| Fortis sine Manibus | |
| Adulterum cum adultera qui deprehenderit, dum | 1.4.pr.1 |
| utrumque corpus interficiat, sine fraude sit. | |
| Liceat adulterium in matre et filio vindicare. | |
| Vir fortis in bello manus perdidit. Deprendit | |
| adulterum cum uxore, ex qua filium adules- | 5 |
| centem habebat. Imperavit filio ut occideret; | |
| non occidit; adulter effugit. Abdicat filium. | |
| PORCI LATRONIS Adulteros meos tantum excitavi. | 1.1 |
| Me miserum! quamdiu iacuerunt, postquam depre- | |
| henderam! Ego te non abdicem? vellem posse | |
| occidere. O acerbam mihi virtutis meae recorda- | |
| tionem! o tristem victoriae memoriam! ille onustus | 5 |
| modo hostilibus spoliis vir militaris adulteris meis | |
| tantum male dixi: solus ego ex omnibus maritis nec | |
| dimisi adulteros nec occidi. Quid ridetis? inquam; | |
| habeo manus: vocavi filium. Tu viri fortis filius, qui | |
| stringere ferrum non potes? Ne truncus quidem | 10 |
| capi potui nisi domi. Utcumque tamen potui obluc- | |
| tatus sum et truncum corpus opposui. Exierunt | |
| adulteri tantum meo sanguine cruenti. | |
| CORNELI HISPANI O dignum cui aut pudica con- | |
| tingat uxor, aut inpudica, dum armatus est! Te, res | 15 |
| publica, invoco, quae manus meas possides. Quis non | |
| putet aut me sine filio fuisse aut filium sine manibus? | |
| CESTI PII Conceptus est iste—ex quo, sciemus cum | 2.1 |
| adulteros deprehendero. Numquam putavi futurum | |
| salva re publica ut vir fortis sentiret se manus perdi- | |
| disse. | |
| MARULLI Adulteros meos usque ad limen prose- | 5 |
| cutus sum. Cucurri miser ad ferrum, quasi manus | |
| haberem. | |
| TRIARI Deciderunt arma cum manibus: tunc | |
| primum sensi me perdidisse. {⁴¹Descriptio Pugnan- | |
| tis Viri Fortis.}⁴¹ Dii boni, et has aliquis manus | 10 |
| derisit? | |
| P. ASPRENATIS Arcessitus ut occideret adulteros, | |
| venit ut dimitteret. Ita ego manus etiam pro adul- | |
| teris perdidi? Steti deprehensus ab adulteris meis; | |
| patris desertor, matris leno, quem, puto, iam creditis | 15 |
| non esse filium viri fortis, tertius in cubiculo derisor | |
| stetit. | |
| FULVI SPARSI In bello suas, in domo etiam filii manus | 3.1 |
| perdidit. Processit in bellum hic unus omnium adul- | |
| escentis filii vicarius. In acie vicit, domi captus est. | |
| Spectat inter spolia viri fortis volutantes adulteros. | |
| 'Adulescens, venit tempus militiae tuae.' Indigna | 5 |
| res: deceptus est; tam frustra ad filium quam ad | |
| gladium cucurrit. Ridebant adulteri truncas viri fortis | |
| manus, circa sua arma labentis. | |
| ARGENTARI Ante patriae quam patri negavit manus. | |
| Libenter causam eius suscepi; quis enim illum non | 10 |
| vindicet? Quid hoc infelicius, quem adulteri tunc | |
| riserunt cum deberent mori? Vir fortis in civitate | |
| truncus integros adulteros spectat? | |
| IULI BASSI Non est quod putetis puniri illum: ad | 4.1 |
| suos dimittitur; <dimittitur>, inquam, ad matrem | |
| suam, nescio an et patrem. Meruit hereditatem | |
| illius quem occidere parricidium putavit. Nulli | |
| umquam plus debuistis viro forti: usque eo pro vobis | 5 |
| pugnavit ut pro se non posset. Adulescens, quos dimisisti | |
| sequere. | |
| Pars altera. VIBI GALLI 'Matrem' inquit | 5.1 |
| 'non occidisti.' Quem minus hoc crimine perdere | |
| debui quam patrem? Pater occidere iussit: lex | |
| vetat. Non comparassem patri legem, nisi cum illa | |
| lex fuisset. Alterum putavi parricidium matrem coram | 5 |
| patre occidere. | |
| ARELLI FUSCI patris O misera pietas, inter quae | |
| parentum vota constitisti! Non semper scelera nostri | |
| iuris sunt, et truces quoque animos misericors natura | |
| debilitat. | 10 |
| {⁴¹Divisio.}⁴¹ Latro hac usus est divisione: an licuerit | 6.1 |
| filio tunc vindicare; an oportuerit; an, si licuit et | |
| oportuit, ignoscendum sit illi si non potuit indulgentia | |
| repugnante. An licuerit, in illa divisit: an tunc liceat | |
| adulterium filio vindicare cum maritus non est; an | 5 |
| tunc liceat ubi maritus in eo loco est quasi omnino non | |
| esset. An oportuerit, tractationis quidem est, quam | |
| ut quisque vult variat; Latro sic tamen ordinavit: | |
| oportuit, etiamsi pater non iuberet, occidere adul- | |
| teram viri fortis uxorem; oportuit iubente patre, | 10 |
| etiamsi ipse posset occidere; oportuit, cum et iuberet | |
| et ipse non posset. Novi declamatores illam quae- | |
| stionem temptaverunt ex verbo legis natam 'adul- | |
| terum cum adultera qui deprehenderit, dum utrumque | |
| corpus interficiat, sine fraude sit': an nemo possit | 15 |
| occidere nisi qui deprehenderit; temptaverunt et | |
| illam: an non possit abdicari filius ob id quod illi | |
| facere sua lege licuit. | |
| Color pro adulescente unus ab omnibus qui decla- | 7.1 |
| maverunt introductus est: 'non potui occidere,' ex | |
| illa Ciceronis sententia tractus quam in simili contro- | |
| versia dixit, cum abdicaretur is qui adulteram matrem | |
| occidendam acceperat et dimiserat: Ter non . . . | 5 |
| Latro descripsit stuporem totius corporis in tam in- | |
| opinati flagitii spectaculo, et dixit: Pater, tibi manus | |
| defuerunt, mihi omnia. Et cum oculorum caliginem, | |
| animi defectionem, membrorum omnium torporem | |
| descripsisset, adiecit: antequam ad me redeo, exierunt. | 10 |
| Gorgias inepto colore, sed dulci: . . . Pammenes ex | |
| novis declamatoribus dixit: . . . Gorgias egregie | |
| dixit: . . . Pammenes dixit: . . . | |
| Fuscus Arellius dixit: maius erat scelus quod im- | 8.1 |
| perabas quam quod deprehenderas. | |
| Albucius non narravit, sed hoc colore egit ab initio | |
| usque ad finem: ego me defendere debeo? Si quid | |
| mihi obiectum erit, aut negabo aut excusabo. Si | 5 |
| quid exegeris maius viribus meis, dicam: ignosce, non | |
| possum; ignoscit filio pater navigationem recusanti, si | |
| non fert mare; ignoscit non sequenti castra, si non potest, | |
| quamvis pater ipse militaris sit. Non possum occidere. | |
| Agedum ipsam legem recita: 'liceat et marito, liceat et | 10 |
| patri, liceat et filio.' Quare tam multos nominat, nisi | |
| quod putat aliquos esse qui non possint? Et in descrip- | |
| tione dixit: Cum me vocavit pater, 'hoc' inquam | |
| 'putavit supplicium futurum morte gravius, si adul- | |
| teram filio ostenderit.' Et illud dixit: Exierunt | 15 |
| adulteri inter patrem debilem et filium stupentem. | |
| Silo hoc colore narravit: non putavi mihi licere. | |
| Blandus hoc colore: utrimque fili nomen audio; | 9.1 |
| pater rem petit iustiorem, mater faciliorem. Et illud | |
| post descriptionem adiecit: fatebor vobis, parricidium | |
| coram patre facere non potui. | |
| Cestius hoc colore egit: 'Prosiluit' inquit 'pro- | 5 |
| tinus mater et amplexu suo manus meas adligavit. | |
| Ago confusioni meae gratias quod nihil in illo cubi- | |
| culo vidi praeter matrem et patrem: pater rogabat ut | |
| occiderem, mater ut viveret; pater ne nocens in- | |
| punita esset, mater ut ego innocens essem; pater | 10 |
| recitabat legem de adulteriis, mater de parricidiis.' | |
| Et ultimam sententiam dixit: occidere matrem si | |
| turpe est noluisse, non potui. | |
| Argentarius dixit: non est quod me ex hoc habitu | |
| aestimetis, quod manus habeo: tunc non habui. Et | 15 |
| illud dixit: dat poenas tibi: perdidit virum, perdidit | |
| filium; aegrotanti non adsidebo, egentem non alam; | |
| omnia mihi libera sunt, iam vitam illi non debeo. | |
| Ex altera parte multa sunt pulcherrime dicta; sed | 10.1 |
| nescio an Graecis nostri cessuri sint. In hac contro- | |
| versia dixit Damas: . . . Habet aliquid corrupti haec | |
| sententia. Latro dixit: quantum ego tunc questus | |
| sum cum fortuna mea, quod non et oculos perdi- | 5 |
| dissem! | |
| Silo Pompeius dixit: fili, aut oculos erue aut manus | |
| commoda. | |
| Omnes aliquid belli dixerunt illo loco quo deprensi | |
| sunt adulteri <et> dimissi. Latro dixit: adulteros | 10 |
| meos tantum excitavi. Fuscus Arellius illius senten- | |
| tiae frigidius dixit contrariam [illi sententiam]: | |
| adulteros interventu meo ne excitavi quidem. | |
| Vibius Rufus dixit: adulteri marito non adsur- | |
| rexerunt. Pompeius dixit: adulescens, denique | 15 |
| adulteros excita; postquam tu venisti, securius | |
| iacent. Latro dixit: erratis qui me putatis manus | |
| non habere: filium vocavi: ut intravit, ab adultero | |
| salutatus est. | |
| Fuscus dixit: Fili, tuam fidem, ostende te integro | 11.1 |
| manus me non perdidisse. Controversiam mihi de | |
| te facit adulter: veni et utrius sis filius indica. | |
| P. Vinicius et pulchre dixit et nove (sumpsit ab | |
| omnibus bene dicta): inrupi in cubiculum adulter- | 5 |
| orum: quid mentior miser? aperto cubiculo ex- | |
| pectabant adulteri. | |
| Cestius dixit: vocavi filium; risit adulter tam- | |
| quam qui diceret: meus est. | |
| Vibius Rufus dixit: adulter meus exit—et | 10 |
| commodo suo. Hybreas hunc sensum optime dixit: | |
| . . . Dionysius, filius eius Dionysii qui Ciceronis | |
| filium docuit, elegans magis declamator quam | |
| vehemens, hunc sensum et vehementer dixit et | |
| eleganter: . . . | 15 |
| Vibius Rufus dixit: quam otiosi, quam securi | 12.1 |
| adulteri transierunt praeter oculos meos, praeter | |
| filii manus! | |
| Latro cum exeuntis adulteros descripsisset adiecit: | |
| adulescens, parentes tuos sequere. | 5 |
| Nicetes illam sententiam pulcherrimam, qua nescio | |
| an nostros antecesserit: . . . Sed illud Albuci | |
| utique Graecos praeminet: cum pugnantem se acie | |
| descripsisset, dixit: me miserum, quas manus adulter | |
| effugit! Et illud Albuci: 'Non potui' inquit | 10 |
| 'matrem occidere.' Quo excusatior sis, adice: | |
| 'et patrem.' Albucius sic narravit tamquam filio | |
| sciente factum esset adulterium; suspectum quasi | |
| conscium matri suae fecit. | |
| P. Asprenas dixit: exit novissime maritus et dedit | 15 |
| adulteris suis locum. Idem dixit: matrem occidere | |
| non potes? adulterum certe occide: an et iste pater | |
| est? | |
| Dixerat Nicetes: . . . Murredius dum hanc sen- | |
| tentiam imitari vult, stultissimam dixit: reliqui in | 20 |
| acie pugnantes manus. |