| Dives speciosi adulter | |
| Adulterum aut occidere aut accepta pecunia dimittere liceat. | 279.pr.1 |
| Dives pauperem, speciosi patrem, de stupro filii appellavit; ille tacuit. | |
| Iterum adiecta pecunia appellavit; ille tacuit. Tertio appellatus uxorem | |
| filio dedit. Puer divitem cum uxore sua deprehensum accepta pecunia | |
| dimisit. Abdicatur a patre. | 5 |
| DECLAMATIO | |
| Priusquam venio ad aestimationem criminis et propriam iudicii | 1.1 |
| huiusce summam, necesse habeo id dicere quod in oculos uniuscuiusque | |
| vestrum, iudices, incurrit: abdicatur puer. Nolite illum aestimare ex hoc | |
| quod maritus est; in quo illud praecipue, iudices, vereor, ne apud animos | |
| vestros suspectus sit impudentiae ac videatur intra hos annos nimium | 5 |
| cito virum egisse: uxorem pater inpuberi dedit. Quid igitur haec aetas | 2.1 |
| committere potuit tanta animadversione dignum? Lex abdicationis | |
| adversus ferociam iuvenum constituta est. Haec vero infirmitas adeo | |
| nocentis nomen non recipit ut vix recipiat innocentis. | |
| Si tamen perseveras abdicare tamquam iuvenem, superest ut ego | 3.1 |
| quoque tamquam iuvenem defendam. Vultis igitur, iudices, dicam illa | |
| omnibus fere abdicationum iudiciis vulgata pro liberis: 'non ego luxuri- | |
| atus sum, non ego meretricem amavi, non paterna bona vitiis con- | |
| sumpsi'? Sed si hoc proposuero, respondebitur (potest enim): 'adulteros' | 5 |
| inquit 'non occidisti.' | |
| Dicamus et tamquam pro marito. Non habes ius abdicandi propter | 4.1 |
| hoc quod lex huic permisit. Vereor ne risum mereatur haec defensio | |
| mea, tamquam hic utrumlibet potuerit. Sed potuerit sane. Marito vel | |
| occidere adulterum vel accepta pecunia dimittere licet. Non potes | |
| propter id irasci quod iura huic permiserunt. Loquatur maritus cum | 5.1 |
| animo suo, loquatur cum adfectu suo, cum propria animi sui natura. Si | |
| propter hoc licet abdicare, istud quod fecit maritus non licet. Alioqui | |
| enim tolerabilius et certe humanius erat arbitrium vel occidendi adulteri | |
| vel accepta pecunia dimittendi transferri ad patres, quoniam certe levius | 5 |
| est vetare aliqua quam punire. | |
| Sic defenderetur si iure tecum ageret. Ipsius vero facti vel hoc modo | 6.1 |
| rationem facile reddidissem: non est istud turpe quod lex permittit. | |
| 'Accepta pecunia dimisisti.' Nisi oporteret, nec liceret. An vero parum | 7.1 |
| sancti illi videntur fuisse maiores, illi constitutores iuris, qui civitates | |
| adhuc velut antiquo illo errore confusas ad certam vivendi formam | |
| redegerunt? Illis non est visum nefas accipere pecuniam, sed et hanc | |
| poenam †animadversionis† putaverunt, sicut pleraque delicta puniun- | 5 |
| tur: neque enim semper usque ad mortem perveniunt. Credo autem | 8.1 |
| illum, quisquis fuit legis huiusce constitutor, illa intra se cogitasse, non | |
| omnium animos maritorum durare ad sanguinem, esse quosdam mitiores | |
| qui ne conspicere quidem cruorem sufficerent. Multi se a gladiatorum | |
| vulneribus avertunt, et quamquam nemo dubitet et illud spectaculum in | 5 |
| parte esse poenarum, tamen nequissimorum quoque hominum suprema | |
| pericula habent suam gratiam. De spectaculo loquor: cogitaverunt | 9.1 |
| quanto esset difficilius occidere, ac scierunt futurum ut, si unam hanc | |
| mortis poenam contra adulteros constituissent, saepius inpune commit- | |
| teretur adulterium. Constituerunt ergo poenam et secundam; pro- | |
| spexerunt infirmioribus, prospexerunt lenioribus. Forsitan cogitaverunt | 5 |
| et illud, non omnibus futuras esse vires. Ita temperaverunt severitatem | |
| ut vindicaret se quomodo quisque posset. | |
| Dixi tamquam pro iuvene, dixi tamquam pro marito; dicendum est | 10.1 |
| tamquam pro inpubere. Non mehercule satis constituere apud animum | |
| meum possum an huic adulteros licuerit occidere. Quo enim tandem | 11.1 |
| modo defenderetur filius tuus si quis extitisset qui diceret: 'occidisti | |
| homines nondum maritus: neque enim vis ista nominis huiusce appel- | |
| latione prima consistit, nec satis est maritum tantum osculo putari', | |
| postea nudari filium atque in conspectu iudicum constitui coegisset, | 5 |
| atque interrogaret an ille maritus esset qui fieri pater non posset? Ac si | 12.1 |
| tantum illi tamquam adultero irascereris, satis erat hoc dicere pro filio | |
| tuo: 'Puto, nondum habebat mariti dolorem. Ad vulnera adulteri et | |
| caedem et tristissimum occidendi hominis ministerium magno quodam | |
| impetu et (ut sic dixerim) furore opus est. Nec miror eos concitari qui | 13.1 |
| veterem matrimonii consuetudinem, qui pudorem cubiculi, qui spem | |
| liberorum expugnatam esse credunt, qui illos occultos atque inenar- | |
| rabiles patiuntur aestus: non potest uxorem suam sic odisse qui adhuc | |
| amare non potuit.' | 5 |
| Verum illi quoque parti respondendum est qua vindicandam priorem | 14.1 |
| iniuriam fuisse dicit: de qua hodie dum abdicat multa vehementer | |
| graviterque dixit, cum fieret tacebat. Non existimo adeo inimicum filio | |
| suo patrem, quamvis abdicet, ut aliquid turpiter suspicetur praeter id | |
| maledictum quod ipse audivit, quod intra verba constitit. Maximo atque | 15.1 |
| admirabili potius experimento gravitatem huius pueri severitatemque, | |
| iudices, †diligetis†, quia is qui tantum nefas concupierat ipsum puerum | |
| appellare non ausus est. Facilius illi fuit loqui cum hoc patre, hoc severo, | |
| et loqui non semel et pecuniam polliceri et adicere pretium. Tum iste | 16.1 |
| tamen non adiit magistratus, non vociferatione saltem invidiam facere | |
| apud populum conatus est: tanto facilius est exigere magnum animum | |
| quam praestare. Si hominem occidere facile est, tum feriri oportuit cum | |
| de stupro filii tui loquebatur, cum tuarum id partium, tui animi, tuarum | 5 |
| etiam virium fuit. Nam fingamus sane istud matrimonium fuisse: quis | |
| tamen omnium mortalium hoc exigat, ut fortius uxor quam filius | |
| vindicetur? | |
| Sic ego hunc defenderem, iudices, si occidere noluisset. Rursus mihi | 17.1 |
| ad id redeundum est ex quo defensionem huius ingressus sum. Ecquid | |
| vos cogitatis aetatem, ecquid videtis annos, ecquid semoto illo nupti- | |
| arum mimo atque inani tantummodo nomine virum esse cogitatis et | |
| dignum qui abdicetur quod hominem non occiderit? Itane tu pater | 18.1 |
| bonus es qui caritate filii neglecta imitatus es pueri infirmitatem adversus | |
| eum qui de stupro filii tui te appellare ausus est, quem punire etiamsi tibi | |
| moriendum esset debuisti: tu huic irasceris qui ex duobus adulteris nulli | |
| eorum par erat, qui certe praestitit tibi quantum plurimum potuit? Diu | 19.1 |
| moratus est, detinuit; dum pecunia adfertur, dum †repetitur†, dum | |
| numeratur, fuerat tuae curae, tuae severitatis intervenire et aliquid facere | |
| fortius. Ego fortunae agendas esse gratias puto quod emissus dicitur qui | |
| potuit erumpere. | 5 |