| Octo anni duplicis inprudentiae | |
| Inprudentis caedis damnatus quinquennio exulet. exulem intra | 248.pr.1 |
| fines liceat occidere. Qui caedem per inprudentiam commiserat, | |
| abiit in exilium. Ibi tertio anno exilii aliam caedem similiter commisit. | |
| Explevit tempus quinquennii ex eo tempore quo iterum occiderat. Red- | |
| euntem illum post octavum annum occidit quidam intra fines. Reus est | 5 |
| caedis. | |
| DECLAMATIO | |
| Non continuo occisus homo ad crimen et ad damnationem pertinet, | 1.1 |
| cum hoc interim legibus facere liceat. Quotiens autem licet, etiam opor- | |
| tet. Exulem occidere intra fines licet. Id ius dupliciter efficitur. Aut | 2.1 |
| enim redit cui omnino <non> licet, aut [non] redit <cui non> nisi <post | |
| tempus> licet. Nescio an ex iis duobus etiam iustius videatur occidi, | |
| cum redit contra leges qui aliquando iure rediturus sit. Illum enim sane | |
| cupiditas patriae et ultima desperatio cogat aliquando furtum facere iuri. | 5 |
| Praeterea cum aut ita revertantur exules tamquam in hoc fallant, aut ita | 3.1 |
| tamquam iis facere liceat, aliquanto magis ii occidendi sunt qui palam | |
| contra ius revertuntur. Illis enim remissum furtum non utique nocet | |
| in exemplum, neque is qui se agnoscit contra ius reverti diu intra fines | |
| mansurus est. Is vero qui contra legem sciens redit temptat iura vincere | 5 |
| et in impudentia sua perseveraturus est. | |
| Videamus nunc an huic qui cum redisset occisus est reverti tempore | 4.1 |
| illo liceat. 'Inprudentis caedis damnatus quinquennio exulet.' Utrum hoc | |
| intellegimus, singulis caedibus quinquennium esse constitutum, et inter- | |
| est aliquid quotiens quisque peccaverit? 〚Nulla invenietur ratio qua duae | |
| caedes octo annis exulatum efficiant.〛 Nam si inprudentis caedis <bis> | 5 |
| damnatum quinquennio exulare oportet, nihil intererit quot quisque | |
| occiderit. Ego igitur hoc dico: quotiens commissa sit caedes, totiens | |
| quinquennium esse ponendum. Et hoc satis firme tueri aliarum rerum | 5.1 |
| exemplo possumus. Fingamus talem legem ut qui furtum fecerit solvat | |
| quadruplum; ponamus quamlibet poenam ei qui iniuriarum fuerit dam- | |
| natus: num dubium est quin quotiens iniuriam commiserit, totiens pas- | |
| surus sit et poenam? Ergo si animadversio contra singula delicta con- | 5 |
| stituta est, hic bis deliquit: bis puniri debuit, decem annis exilium | |
| implere debuit. | |
| Sed ex eo, inquit, tempore quo sequentem caedem commisit quin- | 6.1 |
| quennium explevit. Nihil mea refert utrum sequenti caedi [non] red- | |
| diderit tempus quod debebat etiam priori. Nam si quinquennium ex | |
| triennio numeras, illud prius non est satis plenum; si adsignas priori | |
| caedi suum tempus, non coepit exulare sequenti caedi nisi post quin- | 5 |
| quennium. Explica enim mihi medium illud biennium. An hoc dicis: | 7.1 |
| 'nihil interest'? Dic mihi quo modo magis exulaverit quam si unum | |
| occidisset. Quod est istud contra leges compendium, ut idem illud bien- | |
| nium prioris poenae ultimum sit, sequentis primum? Libet interrogare | |
| tamquam praesentem. Illo medio tempore utri exulasti? Cuius hoc morti | 5 |
| lex praestitit? 〚Fingamus enim duos statim occisos, ut duos ita etiam | 8.1 |
| plures, et ad quemcumque numerum: nulla differentia est inter eum qui | |
| in uno lapsus est et eum qui satisfactionem pluribus debet? 'Inprudentis | |
| caedis damnatus quinquennio exulet.' Ista ratione statim poterat post | |
| quinquennium redire, siquidem hoc dicere satis est: 'caedem inprudens | 5 |
| commisit, quinquennium exulavit.'〛 | |
| Videamus nunc quam rationem secuta sit lex constituendae eiusmodi | 9.1 |
| poenae, quam mehercule videtur mihi potiore clementia quam iustitia | |
| constituisse. Pro morte hominis innocentis, pro vita quinquennio †deni- | |
| que† constituit absentiam. Ego quidem impudentiam illius vel in hoc | 10.1 |
| mirari satis non possum, quod festinavit tam cito in patriam reverti. | |
| Est enim ut sibi aliquis unum casum remittat et semel lapsus errore se | |
| humanae necessitatis excuset; hic vero qui commisit iterum idem quo | |
| exilium meruit, computatis diebus atque horis, legem tantummodo | 5 |
| inspexit, non etiam crimina sua numeravit, nihil verecundiae suae ad- | |
| iecit, nihil pudori. Quis autem indignari potest eum interfectum qui | |
| occiderit duos? Nam si ulla hoc loco miseratio est, debet esse pro illis. | |
| Haec dicerem tamquam de eo ad quem lex pertineret quae caedem | 11.1 |
| inprudentem damnaret. Lex quomodo constituit? 'Inprudentis caedis | |
| damnatus quinquennio exulet.' Nihil mea interest an inprudens occide- | |
| rit. Non enim ius ita constitutum est ut qui inprudens occiderit quin- | |
| quennio exulet, sed qui caedis damnatus inprudentis sit quinquennio | 5 |
| exulet. Hominem occidit in exilio fortasse inprudens: constitui tamen | 12.1 |
| oportuit ab inprudente esse occisum. Nam quotiens aliquis interfectus | |
| est, aut id quaeritur, an omnino interfectus sit ab eo qui arguitur, aut | |
| id, an ab inprudente aut per inprudentem sit interfectus. Hic quidem | |
| certum erat <ab illo> interfectum esse hominem, sed ab inprudente inter- | 5 |
| fectum esse pronuntiari oportuit. Non modo alterum quinquennium | 13.1 |
| debuit legi, sed perpetuam [paene] poenam. Inprudentis caedis damnari | |
| genus absolutionis est. Hoc illi non contigit. Remittamus tamen in | |
| praesentia perpetuam poenam. De illo quis dubitabit, non posse eum | |
| damnari nisi post exactam iam quinquennii proprii poenam? Fingamus | 5 |
| illi quinquennio peracto redire licuisse: accusari tum debebat, tum dam- | |
| nari, tum in alterum quinquennium abire. | |
| Et, rogo, quid interest idem istud quo tempore exilii fecerit? Si | 14.1 |
| peracto iam quinquennio aut in fine certe quinquennii hominem per | |
| inprudentiam occidisset, num dubium quin vobis confitentibus alterum | |
| quinquennium fuerit debiturus? Ita bene illi cessit quod hominem citius | |
| occidit? | 5 |