| SERMO | |
| Similes quaestiones sunt priori divisioni, eadem finitio. Dicit enim is | 342.1.1 |
| qui petit in servitutem eum esse in libertate domini voluntate quem | |
| liberum esse dominus voluerit. Nostra pars dicit in libertate esse domini | |
| voluntate eos qui aliquid pro liberis ex voluntate domini fecerunt. | |
| Refellenda est nobis finitio partis adversae, deinde nostra confirmanda. | 5 |
| Finis partis adversae sic refelletur. | |
| DECLAMATIO | |
| 'Qui voluntate domini in libertate fuerit, liber sit.' Si de iis loqueretur | 2.1 |
| lex quos dominus manumisisset et liberos esse voluisset, supervacuum | |
| erat. Nam etiam hac lege sublata non dubitabatur quin manumissi liberi | |
| essent. Praeterea aliud esse in libertate esse, aliud liberum esse, etiam ex | |
| eo manifestum est quod eos qui in libertate fuerint liberos esse lex iubet. | 5 |
| Ad quos ergo lex pertinet? Ut ad nostram finitionem redeamus: qui | 3.1 |
| volentibus dominis fecerint aliqua tamquam liberi. Ut puta, signavit | |
| aliquid volente domino servus: liberum esse vult. Inicum enim erit | |
| tabulas auferri, et circumscriptum esse nescio quem cui signatae sunt | |
| tabulae. Iudex inter duos convenerit et sententiam tulerit volente | 5 |
| domino: liberum esse hunc voluit, ut ea res quae iudicata erat haberet | |
| suum finem. Denique neminem qui in aliqua forma libertatis fuisset, nisi | 4.1 |
| fraude et culpa sua, redire in servitutem voluit. In libertate autem putavit | |
| esse legum lator etiam eos qui non voluntate domini in libertate essent, | |
| sicut eos qui absentibus dominis aliqua pro liberis egissent, et ideo | |
| adiectum est in lege: 'qui voluntate domini in libertate fuerit.' Ergo etiam | 5 |
| invito domino potest aliquis esse in libertate, invito autem non potest | |
| esse liber. Aliud est in libertate esse, aliud liberum esse. | |
| Hanc igitur de qua quaeritur dico voluntate tua fuisse in libertate. Hoc | 5.1 |
| quo modo probo? Quo uno probari potest: fecit aliquid tamquam libera. | |
| Nondum dico 'ad piratas pervenit', dissimulo et illud, qua causa volueris | |
| eam in libertate esse; interim et volente te et spectante habitu matronae | |
| fuit. Hoc satis erat, etiamsi postea nulla essent consecuta. An vero maius | 6.1 |
| in hoc putamus esse momentum, ut circumverteres mancipium, aut si | |
| una voce liberum esse iusseris quam si habitum dederis, stolam | |
| dederis?—quod ne manumissis quidem omnibus contigit. | |
| (Hoc loco poni solet illud.) | 7.1 |
| 'Num igitur, si in scaenam misero et mimi partibus tamquam matrona | |
| processerit, poterit videri mea voluntate in libertate esse?' Non est hoc | |
| porro simile; nam ipsa statim scaena rem fictam esse testatur. Stola illa | |
| mimi erit, non hominis. At eadem si hoc habitu extra scaenam fuerit et | 5 |
| in civitate processerit, eadem illa quae solet mima esse nihilominus erit in | |
| iure libertatis. Ergo habitu satis testata est libertatem. Quid si fecit aliqua | 8.1 |
| tamquam libera? Profecta est, parum est dicere quasi ingenua: quasi | |
| honesta, quasi filia tua. | |
| 'Sed haec omnia' inquit 'feci non ideo quoniam eam in libertate esse | 9.1 |
| volebam.' Lex non ad causam nos voluntatis tuae mittit sed ad ipsam. In | |
| libertate esse voluisti; quare volueris nihil ad iudicem, nihil ad voluntatem | |
| pertinet. Tu tamen illam in libertate esse noluisti? Ut parcissime dicam, | |
| maligne. Quid si credibile est hanc etiam voluntatem tuam fuisse, ut illa | 10.1 |
| in libertate esset? Quid enim esse illam voluisti? Ancillam? Cuius? Num | |
| dubium est quin hoc votum tuum fuerit, ut matronam adprobaret, ut | |
| filiam tuam adprobaret? Noluisti eam in libertate esse de qua nihil magis | |
| timebas quam ne illa tibi tamquam ancilla remitteretur? Quamquam | 5 |
| etiamsi remissa esset, iam tamen tua voluntate in libertate fuisset. | |
| Sed processit ultra. Dicebam: 'habitum matronae te volente sumpsit, | 11.1 |
| iter tamquam matrona ingressa est.' Te volente ad piratas tamquam filia | |
| venit tua, te volente adprobavit se liberam et ingenuam, te etiam volente | |
| in matrimonio fuit tamquam libera, heres relicta est tamquam libera. | |
| Horum omnium ius a tua voluntate profectum sit necesse est, qui | 5 |
| voluisti dimittere, qui voluisti tamquam liberam dimittere. Haec dicerem | 12.1 |
| etiamsi piratae tantum vicariam petissent; nunc vero, cum adiecerint ut | |
| eam vicariam mitteres quae in matrimonio archipiratae esset, dubitari | |
| non potest quin tu eam miseris tamquam liberam futuram. | |
| Haec quod ad ius, illa quod ad merita. Digna est quae sit libera: filium | 13.1 |
| tibi restituit. Si tantum filii tui pretium fuisset, videretur tamen bene | |
| meruisse; nunc quam multa addidit ad fidem! Poterat et remanere apud | |
| piratas et obligare illos hoc indicii sui beneficio. Sed non confessione | |
| tantum effectum est ut filia tua videretur: quemadmodum complexa est | 5 |
| illa catenatum, quotiens fratrem vocavit, quam veras lacrimas profudit! | |
| Optime meruerat de te et hoc ipso, quod reversa est. |