| Avia testis | |
| Qui habebat matrem duxit uxorem, ex qua natum filium aviae nu- | 388.pr.1 |
| triendum dedit. Moriens heredem filium fecit, substituit uxorem; | |
| dispensatorem suum manumitti iussit. Puer reductus ad matrem et ab ea | |
| in fundo maritimo, visis piratis, relictus non comparuit. Post paucos dies | |
| cadaver confusis lineamentis, quod filii putaretur, in idem litus eiectum | 5 |
| mater ductis sepelivit exequiis. Dispensator manumissus ab ea, post | |
| aliquot annos negotiatum profectus, adulescentem, quem dominum | |
| diceret, apud venaliciarium repertum iudicio adserens evicit. Cum eo | |
| revertit in patriam. Puerum agnoscit avia, negat suum mater. | |
| DECLAMATIO | |
| Causam, iudices, probatam peregre, probatam domi, propinquis, | 1.1 |
| domesticis, libertis, aviae—facinus indignum! matri tantum probare | |
| non possumus: usque eo se libenter credit orbatam ut suos non nisi | |
| mortuos agnoscat. Quod si antea ignotum fuit quantum pecuniae | 2.1 |
| cupiditas possit, victrix etiam de natura triumphat: mulier, modo | |
| cadaver tamquam filium complexa, nunc filium tamquam cadaver fugit. | |
| Quae funus suum tantum sibi credidit, gratulationem nemini credit! | |
| Infelicem puerum sola non agnoscit ex propinquis. Causam quaeritis? | 5 |
| Quia vivit. | |
| Narratio | 3.1 |
| Habuimus adulescentem optimum propinquum, mitissimum patro- | |
| num, fidelissimum amicum, maritum vero nimium quoque uxorium: | |
| quod ignovimus—filium sustulerat. Puer continuo ad aviam translatus | |
| est: scilicet ab illa matris indulgentia occupata est et haec ablatum non | 5 |
| indignata est. Toto illi corpore innotuit; non tamen ulteriorem aviae | |
| notitiam profiteor: nepotem suum optime facie novit. Moriens igitur | 4.1 |
| propinquus noster testamentum scripsit breve et simplex: nam neque diu | |
| de primo herede cogitandum fuit habenti filium, neque de secundo | |
| habenti priorem. Nec sane invidimus isti honorata viri iudicia, quibus | |
| utinam gratiam referret. Neque avia captare testamentum eius fas putavit | 5 |
| cui destinaverat suum. Haec est nostra narratio: ista narret suos piratas. | 5.1 |
| Non insequar eam malignis suspicionibus, nisi quod suos libentius | |
| mortuos agnoscit. Habetis narrationem pueri, habetis et matris: audite | |
| liberti. Interposito tempore libertus notae probitatis, deorum credo | 6.1 |
| numine, quod rebus humanis etiam qua non apparet intervenit, peregre | |
| negotiandi causa profectus est. Cum forte videt puerum venalibus inter- | |
| positum, simul et agnovit et agnitus est. 'Quis' inquit 'vobis narravit in | |
| quas terras delatus essem? Num avia vivit?' Itaque habuit puer ad- | 7.1 |
| sertorem, adsertor sponsorem, peregrinus advocatos, cum ipse vultus | |
| causam ingenuitatis suae ageret. Filium istius quid aliud dicam quam | |
| agnoverunt? Nec mirum: nihil erat confusum. Fateor multum absentium | |
| quoque profuisse nomina, cum diceremus: 'habet matrem, habet aviam.' | 5 |
| In una re, iudices, mentiti sumus: adfirmavimus enim futurum ut hunc | |
| mater agnosceret. | |
| Bona paterna filio peto. 'Sed ego' inquit 'heres sum.' Sed hic prior | 8.1 |
| heres. 'Periit' inquit. Quando? Apud aviam valuerat: ad mortem arces- | |
| situs est? Diutius captivi apud piratas vivunt. 'Visis' inquit 'piratis | 9.1 |
| relictus fluctibus obrutus est.' Quid ais? Relictus? Ulli metus filii | |
| memoriam tibi excutiunt? Matrem non agnosco. Quaedam animalia ipso | |
| ore in periculis catulos suos transferunt, novasque illis indulgentia | |
| manus commenta est: noxios alioqui morsus huic uni officio mitigant. | 5 |
| Nidulorum, si infestantur, crebra mutatio est: nec quicquam usque eo | |
| ferum est ut non cum progenie sua migret, adeo illis quibus omnium | |
| rerum intellectus negatus est hic tamen adfectus relinquitur. Romani | 10.1 |
| generis auctor, divisis inter patrem et filium pietatis officiis, cum | |
| utrumque ad fugiendum anni deficerent, alterum tulit, alterum traxit. | |
| Mater, disce fugere. Puto, non miramini cur mater non recipiat quem | |
| tam vilem habet ut tamquam cadaver relinquat. | 5 |
| 'Primus' inquit 'heres periit.' Nisi fallor, iudices, in hoc controversia | 11.1 |
| est, utrum fluctibus submersus sit puer an a piratis raptus sit. Si doceo | |
| non perisse, nimirum raptus est; si raptum ostendo, doceo etiam vivere. | |
| Si vivit, nimirum hic est, quem invenit libertus, evicit adsertor, iudex | |
| remisit, avia recepit. | 5 |
| Verum, ut propositum ordinem sequar, nego in mari perisse. Litus, | 12.1 |
| amoenitate notum, numquam elato adluitur mari, sed molliter devexum | |
| aequali planitie, paulatim superveniente pelago, subsidit. Longo spatio | |
| ingredientem fatigat antequam destituat. Porro tu tranquillo mari an | 13.1 |
| aestuante progressa es? Credibilius scilicet ad haec oblectamenta laetiores | |
| eligimus dies; horridus vero decidentium undarum fragor et exaestuantis | |
| fluctus minax facies. Et tibi, oportune secundum ipsa habitanti litora, | |
| non rapienda sed expectanda occasio est: ita habitas ut tibi etiam | 5 |
| tranquillitatis eligere fastidiose liceat. Sane tamen adversis temptestatibus | 14.1 |
| et saevientibus se undis offerre libuerit, ne hoc quidem periculosum: | |
| venientis enim fluctus et consurgentis [antequam] freti facies ante terret | |
| quam decipit. Utinam quidem eiusmodi tempestatibus productus esses, | |
| puer! Tu potius matrem reliquisses. Denique quo tempore submersus? | 15.1 |
| Dum adplicant piratae an ante? Necdum scis? Tam secura es? Hoc matri | |
| non credo. * * * Cur enim nemo ex paedagogis vidit? Si vidit, cur laboranti | |
| auxilium non tulit? [dum adplicant] Necesse est utique tunc fluctus | |
| vitaverit et ipse quoque piratas fugerit. An vero eodem tempore et pirata | 5 |
| adplicat et fluctus praedatur? Rogo vos: qui ante adventum tutus fuit, | |
| adventu piratae perît? 'Cur ergo' inquit 'nemo clamantem audît?' | 16.1 |
| Primum vicinus undarum saevientium fragor audientium auribus mino- | |
| rem excludebat sonum; deinde in tanto tumultu fugientium praeterisse | |
| vocem non mirum est. 'Quid ita non auditus est?' Ne, quaeso, infelici | |
| puero vilitatem sui inputaveris, quod relictus, quod desertus est. Cur | 5 |
| non audisti? Longius fugeras. 'Sed post paucos dies corpus expulsum | 17.1 |
| est.' Quid mirum, ubi piratae vagantur? Quid, tu porro inpune semper | |
| maria traici putas? Non minus possum dicere alienum fuisse quam tuum | |
| filium: signa confusa sunt. Immo credibilius est naufragi fuisse (litus | |
| enim amoenum, non infestos scopulos habet), utique post paucos dies | 5 |
| cum dicas expulsum: illud vero longo tempore non expulsum sed | |
| advolutum. Quomodo autem potuit confusa facie agnosci? 'Aetas' inquit | 18.1 |
| 'conveniebat.' Hoc inter argumenta mea minimum est. 'Statura.' Hoc | |
| †in actione loci†. 'Quare ergo mater sepelivit?' Nescio. Hoc unum dico, | |
| non poterat agnosci: festinavit in bona. |