* * * tamquam aut curam nostram deserentibus aut 3.2.4.1
auctoritatem contemnentibus. Quid? gladiatoribus quare
populus irascitur, et tam inique ut iniuriam putet quod
non libenter pereunt? contemni se iudicat et uultu gestu
ardore ex spectatore in aduersarium uertitur. Quidquid 5.1
est tale, non est ira, sed quasi ira, sicut puerorum qui, si
ceciderunt, terram uerberari uolunt et saepe ne sciunt
quidem cur irascantur, sed tantum irascuntur, sine causa
et sine iniuria, non tamen sine aliqua iniuriae specie nec 5
sine aliqua poenae cupiditate. Deluduntur itaque imitatione
plagarum et simulatis deprecantium lacrimis placantur et
falsa ultione falsus dolor tollitur.
  'Irascimur' inquit 'saepe non illis qui laeserunt, sed iis 3.1.1
qui laesuri sunt; ut scias iram non ex iniuria nasci.' Verum
est irasci nos laesuris, sed ipsa cogitatione nos laedunt, et
iniuriam qui facturus est iam facit. 'Vt scias' inquit 'non 2.1
esse iram poenae cupiditatem, infirmissimi saepe poten-
tissimis irascuntur nec poenam concupiscunt quam non
sperant.' Primum diximus cupiditatem esse poenae exi-
gendae, non facultatem; concupiscunt autem homines et 5
quae non possunt. Deinde nemo tam humilis est qui
poenam uel summi hominis sperare non possit: ad nocen-
dum <omnes> potentes sumus.
  Aristotelis finitio non multum a nostra abest; ait enim 3.1
iram esse cupiditatem doloris reponendi. Quid inter
nostram et hanc finitionem intersit, exequi longum est.
Contra utramque dicitur feras irasci nec iniuria inritatas
nec poenae dolorisue alieni causa; nam etiam si haec 5
efficiunt, non haec petunt. Sed dicendum est feras ira 4.1
carere et omnia praeter hominem; nam cum sit inimica
rationi, nusquam tamen nascitur nisi ubi rationi locus est.
Impetus habent ferae, rabiem feritatem incursum, iram
quidem non magis quam luxuriam, et in quasdam uolu- 5
ptates intemperantiores homine sunt. Non est quod credas 5.1
illi qui dicit:
    non aper irasci meminit, non fidere cursu
    cerua nec armentis incurrere fortibus ursi.
Irasci dicit incitari, inpingi; irasci quidem non magis 5
sciunt quam ignoscere. Muta animalia humanis adfectibus 6.1
carent, habent autem similes illis quosdam inpulsus;
alioqui, si amor in illis esset et odium, esset amicitia et
simultas, dissensio et concordia; quorum aliqua in illis
quoque extant uestigia, ceterum humanorum pectorum 5
propria bona malaque sunt. Nulli nisi homini concessa 7.1
prudentia est, prouidentia diligentia cogitatio, nec tantum
uirtutibus humanis animalia sed etiam uitiis prohibita
sunt. Tota illorum ut extra ita intra forma humanae
dissimilis est; regium est illud et principale aliter ductum. 5
Vt uox est quidem, sed non explanabilis et perturbata et
uerborum inefficax, ut lingua, sed deuincta nec in motus
uarios soluta, ita ipsum principale parum subtile, parum
exactum. Capit ergo uisus speciesque rerum quibus ad
impetus euocetur, sed turbidas et confusas. Ex eo pro- 8.1
cursus illorum tumultusque uehementes sunt, metus
autem sollicitudinesque et tristitia et ira non sunt, sed
his quaedam similia; ideo cito cadunt et mutantur in
contrarium et, cum acerrime saeuierunt expaueruntque, 5
pascuntur, et ex fremitu discursuque uesano statim quies
soporque sequitur.