| Ignominiosi pulsator in templo | |
| Si quis in templo iniuriam fecerit, decem milia det ei cui iniuriam | 265.pr.1 |
| fecerit, decem civitati. Ignominioso ne sit actio iniuriarum. | |
| Quidam ignominiosum pulsavit in templo. Decem milia petit magistra- | |
| tus nomine civitatis. | |
| DECLAMATIO | |
| Si pudor commendandus est, cuius difficillima ratio est in lite pecu- | 1.1 |
| niaria, non nobis litigamus, ac ne rei publicae quidem et civitatis nomine | |
| avari sumus; et haec omnis actio non tam lucri gratia et adquirendae | |
| huius pecuniae constituta est quam in ultionem deorum inmortalium | |
| et templi (ut proprie dixerim) expiationem. | 5 |
| Nec minus manifestum ius est quam integer pudor. Lex enim palam | 2.1 |
| scripta est, ut is qui in templo iniuriam fecerit decem milia det civitati. | |
| Mihi hoc satis est, qui civitatis nomine litigo. Sed totam legem a nobis | 3.1 |
| pars diversa legi desiderat. 'Decem milia' inquit 'ipsi qui iniuriam ac- | |
| ceperit, decem civitati.' Et hoc excludere temptat civitatem, quod ipse | |
| qui iniuriam acceperit non habeat actionem. Sane contumeliosus et pro | |
| cetera morum suorum petulantia adversus magistratum vestrum audax, | 5 |
| qui praescribere temptet civitati tamquam ignominiosae. Facile, ut | 4.1 |
| opinor, constabit nihil ad nostram actionem pertinere quam legem | |
| habeat ipse qui pulsatus sit. Existimemus enim esse aliquem non igno- | |
| miniosum in templo pulsatum, sed vel dedisse huius iniuriae veniam vel | |
| alio aliquo impedimento agere noluisse: num ideo ne civitas quidem ius | 5 |
| suum tuebitur, ut omnia inpune fecerit? | |
| Verum ne ipse quidem adversarius tantum in exemptione fiduciae | 5.1 |
| habet quantum in ipsa iniuriae interpretatione. Non enim iniuriam dicit | |
| esse, quod ignominiosum pulsaverit cui actio non est. Ego, iudices, | |
| plurimum interesse existimo utrum quid facere liceat an vindicare non | |
| liceat. Non enim continuo, si ignominioso actio non datur, licet adver- | 6.1 |
| sus ignominiosum facere quod quisque velit. Tale est ignominiosum | |
| pulsare quale furtum sine teste facere: ut damnari quidem non possit, | |
| admittere tamen non debuerit. Quin ex hoc ipso quod ignominioso actio | 7.1 |
| non datur apparet esse rei publicae actionem. Quid enim lex eripuit si | |
| eius demum rei non dedit actionem quam facere licuit? Non autem ius | |
| peccandi adversus ignominiosos dari uno et brevi et manifesto videor | |
| argumento probaturus. Quem pulsare licet, occidere licet. Atqui igno- | 5 |
| miniosum si quis occiderit, caedis lege tenebitur. Quare? Quoniam actio | |
| huius necessario ad alium pertinet. Apparet ergo non tibi aliquid adver- | 8.1 |
| sus ignominiosum licuisse, sed ignominioso nihil pro se licere. Itaque | |
| ignominiosus non aget tecum iniuriarum, tu tamen iniuriam feceris; et | |
| hoc ad poenam eius vitae ac turpitudinis pertinebit, quod tu non dabis | |
| poenas peccati. Haec dicerem si ubicumque pulsasses ignominiosum; | 9.1 |
| nunc, ut iniuria non sit alio loco pulsasse ignominiosum, iniuria tamen | |
| est in templo pulsare. Nam si id est utriusque nostrum confessione | |
| iniuria quod manifestum est non esse iure factum: ut tibi ius fuerit alibi | |
| pulsandi ignominiosum (quod non esse iam docui), in templo pulsandi | 5 |
| ius non fuit. | |
| Haec ego dicerem etiamsi omnis ista ultio pertineret ad eum qui | 10.1 |
| iniuriam accepisset; nunc res duplex est, crimina duo sunt eius qui in | |
| templo pulsavit. Quid enim lex dicit? 'Qui in templo iniuriam fecerit, | |
| decem milia denariorum det ei cui iniuriam fecerit, decem milia civitati.' | |
| Non, si haec iuncta atque contexta sunt, continuo unius legis habent vim | 5 |
| et proprietatem. Id sic cognoscite: duos actores habent, nec potest videri | |
| una lex cuius pars ad privatum, pars ad rem publicam pertinet. Ergo, si | 11.1 |
| iuncta sunt ista (ut dixi), duas causas habent. Pars est legis eius quae | |
| vindicat templum. Ergo ut remittatur tibi ea quae pertinet ad privatum, | |
| restat ea quae pertinet ad civitatem. Duae enim sunt iniuriae in hoc tuo | |
| facto, et ideo duae poenae. | 5 |
| An vero inicum videri potest eum qui in templo pulsaverit decem milia | 12.1 |
| civitati dare? Quid enim magis in ulla re publica curari observarique | |
| oportet quam religionem? Sane petulantia aliis locis mediocrem habeat | |
| reprehensionem; in templo vero, in quo verbis parcimus, in quo animos | |
| componimus, in quo tacitam etiam mentem nostram custodimus, | 5 |
| pulsare velut in solitudine, velut in secreto quodam, non est ferendum. | |
| Dic nunc: 'ignominiosus erat.' Sed in templo. Captis urbibus vis | 13.1 |
| hostium ac metus religione templorum defenditur. Qui iam arma ferre | |
| non possunt, qui salutem suam tueri fuga nequeunt, circa aras iacent. | |
| In templo pulsasti hominem; rem petulantem fecisti inter sacra, fecisti | |
| religiosissimo loco. Et utcumque, temeraria licet, aliqua ratio tamen | 14.1 |
| appareret facti tui si impetu lapsus esses, si ductus ira: nullam petulan- | |
| tiam magis odi quam quae se propter hoc exerit, quia putat licere. Est | |
| sine dubio et hoc ipsum dignum odio, persequi hominem fortasse | |
| infelicem, verecundum certe †quod confessus sit†. Sane mereatur ille | 15.1 |
| poenam ulteriorem: manibus tuis parce, parce animo tuo—aut certe | |
| relinque istius impudentiae locum. Respicere ad ictus tuos coegisti patres | |
| fortasse qui vota faciebant; tumultuosa lite aliqua nescio an etiam publica | |
| sacra turbasti. Quomodo enim cecidisse te existimemus, qui faciebas hoc | 5 |
| tamquam liceret? |