| THEBAIS | |
| LIBER PRIMVS | |
| Fraternas acies alternaque regna profanis | 1.1 |
| decertata odiis sontesque euoluere Thebas | |
| Pierius menti calor incidit. unde iubetis | |
| ire, deae? gentisne canam primordia dirae, | |
| Sidonios raptus et inexorabile pactum | 5 |
| legis Agenoreae scrutantemque aequora Cadmum? | |
| longa retro series, trepidum si Martis operti | |
| agricolam infandis condentem proelia sulcis | |
| expediam penitusque sequar, quo carmine muris | |
| iusserit Amphion Tyriis accedere montes, | 10 |
| unde graues irae cognata in moenia Baccho, | |
| quod saeuae Iunonis opus, cui sumpserit arcus | |
| infelix Athamas, cur non expauerit ingens | |
| Ionium socio casura Palaemone mater. | |
| atque adeo iam nunc gemitus et prospera Cadmi | 15 |
| praeteriisse sinam: limes mihi carminis esto | |
| Oedipodae confusa domus, quando Itala nondum | |
| signa nec Arctoos ausim spirare triumphos | |
| bisque iugo Rhenum, bis adactum legibus Histrum | |
| et coniurato deiectos uertice Dacos | 20 |
| aut defensa prius uix pubescentibus annis | |
| bella Iouis. tuque, o Latiae decus addite famae | |
| quem noua maturi subeuntem exorsa parentis | |
| aeternum sibi Roma cupit (licet artior omnes | |
| limes agat stellas et te plaga lucida caeli, | 25 |
| Pliadum Boreaeque et hiulci fulminis expers, | |
| sollicitet, licet ignipedum frenator equorum | |
| ipse tuis alte radiantem crinibus arcum | |
| imprimat aut magni cedat tibi Iuppiter aequa | |
| parte poli), maneas hominum contentus habenis, | 30 |
| undarum terraeque potens, et sidera dones. | |
| tempus erit, cum Pierio tua fortior oestro | |
| facta canam: nunc tendo chelyn; satis arma referre | |
| Aonia et geminis sceptrum exitiale tyrannis | |
| nec furiis post fata modum flammasque rebelles | 35 |
| seditione rogi tumulisque carentia regum | |
| funera et egestas alternis mortibus urbes, | |
| caerula cum rubuit Lernaeo sanguine Dirce | |
| et Thetis arentes adsuetum stringere ripas | |
| horruit ingenti uenientem Ismenon aceruo. | 40 |
| quem prius heroum, Clio, dabis? inmodicum irae | |
| Tydea? laurigeri subitos an uatis hiatus? | |
| urguet et hostilem propellens caedibus amnem | |
| turbidus Hippomedon, plorandaque bella proterui | |
| Arcados atque alio Capaneus horrore canendus. | 45 |
| impia iam merita scrutatus lumina dextra | |
| merserat aeterna damnatum nocte pudorem | |
| Oedipodes longaque animam sub morte trahebat. | |
| illum indulgentem tenebris imaeque recessu | |
| sedis inaspectos caelo radiisque penates | 50 |
| seruantem tamen adsiduis circumuolat alis | |
| saeua dies animi, scelerumque in pectore Dirae. | |
| tunc uacuos orbes, crudum ac miserabile uitae | |
| supplicium, ostentat caelo manibusque cruentis | |
| pulsat inane solum saeuaque ita uoce precatur: | 55 |
| 'di, sontes animas angustaque Tartara poenis | |
| qui regitis, tuque umbrifero Styx liuida fundo, | |
| quam uideo, multumque mihi consueta uocari | |
| adnue, Tisiphone, peruersaque uota secunda: | |
| si bene quid merui, si me de matre cadentem | 60 |
| fouisti gremio et traiectum uulnere plantas | |
| firmasti, si stagna peti Cirrhaea bicorni | |
| interfusa iugo, possem cum degere falso | |
| contentus Polybo, trifidaeque in Phocidos arto | |
| longaeuum implicui regem secuique trementis | 65 |
| ora senis, dum quaero patrem, si Sphingos iniquae | |
| callidus ambages te praemonstrante resolui, | |
| si dulces furias et lamentabile matris | |
| conubium gauisus ini noctemque nefandam | |
| saepe tuli natosque tibi, scis ipsa, paraui, | 70 |
| mox auidus poenae digitis caedentibus ultro | |
| incubui miseraque oculos in matre reliqui: | |
| exaudi, si digna precor quaeque ipsa furenti | |
| subiceres. orbum uisu regnisque carentem | |
| non regere aut dictis maerentem flectere adorti, | 75 |
| quos genui quocumque toro; quin ecce superbi | |
| —pro dolor!—et nostro iamdudum funere reges | |
| insultant tenebris gemitusque odere paternos. | |
| hisne etiam funestus ego? et uidet ista deorum | |
| ignauus genitor? tu saltem debita uindex | 80 |
| huc ades et totos in poenam ordire nepotes. | |
| indue quod madidum tabo diadema cruentis | |
| unguibus abripui, uotisque instincta paternis | |
| i media in fratres, generis consortia ferro | |
| dissiliant. da, Tartarei regina barathri, | 85 |
| quod cupiam uidisse nefas, nec tarda sequetur | |
| mens iuuenum: modo digna ueni, mea pignora nosces.' | |
| talia dicenti crudelis diua seueros | |
| aduertit uultus. inamoenum forte sedebat | |
| Cocyton iuxta, resolutaque uertice crines | 90 |
| lambere sulphureas permiserat anguibus undas. | |
| ilicet igne Iouis lapsisque citatior astris | |
| tristibus exiluit ripis: discedit inane | |
| uulgus et occursus dominae pauet. illa per umbras | |
| et caligantes animarum examine campos | 95 |
| Taenariae limen petit inremeabile portae. | |
| sensit adesse Dies, piceo Nox obuia nimbo | |
| lucentes turbauit equos; procul arduus Atlans | |
| horruit et dubia caelum ceruice remisit. | |
| arripit extemplo Maleae de ualle resurgens | 100 |
| notum iter ad Thebas; neque enim uelocior ullas | |
| itque reditque uias cognataue Tartara mauult. | |
| centum illi stantes umbrabant ora cerastae, | |
| turba minor diri capitis; sedet intus abactis | |
| ferrea lux oculis, qualis per nubila Phoebes | 105 |
| Atracia rubet arte labor; suffusa ueneno | |
| tenditur ac sanie gliscit cutis; igneus atro | |
| ore uapor, quo longa sitis morbique famesque | |
| et populis mors una uenit; riget horrida tergo | |
| palla, et caerulei redeunt in pectora nodi: | 110 |
| Atropos hos atque ipsa nouat Proserpina cultus. | |
| tum geminas quatit ira manus: haec igne rogali | |
| fulgurat, haec uiuo manus aera uerberat hydro. | |
| ut stetit, abrupta qua plurimus arce Cithaeron | |
| occurrit caelo, fera sibila crine uirenti | 115 |
| congeminat, signum terris, unde omnis Achaei | |
| ora maris late Pelopeaque regna resultant. | |
| audiit et medius caeli Parnasos et asper | |
| Eurotas, dubiamque iugo fragor impulit Oeten | |
| in latus, et geminis uix fluctibus obstitit Isthmos. | 120 |
| ipsa suum genetrix curuo delphine uagantem | |
| abripuit frenis gremioque Palaemona pressit. | |
| atque ea Cadmeo praeceps ubi culmine primum | |
| constitit adsuetaque infecit nube penates, | |
| protinus attoniti fratrum sub pectore motus, | 125 |
| gentilisque animos subiit furor aegraque laetis | |
| inuidia atque parens odii metus, inde regendi | |
| saeuus amor, ruptaeque uices iurisque secundi | |
| ambitus impatiens, et summo dulcius unum | |
| stare loco, sociisque comes discordia regnis. | 130 |
| sic ubi delectos per torua armenta iuuencos | |
| agricola imposito sociare adfectat aratro, | |
| illi indignantes, quis nondum uomere multo | |
| ardua nodosos ceruix descendit in armos, | |
| in diuersa trahunt atque aequis uincula laxant | 135 |
| uiribus et uario confundunt limite sulcos: | |
| haud secus indomitos praeceps discordia fratres | |
| asperat. alterni placuit sub legibus anni | |
| exilio mutare ducem. sic iure maligno | |
| fortunam transire iubent, ut sceptra tenentem | 140 |
| foedere praecipiti semper nouus angeret heres. | |
| haec inter fratres pietas erat, haec mora pugnae | |
| sola nec in regem perduratura secundum. | |
| et nondum crasso laquearia fulua metallo, | |
| montibus aut alte Grais effulta nitebant | 145 |
| atria, congestos satis explicitura clientes; | |
| non impacatis regum aduigilantia somnis | |
| pila, nec alterna ferri statione gementes | |
| excubiae, nec cura mero committere gemmas | |
| atque aurum uiolare cibis: sed nuda potestas | 150 |
| armauit fratres, pugna est de paupere regno. | |
| dumque uter angustae squalentia iugera Dirces | |
| uerteret aut Tyrii solio non altus ouaret | |
| exulis ambigitur, periit ius fasque bonumque | |
| et uitae mortisque pudor. quo tenditis iras, | 155 |
| a, miseri? quid si peteretur crimine tanto | |
| limes uterque poli, quem Sol emissus Eoo | |
| cardine, quem porta uergens prospectat Hibera, | |
| quasque procul terras obliquo sidere tangit | |
| auius aut Borea gelidas madidiue tepentes | 160 |
| igne Noti? quid si Phrygiae Tyriaeque sub unum | |
| conuectentur opes? loca dira arcesque nefandae | |
| suffecere odio, furiisque inmanibus emptum | |
| Oedipodae sedisse loco. iam sorte carebat | |
| dilatus Polynicis honos. quis tunc tibi, saeue, | 165 |
| quis fuit ille dies, uacua cum solus in aula | |
| respiceres ius omne tuum cunctosque minores, | |
| et nusquam par stare caput! iam murmura serpunt | |
| plebis Echioniae, tacitumque a principe uulgus | |
| dissidet, et, qui mos populis, uenturus amatur. | 170 |
| atque aliquis, cui mens humili laesisse ueneno | |
| summa nec impositos umquam ceruice uolenti | |
| ferre duces, 'hancne Ogygiis,' ait, 'aspera rebus | |
| fata tulere uicem, totiens mutare timendos | |
| alternoque iugo dubitantia subdere colla? | 175 |
| partiti uersant populorum fata manuque | |
| fortunam fecere leuem. semperne uicissim | |
| exulibus seruire dabor? tibi, summe deorum | |
| terrarumque sator, sociis hanc addere mentem | |
| sedit? an inde uetus Thebis extenditur omen, | 180 |
| ex quo Sidonii nequiquam blanda iuuenci | |
| pondera Carpathio iussus sale quaerere Cadmus | |
| exul Hyanteos inuenit regna per agros, | |
| fraternasque acies fetae telluris hiatu | |
| augurium seros dimisit ad usque nepotes? | 185 |
| cernis ut erectum torua sub fronte minetur | |
| saeuior adsurgens dempto consorte potestas. | |
| quas gerit ore minas, quanto premit omnia fastu! | |
| hicne umquam priuatus erit? tamen ille precanti | |
| mitis et adfatu bonus et patientior aequi. | 190 |
| quid mirum? non solus erat. nos uilis in omnes | |
| prompta manus casus, domino cuicumque parati. | |
| qualiter hinc gelidus Boreas, hinc nubifer Eurus | |
| uela trahunt, nutat mediae fortuna carinae, | |
| (heu dubio suspensa metu tolerandaque nullis | 195 |
| aspera sors populis!) hic imperat, ille minatur.' | |
| at Iouis imperiis rapidi super atria caeli | |
| lectus concilio diuum conuenerat ordo | |
| interiore polo. spatiis hinc omnia iuxta, | |
| primaeque occiduaeque domus et fusa sub omni | 200 |
| terra atque unda die. mediis sese arduus infert | |
| ipse deis, placido quatiens tamen omnia uultu, | |
| stellantique locat solio; nec protinus ausi | |
| caelicolae, ueniam donec pater ipse sedendi | |
| tranquilla iubet esse manu. mox turba uagorum | 205 |
| semideum et summis cognati nubibus Amnes | |
| et compressa metu seruantes murmura Venti | |
| aurea tecta replent. mixta conuexa deorum | |
| maiestate tremunt, radiant maiore sereno | |
| culmina et arcano florentes lumine postes. | 210 |
| postquam iussa quies siluitque exterritus orbis, | |
| incipit ex alto (graue et inmutabile sanctis | |
| pondus adest uerbis, et uocem fata sequuntur): | |
| 'terrarum delicta nec exaturabile Diris | |
| ingenium mortale queror. quonam usque nocentum | 215 |
| exigar in poenas? taedet saeuire corusco | |
| fulmine, iam pridem Cyclopum operosa fatiscunt | |
| bracchia et Aeoliis desunt incudibus ignes. | |
| atque adeo tuleram falso rectore solutos | |
| Solis equos, caelumque rotis errantibus uri, | 220 |
| et Phaethontea mundum squalere fauilla. | |
| nil actum, neque tu ualida quod cuspide late | |
| ire per inlicitum pelago, germane, dedisti. | |
| nunc geminas punire domos, quis sanguinis auctor | |
| ipse ego, descendo. Perseos alter in Argos | 225 |
| scinditur, Aonias fluit hic ab origine Thebas. | |
| mens cunctis imposta manet: quis funera Cadmi | |
| nesciat et totiens excitam a sedibus imis | |
| Eumenidum bellasse aciem, mala gaudia matrum | |
| erroresque feros nemorum et reticenda deorum | 230 |
| crimina? uix lucis spatio, uix noctis abactae | |
| enumerare queam mores gentemque profanam. | |
| scandere quin etiam thalamos hic impius heres | |
| patris et inmeritae gremium incestare parentis | |
| appetiit, proprios (monstrum!) reuolutus in ortus. | 235 |
| ille tamen superis aeterna piacula soluit | |
| proiecitque diem, nec iam amplius aethere nostro | |
| uescitur; at nati (facinus sine more!) cadentes | |
| calcauere oculos. iam iam rata uota tulisti, | |
| dire senex. meruere tuae, meruere tenebrae | 240 |
| ultorem sperare Iouem. noua sontibus arma | |
| iniciam regnis, totumque a stirpe reuellam | |
| exitiale genus. belli mihi semina sunto | |
| Adrastus socer et superis adiuncta sinistris | |
| conubia. hanc etiam poenis incessere gentem | 245 |
| decretum; neque enim arcano de pectore fallax | |
| Tantalus et saeuae periit iniuria mensae.' | |
| sic pater omnipotens. ast illi saucia dictis | |
| flammato uersans inopinum corde dolorem | |
| talia Iuno refert: 'mene, o iustissime diuum, | 250 |
| me bello certare iubes? scis, semper ut arces | |
| Cyclopum magnique Phoroneos incluta fama | |
| sceptra uiris opibusque iuuem, licet improbus illic | |
| custodem Phariae somno letoque iuuencae | |
| extinguas, saeptis et turribus aureus intres. | 255 |
| mentitis ignosco toris: illam odimus urbem | |
| quam uultu confessus adis, ubi conscia magni | |
| signa tori tonitrus agis et mea fulmina torques. | |
| facta luant Thebae: cur hostes eligis Argos? | |
| quin age, si tanta est thalami discordia sancti, | 260 |
| et Samon et ueteres armis excinde Mycenas, | |
| uerte solo Sparten. cur usquam sanguine festo | |
| coniugis ara tuae, cumulo cur turis Eoi | |
| laeta calet? melius uotis Mareotica fumat | |
| Coptos et aerisoni lugentia flumina Nili. | 265 |
| quod si prisca luunt auctorum crimina gentes | |
| subuenitque tuis sera haec sententia curis, | |
| percensere aeui senium, quo tempore tandem | |
| terrarum furias abolere et saecula retro | |
| emendare sat est? iamdudum ab sedibus illis | 270 |
| incipe, fluctiuaga qua praeterlabitur unda | |
| Sicanios longe relegens Alpheos amores: | |
| Arcades hic tua (nec pudor est) delubra nefastis | |
| imposuere locis, illic Mauortius axis | |
| Oenomai Geticoque pecus stabulare sub Haemo | 275 |
| dignius, abruptis etiamnum inhumata procorum | |
| reliquiis trunca ora rigent; tamen hic tibi templi | |
| gratus honos; placet Ida nocens mentitaque manes | |
| Creta tuos. me Tantaleis consistere tectis | |
| quae tandem inuidia est? belli deflecte tumultus | 280 |
| et generis miseresce tui. sunt impia late | |
| regna tibi, melius generos passura nocentes.' | |
| finierat precibus miscens conuicia Iuno. | |
| at non ille grauis dictis, quamquam aspera motu, | |
| reddidit haec: 'equidem haud rebar te mente secunda | 285 |
| laturam, quodcumque tuos, licet aequus, in Argos | |
| consulerem, neque me, detur si copia, fallit | |
| multa super Thebis Bacchum ausuramque Dionen | |
| dicere, sed nostri reuerentia ponderis obstat. | |
| horrendos etenim latices, Stygia aequora fratris, | 290 |
| obtestor, mansurum et non reuocabile uerbum, | |
| nil fore quod dictis flectar. quare impiger alis | |
| portantes praecede Notos, Cyllenia proles, | |
| aera per liquidum regnisque inlapsus opacis | |
| dic patruo: superas senior se attollat ad auras | 295 |
| Laius, extinctum nati quem uulnere nondum | |
| ulterior Lethes accepit ripa profundi | |
| lege Erebi; ferat hic diro mea iussa nepoti: | |
| germanum exilio fretum Argolicisque tumentem | |
| hospitiis, quod sponte cupit, procul impius aula | 300 |
| arceat, alternum regni infitiatus honorem. | |
| hinc causae irarum, certo reliqua ordine ducam.' | |
| paret Atlantiades dictis genitoris et inde | |
| summa pedum propere plantaribus inligat alis | |
| obnubitque comas et temperat astra galero. | 305 |
| tum dextrae uirgam inseruit, qua pellere dulces | |
| aut suadere iterum somnos, qua nigra subire | |
| Tartara et exangues animare adsueuerat umbras. | |
| desiluit, tenuique exceptus inhorruit aura. | |
| nec mora, sublimes raptim per inane uolatus | 310 |
| carpit et ingenti designat nubila gyro. | |
| interea patriis olim uagus exul ab oris | |
| Oedipodionides furto deserta pererrat | |
| Aoniae. iam iamque animis male debita regna | |
| concipit, et longum signis cunctantibus annum | 315 |
| stare gemit. tenet una dies noctesque recursans | |
| cura uirum, si quando humilem decedere regno | |
| germanum et semet Thebis opibusque potitum | |
| cerneret; hac aeuum cupiat pro luce pacisci. | |
| nunc queritur ceu tarda fugae dispendia, sed mox | 320 |
| attollit flatus ducis et sedisse superbus | |
| deiecto iam fratre putat: spes anxia mentem | |
| extrahit et longo consumit gaudia uoto. | |
| tunc sedet Inachias urbes Danaeiaque arua | |
| et caligantes abrupto sole Mycenas | 325 |
| ferre iter impauidum, seu praeuia ducit Erinys, | |
| seu fors illa uiae, siue hac inmota uocabat | |
| Atropos. Ogygiis ululata furoribus antra | |
| deserit et pingues Baccheo sanguine colles. | |
| inde plagam, qua molle sedens in plana Cithaeron | 330 |
| porrigitur lassumque inclinat ad aequora montem, | |
| praeterit. hinc arte scopuloso in limite pendens | |
| infames Scirone petras Scyllaeaque rura | |
| purpureo regnata seni mitemque Corinthon | |
| linquit et in mediis audit duo litora campis. | 335 |
| iamque per emeriti surgens confinia Phoebi | |
| Titanis late mundo subuecta silenti | |
| rorifera gelidum tenuauerat aera biga; | |
| iam pecudes uolucresque tacent, iam Somnus auaris | |
| inrepsit curis pronusque ex aethere nutat, | 340 |
| grata laboratae referens obliuia uitae. | |
| sed nec puniceo rediturum nubila caelo | |
| promisere iubar, nec rarescentibus umbris | |
| longa repercusso nituere crepuscula Phoebo: | |
| densior a terris et nulli peruia flammae | 345 |
| subtexit nox atra polos. iam claustra rigentis | |
| Aeoliae percussa sonant, uenturaque rauco | |
| ore minatur hiems, uenti transuersa frementes | |
| confligunt axemque emoto cardine uellunt, | |
| dum caelum sibi quisque rapit; sed plurimus Auster | 350 |
| inglomerat noctem, tenebrosa uolumina torquens, | |
| defunditque imbres sicco quos asper hiatu | |
| praesolidat Boreas; nec non abrupta tremescunt | |
| fulgura, et attritus subita face rumpitur aether. | |
| iam Nemea, iam Taenariis contermina lucis | 355 |
| Arcadiae capita alta madent; ruit agmine magno | |
| Inachus et gelidas surgens Erasinus in undas. | |
| puluerulenta prius calcandaque flumina nullae | |
| aggeribus tenuere morae, stagnoque refusa est | |
| funditus et ueteri spumauit Lerna ueneno. | 360 |
| frangitur omne nemus, rapiunt antiqua procellae | |
| bracchia siluarum, nullisque aspecta per aeuum | |
| solibus umbrosi patuere aestiua Lycaei. | |
| ille tamen, modo saxa iugis fugientia ruptis | |
| miratus, modo nubigenas e montibus amnes | 365 |
| aure pauens passimque insano turbine raptas | |
| pastorum pecorumque domos, non segnius amens | |
| incertusque uiae per nigra silentia uastum | |
| haurit iter; pulsat metus undique et undique frater. | |
| ac uelut hiberno deprensus nauita ponto, | 370 |
| cui neque Temo piger neque amico sidere monstrat | |
| Luna uias, medio caeli pelagique tumultu | |
| stat rationis inops, iam iamque aut saxa malignis | |
| expectat summersa uadis aut uertice acuto | |
| spumantes scopulos erectae incurrere prorae: | 375 |
| talis opaca legens nemorum Cadmeius heros | |
| accelerat, uasto metuenda umbone ferarum | |
| excutiens stabula, et prono uirgulta refringit | |
| pectore (dat stimulos animo uis maesta timoris) | |
| donec ab Inachiis uicta caligine tectis | 380 |
| emicuit lucem deuexa in moenia fundens | |
| Larisaeus apex. illo spe concitus omni | |
| euolat, hinc celsae Iunonia templa Prosymnae | |
| laeuus habens, hinc Herculeo signata uapore | |
| Lernaei stagna atra uadi, tandemque reclusis | 385 |
| infertur portis. actutum regia cernit | |
| uestibula; hic artus imbri uentoque rigentes | |
| proicit ignotaeque adclinis postibus aulae | |
| inuitat tenues ad dura cubilia somnos. | |
| rex ibi, tranquillae medio de limite uitae | 390 |
| in senium uergens, populos Adrastus habebat, | |
| diues auis et utroque Iouem de sanguine ducens. | |
| hic sexus melioris inops sed prole uirebat | |
| feminea, gemino natarum pignore fultus. | |
| cui Phoebus generos (monstrum exitiabile dictu! | 395 |
| mox adaperta fides) fato ducente canebat | |
| saetigerumque suem et fuluum aduentare leonem. | |
| id uoluens non ipse pater, non docte futuri | |
| Amphiarae uides, etenim uetat auctor Apollo. | |
| tantum in corde sedens aegrescit cura parenti. | 400 |
| ecce autem antiquam fato Calydona relinquens | |
| Olenius Tydeus (fraterni sanguinis illum | |
| conscius horror agit) eadem, sub nocte sopora, | |
| lustra terit, similesque Notos dequestus et imbres, | |
| infusam tergo glaciem et liquentia nimbis | 405 |
| ora comasque gerens subit uno tegmine, cuius | |
| fusus humo gelida partem prior hospes habebat. | |
| hic uero ambobus rabiem fortuna cruentam | |
| attulit: haud passi sociis defendere noctem | |
| culminibus; paulum alternis in uerba minasque | 410 |
| cunctantur, mox ut iactis sermonibus irae | |
| intumuere satis, tum uero erectus uterque | |
| exertare umeros nudamque lacessere pugnam. | |
| celsior ille gradu procera in membra simulque | |
| integer annorum; sed non et uiribus infra | 415 |
| Tydea fert animus, totosque infusa per artus | |
| maior in exiguo regnabat corpore uirtus. | |
| iam crebros ictus ora et caua tempora circum | |
| obnixi ingeminant, telorum aut grandinis instar | |
| Rhipaeae, flexoque genu uacua ilia tundunt. | 420 |
| non aliter quam Pisaeo sua lustra Tonanti | |
| cum redeunt crudisque uirum sudoribus ardet | |
| puluis; at hinc teneros caueae dissensus ephebos | |
| concitat, exclusaeque expectant praemia matres: | |
| sic alacres odio nullaque cupidine laudis | 425 |
| accensi incurrunt, scrutatur et intima uultus | |
| unca manus penitusque oculis cedentibus intrat. | |
| forsan et accinctos lateri (sic ira ferebat) | |
| nudassent enses, meliusque hostilibus armis | |
| lugendus fratri, iuuenis Thebane, iaceres, | 430 |
| ni rex insolitum clamorem et pectore ab alto | |
| stridentes gemitus noctis miratus in umbris, | |
| mouisset gressus, magnis cui sobria curis | |
| pendebat somno iam deteriore senectus. | |
| isque ubi progrediens numerosa luce per alta | 435 |
| atria dimotis aduerso limine claustris | |
| terribilem dictu faciem, lacera ora putresque | |
| sanguineo uidet imbre genas: 'quae causa furoris, | |
| externi iuuenes (neque enim meus audeat istas | |
| ciuis in usque manus), quisnam implacabilis ardor | 440 |
| exturbare odiis tranquilla silentia noctis? | |
| usque adeone angusta dies, et triste parumper | |
| pacem animo somnumque pati? sed prodite tandem | |
| unde orti, quo fertis iter, quae iurgia? nam uos | |
| haud humiles tanta ira docet, generisque superbi | 445 |
| magna per effusum clarescunt signa cruorem.' | |
| uix ea, cum mixto clamore obliqua tuentes | |
| incipiunt una: 'rex o mitissime Achiuum, | |
| quid uerbis opus? ipse undantes sanguine uultus | |
| aspicis.' haec passim turbatis uocis amarae | 450 |
| confudere sonis; inde orsus in ordine Tydeus | |
| continuat: 'maesti cupiens solacia casus | |
| monstriferae Calydonis opes Acheloiaque arua | |
| deserui; uestris haec me ecce in finibus ingens | |
| nox operit. tecto caelum prohibere quis iste | 455 |
| arcuit? an quoniam prior haec ad limina forte | |
| molitus gressus? pariter stabulare bimembres | |
| Centauros unaque ferunt Cyclopas in Aetna | |
| compositos. sunt et rabidis iura insita monstris | |
| fasque suum: nobis sociare cubilia terrae— | 460 |
| sed quid ego? aut hodie spoliis gauisus abibis, | |
| quisquis es, his, aut me, si non effetus oborto | |
| sanguis hebet luctu, magni de stirpe creatum | |
| Oeneos et Marti non degenerare paterno | |
| accipies.' 'nec nos animi nec stirpis egentes—' | 465 |
| ille refert contra, sed mens sibi conscia fati | |
| cunctatur proferre patrem. tunc mitis Adrastus: | |
| 'immo agite, et positis, quas nox inopinaque suasit | |
| aut uirtus aut ira, minis succedite tecto. | |
| iam pariter coeant animorum in pignora dextrae. | 470 |
| non haec incassum diuisque absentibus acta; | |
| forsan et has uenturus amor praemiserit iras, | |
| ut meminisse iuuet.' nec uana uoce locutus | |
| fata senex, siquidem hanc perhibent post uulnera iunctis | |
| esse fidem, quanta partitum extrema proteruo | 475 |
| Thesea Pirithoo, uel inanem mentis Oresten | |
| opposito rabidam Pylade uitasse Megaeram. | |
| tunc quoque mulcentem dictis corda aspera regem | |
| iam faciles (uentis ut decertata residunt | |
| aequora, laxatisque diu tamen aura superstes | 480 |
| inmoritur uelis) passi, subiere penates. | |
| hic primum lustrare oculis cultusque uirorum | |
| telaque magna uacat: tergo uidet huius inanem | |
| impexis utrimque iubis horrere leonem, | |
| illius in speciem quem per Teumesia tempe | 485 |
| Amphitryoniades fractum iuuenalibus annis | |
| ante Cleonaei uestitus proelia monstri. | |
| terribiles contra saetis ac dente recuruo | |
| Tydea per latos umeros ambire laborant | |
| exuuiae, Calydonis honos. stupet omine tanto | 490 |
| defixus senior, diuina oracula Phoebi | |
| agnoscens monitusque datos uocalibus antris. | |
| obtutu gelida ora premit, laetusque per artus | |
| horror iit; sensit manifesto numine ductos | |
| adfore, quos nexis ambagibus augur Apollo | 495 |
| portendi generos, uultu fallente ferarum, | |
| ediderat. tunc sic tendens ad sidera palmas: | |
| 'Nox, quae terrarum caelique amplexa labores | |
| ignea multiuago transmittis sidera lapsu, | |
| indulgens reparare animum dum proximus aegris | 500 |
| infundat Titan agiles animantibus ortus, | |
| tu mihi perplexis quaesitam erroribus ultro | |
| aduehis alma fidem ueterisque exordia fati | |
| detegis: adsistas operi tuaque omina firmes. | |
| semper honoratam dimensis orbibus anni | 505 |
| te domus ista colet; nigri tibi, diua, litabunt | |
| electa ceruice greges, lustraliaque exta | |
| lacte nouo perfusus edet Volcanius ignis. | |
| salue prisca fides tripodum obscurique recessus. | |
| deprendi, Fortuna, deos.' sic fatus, et ambos | 510 |
| innectens manibus tecta interioris ad aulae | |
| progreditur. canis etiamnum altaribus ignes | |
| sopitum cinerem et tepidi libamina sacri | |
| seruabant; adolere focos epulasque recentes | |
| instaurare iubet. dictis parere ministri | 515 |
| certatim accelerant; uario strepit icta tumultu | |
| regia: pars ostro tenues auroque sonantes | |
| emunire toros alteque inferre tapetas, | |
| pars teretes leuare manu ac disponere mensas. | |
| ast alii tenebras et opacam uincere noctem | 520 |
| adgressi tendunt auratis uincula lychnis. | |
| his labor inserto torrere exanguia ferro | |
| uiscera caesarum pecudum, his cumulare canistris | |
| perdomitam saxo Cererem. laetatur Adrastus | |
| obsequio feruere domum, iamque ipse superbis | 525 |
| fulgebat stratis solioque effultus eburno. | |
| parte alia iuuenes siccati uulnera lymphis | |
| discumbunt, simul ora notis foedata tuentur | |
| inque uicem ignoscunt. tunc rex longaeuus Acasten | |
| (natarum haec altrix eadem et fidissima custos | 530 |
| lecta sacrum iustae Veneri occultare pudorem) | |
| imperat acciri tacitaque inmurmurat aure. | |
| nec mora praeceptis, cum protinus utraque uirgo | |
| arcano egressae thalamo: mirabile uisu, | |
| Pallados armisonae pharetrataeque ora Dianae | 535 |
| aequa ferunt, terrore minus. noua deinde pudori | |
| uisa uirum facies: pariter pallorque ruborque | |
| purpureas hausere genas, oculique uerentes | |
| ad sanctum rediere patrem. postquam ordine mensae | |
| uicta fames, signis perfectam auroque nitentem | 540 |
| Iasides pateram famulos ex more poposcit, | |
| qua Danaus libare deis seniorque Phoroneus | |
| adsueti. tenet haec operum caelata figuras: | |
| aureus anguicomam praesecto Gorgona collo | |
| ales habet, iam iamque uagas (ita uisus) in auras | 545 |
| exilit; illa graues oculos languentiaque ora | |
| paene mouet uiuoque etiam pallescit in auro. | |
| hinc Phrygius fuluis uenator tollitur alis, | |
| Gargara desidunt surgenti et Troia recedit, | |
| stant maesti comites frustraque sonantia lassant | 550 |
| ora canes umbramque petunt et nubila latrant. | |
| hanc undante mero fundens uocat ordine cunctos | |
| caelicolas, Phoebum ante alios, Phoebum omnis ad aras | |
| laude ciet comitum famulumque euincta pudica | |
| fronde manus, cui festa dies largoque refecti | 555 |
| ture uaporatis lucent altaribus ignes. | |
| 'forsitan, o iuuenes, quae sint ea sacra quibusque | |
| praecipuum causis Phoebi obtestemur honorem,' | |
| rex ait, 'exquirant animi. non inscia suasit | |
| religio, magnis exercita cladibus olim | 560 |
| plebs Argiua litat; animos aduertite, pandam. | |
| postquam caerulei sinuosa uolumina monstri, | |
| terrigenam Pythona, deus, septem orbibus atris | |
| amplexum Delphos squamisque annosa terentem | |
| robora, Castaliis dum fontibus ore trisulco | 565 |
| fusus hiat nigro sitiens alimenta ueneno, | |
| perculit, absumptis numerosa in uulnera telis, | |
| Cirrhaeique dedit centum per iugera campi | |
| uix tandem explicitum, noua deinde piacula caedis | |
| perquirens nostri tecta haud opulenta Crotopi | 570 |
| attigit. huic primis et pubem ineuntibus annis | |
| mira decore pios seruabat nata penates | |
| intemerata toris. felix, si Delia numquam | |
| furta nec occultum Phoebo sociasset amorem! | |
| namque ut passa deum Nemeaei ad fluminis undam, | 575 |
| bis quinos plena cum fronte resumeret orbes | |
| Cynthia, sidereum Latonae feta nepotem | |
| edidit; ac poenae metuens (neque enim ille coactis | |
| donasset thalamis ueniam pater) auia rura | |
| eligit ac natum saepta inter ouilia furtim | 580 |
| montiuago pecoris custodi mandat alendum. | |
| non tibi digna, puer, generis cunabula tanti | |
| gramineos dedit herba toros et uimine querno | |
| texta domus; clausa arbutei sub cortice libri | |
| membra tepent, suadetque leues caua fistula somnos, | 585 |
| et pecori commune solum. sed fata nec illum | |
| concessere larem; uiridi nam caespite terrae | |
| proiectum temere et patulo caelum ore trahentem | |
| dira canum rabies morsu depasta cruento | |
| disicit. hic uero attonitas ut nuntius aures | 590 |
| matris adit, pulsi ex animo genitorque pudorque | |
| et metus; ipsa ultro saeuis plangoribus amens | |
| tecta replet, uacuumque ferens uelamine pectus | |
| occurrit confessa patri; nec motus et atro | |
| imperat (infandum!) cupientem occumbere leto. | 595 |
| sero memor thalami maestae solacia morti, | |
| Phoebe, paras monstrum infandis Acheronte sub imo | |
| conceptum Eumenidum thalamis, cui uirginis ora | |
| pectoraque; aeternum stridens a uertice surgit | |
| et ferrugineam frontem discriminat anguis. | 600 |
| haec tum dira lues nocturno squalida passu | |
| inlabi thalamis, animasque a stirpe recentes | |
| abripere altricum gremiis morsuque cruento | |
| deuesci et multum patrio pinguescere luctu. | |
| haud tulit armorum praestans animique Coroebus | 605 |
| seque ultro lectis iuuenum, qui robore primi | |
| famam posthabita faciles extendere uita, | |
| obtulit. illa nouos ibat populata penates | |
| portarum in biuio; lateri duo corpora paruum | |
| dependent, et iam unca manus uitalibus haeret | 610 |
| ferratique ungues tenero sub corde tepescunt: | |
| obuius huic, latus omne uirum stipante corona, | |
| fit iuuenis, ferrumque ingens sub pectore duro | |
| condidit, atque imas animae mucrone corusco | |
| scrutatus latebras tandem sua monstra profunda | 615 |
| reddit habere Ioui. iuuat ire et uisere iuxta | |
| liuentes in morte oculos uterique nefandam | |
| proluuiem et crasso squalentia pectora tabo, | |
| qua nostrae cecidere animae. stupet Inacha pubes | |
| magnaque post lacrimas etiamnum gaudia pallent. | 620 |
| hi trabibus duris (solacia uana dolori) | |
| proterere exanimos artus asprosque molares | |
| deculcare genis; nequit iram explere potestas. | |
| illam et nocturno circum stridore uolantes | |
| impastae fugistis aues, rabidamque canum uim | 625 |
| oraque sicca ferunt trepidorum inhiasse luporum. | |
| saeuior in miseros fatis ultricis ademptae | |
| Delius insurgit, summaque biuerticis umbra | |
| Parnasi residens arcu crudelis iniquo | |
| pestifera arma iacit, camposque et celsa Cyclopum | 630 |
| tecta superiecto nebularum incendit amictu. | |
| labuntur dulces animae, Mors fila Sororum | |
| ense metit captamque tenens fert manibus urbem. | |
| quaerenti quae causa duci, quis ab aethere laeuus | |
| ignis et in totum regnaret Sirius annum, | 635 |
| idem auctor Paean rursus iubet ire cruento | |
| inferias monstro iuuenes, qui caede potiti. | |
| fortunate animi longumque in saecula digne | |
| promeriture diem! non tu pia degener arma | |
| occulis aut certae trepidas occurrere morti. | 640 |
| comminus ora ferens Cirrhaei in limine templi | |
| constitit et sacras ita uocibus asperat iras: | |
| "non missus, Thymbraee, tuos supplexue penates | |
| aduenio: mea me pietas et conscia uirtus | |
| has egere uias. ego sum qui caede subegi, | 645 |
| Phoebe, tuum mortale nefas, quem nubibus atris | |
| et squalente die, nigra quem tabe sinistri | |
| quaeris, inique, poli. quod si monstra effera magnis | |
| cara adeo superis, iacturaque uilior orbi | |
| mors hominum, et saeuo tanta inclementia caelo est, | 650 |
| quid meruere Argi? me, me, diuum optime, solum | |
| obiecisse caput fatis praestabat. an illud | |
| lene magis cordi quod desolata domorum | |
| tecta uides, ignique datis cultoribus omnis | |
| lucet ager? sed quid fando tua tela manusque | 655 |
| demoror? expectant matres, supremaque fiunt | |
| uota mihi. satis est: merui ne parcere uelles. | |
| proinde moue pharetras arcusque intende sonoros | |
| insignemque animam leto demitte; sed illum, | |
| pallidus Inachiis qui desuper inminet Argis, | 660 |
| dum morior, dispelle globum." sors aequa merentes | |
| respicit. ardentem tenuit reuerentia caedis | |
| Letoiden, tristemque uiro summissus honorem | |
| largitur uitae; nostro mala nubila caelo | |
| diffugiunt, at tu stupefacti a limine Phoebi | 665 |
| exoratus abis. inde haec stata sacra quotannis | |
| sollemnes recolunt epulae, Phoebeaque placat | |
| templa nouatus honos. has forte inuisitis aras | |
| uos quae progenies? quamquam Calydonius Oeneus | |
| et Porthaoniae, si dudum certus ad aures | 670 |
| clamor iit, tibi iura domus. tu pande quis Argos | |
| aduenias, quando haec uariis sermonibus hora est.' | |
| deiecit maestos extemplo Ismenius heros | |
| in terram uultus, taciteque ad Tydea laeuum | |
| obliquare oculos; tum longa silentia mouit: | 675 |
| 'non super hos diuum tibi sum quaerendus honores, | |
| unde genus, quae terra mihi, quis defluat ordo | |
| sanguinis antiqui: piget inter sacra fateri. | |
| sed si praecipitant miserum cognoscere curae, | |
| Cadmus origo patrum, tellus Mauortia Thebe, | 680 |
| est genetrix Iocasta mihi.' tum motus Adrastus | |
| hospitiis (agnouit enim): 'quid nota recondis? | |
| scimus' ait 'nec sic auersum fama Mycenis | |
| uoluit iter. regnum et furias oculosque pudentes | |
| nouit et Arctois si quis de solibus horret | 685 |
| quique bibit Gangen aut nigrum occasibus intrat | |
| Oceanum et si quos incerto litore Syrtes | |
| destituunt. ne perge queri casusque priorum | |
| adnumerare tibi: nostro quoque sanguine multum | |
| errauit pietas, nec culpa nepotibus obstat. | 690 |
| tu modo dissimilis rebus mereare secundis | |
| excusare tuos. sed iam temone supino | |
| languet Hyperboreae glacialis portitor Vrsae. | |
| fundite uina focis, seruatoremque parentum | |
| Letoiden uotis iterumque iterumque canamus. | 695 |
| Phoebe parens, seu te Lyciae Pataraea niuosis | |
| exercent dumeta iugis, seu rore pudico | |
| Castaliae flauos amor est tibi mergere crines, | |
| seu Troiam Thymbraeus habes, ubi fama uolentem | |
| ingratis Phrygios umeris subiisse molares, | 700 |
| seu iuuat Aegaeum feriens Latonius umbra | |
| Cynthus et adsiduam pelago non quaerere Delon: | |
| tela tibi longeque feros lentandus in hostes | |
| arcus et aetherii dono cessere parentis | |
| aeternum florere genas; tu doctus iniquas | 705 |
| Parcarum praenosse manus fatumque quod ultra est | |
| et summo placitura Ioui, quis letifer annus, | |
| bella quibus populis, quae mutent sceptra cometae; | |
| tu Phryga summittis citharae, tu matris honori | |
| terrigenam Tityon Stygiis extendis harenis; | 710 |
| te uiridis Python Thebanaque mater ouantem | |
| horruit in pharetris, ultrix tibi torua Megaera | |
| ieiunum Phlegyan subter caua saxa iacentem | |
| aeterno premit accubitu dapibusque profanis | |
| instimulat, sed mixta famem fastidia uincunt: | 715 |
| adsis o memor hospitii, Iunoniaque arua | |
| dexter ames, seu te roseum Titana uocari | |
| gentis Achaemeniae ritu, seu praestat Osirim | |
| frugiferum, seu Persei sub rupibus antri | |
| indignata sequi torquentem cornua Mithram.' | 720 |