| SERMO | |
| In omnibus quidem abdicationis controversiis, quatenus pro liberis | 259.1.1 |
| dicimus, summissa debebit esse actio et satisfactioni similis. In hac tamen | |
| controversia istud aliquanto magis servandum est. Nam et filia est quae | |
| abdicatur, et hic pater aliquid etiam boni et clementis viri fecit et nobis | |
| tutissimum uti hac etiam bonitate. | 5 |
| DECLAMATIO | |
| Non ignoro, iudices, quantum causae nostrae oneris accedat ex per- | 2.1 |
| sona abdicantis, non propter illud commune, quod pater est, sed quod | |
| pater indulgentissimus, amicus optimus, etiam quando iniuriam ac- | |
| cepisse videtur mitissimus. Itaque priusquam defensionem adgredimur, | |
| in hoc satisfaciemus animo nostro, ut gratias agamus ante omnia filiae | 5 |
| nomine: quam sic amavit ut eam diduci a se ne navigaturus quidem | |
| voluerit, cui ad magistratus eductae praestandum putavit ne qua occisi | |
| hominis infamia inquinaretur, quam tradidit amico suo, (quod iam dici | |
| potest) optimo marito. Proximum est ab hoc ut amici quoque et, si | 3.1 |
| permittit, generi mandata perferamus. Sunt autem similia; nam et | |
| plurimum cum eo vixit et nulla causa, nullo diductus est loco, et usque in | |
| hoc tempus in ea fuit opinione ut se crederet vivere beneficio istius. Erat | 4.1 |
| profecto felix domus si in illa prima simulatione hi manere voluissent; | |
| sed, dum hanc quoque beneficiis optimi senis referre gratiam volunt et | |
| simpliciter fatentur omnia, inciderunt ambo in hanc dicendae causae | |
| necessitatem, dum scilicet ambitiosus gener vult videri socero suo in- | 5 |
| nocentior quam videbatur. Equidem peractis gratiarum agendarum | 5.1 |
| mandatis hoc primum puto, ut isti, si permittit, gratuler. Filia eius, | |
| probissima puella ac verecundissima, nullam accepit iniuriam; amicus et | |
| gener nullum scelus fecit: nam si quid tale cogitare et in animum | |
| inducere potuisset, illo tempore vitiandi habuit occasionem quo nau- | 5 |
| fragam in litus evexerat. | |
| Reliqua pars actionis meae non tam ad defensionem, iudices, spectat | 6.1 |
| quam ad deprecationem. Nam nulla profecto certior ratio est quam ut | |
| istum priorum temporum admoneam. | |
| Hic enim, iudices, adulescens, (quod in hoc demum iudicio audîmus | 7.1 |
| a divite dici) pauper, unam sibi domum quam coleret elegit, unum hunc | |
| cui fidem suam inpenderet. Ac brevi moribus, sanctitate, innocentia | |
| fecit ut inter omnes etiam superioris fortunae carissimus videretur. | |
| Itaque hercule, cum peregre proficisci destinasset, quamquam navi- | 5 |
| gationum pericula non ignoraret adulescens, tamen secutus per maria, | |
| per tempestates. Non nimium de fortuna querimur: etiamsi naufragium | 8.1 |
| illud multos metus, longam vexationem, aliquod attulit detrimentum, | |
| tamen rem difficillimam expressit, fidei experimentum. In illa omnium | |
| trepidatione, in qua pro sua quisque salute sollicitus nihil de proximo | |
| cogitabat, cum inter fluctus et turbati maris minas vix evadere ac suae | 5 |
| quisque consulere saluti videretur, non mehercule miror quod quamvis | |
| optimus pater filiam tamen respicere non potuit. Quis enim hoc crederet | 9.1 |
| posse fieri, ut non modo saluti suae consuleret verum etiam suscepto | |
| onere infirmitatis alienae evadere in terram et vincere imminentis | |
| fortunae metus posset? Itaque non servus ullus tam fidelis, non libertus | |
| tam beneficio obligatus manumittentis fuit ut hoc subire periculum | 5 |
| posset: unus amicus (nondum enim illud faciebat tamquam gener), ac- | |
| cepta umeris suis puella, per tot difficultates, per tot pericula nihil pro | |
| se ipso sollicitus tulit. Quam istud non humani tantum operis sed divini | 10.1 |
| cuiusdam beneficii arbitrandum est! Tu hos coniunxisti copulastique, | |
| Fortuna! | |
| Nihil necesse habeo diutius hoc inputare tamquam non intellectum. | |
| Non perdidit beneficium: et puella se nihil non huic debere credidit et | 5 |
| pater ita interpretatus est munus istud ut existimaret amico in se ac suos | |
| omnia licere. Rumor itaque in civitate non quibus alias solet causis | 11.1 |
| exortus est, sed homines, dum indignantur nescio cui iuveni optimo et | |
| nobili dari puellam, convicium moribus huius tamquam ingrati fecerunt. | |
| Intellego, iudices, quam difficili ac velut scopuloso loco versetur oratio | 12.1 |
| mea. Quomodo narrem istud quod confessi sumus? Illud puto tutissi- | |
| mum est: rapere voluit (huic enim certe crimini ignoscis); inde tumultus, | |
| inde voces repugnantis, inde fortasse etiam nimia puellae querela, quod | |
| audaciam pro iniuria tulit, quod se raptam quoniam ille rapere voluisset | 5 |
| proclamavit. Nec is sane negandum existimavit et, quamquam nihil | 13.1 |
| acciderat tale, amico suo confessus est. Illud certe manifestum est: pater | |
| filiam putavit irasci. Itaque sollicite quoque nec pro imperio tantum | |
| patris sed etiam pro auctoritate, pro sententia deprecatus est. Tum | |
| admonuit illam: 'memento hunc esse cui vitam debeas, hunc esse qui te | 5 |
| ex periculis servaverit maris.' Quanta illa gratulatio! Quanta patris laus | 14.1 |
| fuit! Quam felix domus! Nihil deerat gratulationi nostrae si raptor | |
| fuisset. His moribus suis, hac tanta bonitate meruisse visus est pater qui | |
| non falleretur: indicaverunt integritatem. Quo speraverant futurum ut | 15.1 |
| magis amarentur, incidunt in offensam: nisi forte invicem ludimur, et | |
| nos pater mutuo mendacio temptat. Quare non omnia statim simpliciter | |
| dixerimus minatur. Di faciant ut iste sit eventus qui adhuc in hac domo | |
| omnium periculorum fuit! | 5 |
| †Nostra† tamen, quatenus forma iudicii proponitur, agitur defenden- | 16.1 |
| tis imitatio. Nam si te prorsus irasci existimarem, optime pater, illa | |
| dicerem: 'Filiam abdicas. Nondum defendo factum, nihil de isto crimine | |
| loquor: satis tutum esse potest apud iudices. Fulmen istud patrum ad- | 17.1 |
| versus ferociam adulescentiae datum est, adversus filios, qui peccare plus | |
| possunt; filia vero vix nutricum minas tulerit vel eorum a quibus | |
| educatur tristitiam. Et ut virgo pertineat ad patrem, tamen nupta pertinet | |
| ad maritum. Post <diem> illum quo spes liberorum inchoata est, quo in | 5 |
| nepotes usque cogitationem misisti, quid aliud potes exigere a filia tua | |
| quam quod placuit ei cui conlocata est?' Si latius agendum esset, illud | 18.1 |
| dicerem: 'Abdicari propter matrimonium non potest. Paulo fortior | |
| recusaret etiam nubere nisi cui voluisset; haec subiecit in hoc se imperio | |
| tuo, ex arbitrio patris nupsit. Paulo fortius vindicari debet matrimonium | |
| iam factum. Ut etiam nuptias imperare possis, repudium imperare non | 5 |
| potes eius ad quem puella legibus et magistratibus et iure iurando | |
| pervenit.' | |
| Verum contra haec paulo altius repetit abdicationem, et non est | 19.1 |
| contentus ea obicere propter quae iudicium est. 'Mentita est,' inquit, | |
| 'patri de raptu mentita est.' Defendam ista, iudices? Absoluta sunt. | |
| Ego vero malo esse crimen, ut patri plus debeamus. Deceptus es: ita | |
| malles filiam tuam raptam esse? Volo sic defendere puellam tamquam | 20.1 |
| factum sit ipsius culpa. Ecquid ignoscis? Non est hic amor: gratus | |
| animus est. An illa sibi ullum fideliorem fore tota vita existimaret quam | |
| eum cui secundum te debeat plurimum? Cogita quae fuerint illa pericula | |
| ex quibus evasit, quae tempestates, qui fluctus et naufragia et cetera quae | 5 |
| nihil divisione egent nomina. Sed omnem hanc culpam maritus ad se | 21.1 |
| trahit: 'Nihil tantum puella cogitavit: quidquid est istud, ego feci; | |
| qualecumque istud est, meum consilium est. Tu ignosce, qui soles.' | |
| Recedere iubes a marito tali? Qua tandem causa? 'Pauper est.' Non | |
| solebat hoc illi apud te nocere. †relinquam nec dico pauperem; nam in | 22.1 |
| matrimonio quidem filiae quod solebat nocere† Te auctore nupsit, te | |
| hortante nupsit. Redde rationem illius sententiae: quamvis putares | |
| turpem, tamen cogitasti quid praestitisset filiae tuae. |