| SERMO | |
| Quam potest maxima religione iudicum implendus animus est. | 323.1.1 |
| Nam et sacerdos reus est, et datur ei crimini quod dedicaverit templum | |
| et, quod utilissimum et causae etiam facile est, hoc tempore: nam et | |
| praesentia numinis eius de quo agitur adprobata est. | |
| DECLAMATIO | |
| Deos inmortales omnes quidem, praecipue tamen numen et mihi | 2.1 |
| maxime familiare et, sicut proxime experti sumus, praesentissimum, | |
| iudices, invoco: ante omnia ut, si respectu sacrorum, si pietate, si | |
| religione sola ductus feci quod obicitur mihi, velint inpunitum esse | |
| sacerdotis officium; tum (quod me aliquando sollicitum habet) ne | 5 |
| aspere, ne irate hanc iudicii faciem intueri velint, in qua capitis periculo | |
| luitur quod templum dedicatum est. Oro igitur atque obtestor, si fieri | 3.1 |
| potest, ne damnari me velint, si minus, ne vindicari, tueanturque | |
| civitatem in hac quam modo habere coepimus pace: immo vero hanc | |
| vestris animis voluntatem, hoc propositum mentis inspirent, ne eo | |
| tempore deos laedere velitis quo illis iam Alexander satisfecit. | 5 |
| Qui, etiamsi bellum contra nos traditum ac relictum a patre usque | 4.1 |
| suscepit, etiamsi non tam propria quam hereditaria nobiscum constitit | |
| contentione, omnia tamen alia inpune faciebat: dum res intra caedem | |
| hominum stetit, dum intra vastationes agrorum, quamquam totius sancti | |
| ac venerabilis soli, secunda res tamen, ac ne illa numina quidem quae | 5 |
| semper excubare videntur pro nostra civitate satis ad tuendam urbem | |
| profuerunt. Ut vero ignem sacris postibus, ut ferrum vetustissimae | 5.1 |
| religioni admovere ausus est, intellexit sibi non esse bellum nobiscum. | |
| Libenter audio quae ex diversa parte dicuntur: aegrum exercitum, | |
| praecipiti morte consumptas copias; quis enim non videt omnia ista facta | |
| esse ut rursus templum esset? Ita illius quoque concitati, ut auditis, ac | 6.1 |
| temerarii iuvenis motus est animus. Vidit non aliunde petendum esse | |
| quam a dis inmortalibus praesidium. Oraculum poposcit. Quae hic | |
| culpa nostra est? Accepit. Videlicet dii inmortales ut peccantibus graves, | |
| ita satisfacientibus faciles: si noluissent remedium illi pestilentiae con- | 5 |
| cedere, non indicare potuerunt. Restitui iussere templa. Gratias publice | 7.1 |
| privatimque agamus: dedicare ipsi non permiserunt. Divisum parti- | |
| tumque responso est quid Alexander facere deberet, quid nos. Ille quod | |
| debuit fecit: templum speciosius quam fuerat et cultius extruxit animo | |
| regis periclitantis; partes supererant meae. Excuso me vobis, dii inmor- | 8.1 |
| tales, quod non statim ad condicionem dedicationis accessi: hoc enim et | |
| responso et Alexandro satis erat, quod permittebant. Ego nihilominus | |
| magna mercede suscepi hoc officium: pacem poposci. Impetravi: veluti | |
| ore ipsius dei iussus promisit, praestitit. Haec est criminum meorum, | 5 |
| iudices, summa: et templum habemus et pacem. | |
| Hosti opem tulisse dicor. Nondum causas facti mei reddo, nondum | 9.1 |
| rationem legis ipsius excutio; interim, quid vos putatis opem ferre? | |
| Neque enim id solum quaeritur hac lege, an aliquis hosti profuerit. | |
| Multa enim quae utilia sunt hosti et inviti et inprudentes facimus. | |
| Ideoque hoc non complexa lex est, sed adversus eum se destrinxit qui | 5 |
| opem tulisset: illud, ut opinor, tale <est>, qui auxilio iuvisset, qui armis, | |
| qui commeatu. Non sine causa: haec ipsius verbi proprietas continet. | |
| Lex quaeri voluit an quis opem tulisset; quodammodo manum de- | |
| prehendit et ferentem coarguit. Causam autem huiusce iuris quis | 10.1 |
| ignoret? Animus, ut opinor, eius punitur qui hosti prodesse voluit. | |
| Adversus proditorem, adversus hostem rei publicae conscripta lex est. | |
| Quae si talia sunt, quid simile his commisi? Templum dedicavi. | |
| Viderimus an hoc hosti profuerit; ad causam meam pertinet sciri quid | 5 |
| ego fecerim, non quid ex eo factum sit. | |
| 'At enim hoc hosti profuit.' Si ideo feci ut hosti prodessem, sane | 11.1 |
| sim legi isti obligatus. Si cum aliquid facerem pro universa re publica | |
| utile etiam hosti fuit, non, ut opinor, damnis contendendum fuit. | |
| Videamus ergo an hoc pro re publica fuerit. Nondum dico quae secutura | |
| fuerint si non dedicassem; interim cum pietate vestra, Athenienses, | 5 |
| loquor. 〚Templum non illud vetus, non illud praesentissimae religionis, | 12.1 |
| non illud sit a quo totius civitatis nostrae petitur auctoritas, sed novum | |
| aliquod et adhuc inexpertum; video in finibus nostris: est dedicandum. | |
| Haec enim, priusquam dedicationis accipiant summam religionem, | |
| opera sunt tantum: dedicatio est illa quae deum inducit, quae sede | 5 |
| destinata locat. Hoc ideo facere non cuicumque permittitur, nisi castae | |
| manus, nisi familiaris sacris animus accesserit. Dedicatio solis, ut nunc | |
| comperimus, concessa Atheniensibus.〛 〚Hoc ergo fieri reor, iudices, | 13.1 |
| quod, cum ceterarum civitatium templa, in ipsis posita urbibus, fre- | |
| quenter cum totis ruere atque incendi moenibus viderimus, nulla | |
| vindicta, nulla religio, nulla eos qui fecerant supplicia consecuta sunt, | |
| hic sacrilegium pestilentia vindicatum.〛 Dedicationem destinabat: neque | 14.1 |
| enim aliter saltem templum esse existimaverat nisi dedicaretur. De | |
| quocumque templo loquor: hoc templum non dedicabo? Quam multa | |
| adhuc remitto! Taceo quid dii voluerint, taceo quid responsa praece- | |
| perint; humanis consiliis locum relinquo: non dedicabo? Procedere ultra | 5 |
| volo: si Alexander ab obsidione tantum Athenarum recessisset, nonne | |
| aedificassemus, nonne restituissemus? 〚Equidem ego omnibus nostris | 15.1 |
| sacris crediderim inesse numen.〛 Debetur hoc Atheniensium civitati, | |
| debetur vetustissimo generi, debetur solo de quo contendisse quondam | |
| deos inmortales non sine causa creditum est. Cetera tamen opinione | |
| credimus et coniectura colligimus: in hoc numine sensimus momenta | 5 |
| bellorum, hoc pars utraque cognovit, hoc numen scit esse Alexander. | |
| Adice quod <dii> dedicari voluerunt. Si a quocumque voluissent, oc- | |
| cupandum fuit mihi, cum Atheniensis sim; totum enim ego hunc | |
| populum, iudices, puto sacerdotem. 'At enim sic effectum est ut | 16.1 |
| laborare pestilentia exercitus Alexandri desineret.' Non dico desiturum | |
| alioqui fuisse; periturus sit Alexander, perituri sint milites omnes: vultis | |
| uti hoc sacrilegii publici beneficio? Si quis vobis hanc poneret condi- | |
| cionem, Athenienses, ut omnium potiremur gentium eversis exustisque | 5 |
| templis, non profecto acciperemus. Pluris nobis pietas, pluris nobis | |
| opinio, pluris disciplina civitatis fuisset. Moritur miles Alexandri: sed | 17.1 |
| templum sine numine, sine religione, sed templum adhuc est inter | |
| praesidia hostium, sed non adire mihi, non colere, non agnoscere, non | |
| agere gratias licet. Vos porro cur perire exercitum Alexandri, cur | 18.1 |
| perseverare istam pestilentiam vultis? Nempe ne bellum haberetis. | |
| Habetis pacem. Beneficium dedistis; ex illo quem gravissimum hostem | |
| timebamus habemus potentissimum amicum. Sint sane pertinacia odia, | 19.1 |
| Alexander responso satisfecerat: quod ad ipsum pertinuit, templum | |
| restituerat, quod ad secundam quoque partem responsi pertinebat, | |
| fecerat potestatem dedicandi. Mercedem quanta maxime dari poterat rei | |
| publicae dedit. Tam iniustos vos creditis deos inmortales ut non fuerint | 5 |
| cogitaturi cuius culpa templum vacaret? Nam, ut dixi, si pestilentiam | |
| finiri dii inmortales noluissent, aut nullum responsum aut aliud certe | |
| dedissent. Demonstrata satisfactio et in hoc valet, ut accipienda sit. | |
| Vereor, iudices, ne quid fingere ex necessitate periculi videar, verum- | 20.1 |
| tamen me religionis meae dissimulare quae acciderunt non sinit ratio. | |
| Alexandrum apud me valuisse solum putatis, aut ullam mercedem? Ego | |
| illum recessurum putabam, etiamsi non pacisceretur. Deus, deus ille | |
| (testor ipsum et praesentissimi conscientiam numinis), ille adegit, ille | 5 |
| iussit, ille in has preces misit: secundum hoc quodammodo fuit respon- | |
| sum. |