| SERMO | |
| Pleraeque controversiae sub hac lege positae duas quaestiones habent, | 252.1.1 |
| ex ipsis earum verbis tractas: an inscriptum sit quod obicitur et an male- | |
| ficium sit: <sed>, quod frequenter dixi, non semper utramque: quoniam | |
| fere ubi de inscripto constat quaeri solet de maleficio; si de maleficio | |
| convenit, in controversiam venit an inscriptum sit. In hac controversia | 2.1 |
| tertia quoque adiciatur quaestio necesse est [quae generalibus constat | |
| duabus]: an huius maleficium sit. Sed pro hac media eximitur. Non | |
| enim quaeri potest an sit maleficium: neque enim in rerum naturam | |
| cadit ut quisquam mortalium id maleficium neget cuius poenam solutam | 5 |
| esse contendat. Quaeremus ergo an inscriptum sit et an huius maleficium | |
| sit. | |
| DECLAMATIO | |
| Inscripti maleficii agitur. | 3.1 |
| Cum maximam partem defensionis adversarius in hoc ducat, ut in- | |
| scriptum esse maleficium neget, poterat brevi condicione decidi, ut | |
| diceret qua alia lege cum illo consistere potuerim. Nunc callido et vetere | |
| ac diu iam excogitato consilio legem non ad reum refert sed ad crimen; | 5 |
| et, tamquam ego nihil aliud quam de amissa virginitate filiae querar, | |
| recitat legem quae contra raptores scripta est. Ego autem, etiamsi cum | 4.1 |
| ipso agerem qui rapuerat, poteram tamen, non contentus decem milibus | |
| quae accepi, in argumentum inscripti maleficii lege agere etiam cum | |
| parasito. Lex enim quae decem milia solvere raptorem pro ablata vir- | |
| ginitate voluit contra eos scripta est qui nihil aliud egerunt. Differunt | 5.1 |
| autem haec et personis et temporibus et locis. Nam ut pulsatus civis | |
| iniuriarum aget, si magistratus erit maiestatis crimen obligabitur, si | |
| legatus erit bello vindicabitur et iure gentium, et eadem pecunia sublata | |
| ex privato furtum erit, ex sacrario temploque sacrilegium, sic raptor | 5 |
| eius quae nihil aliud quam virginitatem ultum ibit decem milia solvet, | |
| alia erit condicio eius qui rapuerit in comitiis, qui rapuerit eam quae | |
| sacerdotium petebat, immo, ne ingratus sim adversus beneficia populi, | |
| iam, quantum in illo erat, acceperat. Longa ratio est, quoniam in argu- | 6.1 |
| mentum tantummodo causae huius de iniuria parasiti loquor. Tu autem | |
| mihi non debes recitare legem quae contra parasitum scripta est, cum | |
| quo non ago, sed contra te, qui inscripti maleficii reus es lege. Neque | |
| enim hoc quod dicitur raptorem [decem milia] e lege solvere oportere | 5 |
| ei solves qui dicat 'rapuisti' * * * qui dicat 'raptorem summisisti', sed ei | |
| qui dicat 'comitia turbasti', sed ei qui dicat 'sacerdotium abstulisti'. | |
| Haec crimina si quam aliam legem habent, transfer sane actionem meam; | 7.1 |
| si nullam aliam habent, cur praescribis adversus maiorum diligentiam | |
| et exquisita ingenia quae <ius> scripserunt? Est igitur inscriptum. | |
| An maleficium sit, si modo ista quae obieci vera sunt, neminem dubi- | 8.1 |
| taturum arbitror. | |
| Illud tamen et iudicio non alienum et adfectibus meis necessarium | |
| est, dicere quantum maleficium sit. Diligentissime maiores hanc videntur | |
| excogitasse legem, quod, cum scirent nullam tantam esse prudentiam, | 5 |
| nullam immo tam certam divinationem ut omnia quaecumque ingeniis | |
| malorum excogitari umquam potuissent providentia caventium videret, | |
| hac lege omnem malitiam veluti quadam indagine cinxerunt, ut quid- | |
| quid aliarum legum effugisset auxilium quasi extrinsecus circumdaretur. | |
| Ego autem, iudices, non de his qui hanc legem conscripserunt sed de | 9.1 |
| ipsa rerum natura queror, in ipsis inscripti maleficii reis nullum dis- | |
| crimen esse servatum. Summisit aliquis raptorem: inscriptum maleficium | |
| est. Quid poenae adicitur quod adversus petitricem, quod adversus eam | |
| quae sacerdotium, ut dixi, iam prope acceperat? Tantum etiam in ipsis | 5 |
| suppliciis habiturus lucri, in compendio numeret quod plus malefecit. | |
| Reliqua igitur una quaestio est, an hoc quod filiam meam rapuit, | 10.1 |
| quod illo tempore, quod post illud populi iudicium, credatis non a divite | |
| effectum. Nihil argumenti ex moribus istius ducam, etiamsi qualis sit, | |
| quam dissolutus, quam luxuriosus ac perditus, satis vel uno argumento | |
| probari potuit: parasitum habuit. Inter haec, ut opinor, posita est | 11.1 |
| religionis vestrae cunctatio, iudices, ut dispiciatis utrum parasitus sua | |
| voluntate an quoniam id diviti praestabat rapuerit. 'Parasitus rapuit.' | |
| Quid ais? Tantum illi vacuit? Adeone saturitate apud te exundavit ut | |
| vilia scorta non quaereret qui omnibus contentus est? An solus oculos | 5 |
| ad ingenuas et ad virgines et aliquem etiam petentes honorem attolleret? | |
| Numquam hercule tam felicem istam servitutem esse crediderim ut | 12.1 |
| impetus ad inlicitas libidines haberet. Hoc dico: hanc tantum vult rapere | |
| parasitus. Age nunc, vultis adiciam illud: unde manus illa qua expugnati | |
| sumus, unde tantus ac tam profusus domus tuae tumultus, unde denique | |
| solvit quod lege debetur? †Si credibile est quod opponitur, iam certe | 13.1 |
| relictum est ut ea parte fecerit. Et hanc tamen† partem excutiamus. | |
| Summisit raptorem. Habuit enim causam: eundem honorem virgines | |
| competebant, nostra filia summoveri aliter non poterat. Si incerta populi | 14.1 |
| iudicia, non professae palam sententiae essent, dicerem tanti tibi fuisse | |
| vel securitatem vel indignationem. Nemo est tam adrogans sui aesti- | |
| mator ut accessurus ad comitia et periculum sortiturus humanitatis non | |
| malit sine adversario esse. Haec de incertis iudiciis dicerem; quid si [ad | 15.1 |
| securitates et indignationes] accedit metus? Manifestum erat non futu- | |
| ram sacerdotem filiam tuam. Forte argumentis hoc colligo, longa diffi- | |
| cilique coniectura probandum puto? Locutus est populus. Si alia quae- | 16.1 |
| cumque mihi fama defendenda foret, dicerem tamen, iudices, rem esse | |
| miraculo similem quod, cum pauci ad vos testes producuntur, fidei | |
| vestrae iurisque iurandi satis idonei auctores habentur, quotiens vero | |
| civitatis universae consensus et omnes qui intra hanc sedem sunt unum | 5 |
| aliquid certumque dixerint, rumor vocatur. In aliis fortasse falli ista | 17.1 |
| possunt: utique verum dicit fama quae de se loquitur. Quis enim loque- | |
| batur? Populus. De qua re? Quam facturus erat populus. Cum de | |
| comitiis consentiunt rumores, de se quisque dicit 'haec fiet', hoc est | |
| dicere 'hanc faciam'. Non est ista fama: comitia sunt. Neque est quod | 18.1 |
| mirari, dives, aut indignari velis in comitiis plus saepe pauperes posse; | |
| non omnia possunt opes vestrae, neque in cunctis quae humanam con- | |
| tinent vitam domina pecunia est. Latius possidebitis et numerosiores | |
| familias vestras ignorabitis, magnam partem civitatis occupabunt domus | 5 |
| vestrae, ingens pondus argenti praestringet oculos. Sed haec intra pri- | |
| vatum valent: cum in publicum veneritis et in campum, spectabitur | |
| innocentia, fides. Forsitan gratiae quoque non parum nobis adfert ipsa | 19.1 |
| tenuitas ubi tabellam pauperes ferunt; tum subit tacita quemque cogi- | |
| tatio superbiae vestrae, tum omnium quas singulis facitis iniuriarum. | |
| Attamen in ceteris, petentes magistratus dico atque provincias, possitis | |
| tribus emere, dispersa pecunia parare gratiam; ubi vero de sacerdotio | 5 |
| quaeritur et iudicium religio agit, illam populus spectat, illam intuetur | |
| quae semper futura sit virgo, quae a cultu templorum, a sacris non | |
| recessura. Non vereor ne ista videar praesentis gratia iudicii dicere: | |
| sacerdotium filiae meae ante rumorem speravi. Sed cur ego diutius circa | 20.1 |
| causas maleficii istius †et morbi†? Confessus est. An diutius quaeri | |
| potest an maleficium sit eius <qui> poenam solvat, praemium operae | |
| non clam neque secreto (quamquam ista quoque profecto facta sunt) | |
| sed palam apud magistratus in medio foro numeret? Vidimus decem | 21.1 |
| milia quae parasito donasti. Interrogo quare; non est istud propter | |
| longae servitutis officia, non illarum quibus gratiam meruit contume- | |
| liarum: decem <milia> dedisti quod rapuisset. Nisi deberes, summa | |
| indignatione etiam vindicare volueras; nam qui candidatam sacerdotii | 5 |
| rapuit, nocuerat exemplo et tibi. | |
| (Igitur et inscriptum maleficium est adversus eum <qui agit et eius> | 22.1 |
| cum quo agitur, et maleficium non solum confessum sed etiam grave. | |
| Ex his apparet: et ex persona parasiti, qui numquam ad tantam peccandi | |
| audaciam processisset sua sponte, et ex persona divitis et ex causis et | |
| ex numeratione pecuniae, ex eventu denique:) | 5 |
| Quis impulerit, quis coegerit * * *; superest ut ostendam non quid para- | |
| situs acceperit sed quid dives ipse. Quaeritis quid iste decem milibus | |
| emerit? Videte filiam contra sacerdotem, videte vittas, videte honores. | |
| Fortasse ego superbe faciam atque adroganter qui tamquam privatam | 23.1 |
| iniuriam, tamquam maleficium adversus me commissum persequar. | |
| Quota enim ego sum portio istius indignationis? Perdidi sine dubio | |
| honorem, pretiosissimum pauperum censum; perdidi virginitatem filiae | |
| meae, et cui modo sacerdotium sperabam difficile inventurus sum etiam | 5 |
| maritum: sed populus perdidit arbitrium dandi honoris, sed paulo ante | |
| sacerdotem creavit quam noluit. Ite nunc et excludite campo divites et | 24.1 |
| corrumpi sacra vetate, de ambitu leges conscribite. Comitia nostra | |
| decem milibus rapta sunt atque translata. Quam sanctum istud sacer- | |
| dotium fore putatis quod stupro debetur? |