| Fraus legis Voconiae | |
| Ne liceat mulieri nisi dimidiam partem bonorum dare. Quidam | 264.pr.1 |
| duas mulieres dimidiis partibus instituit heredes. Testamentum cognati | |
| arguunt. | |
| DECLAMATIO | |
| Antequam ius excutio et vim legis, quae per se satis manifesta est, | 1.1 |
| intueor, primum illud apud vos dixisse contentus sum: adsum testamento. | |
| Eventum huic legi dabit religio vestra, et excussa parte utraque senten- | |
| tiam formabit. Interest tamen supremae hominis voluntati legem favere, | |
| ut, quod de bonis suis constituit in supremis dominus, fecerit iure. Nec | 2.1 |
| me confundit quod ex diverso sunt propinqui. Iactent, ut volent, | |
| sanguinis coniunctionem; ego intellego quasdam fuisse causas propter | |
| quas is qui hos cognatos habebat aliis moreretur heredibus. Ac si in hac | 3.1 |
| parte haberent fiduciam, arguerent testamentum tamquam impium, tam- | |
| quam inofficiosum. Nunc apparet neque de personis earum quae heredes | |
| sunt institutae dici apud vos posse, neque eorum qui sibi contra testa- | |
| mentum vindicant merita proferri. Solum enim ius excipiunt et circa | 5 |
| legem calumniantur. | |
| Quae lex tamen qualis est? 'Ne liceat mulieri plus quam dimidiam | 4.1 |
| partem bonorum suorum relinquere.' Etiamsi forma iudicii unius est, | |
| apparet tamen duabus cum heredibus esse litem. Quaero igitur ab istis | |
| utram eligant, cum qua malint consistere. Neque enim litigant de bono- | |
| rum parte, sed totum arguunt testamentum. | 5 |
| Incipiamus igitur ab ea quae prior scripta est. Quid in hac parte | 5.1 |
| testamenti vitiosum est? Vetatur plus quam dimidiam partem bonorum | |
| relinquere: dimidiam partem patrimonii accipit. Excutiemus postea | |
| quale sit illud quod consecutum est: interim hoc prius firmum est, nec | |
| everti sequentibus potest. | 5 |
| 'At enim ius illa quidem habuit capiendi; sed ea quae postea scripta est | 6.1 |
| non habuit.' Iterum interrogabo: quare? 'Quoniam plus quam dimidiam | |
| partem patrimonii relinquere feminae non potuit.' Atqui haec quoque | |
| non plus quam dimidia parte patrimonii heres instituta est. Nec video | |
| rationem cur id quod illi capere licuit huic non liceat, cum in eodem | 5 |
| scripta sit testamento. Manifestum est nihil posse calumniae admittere | |
| verba legis ac scriptum. | |
| Nunc peritissimi litium homines ad interpretationem nos iuris addu- | 7.1 |
| cunt. Non enim hanc esse legis voluntatem quae verbis ostendatur videri | |
| volunt. Quorum ego prudentiam, iudices, magnopere miror: tantum | |
| vicerunt illos maiores nostros, illos constitutores iuris, illos qui rudem | |
| civitatem legibus ac iure formarunt, ut hoc adprobare conentur, defuisse | 5 |
| his sermonem, defuisse consilium. Ac priusquam rationem ipsius legis | 8.1 |
| excutio, interim hoc dico, iudices, perniciosissimam esse civitati hanc | |
| legum interpretationem. Nam si apud iudicium hoc semper quaeri de | |
| legibus oportet, quid in his iustum, quid aecum, quid conveniens sit | |
| civitati, supervacuum fuit scribi omnino leges. Et credo fuisse tempora | 9.1 |
| aliquando quae solam et nudam iustitiae haberent aestimationem. Sed | |
| quoniam haec ingeniis in diversum trahebatur, nec umquam satis con- | |
| stitui poterat quid oporteret, certa forma ad quam viveremus instituta | |
| est. Hanc illi auctores legum verbis complexi sunt; quam si mutare et ad | 5 |
| utilitates suas pervertere licet, omnis vis iuris, omnis usus eripitur. | |
| Nam quid interest nullae sint an incertae leges? Lex illa complexa est ne | 10.1 |
| plus liceat quam dimidiam partem mulieri relinquere. Neutri ex his | |
| quibus adsumus plus dimidia parte relictum esse manifestum est. Et | |
| apparet potuisse legum latorem, [ut] si partem demum patrimonii | |
| pervenire ad feminas vellet, partem utique viris relinqui, id ipsum | 5 |
| cavere; neque id magno aut difficili circuitu effici potuit, sed vel sic | |
| scripta lege, ne plus quam dimidia pars patrimonii ad feminas perveniret. | |
| Interrogo enim: si <qui> pluribus feminis sed minores aliquanto por- | 11.1 |
| tiones reliquerit, quae tamen computatae et in unum contractae plus | |
| quam semissem patrimonii efficiant, quaero an moveri lis possit. Nam si | |
| movetur lis, non hac (ut opinor) lege litigabitur, qua plus quam | |
| dimidiam partem patrimonii relinquere feminae non liceat, cum ex illis | 5 |
| nulla dimidiam partem acceperit. Sive ad totam nos vocas computa- | |
| tionem, nihil interest quantum cuique feminae relinquatur. | |
| Quid si ne ratio quidem repugnat scripto et verbis legis istius? Quid | 12.1 |
| enim putas voluisse legis latorem cum hoc ius constitueret? Ne feminae | |
| nimias opes possiderent, ne potentia earum civitas premeretur. Hoc ergo | |
| adversus singulas constituit, et ad evitandas opes feminarum satis hoc | |
| quaesitum, ne uni plus quam dimidia pars patrimonii relinqueretur. | 5 |
| Ceterum quidem illud non caverunt leges, ne plures feminae eodem | 13.1 |
| testamento scriberentur, non hercule magis quam illud, ne plures | |
| hereditates isdem feminis relinquerentur. |