constitutas esse de tantis sceleribus | |
| leges aut ullos inveniri potuisse mortalium in quos caderet ista suspicio. | 5 |
| Fratrem suum potuit aliquis occidere? Non obstitit tacita natura, non | 7.1 |
| sanguinis vis? Non sceleribus manus suas obiecit quaecumque est illa, | |
| quae certe creditur esse, pietas? Fratrem occisuro non succurrit com- | |
| munis uterus, non eadem causa vitae, non una primordia, non illa [con- | |
| suetudo] quae alienos etiam ac nulla necessitudine inter se coniunctos | 5 |
| componere et adstringere adfectibus potest consuetudo actae pariter | |
| infantiae, pueritiae studia, lusus tristia ioci? Membra hercule inter se | 8.1 |
| citius pugnaverint et si qua in nobis natura geminavit diversos ceperint | |
| adfectus. Nam quid est aliud fraternitas quam divisus spiritus et quae ad | |
| tuendos nos natura concessa sunt multiplicata?—eo quidem felicius | |
| quod diversis etiam ac distantibus locis esse ibidem ac plura simul obire | 5 |
| possumus. Huic necessitudini qui dare venenum potest non oculos | 9.1 |
| effodiet suos, non manus in viscera sua armabit? Habet ergo hoc primum | |
| (ut parcissime dixerim) admirationem. Neque ego ignoro, iudices, | |
| quanto me onere premam: ipse confiteor nullis suppliciis, nullis poenis, | |
| nulla me omnium hominum ira posse pensare, si feci. | 5 |
| Vult detrahere fraternitati auctoritatem: 'discordes' inquit 'fuistis.' | 10.1 |
| Nondum rationem huius criminis reddo; illud interim testor, hunc | |
| bonum amicum utrique maledicere. Nunc mihi, frater, in quacumque | |
| parte naturae es, agenda causa et tua est. Aliquid ex summa fraternitatis | 11.1 |
| gratia defuisse visum est aliquando, dum forsitan uterque alterius | |
| animum magis exigit fiducia sui. Bene hercule Fortuna quod uterque | |
| tunc incolumis, quod penates sine lacrimis fuerunt: nulla parricidii | |
| suspicio tempore illo quo minus amabamus. Non tamen ista nostri animi | 12.1 |
| culpa fuit, nisi quia vitium est humanae mentis nimia cupiditas. Hi sunt | |
| qui coniunctos separant animos, qui summae concordiae virus suum | |
| interponunt, qui hereditates captant, qui se testamentis parant, qui ita | |
| demum spem aliquam in posterum vitae habent si eos quos amicos appel- | 5 |
| laverunt carissimis pignoribus abduxerint. Quis fecerit illud inter nos | 13.1 |
| sic quaerite: nullam iste spem hereditatis habuisset si numquam dis- | |
| sedissemus. Hoc igitur primum veluti mentium animique temptati | |
| veneno sumus. Sed dii melius: neque longum istud fuit neque quicquam | |
| ex eo secutum est quod emendari non posset: divisio sola, ut sciatis cui | 5 |
| heres sit, sed postea (quod satis est) gratia et rursus solida fraternitas, | |
| immo hercule maior artiorque coniunctio post paenitentiam. Nesciunt | 14.1 |
| homines quantum boni fraternitas habeat qui numquam dissederunt. Ut | |
| dulcius serenum post tempestates est, ita nostris animis laceratis et | |
| †domi† castigatis velut portus ille fraternitatis occurrit. Amabamus | |
| etiam in praeteritum, nec caritas fuit illa sed invicem satisfactio. | 5 |
| Utinamque hoc non palam, non manifeste fecissemus, ut videretur frater | |
| meus nullo modo mutaturus testamentum. | |
| Personae igitur nullo modo comparantur: alienus et frater. Supervacua | 15.1 |
| mentio discordiae, cum et illo tempore constiterit innocentia, et id | |
| tempus quod in culpam deducitur non solum sine discordia fuerit, | |
| verum etiam maior atque artior caritas post illam de qua locutus sum | |
| paenitentiam increverit. | 5 |
| Proximum est, ut opinor, excutere causas. Et quod ad me quidem | 16.1 |
| pertinet videor de his satis locutus. Nam si inimicitiae eo tempore non | |
| fuerunt quo frater meus accepit venenum, mihi certe hoc faciendi ratio | |
| non fuit: qui, si essem malus frater, uti tamen bonitatis simulatione | |
| debebam usque ad mutationem testamenti: nam quid obstabat quo | 5 |
| minus non ultionem tantum sed etiam lucrum consequerer? Si ego non | 17.1 |
| habui rationem dandi veneni fratri, videbo an hic habuerit. Heres est: | |
| hoc per se potens est. Omnia quaecumque toto orbe terrarum commit- | |
| tuntur scelera circumspicite, iudices: pleraque ex cupiditate nascuntur. | |
| Haec latrones facit, haec piratas, haec intra muros etiam atque intra | 18.1 |
| domos nostras et templa sicas percussorum acuit, inde nata sunt venena; | |
| ut mihi videatur rerum natura omnibus in hominem collatis bonis unum | |
| metum opposuisse. Tolle pecuniam: bella sustuleris, sustuleris seditiones. | |
| Hanc ergo causam habuisti. Et aliud est aliis pecunia. Si de cupiditate | 19.1 |
| sola loquendum mihi foret, dicerem: 'hereditatem concupisti, homo | |
| locuples.' Nunc hereditatem concupisti id solum habiturus quod scelere | |
| adquisisses. Quid enim? iam te metiri incipis et longam domus nostrae | |
| patientiam calcas? Ecquid scis quid paulo ante fueris? Nunc te circum- | 5 |
| fluens pecunia, nunc ista mancipia et quidquid quaesisti scelere ditabunt? | |
| Venenum dicor dedisse in cena mea. O di inmortales! Erat quidem | 20.1 |
| honestius illa defensione patrocinari causae meae. Venenum aliquis inter | |
| lares suos, inter sacra mensae, coronatis pariter quos colebamus dis | |
| inmortalibus, venenum aliquis hilaris hilari dedit? Non hoc ipsum | |
| obstitit conatibus meis, quod non credebatur? Venenum aliquis circum- | 21.1 |
| stante familia, praesentibus ministeriis daret, foedaturus continuo | |
| cadavere illud convivium suum? Ut severa nobis antiquitas tradidit, | |
| infestos animos placavere mensae, et homines qui inter se armis atque | |
| exercitibus conflixerant tuti tamen iacuere media cenae fide. Sic defendi | 22.1 |
| decebat innocentiam. Sed quatenus tamquam maligni loquimur, | |
| quatenus tamquam suspecti, in praesentia seponite mentem meam, | |
| seponite fraternitatem, seponite ante actam vitam. Tamquam de vene- | |
| ficio loquor. Quo minus loco, quo minus tempore dare fratri meo | 5 |
| debuerim venenum? Neque enim quisquam dubitat, iudices, quin | 23.1 |
| faciendi sceleris consilium non unam viam intueatur, ut ad summam | |
| cogitati inchoatique perveniat, sed illam alteram vel magis necessariam | |
| et quae penitus in cogitationibus sedeat, ut scelus quod commisit neget. | |
| Venenum do: et unde scio an exhausta potione statim concidat? Venit | 5 |
| ad mensam meam, inter convivas meos expirat frater meus: in quem | |
| scelus translaturus, quem deorum hominumque invocaturus? Non fuit | |
| ergo locus idoneus, non fuit tempus. Adice quod ego daturus venenum | 24.1 |
| potui timere ne deprehenderer, ne praesentiret, ne intellegeret, ne colore | |
| venenum deprehenderet, ne qua vis odoris se ostenderet. Nulli venenum | |
| facilius dari potest quam qui accipit utique tamquam medicamentum. | |
| Ergo nullum consilium sceleris mei est; at tui quanta occasio! Quam- | 25.1 |
| quam de hac postea loquar; paulum enim me interpellat ordo, ut illud | |
| defendendum existimem, quod fratrem meum ait suspicatum. Ante | 26.1 |
| omnia, iudices, quod sit illud suspicionis genus non intellego. Postquam | |
| biberat, fingamus cibos redundasse, fingamus aliquem sensum interi- | |
| orum fuisse: haec tamen omnia accidere etiam ex innocenti convivio | |
| possunt. Unde ergo suspicio est? Unde illae simultates, unde illa | 5 |
| discordia. Simul et illud vos, iudices, intueri oportet, epota huius | 27.1 |
| potione fratrem meum continuo perisse: non potest videri eo veneno | |
| perisse in quo ante momentum mortis suspicio fuit. Verum haec ex | |
| huiusmodi causis orta suspicio plenissimam †defendi† veneni oc- | |
| casionem dedit. Prima illa, quod habebas cui obiceres, altera illa, quod | 5 |
| qualemcumque potionem accepturus erat frater: etsi illam tristem visu, | |
| etsi illam gustu asperam, bibendum est tamen cum dicas remedium. | |
| Sed quid ego diutius? Si venenum a me accepisset, tu sanasses: nam et | 28.1 |
| pollicitus es, habebas medicamentum, et tale medicamentum dicebas | |
| quo propere reduceres spiritum, quo vita reponi posset, quo venena | |
| fugarentur, quo transmitterentur. Potionem dedisti aut remedii aut | |
| veneni. Si remedii dedisses, viveret. Non id apparet. Ergo venenum | 5 |
| dedisti. | |
| Multa sunt, iudices, quae minus clare verbis atque actione exprimi | 29.1 |
| possunt. Utinam quidem fortuna praestitisset ut frater meus viveret: | |
| ostendissem vobis medicum. Hoc enim ante omnia dico, iudices: | |
| medicum. Ostendissem potionem hanc non cotidianam et qua omnes | |
| utimur, sed medicamentis permixtam et oneratam. 〚Dat medicus me- | 30.1 |
| dicamentum. Qui acceptam bibit potionem, statim expirat.〛 Quid | |
| tandem hic argumentandum erat, quid tandem hic probandum? Non | |
| oculis iudicassetis, non continuo strictis faucibus rapiendus ad sup- | |
| plicium veneficus videretur, qui nunc etiam spolia occisi hominis tenet | 5 |
| et, subito locuples, ait se tantundem habere quantum me qui nuper | |
| divisi. | |
| Mihi quid relictum est praeter luctus et lacrimas? Ultimum ergo illud | 31.1 |
| nobis, frater miserrime, convivium erat? Sicine digressi sumus? In has | |
| spes discessimus? Habui occasionem †merendi†. Diu insidiatus essem. | |
| Potui tibi venenum dare de quo nihil suspicareris. |