Paries palmatus
<Quidam, cui erat filius caecus, quem heredem instituerat, 1.pr
induxit illi novercam iuvenemque in secreta domus parte
seposuit. is noctu, dum in cubiculo cum uxore iaceret, occi-
sus est inventusque postero die habens gladium filii de-
fixum in vulnere, pariete ab ipsius ad filii cubiculum vesti-
giis palmae cruentato. accusant se invicem caecus et 5
noverca.>
  Si iuvenis innocentissimus, iudices, uti vellet ambitu tri- 1.1
stissimae calamitatis, poterat allegare vobis amissam cum
oculis cogitationum omnium temeritatem; sed, cum osten-
dere innocentiam suam moribus malit quam adversis, ne-
que pietatis neque conscientiae suae gravem ferre con- 5
tumeliam potest, ut parricidium non fecisse videatur bene-
ficio caecitatis. quare igitur non petit, ut illum miserum
putetis, nisi et innocens fuerit; non petit, ut adflictum alle-
vetis, nisi et probaverit esse se infeliciorem quod patrem
amisit, quam quod oculos. aestimate iuvenem his moribus, 10
quibus videntem aestimaretis: vita, pudore, pietate. quae si
omnia sibi, ut erant promissa, constiterint, nullo terrebitur
crimine. nec quod sceleratissima feminarum calamitatem
nostram cruentato pariete imitata est, expavescimus: quo
diligentia sollicitior fuit, ne deprehenderetur, hoc magis in- 15
dicavit sibi oculos non defuisse. gratias agimus, quod ni-
mium avide suspiciones in nostram transtulit partem: non
esse caeci scelus difficilius probaretur, nisi omnia sic acta
essent, ut fecisse caecus videretur.
  Quare igitur, iudices, non inprobe speraverim futurum, 2.1
ut suspecta sint vobis quae tam inconsiderate ficta sunt con-
tra miseram caecitatem: primum quod spatium illud ingens
domus, quod in medio fuit, ita digesto cruore satiatum est
usque ad cubiculum miserrimi iuvenis, tamquam plane ti- 5
muerit parricida, ne non deprehenderetur. deinde sceleri
nox potissimum electa, quo tempore inveniri maritus sine
uxore non posset. tum <in> caede, in qua nemo utitur suo
ferro, nisi <aufert, nemo relinquit nisi> alienum, gladius
adulescentis, ne argumentum deesset novercae, relictus. 10
postremo peractum vulnere uno scelus, quod obiceretur
manibus errantis. et tamen contra tam multa incredibilia
solum advocat noverca testamentum, vultque illud esse
pretium parricidii, ut rerum intellectu in diversum coacto
occisum eo probet patrem, quod non meruit occidi. nos 15
vero istud, si crimen putatis, agnoscimus: iuvenis hic patris
sui heres solus est. hoc testamentum si vivente adhuc miser-
rimo sene notum esse in domo potuit, scitis, quis illi debue-
rit irasci. nam quod invisum fuisse filium patri iactat, cri-
men novercae erat, si confiteremur; idque probari ex hoc 20
putat, quod secretum non filius accepit a patre, sed caecitas.
quo loco dissimulare satis callide conatur invidiam suam:
pater, qui filium caecum in semota penatium parte seposuit,
eripuit novercae oculis voluptatem. namque ista cum inva-
sisse vacuos penates videretur, cum patri filium caecum hoc 25
esse crederet quod orbitatem, excogitavit indulgentissimus
senex, quemadmodum hic miser patri suo in eadem domo
esset, novercae in alia: accepit secretum quod erat peti-
turus. quo sit animo senis factum, potestis interrogare testa-
mentum. neque ego gravissimum patrem suprema sua iu- 30
veni iactasse crediderim; ut heredem filium scriberet, non
est res quae inputetur. istam magis oportet vel aliquo indi-
cio vel suspicione muliebri arcana mariti deprehendisse et
statim omnibus nuptiarum renuntiasse pignoribus. nam
cum propter pecuniam ames, idem amoris et spei finis est. 35
  Habuerat adulescens gladium in cubiculo suo semper, 3.1
sive antequam in hanc fortunam incideret, paratum, sive
quia caecitatis miserae solacium est habere rem videntium.
certe numquam illum pater timuerat, numquam noverca
obiecerat; palam positum est, sub oculis omnium tota domo 5
notissimum ferrum. scitis, quanto neglegentius custodiat
ferrum bona conscientia, quam etiam extra suspicionem sit
res sine usu. innocentia facit, ut ferrum subtrahi possit
etiam videnti. Sive igitur aliquis ex servulis corruptus est,
praesertim [e] tam facili occasione, sive ipsi novercae non 10
defuit audacia ad ferendum, quod facere poterat etiam
praesente privigno, utique (quod dubitari non potest, quod
facit certum sceleris auctorem) mavult in caede alieno uti
quam suo gladio quisquis illum relicturus est.
  Reliqua, iudices, si fieri possunt, facta aestimate: dicitur 15
caecus sine rectore, sine duce ex illa penatium parte secreta
et paene ex alia domo per inane longum, per tot offensa
limina, per excubantes servulos errasse cum ferro; cubi-
culum deinde patris ingressum in neutram deflexisse par-
tem, sed recto gradu, sicut ducere oculi solent, ad lectulum 20
accessisse leviter, non in torum incidisse, non ante perve-
nisse, quam crederet. vos, iudices, criminum tumultum ex 4.1
rerum fide ducite. dormiens senex, quem caecus percussor
quaereret, excitatus ante esset quam inveniretur. iungunt
his multo incredibiliora, ut occiderit patrem, pepercerit no-
vercae, parricidium autem uno ictu explicuerit, quod fere 5
vix etiam his contingere solet, qui oculos manu sequuntur.
nulla ergo luminum virtus, sed homo ferrum missurus in
casum, satis felix, si percussisset quamcumque corporis par-
tem, in ipsam protinus animam incidit et, an morti satisfe-
cisset, intellexit? officium, iudices, oculorum est renuntiare 10
manibus, quid actum sit. caeci percussoris una securitas
fuerat saepius ferire. negat praeterea quicquam se ex his
noverca sensisse, cum iuxta iaceret, nec explicat, unde illud
acciderit maximae signum trepidationis, si et pater uno ictu
peri[er]it neque ista vigilabat: numquam gladium reliquit 15
percussor securus.
  Reliqua, iudices, nimium suspecta, inprobe adsimulata: 5.1
spatiosissimus paries et longissimum domus latus habuit
notas sanguinis, quas reliquisse videretur manus reverten-
tis. o quam bene, quicquid volunt, imitantur oculi! stupeo,
si qua est fides. omnia privignus illa nocte fecisse dicitur ad 5
votum novercae: gladium in vulnere reliquisse, quem suum
negare non posset, deinde per totum parietem quid aliud
inscripsisse quam se parricidam? sanguinem patris usque ad
cubiculum suum perduxisse et viam sequentibus reliquisse.
haec fecit aliquis negaturus? gratulor tibi, adulescens; si 10
non potuisti parricidium illud admittere, nisi ut relinqueres
argumentum caecitatis, habuisti innocentiae necessitatem.
  Causam igitur miserrimi adulescentis sic apud vos agere
proposui, ut primum ipsum defendam, quasi reus tantum
sit, deinde cum esse securus de huius innocentia coepero, 15
tunc ingrediar novercae accusationem. spectabitis utrum-
que suis moribus, suis causis; erit facilior via vestrae religio-
nis: quamquam duos indicia complexa sint, vos tamen tam-
quam de singulis cognoveritis.
  Et primum sic agam tamquam iuvenis habeat oculos, 6.1
tamquam impetus eius nulla corporis debilitate frangantur.
interrogabo, quid ante perdite, quid flagitiose, quid impie
fecerit, per quae se parricidam scelera promiserit. innocen-
tia per gradus certos ab homine discedit, et, ne in maximis 5
trepidet audacia, diu vires in minoribus colligit. nemo inde
coepit, quo incredibile est pervenisse. dicas necesse est,
quae huic cum patre odia fuerint, quam violenta dissensio
inter sacrorum infinita nominum pignora, crede, mulier,
etiam tua causa: nam si facile est patrem filio occidere, 10
facilius est uxori maritum.
  Loquar nunc de infirmitate miserae caecitatis. temeritas
omnis animorum calamitate corporum frangitur, et frige-
scunt impetus mentium, quos non explicant ministeria
membrorum; ad solum se alligat destituta maerorem. vultus 15
ille perpetua nocte coopertus ac timidus non concipit nefas,
ad quod ducibus oculis pervenitur. cogitat semper errare et
offendere, cogitat eundi redeundique difficultatem. magna
innocentiae necessitas est neminem facilius posse depre-
hendi. semper sibi custodiunt miseri, ne esse miserabiles 20
desinant, et quisquis amisit oculos, laborat, ne merito per-
diderit. quid aliud caecitas discit quam rogare, blandiri?
odium omne adiuvant oculi, et hunc in pectoribus humanis
furorem lumina accendunt, nec levis animis accedit insania,
quotiens quem execreris, aspicias. caecus miserior est, 25
quam ut invisus sit, timidior est, quam ut oderit. praeterea
nocentibus liberis frequentissimas ad parricidium causas
suggessit illud quod videbant. vitiis enim nostris in animum
per oculos via est. aliis tradidit in parentum sanguinem lu-
xuria ferrum: luxuria videntium crimen; aliis meretriculae 30
amor inmodica poscentis: amor, cui renuntiant oculi. cae-
cus infelix patrem occidit? deinde cui manum porriget se-
curior? cuius humeris levior incumbet? quis contumelias
servorum castigabit severius? quis calamitatem tam obno-
xiam maiore reverentia proteget? inter felices alius est ordo 35
votorum; caecus filius optat superstitem patrem.
  Volo nunc scire, quemadmodum dicat explicitum tam 7.1
difficile facinus. caecus parricidium cogitavit? cum quo?
cuius se commisit oculis? iturus per domum totam quem
ducem elegit? ille, qui erat in cubiculo suo solus, secum,
opinor, secum deliberat, sufficit: sibi: cum homine expedi- 5
tissimo loquitur. cur enim socium conscientiae quaerat?
omnia potest scire. primum, nox quando sit. deinde prospi-
cere sollicite, an omnis familia dormiat, gradu suspenso po-
nere certa vestigia et in omnem timoris sui partem sollici-
tum circumagere vultum. o quam parum est in metu ipsos 10
etiam oculos habere! ita non iste sibi dixit: 'occidere qui-
dem patrem volo, sed quem sequentur hae manus? nocte
solus egrediar, sed quando perveniam?' putes nos iunctis
habitare liminibus? domus inter patrem filiumque media;
quantum erroris, quantum morae! spatium ingens et vix 15
metiendum. caecitas inconsulta, quid agis? nox ante defi-
ciet. quid, si deinde uterque vigilaverint? quid, si noverca?
'age limen inveniam, cardinem sine strepitu movebo, dor-
mientis cubiculum intrabo, quiescentem feriam patrem, se-
mel satis erit, nec noverca vigilabit; securus egrediar, 20
sciente nullo revertar.' vota sunt ista, sed oculorum; caecus
desperaret, etiamsi tam multa nox polliceretur.
  Hoc loco quaeram necesse est, quae ratio fuerit, ut iuve- 8.1
nis ad parricidium suo potissimum gladio uteretur. nimirum
illud in mentem venit, quia erat relicturus. nam si alienum
et ignotum in vulnere patris gladium reliquisset, potuerat
de percussore dubitari. hic attulit suum, ut, etiamsi evasis- 5
set, tamen ferro suo teneretur. 'cur ergo', inquis, 'gladium
in cubiculo tuo habebas?' quia habueram semper, quia usu-
rus illo non eram. ferrum ego parricidio meo tot ante annos
praeparavi et secundum illum, quem minabar patri, <gla-
dium> tamdiu innocens fui? ego eram ferro ac mente para- 10
tus, et tot abiere noctes? ante gladium illum familiarem
oculis tuis feci, ante omnibus servulis notum? pependit in
cubiculo tamquam testis conscientiae meae, palam, in me-
dio, neglegenter, sic ut subtrahi posset. non illum conscien-
tia trepida velavit; tam notus in cubiculo fuit quam caecitas 15
domini. quisquis ferrum praeparat sceleri, sic illud habet, ut
possit suum negare.
  Ponite nunc ante oculos actum parricidii; deprehendetis 9.1
difficultatem. dono illud: dum a suo limine egreditur, dum
illos quos accepit a patre, servulos fallit, ecce cubiculum
senis invenit aliquando, ecce paries ille defecit et percusso-
ris manus subito destituit, cessere fores sine strepitu; quid 5
postea agit? utrum ipsum cubiculi parietem circumit, an se
committit in medium et per spatia tenebrarum armatam
manum iactat? ecce patris lectulum tenet et iam dormien-
tium anhelitus imminens audit; unde sciet, quo dirigat fer-
rum, quem potius feriat ex duobus? temptabit ergo vultus 10
et pectus obiectum, brevissimam periturae animae viam
quaeret? et quantus erit sopor, qui ista non sentiat? dices:
'neque ego sensi.' ideo intellegis, quam malam causam ha-
beas, cuius et una et incredibilis defensio est. ita feritur in
sinu tuo maritus, et tu nihil sentis? ad latus tuum fata homi- 15
nis peraguntur; tu iaces, tamquam te privignus occiderit
priorem. ita non ille percussus est, homo quem caecus occi-
dit? te vero, si nihil aliud, calens ille denique cruor suscitas-
set. sed quam manifesta est conscientia, quae te ad hanc
conpellit necessitatem, ut, cum occisum a privigno tuo pa- 20
trem videri velis, cogaris dicere nihil sensisse! sufficit, vici-
mus, innocentes sumus! cum in eodem lectulo fueris, cum
amplexa sis forsitan illum, qui occisus est, tam incredibilem
profiteris soporem? cur ergo tu incolumis es? quae tam
iratis manibus sanguinem tuum fortuna subtraxit? certe 25
dormiebas, certe nihil senseras; ita privignus te reliquit, qui
deprehendi non timebat? occidit ergo aliquis patrem et no- 10.1
vercae pepercit? maximum omnium nefas fortiter fecit, mi-
nori sceleri statim par non fuit? omnia humana sacra confu-
dit, violare non ausus est pectus odiosum? incredibile est,
sine fide est non occidere novercam cui inputes quod pa- 5
trem occidat. quid ais, adulescens? tune circa illum sangui-
nem defecisti? illa te blandius rogavit anima? perdidisti
ergo illud, quod nihil senserat, quod nox, quod silentium,
quod tempus supererat sceleris alterius? tu si facere parrici-
dium posses, ideo patrem tantum occidisses, ut tibi et 10
novercam liceret occidere.
  Non video, cur videri velint relictam mulierem ideo tan-
tum, ut videretur illud nefas illa fecisse. callide satis, sed
hoc alio protinus argumento subvertetur: non est eiusdem
consilii novercae parcere, ut substituat ream, et gladium 15
relinquere, quo ipse deprehendatur.
  Saepius uti necesse habeo argumento caecitatis, et hoc
etiam loco, quo de illo vulnere disputandum est. <si> me-
hercule percussor intrasset, qui videret, qui lumen prae se
tulisset, non tamen tam feliciter librasset ictum, quem, 20
etiamsi nullae fallerent tenebrae, metus et conscientia in-
certum magni sceleris tremore fecissent. raro contigit se-
mel ferire carnifici, quamvis conponat ipse cervicem, et
spectata manus homicidium novissime velut quoddam ge-
nus artis exerceat. sic ergo libravit manum caecus, ut ipsam 25
protinus feriret animam? ego mehercules etiam illud admi-
ror, quod, cum patrem vellet, non novercam percussit.
praeter animum nil virium habet parricidae primus ictus;
ille trepidat, ille cogitat, ille erubescit, ille est ab innocentia
proximus, ille praestat hoc solum, ut sequens fortius feriat. 30
  Interrogare nunc volo, quae iuveni causa fuerit, ut reli- 11.1
querit gladium. scilicet noluit novercam suam infamari, abs-
tulit sibi omnem defensionem et se parricidam confessus
est. ferrum in vulnere reliquit: si nondum occiderat, iterum
feriret, si iam perfectum nefas intellegebat, auferret indi- 5
cium. sed quid ego rem manifestissimam colligo? si vultis,
iudices, scire, a quo sit relictus gladius, cogitate, cui expe-
dierit, ut inveniretur.
  'Sed paries usque ad cubiculum privigni vestigio manus
cruentatus est.' cogitate, iudices, ante omnia non esse incal- 10
lidum hominem neque consilii iacentis, qui caecus explicare
conetur facinus etiam oculis difficile. ille ergo non aestimat,
cum manum cruentam parieti adplicat, vestigium a se parri-
cidii sui relinqui? cum dexteram, qua duce utebatur, veste
tegere atque ita abire sine vestigio posset, totum parietem 15
cruentabat et ubique aliquid de patre misero relinquebat.
quid futurum esset postero die, quantam exspectaret invi-
diam luce, non cogitabat, sed disponebat indicium certum,
indubitatum, sine errore quod noverca sequeretur usque ad
cubiculum suum, usque ad limen ipsum. o admirabilem 20
casum! nec cruor ante defecit? utar hoc loco natura ipsius
rei: palmatus sanguine paries inventus sic est: totam
manum explicuit, omnes digitos diligenter expressit. totum
ergo sanguinem consumet intra prima vestigia. pone enim
manum cruentatam atque adeo, ut istis etiam blandiar, ma- 25
dentem, pone mensuram itineris, spatium parietis (diu enim
in secretam domus partem revertendum est): debet pro-
xima pars a cubiculo patris habere plurimum sanguinis, se-
quens minimum, ultima nihil. nam cruor, quotiens admotus 12.1
est, transit, aut in manu tarde reptantis arescit. hoc quid
esse dicamus, quod circa cubiculum utrumque sanguinis
istius vestigium quasi incipit, hinc est paries palmatus et
illinc? quomodo pertulit manus quod relinquebat? noverca 5
istud, noverca securis conposuit oculis, illa miserum dextra
sanguinem tulit et manum subinde renovavit. palmatus est
paries, habet distantiam, vacat aliquid loci, integrum ubi-
que vestigium est; caecus manus traxisset. quaero nunc,
unde tantum sanguinis in manu; tunc enim ex omni vulnere 10
cruor profluit et effunditur, cum ferri recentem viam sequi-
tur. at quotiens eodem, quo factum est, cluditur telo, latet
tota mortis invidia. praeterea cum manus ex parte, qua pal-
mare vestigium potest, plicetur in capulo et se, dum telum
occupat, claudat, necesse est exteriore ut parte respersa sit. 15
tuus autem qui palmatus est paries? vestigium eius partis
ostendit, ad quam cruor pervenire non potuit! vestrum est
nunc omnia ista conparare, perpendere. cur prudentior sit
iudex in deprehendendo scelere quam reus in admittendo,
hoc esse in causa puto, quod alter tantum pro se cogitat, 20
alter pro parte utraque.
  Tuitus sum adulescentis miserrimi causam. nunc inspi- 13.1
cere volo, quanto certioribus argumentis noverca teneatur.
transeo illum vulgarem et omnibus notum de conparatione
personarum locum. alius diceret maritum et uxorem, nisi
liberis initiarentur, non fortissimis corporum vinculis inhae- 5
rere. ego illud potius dicam: decepta est, mulier, exspec-
tatio tua. veneras quasi in vacuam domum et sine herede,
exspectaveras, ut infelix iste iuvenis ab ipsis protinus nup-
tiarum tuarum expelleretur auspiciis, extorrem et inopem
summoveret pater blando corruptus amplexu et ominosum 10
calamitate corporis occurrere delicatis uxoris oculis vetaret.
invenisti pium et devotum unico senem, et de omnibus con-
iugis tui desperasti obiter affectibus. miserrimus est mari-
tus, quisquis inducit filio novercam, quod uxori non videtur
posse utrumque amare. 15
  Quaero igitur ante omnia: ubi occisus est maritus? in
cubiculo suo. hoc paulo ante privigno defendendum non
fuit. occisus est in cubiculo senex: ita ille percussor non
timuit uxorem? †audio secretum nuptiarum et matrimonia-
lis lectuli solitudinem occisurum intrare; quem quaeram ubi 20
relinquitur maritus ab uxore innocens† noctem autem ad
scelus quis elegit? nox tuum tempus est. quid, si accedit huc
etiam sceleris occasio? non venire debes a secreta domus
parte, nec tota tibi penatium sacra peragenda sunt; tu non
cogitas, quemadmodum suspensa manu sonantem blande 25
cardinem flectas. iaces secundum occasionem, et expeditum
tibi in proximo facinus est. non times, ne quis deprehendat.
ipsi quoque servuli longius quiescunt, et praestatur grande
secretum genio loci, tibique ferire, cum velis, scire, an dor-
miat, licet, nox et ferrum et securus maritus, quid isto deli- 30
catius scelere? occisum esse miserum senem, cum tu volue-
ris, scimus.
  'Quomodo tamen,' inquit, 'gladius pervenit in meam po- 14.1
testatem, qui privigni fuit?' haeremus; hic difficilis expu-
gnandus est locus. quis credet mihi, si dixero: 'gladium per-
didit caecus, illae perpetua nocte clausae genae non custo-
dierunt? fingere nimirum ad tempus videbor et rem ni- 5
mium manifestam inpudenter colorare. scilicet semper isti
adposita capulo manus, hae diebus ac noctibus curae. nolo
tamquam callido glorieris ingenio: non decepisti trucem
horridumque latronem; nostri tibi occasionem praebuere
mores. nam quod uno ictu occisus est senex, ad quem suspi- 10
cio magis respicit? tu praeparare corpus illuc ad ictus potes,
dum videris amplecti, tu blanda manu praetemptare pectus,
ubi adsiduo visceris pulsu non quiescat anima, ubi statim
mors sit. <t>ibi [de spiritu sanguinis] hoc cum explorare
ante et cognoscere licet, potes et uno ictu, mulier, occidere. 15
  Venio nunc ad vestigia parietis cruentati, quibus te satis 15.1
abundeque pressimus, dum adulescentem defendimus. haec
sunt tamen, quae contra te reservata sunt: cum maritus tuus
in cubiculo occideretur, sciebas nullum tibi relictum patro-
cinium, nisi aliquid caecitatis simile fecisses, ideoque san- 5
guinem in illam partem induxisti, in quam quaeri volebas,
ut postero die omnis invidia sanguinis notas et vestigia
praeparata sequeretur. infama<n>s caecum consilium ex
calamitate sumpsisti; sciebas illum non aliter, si dux defe-
cisset, ingredi posse quam vestigia parietis perpetuitate diri- 10
geret. simulasti itaque caecitatem, et, ne quid sceleri impio
deesset, mariti tui cruore lusisti. omnia tibi conposita atque
simulata sunt per otium et securitatem, tamquam scelus
transferretur ingenio: nunc enim tu innocens, quia privigni
gladius in vulnere, quia paries cruentatus; hoc sufficere 15
utrumque iudicio putabas. quam facili momento causae fata
vertuntur, quod fecisse etiam is scelus frequenter inventus
est, qui obiciebat!
  'Sed causas,' inquit, 'parricidii iste habuit, quem iratus
pater in secretam domus partem relegaverat.' †mulierum† 20
illa forsitan ignominia felicioris videretur esse privigni;
caecitatis beneficium est, cum illi secretum datur. o praecla-
ram senis optimi singularemque pietatem! quam blando ille
seposuit miserum suum, quam diligenter uxoris gaudentis
exclusit oculos, quam multo caecum pudore donavit! 'si 25
felicior' inquit 'essem' pater, 'ego tibi potius cederem domo
tota. nunc miser illam occupa partem, in qua nemo te vi-
deat, in quam solus ego veniam. sint circa te servuli fideles.
non gemitus tuos audiat quisquam, non flebili maerore pas-
catur. nihil est, quod te sollicitet conversatio[ne] nostri.' 30
secretum, quod caecitati praestatur, ideo praestatur, ut mi-
nus oculi desiderentur.
  Aliquis odit filium caecum et hac tantum ultione conten- 16.1
tus est, ut illi adsignet quietam et sepositam et meliorem
domus partem? ista ergo sic intellegenda, quasi abdicares,
quasi expelleres? iratus igitur senex tenet iuvenem suum
velut interiore conplexu et a limine obstat? rogo, quod duos 5
separat media domo, te integram, sanam, illum infelicem,
caecum, contumeliae opportunum, iniuriae facilem, utrum
filio irascatur an uxori. 'nolo,' inquit, 'iuvenis, utaris
amoena domus parte, ne sic quae nitidioribus tectis elabo-
rata sunt, pertineant ad oculos tuos.' quis tam stulte irasci- 10
tur caeco, ut putet illius interesse, ubi habitare iubeatur? te
potius ille summovit, tuis invidiam fecit odiis, tibi dixit:
'sufficiat, satis est, habeas maiorem domus partem. absen-
tem puta miserum, in paternis sedibus aliquem angulum
relinque.' pater, qui filio sub noverca adsignat secretam 15
domus partem, confitetur uxori se abdicare non posse.
  Transit ad aliud genus defensionis: sibi causam caedis
non fuisse, cum hic heres inventus sit omnium bonorum.
quis enim alius esse debe<b>at, ut huic properandum fuerit
ad hereditatem? filius scriptus non timet paenitentiam te- 20
stamenti. omnium bonorum heres relictus est: non ergo
irascebatur pater, cum daret secretam domus partem. non
possunt tibi diversa prodesse; eadem obiceres reo, si exhe-
redatus esset. elige utrum voles: si scivit se esse heredem,
amare patrem debuit; si ignoravit, non habuit, quod spera- 25
ret ex patris morte.
  Reliquum est, ut intueamur, ille, qui periit, ab utro magis
vestrum desideretur. te, opinor, hic gravius afficit dolor, 17.1
inpatientius hic luctus exanimat, te, quae absoluta protinus
nubes, et tempori accommodata lugubria flammeo rever-
tente mutabis. at hic vero iuvenis, qui, si fortunae suae mala
cum praeteritis comparet, caecus coepit esse nunc primum, 5
quid non miser in hoc sene perdidit! vivebat illi magna
pietas, aderant, quodcumque iusserat, de facie patris oculi;
non inludere infelicibus tenebris contumaces servuli pote-
rant, nec, quod extremum contumeliarum genus est, ut do-
minum ageret, rogabant, nunc quanta, di boni, ludibria sunt 10
ineunda! iunxere se pariter caecitas et solitudo. quid tibi
nunc, miserrime adulescens, hereditas prodest, quam tan-
tum audis? quid enim circa te pecunia potest? quae fruendi
voluptates, quid aliud quam spoliorum facilis occasio?
quam bene ista omnia paterni oculi custodiebant! quam 15
facile decipi, quam facile denudari, quam sine labore falli
potes, quam cito inops fieri! morte patris exheredatus es.
quid nunc tibi nisi perpetuus inminet maeror et execratio
vitae? miser post omnia et lacrimas perdidit, nec dolentem
adiuvant oculi. incipit apud te gladius habere, quod agat. 20
quaerit, ecce quaerit miser ferrum: 'nunc,' inquit, 'huc red-
dite illud, innocens, donec habuit meas manus tantum. si
mori necesse est, illi potissimum incumbam. hoc illa iam
olim gravis et infelix anima quaerebat. ubi nunc meae vires,
ubi impetus, ubi dextra tam fortis? uno ictu, puto, ne me 25
quidem ipsum mihi continget occidere.'