| LIBER VNDECIMVS | |
| Postquam magnanimus furias uirtutis iniquae | 11.1 |
| consumpsit Capaneus expirauitque receptum | |
| fulmen, et ad terras longe comitata cadentem | |
| signauit muros ultricis semita flammae, | |
| componit dextra uictor concussa plagarum | 5 |
| Iuppiter et uultu caelumque diemque reducit. | |
| gratantur superi, Phlegrae ceu fessus anhelet | |
| proelia et Encelado fumantem impresserit Aetnen. | |
| ille iacet lacerae complexus fragmina turris, | |
| toruus adhuc uisu memorandaque facta relinquens | 10 |
| gentibus atque ipsi non inlaudata Tonanti. | |
| quantus Apollineae temerator matris Auerno | |
| tenditur; ipsae horrent, si quando pectore ab alto | |
| emergunt uolucres inmensaque membra iacentis | |
| spectant, dum miserae crescunt in pabula fibrae: | 15 |
| sic grauat iniectus terras hostiliaque urit | |
| arua et anhelantem caelesti sulphure campum. | |
| respirant Thebae, templisque iacentia surgunt | |
| agmina; iam finis uotis finisque supremis | |
| planctibus, et natos ausae deponere matres. | 20 |
| at uaga pallentes campo fuga uoluit Achiuos. | |
| nec iam hostes turmae aut ferrum mortale timetur: | |
| omnibus ante oculos irae Iouis, omnibus ardent | |
| arma metu galeaeque tonant, uisusque pauentes | |
| ipse sequi et profugis opponere Iuppiter ignes. | 25 |
| instat Agenoreus miles caelique tumultu | |
| utitur: indomitos ut cum Massyla per arua | |
| armenti reges magno leo fregit hiatu | |
| et contentus abit; rauci tunc comminus ursi, | |
| tunc auidi uenere lupi, rabieque remissa | 30 |
| lambunt degeneres alienae uulnera praedae. | |
| hinc premit Eurymedon, cui rusticus horror in armis, | |
| rustica tela manu, patriumque agitare tumultus | |
| (Pan illi genitor); tener hinc conatibus annos | |
| egreditur iuuenemque patrem puer aequat Alatreus: | 35 |
| felices ambo, sed fortunatior ille, | |
| quem genuisse iuuat; nec iam dinoscere promptum | |
| quae magis arma sonent, quo plus eat hasta lacerto. | |
| artatur denso fugientum examine uallum. | |
| quas uoluis, Gradiue, uices! modo moenia Cadmi | 40 |
| scandebant, sua nunc defendunt tecta Pelasgi. | |
| ceu redeunt nubes, ceu circumflantibus Austris | |
| alternus procumbit ager, ceu gurgite cano | |
| nunc retegit bibulas, nunc induit aestus harenas. | |
| expirat late pubes Tirynthia, alumni | 45 |
| exuuias imitata dei; trux maeret ab astris | |
| Amphitryoniades Nemeaea in sanguine terga | |
| et similes ramos similesque uidere pharetras. | |
| stabat in Argolicae ferrato culmine turris | |
| egregius lituo dextri Mauortis Enyeus | 50 |
| hortator; sed tunc miseris dabat utile signum | |
| suadebatque fugam et tutos in castra receptus, | |
| cum subitum obliquo descendit ab aere uulnus, | |
| urguentisque sonum laeua manus aure retenta est, | |
| sicut erat; fugit in uacuas iam spiritus auras, | 55 |
| iam gelida ora tacent, carmen tuba sola peregit. | |
| iamque potens scelerum geminaeque exercita gentis | |
| sanguine Tisiphone fraterna claudere quaerit | |
| bella tuba: nec se tanta in certamina fidit | |
| sufficere, inferna comitem ni sede Megaeram | 60 |
| et consanguineos in proelia suscitet angues. | |
| ergo procul uacua concedit ualle solumque | |
| ense fodit Stygio terraeque inmurmurat absens | |
| nomen et (Elysiis signum indubitabile regnis) | |
| crinalem attollit longo stridore cerasten: | 65 |
| caeruleae dux ille comae, quo protinus omnis | |
| horruit audito tellus pontusque polusque, | |
| et pater Aetnaeos iterum respexit ad ignes. | |
| accipit illa sonum; stabat tunc forte parenti | |
| proxima, dum coetu Capaneus laudatur ab omni | 70 |
| Ditis et insignem Stygiis fouet amnibus umbram. | |
| protinus abrupta terrarum mole sub astris | |
| constitit, exultant manes, quantumque profundae | |
| rarescunt tenebrae, tantum de luce recessit. | |
| excipit atra soror dextraeque innexa profatur: | 75 |
| 'hac, germana, tenus Stygii metuenda parentis | |
| imperia et iussos potui tolerare furores | |
| sola super terras hostilique obuia mundo, | |
| dum uos Elysium et faciles compescitis umbras. | |
| nec pretium deforme morae cassique labores: | 80 |
| hoc quodcumque madent campi, quod sanguine fumant | |
| stagna, quod innumero Lethaea examine gaudet | |
| ripa, meae uires laeta insignia. sed quid | |
| haec ego? Mars habeat, uulgataque iactet Enyo. | |
| uidistis (Stygiis certe manifestus in umbris) | 85 |
| sanguine foedatum rictus atroque madentem | |
| ora ducem tabo: miserum insatiabilis edit | |
| me tradente caput. modo nempe horrendus ab astris | |
| descendit uos usque fragor: me sacra premebat | |
| tempestas, ego mixta uiri furialibus armis | 90 |
| bella deum et magnas ridebam fulminis iras. | |
| sed iam (effabor enim) longo sudore fatiscunt | |
| corda, soror, tardaeque manus; hebet infera caelo | |
| taxus et insuetos angues nimia astra soporant. | |
| tu, cui totus adhuc furor exultantque recentes | 95 |
| Cocyti de fonte comae, da iungere uires. | |
| non solitas acies nec Martia bella paramus, | |
| sed fratrum (licet alma Fides Pietasque repugnent, | |
| uincentur), fratrum stringendi comminus enses. | |
| grande opus! ipsae odiis, ipsae discordibus armis | 100 |
| aptemur. quid lenta uenis? agedum elige cuius | |
| signa feras. ambo faciles nostrique; sed anceps | |
| uulgus et adfatus matris blandamque precatu | |
| Antigonen timeo, paulum ne nostra retardent | |
| consilia. ipse etiam, qui nos lassare precando | 105 |
| suetus et ultrices oculorum exposcere Diras, | |
| iam pater est: coetu fertur iam solus ab omni | |
| flere sibi. atque adeo moror ipsa inrumpere Thebas | |
| adsuetumque larem. tibi pareat impius exul, | |
| Argolicumque impelle nefas; neu mitis Adrastus | 110 |
| praeualeat plebesque, caue, Lernaea moretur. | |
| uade, et in alternas inimica reuertere pugnas.' | |
| talia partitae diuersum abiere sorores: | |
| ut Notus et Boreas gemino de cardine mundi, | |
| hic niue Rhipaea, Libycis hic pastus harenis, | 115 |
| bella cient: clamant amnes, freta, nubila, siluae, | |
| iamque patent strages; plangunt sua damna coloni | |
| et tamen oppressos miserantur in aequore nautas. | |
| illas ut summo uidit pater altus Olympo | |
| incestare diem trepidumque Hyperionis orbem | 120 |
| suffundi maculis, toruo sic incohat ore: | |
| 'uidimus armiferos, quo fas erat usque, furores, | |
| caelicolae, licitasque acies, etsi impia bella | |
| unus init aususque mea procumbere dextra. | |
| nunc par infandum miserisque incognita terris | 125 |
| pugna subest: auferte oculos! absentibus ausint | |
| ista deis lateantque Iouem; sat funera mensae | |
| Tantaleae et sontes uidisse Lycaonis aras | |
| et festina polo ducentes astra Mycenas. | |
| nunc etiam turbanda dies: mala nubila, tellus, | 130 |
| accipe, secedantque poli: stat parcere mundo | |
| caelitibusque meis; saltem ne uirginis almae | |
| sidera, Ledaei uideant neu talia fratres.' | |
| sic pater omnipotens, uisusque nocentibus aruis | |
| abstulit, et dulci terrae caruere sereno. | 135 |
| iamque per Argolicas Erebo sata uirgo cohortes | |
| uestigat Polynicis iter portisque sub ipsis | |
| inuenit, incertum leto tot iniqua fugane | |
| exeat, et dubios turbabant omina sensus. | |
| uiderat, obscura uallum dum nocte pererrat | 140 |
| aeger consilii curisque nouissima uoluens, | |
| coniugis Argiae laceram cum lampade maesta | |
| effigiem (sunt monstra deum: sic ire parabat, | |
| has latura uiro taedas erat!): ergo roganti, | |
| quae uia quisue dolor, cur maesta insignia, tantum | 145 |
| fleuerat atque manu tacitos auerterat ignes. | |
| scit mentem uidisse nefas; etenim unde Mycenis | |
| adforet et uallum coniunx inopina subiret? | |
| sed fati monitus uicinaque funera sentit, | |
| ac sentire timet. cum uero Acherontis aperti | 150 |
| Dira ter admoto tetigit thoraca flagello, | |
| ardet inops animi, nec tam considere regno | |
| quam scelus et caedem et perfossi in sanguine fratris | |
| expirare cupit, subitusque adfatur Adrastum: | |
| 'sera quidem, extremus socium gentisque superstes | 155 |
| Argolicae, consulta, pater, iam rebus in artis | |
| adgredior; tunc tempus erat, cum sanguis Achiuum | |
| integer, ire ultro propriamque capessere pugnam, | |
| non plebis Danaae florem regumque uerendas | |
| obiectare animas, ut lamentabile tantis | 160 |
| urbibus induerem capiti decus. ast ea quando | |
| praeteriit uirtus, nunc saltem exoluere fas sit | |
| quae merui. scis namque, socer, licet alta recondas | |
| uulnera et adflictum generi uereare pudorem: | |
| ille ego sum qui te pacem et pia iura regentem | 165 |
| (infelix utinamque aliis datus urbibus hospes!) | |
| extorrem patria regnoque—sed exige tandem | |
| supplicium: fratrem suprema in bella (quid horres? | |
| decretum est fixumque) uoco; desiste morari, | |
| nec poteris. non si atra parens miseraeque sorores | 170 |
| in media arma cadant, non si ipse ad bella ruenti | |
| obstet et extinctos galeae pater ingerat orbes, | |
| deficiam. anne bibam superest quodcumque cruoris | |
| Inachii et uestris etiamnum mortibus utar? | |
| uidi ego me propter ruptos telluris hiatus, | 175 |
| nec subii; uidi exanimum fecique nocentem | |
| Tydea; me Tegee regem indefensa reposcit, | |
| orbaque Parrhasiis ululat mihi mater in antris. | |
| ipse nec Ismeni ripas, dum stagna cruentat | |
| Hippomedon, Tyrias potui nec scandere turres, | 180 |
| dum tonat, et tecum, Capaneu, miscere furores. | |
| quis tantus pro luce timor? sed digna rependam. | |
| conueniant ubi quaeque nurus matresque Pelasgae | |
| longaeuique patres, quorum tot gaudia carpsi | |
| orbauique domos: fratri concurro, quid ultra est? | 185 |
| spectent et uotis uictorem Eteoclea poscant. | |
| iamque uale, coniunx, dulcesque ualete Mycenae! | |
| at tu, care socer, (nec enim omnis culpa malorum | |
| me penes, et superi mecum Parcaeque nocentes) | |
| sis lenis cineri, meque haec post proelia raptum | 190 |
| alitibus fratrique tegas urnamque reportes, | |
| hoc tantum, et natae melius conubia iungas.' | |
| ibant in lacrimas, ueluti cum uere reuerso | |
| Bistoniae tepuere niues, summittitur ingens | |
| Haemus et angustos Rhodope descendit in amnes. | 195 |
| coeperat et leni senior mulcere furentem | |
| adloquio: scidit orsa nouo terrore cruenta | |
| Eumenis, alipedemque citum fataliaque arma | |
| protinus, Inachii uultus expressa Pherecli, | |
| obtulit ac fidas exclusit casside uoces. | 200 |
| ac super haec: 'abrumpe moras, celeremus! et illum | |
| aduentare ferunt portis.' sic omnia uicit, | |
| correptumque iniecit equo; uolat aequore aperto | |
| pallidus instantemque deae circumspicit umbram. | |
| sacra Ioui merito Tyrius pro fulmine ductor | 205 |
| nequiquam Danaos ratus exarmasse ferebat. | |
| nec pater aetherius diuumque has ullus ad aras, | |
| sed mala Tisiphone trepidis inserta ministris | |
| astat et inferno praeuertit uota Tonanti. | |
| 'summe deum, tibi namque meae primordia Thebae | 210 |
| (liueat infandum licet Argos et aspera Iuno) | |
| debent, Sidonios ex quo per litora raptor | |
| turbasti thiasos, dignatus uirgine nostra | |
| terga premi et placidas falsum mugire per undas. | |
| nec te uana fides iterum Cadmeia adeptum | 215 |
| conubia et Tyrios nimium inrupisse penates: | |
| tandem, inquam, soceros dilectaque moenia gratus | |
| respicis adsertorque tonas; ceu regia caeli | |
| attemptata tui, sic te pro turribus altis | |
| uidimus urguentem nubes, laetique benignum | 220 |
| fulmen et auditos proauis agnouimus ignes. | |
| accipe nunc pecudes et magni turis aceruos | |
| uotiuumque marem; dignas sed pendere grates | |
| haud mortale opus est; certent tibi reddere Bacchus | |
| noster et Alcides, illis haec moenia seruas.' | 225 |
| dixerat: ast illi niger ignis in ora genasque | |
| prosiluit raptumque comis diadema cremauit. | |
| tunc ferus ante ictum spumis delubra cruentat | |
| taurus et obstantum mediis e coetibus exit | |
| turbidus insanoque ferens altaria cornu. | 230 |
| diffugiunt famuli, et regem solatur haruspex. | |
| ipse instaurari sacrum male fortis agique | |
| imperat, et magnos ficto premit ore timores. | |
| qualis ubi implicitum Tirynthius ossibus ignem | |
| sensit et Oetaeas membris accedere uestes, | 235 |
| uota incepta tamen libataque tura ferebat | |
| durus adhuc patiensque mali; mox grande coactus | |
| ingemuit, uictorque furit per uiscera Nessus. | |
| nuntius exanimi suspensus pectora cursu | |
| Aepytus ad regem portae statione relicta | 240 |
| tendit et haec trepido uix intellectus anhelat: | |
| 'rumpe pios cultus intempestiuaque, rector, | |
| sacra deum: frater muris circum omnibus instat | |
| portarumque moras frenis adsultat et hastis, | |
| nomine te crebro, te solum in proelia poscens. | 245 |
| flent maesti retro comites, et uterque loquenti | |
| aggemit et pulsis exercitus obstrepit armis. | |
| ille uocat. nunc tempus erat, sator optime diuum! | |
| quid meruit Capaneus?' turbatus inhorruit altis | |
| rex odiis, mediaque tamen gauisus in ira est. | 250 |
| sic ubi regnator post exulis otia tauri | |
| mugitum hostilem summa tulit aure iuuencus | |
| agnouitque minas, magna stat feruidus ira | |
| ante gregem spumisque animos ardentibus efflat, | |
| nunc pede toruus humum, nunc cornibus aera findens; | 255 |
| horret ager, trepidaeque expectant proelia ualles. | |
| nec desunt regni comites: 'sine moenia pulset | |
| inritus.' 'ille autem fractis huc audeat usque | |
| uiribus?' 'hic miseris furor est instare periclo, | |
| nec librare metus et tuta odisse.' 'resiste | 260 |
| hic fretus solio, nos propulsabimus hostem, | |
| nos bellare iube.' sic proxima turba, sed ardens | |
| ecce aderat luctu dicturusque omnia belli | |
| libertate Creon: urit fera corda Menoeceus; | |
| nulla patri requies, illum quaeritque tenetque; | 265 |
| illum sanguineos proflantem pectore riuos | |
| aspicit et saeua semper de turre cadentem. | |
| ut dubium et pugnas cunctantem Eteoclea uidit, | |
| 'ibis' ait 'neque te ulterius fratremque ducemque, | |
| pessime, funeribus patriae lacrimisque potentem, | 270 |
| Eumenidum bellique reum, patiemur inulti. | |
| sat tua non aequis luimus periuria diuis. | |
| urbem armis opibusque grauem et modo ciuibus artam, | |
| ceu caelo deiecta lues inimicaue tellus, | |
| hausisti, uacuamque tamen sublimis obumbras? | 275 |
| deest seruitio plebes: hos ignis egentes | |
| fert humus, hos pelago patrius iam detulit amnis; | |
| hi quaerunt artus, illi anxia uulnera curant. | |
| redde agedum miseris fratres natosque patresque, | |
| redde aruis domibusque uiros! ubi maximus Hypseus | 280 |
| finitimusque Dryas? ubi Phocidos arma sonorae | |
| Euboicique duces? illos tamen aequa duelli | |
| fors tulit ad manes: at tu (pudet), hostia regni, | |
| hostia, nate, iaces, ceu mutus et e grege sanguis | |
| (ei mihi) primitiis ararum et rite nefasto | 285 |
| libatus iussusque mori: et cunctabitur ultra | |
| iste nec, aduerso nunc saltem Marte uocatus, | |
| stabit? an in pugnas alium iubet ire profanus | |
| Tiresias iterumque meos oracula nectit | |
| in gemitus? quid enim misero super unicus Haemon? | 290 |
| ille iube subeat, tuque hinc spectator ab alta | |
| turre sede! quid saeua fremis famulamque cohortem | |
| respectas? hi te ire uolunt, hi pendere poenas; | |
| ipsa etiam genetrix ipsaeque odere sorores. | |
| in te ardens frater ferrum mortemque minatur | 295 |
| saeuaque portarum conuellit claustra, nec audis?' | |
| sic pater infrendens, miseraque exaestuat ira. | |
| ille sub haec, 'non fallis' ait 'nec te incluta nati | |
| fata mouent. canere illa patrem et iactare decebat, | |
| sed spes sub lacrimis, spes atque occulta cupido | 300 |
| his latet: insano praetendis funera uoto, | |
| meque premis frustra uacuae ceu proximus aulae. | |
| non ita Sidoniam Fortuna reliquerit urbem, | |
| in te ut sceptra cadant, tanto indignissime nato. | |
| nec mihi difficilis praesens uindicta—sed arma, | 305 |
| arma prius, famuli! coeant in proelia fratres. | |
| uult gemitus lenire Creon. lucrare furorem: | |
| uictori mihi cuncta lues.' sic iurgia paulum | |
| distulit atque ensem, quem iam dabat ira, repressit. | |
| ictus ut incerto pastoris uulnere serpens | 310 |
| erigitur gyro longumque e corpore toto | |
| uirus in ore legit; paulum si deuius hostis | |
| torsit iter, cecidere minae tumefactaque frustra | |
| colla sedent, irasque sui bibit ipse ueneni. | |
| at genetrix, primam funestae sortis ut amens | 315 |
| expauit famam (nec tarde credidit), ibat | |
| scissa comam uultusque et pectore nuda cruento, | |
| non sexus decorisue memor: Pentheia qualis | |
| mater ad insani scandebat culmina montis, | |
| promissum saeuo caput adlatura Lyaeo. | 320 |
| non comites, non ferre piae uestigia natae | |
| aequa ualent: tantum miserae dolor ultimus addit | |
| robur, et exangues crudescunt luctibus anni. | |
| iamque decus galeae, iam spicula saeua ligabat | |
| ductor et ad lituos hilarem intrepidumque tubarum | 325 |
| prospiciebat equum, subito cum apparuit ingens | |
| mater, et ipse metu famulumque expalluit omnis | |
| coetus, et oblatam retro dedit armiger hastam. | |
| 'quis furor? unde iterum regni integrata resurgit | |
| Eumenis? ipsi etiam post omnia, comminus ipsi | 330 |
| stabitis? usque adeo geminas duxisse cohortes | |
| et facinus mandasse parum est? quo deinde redibit | |
| uictor? in hosne sinus? o diri coniugis olim | |
| felices tenebrae! datis, improba lumina, poenas: | |
| haec spectanda dies. quo, saeue, minantia flectis | 335 |
| ora? quid alternus uultus pallorque ruborque | |
| mutat, et obnixi frangunt mala murmura dentes? | |
| me miseram! uinces? prius haec tamen arma necesse est | |
| experiare domi: stabo ipso in limine portae | |
| auspicium infelix scelerumque inmanis imago. | 340 |
| haec tibi canities, haec sunt calcanda, nefande, | |
| ubera, perque uterum sonipes hic matris agendus. | |
| parce: quid oppositam capulo parmaque repellis? | |
| non ego te contra Stygiis feralia sanxi | |
| uota deis, caeco nec Erinyas ore rogaui. | 345 |
| exaudi miseram: genetrix te, saeue, precatur, | |
| non pater; adde moram sceleri et metire quod audes. | |
| sed pulsat muros germanus et impia contra | |
| bella ciet? non mater enim, non obstat eunti | |
| ulla soror: te cuncta rogant, hic plangimus omnes; | 350 |
| ast ibi uix unus pugnas dissuadet Adrastus, | |
| aut fortasse iubet. tu limina auita deosque | |
| linquis et a nostris in fratrem amplexibus exis?' | |
| at parte ex alia tacitos obstante tumultu | |
| Antigone furata gradus (nec casta retardat | 355 |
| uirginitas) uolat Ogygii fastigia muri | |
| exuperare furens; senior comes haeret eunti | |
| Actor, et hic summas non duraturus ad arces. | |
| utque procul uisis paulum dubitauit in armis, | |
| agnouitque (nefas!) iaculis et uoce superba | 360 |
| tecta incessentem, magno prius omnia planctu | |
| implet et ex muris ceu descensura profatur: | |
| 'comprime tela manu paulumque hanc respice turrem, | |
| frater, et horrentes refer in mea lumina cristas! | |
| agnoscisne hostes? sic annua pacta fidemque | 365 |
| poscimus? hi questus, haec est bona causa modesti | |
| exulis? Argolicos per te, germane, penates | |
| (nam Tyriis iam nullus honos), per si quid in illa | |
| dulce domo, summitte animos: en utraque gentis | |
| turba rogant ambaeque acies; rogat illa suorum | 370 |
| Antigone deuota malis suspectaque regi, | |
| et tantum tua, dire, soror. saltem ora trucesque | |
| solue genas; liceat uultus fortasse supremum | |
| noscere dilectos et ad haec lamenta uidere | |
| anne fleas. illum gemitu iam supplice mater | 375 |
| frangit et exertum dimittere dicitur ensem: | |
| tu mihi fortis adhuc, mihi, quae tua nocte dieque | |
| exilia erroresque fleo iam iamque tumentem | |
| placaui tibi saepe patrem? quid crimine soluis | |
| germanum? nempe ille fidem et stata foedera rupit, | 380 |
| ille nocens saeuusque suis; tamen ecce uocatus | |
| non uenit.' his paulum furor elanguescere dictis | |
| coeperat, obstreperet quamquam atque obstaret Erinys; | |
| iam summissa manus, lente iam flectit habenas, | |
| iam tacet; erumpunt gemitus, lacrimasque fatetur | 385 |
| cassis; hebent irae, pariterque et abire nocentem | |
| et uenisse pudet: subito cum matre repulsa | |
| Eumenis eiecit fractis Eteoclea portis | |
| clamantem: 'uenio, solumque quod ante uocasti | |
| inuideo; ne incesse moras, grauis arma tenebat | 390 |
| mater; io patria, o regum incertissima tellus, | |
| nunc certe uictoris eris!' nec mitior ille, | |
| 'tandem,' inquit, 'scis, saeue, fidem et descendis in aequum? | |
| o mihi nunc primum longo post tempore frater, | |
| congredere: hae leges, haec foedera sola supersunt.' | 395 |
| sic hostile tuens fratrem; namque uritur alto | |
| corde quod innumeri comites, quod regia cassis | |
| instratusque ostro sonipes, quod fulua metallo | |
| parma micet, quamquam haud armis inhonorus et ipse | |
| nec palla uulgare nitens: opus ipsa nouarat | 400 |
| Maeoniis Argia modis ac pollice docto | |
| stamina purpureae sociauerat aurea telae. | |
| iamque in puluereum Furiis hortantibus aequor | |
| prosiliunt, sua quemque comes stimulatque monetque. | |
| frena tenent ipsae phalerasque et lucida comunt | 405 |
| arma manu mixtisque iubas serpentibus augent. | |
| stat consanguineum campo scelus, unius ingens | |
| bellum uteri, coeuntque pares sub casside uultus. | |
| signa pauent, siluere tubae, stupefactaque Martis | |
| cornua; ter nigris auidus regnator ab oris | 410 |
| intonuit terque ima soli concussit, et ipsi | |
| armorum fugere dei: nusquam incluta Virtus, | |
| restinxit Bellona faces, longeque pauentes | |
| Mars rapuit currus, et Gorgone cruda uirago | |
| abstitit, inque uicem Stygiae rubuere sorores. | 415 |
| prominet excelsis uulgus miserabile tectis, | |
| cuncta madent lacrimis et ab omni plangitur arce. | |
| hinc questi uixisse senes, hinc pectore nudo | |
| stant matres paruosque uetant attendere natos. | |
| ipse quoque Ogygios monstra ad gentilia manes | 420 |
| Tartareus rector porta iubet ire reclusa. | |
| montibus insidunt patriis tristique corona | |
| infecere diem et uinci sua crimina gaudent. | |
| illos ut stimulis ire in discrimen apertis | |
| audit et sceleri nullum iam obstare pudorem, | 425 |
| aduolat et medias inmittit Adrastus habenas, | |
| ipse quidem et regnis multum et uenerabilis aeuo. | |
| sed quid apud tales, quis nec sua pignora curae, | |
| exter honos? tamen ille rogat: 'spectabimus ergo hoc, | |
| Inachidae Tyriique, nefas? ubi iura deique? | 430 |
| bella ubi? ne perstate animis. te deprecor, hostis | |
| (quamquam, haec ira sinat, nec tu mihi sanguine longe), | |
| te, gener, et iubeo; sceptri si tanta cupido est, | |
| exuo regales habitus, i, Lernan et Argos | |
| solus habe!' non uerba magis suadentia frangunt | 435 |
| accensos sumptisque semel conatibus obstant, | |
| quam Scytha curuatis erectus fluctibus umquam | |
| Pontus Cyaneos uetuit concurrere montes. | |
| ut periisse preces geminoque ad proelia fusos | |
| puluere cornipedes explorarique furentum | 440 |
| in digitis ammenta uidet, fugit omnia linquens, | |
| castra, uiros, generum, Thebas, ac fata monentem | |
| conuersumque iugo propellit Ariona: qualis | |
| demissus curru laeuae post praemia sortis | |
| umbrarum custos mundique nouissimus heres | 445 |
| palluit, amisso ueniens in Tartara caelo. | |
| non tamen indulsit pugnae cunctataque primo | |
| substitit in scelere et paulum Fortuna morata est. | |
| bis cassae periere uiae, bis comminus actos | |
| auertit bonus error equos, puraeque nefandi | 450 |
| sanguinis obliquis ceciderunt ictibus hastae. | |
| tendunt frena manu, saeuis calcaribus urguent | |
| inmeritos; mouet et geminas uenerabile diuum | |
| prodigium turmas, alternaque murmura uoluunt | |
| mussantes: iterare acies, procurrere saepe | 455 |
| impetus et totum miseris opponere bellum. | |
| iamdudum terris coetuque offensa deorum | |
| auersa caeli Pietas in parte sedebat, | |
| non habitu quo nota prius, non ore sereno, | |
| sed uittis exuta comam, fraternaque bella, | 460 |
| ceu soror infelix pugnantum aut anxia mater, | |
| deflebat, saeuumque Iouem Parcasque nocentes | |
| uociferans, seseque polis et luce relicta | |
| descensuram Erebo et Stygios iam malle penates. | |
| 'quid me' ait 'ut saeuis animantum ac saepe deorum | 465 |
| obstaturam animis, princeps Natura, creabas? | |
| nil iam ego per populos, nusquam reuerentia nostri. | |
| o furor, o homines diraeque Prometheos artes! | |
| quam bene post Pyrrham tellus pontusque uacabant! | |
| en mortale genus!' dixit, speculataque tempus | 470 |
| auxilio, 'temptemus' ait 'licet inrita coner,' | |
| desiluitque polo; niueus sub nubibus atris | |
| quamquam maesta deae sequitur uestigia limes. | |
| uix steterat campo, subita mansuescere pace | |
| agmina sentirique nefas; tunc ora madescunt | 475 |
| pectoraque, et tacitus subrepsit fratribus horror. | |
| arma etiam simulata gerens cultusque uiriles, | |
| nunc his, nunc illis, 'agite, ite, obsistite,' clamat, | |
| 'quis nati fratresque domi, quis pignora tanta | |
| hic quoque! nonne palam est ultro miserescere diuos? | 480 |
| tela cadunt, cunctantur equi, Fors ipsa repugnat.' | |
| nonnihil impulerat dubios, ni torua notasset | |
| Tisiphone fraudes caelestique ocior igne | |
| adforet increpitans: 'quid belli obuerteris ausis, | |
| numen iners pacique datum? cede, improba: noster | 485 |
| hic campus nosterque dies; nunc sera nocentes | |
| defendis Thebas. ubi tunc, cum bella cieret | |
| Bacchus et armatas furiarent orgia matres? | |
| aut ubi segnis eras, dum Martius impia serpens | |
| stagna bibit, dum Cadmus arat, dum uicta cadit Sphinx, | 490 |
| dum rogat Oedipoden genitor, dum lampade nostra | |
| in thalamos Iocasta uenit?' sic urguet, et ultro | |
| uitantem aspectus etiam pudibundaque longe | |
| ora reducentem premit astridentibus hydris | |
| intentatque faces; deiectam in lumina pallam | 495 |
| diua trahit magnoque fugit questura Tonanti. | |
| tunc uero accensae stimulis maioribus irae: | |
| arma placent, uersaeque uolunt spectare cohortes. | |
| instaurant crudele nefas; rex impius aptat | |
| tela et funestae casum prior occupat hastae. | 500 |
| illa uiam medium clipei conata per orbem | |
| non perfert ictus atque alto uincitur auro. | |
| tunc exul subit et clare funesta precatur: | |
| 'di, quos effosso non inritus ore rogauit | |
| Oedipodes flammare nefas, non improba posco | 505 |
| uota: piabo manus et eodem pectora ferro | |
| rescindam, dum me moriens hic sceptra tenentem | |
| linquat et hunc secum portet minor umbra dolorem.' | |
| hasta subit uelox equitis femur inter equique | |
| ilia, letum utrique uolens; sed plaga sedentis | 510 |
| laxato uitata genu, tamen inrita uoti | |
| cuspis in obliquis inuenit uulnera costis. | |
| it praeceps sonipes strictae contemptor habenae | |
| aruaque sanguineo scribit rutilantia gyro. | |
| exultat fratris credens hunc ille cruorem | 515 |
| (credit et ipse metu), totis iamque exul habenis | |
| indulget, caecusque auidos inlidit in aegrum | |
| cornipedem cursus. miscentur frena manusque | |
| telaque, et ad terram turbatis gressibus ambo | |
| praecipitant. ut nocte rates, quas nubilus Auster | 520 |
| implicuit, frangunt tonsas mutantque rudentes, | |
| luctataeque diu tenebris hiemique sibique, | |
| sicut erant, imo pariter sedere profundo: | |
| haec pugnae facies. coeunt sine more, sine arte, | |
| tantum animis iraque, atque ignescentia cernunt | 525 |
| per galeas odia et uultus rimantur acerbo | |
| lumine: nil adeo mediae telluris, et enses | |
| impliciti innexaeque manus, alternaque saeui | |
| murmura ceu lituos rapiunt aut signa tubarum. | |
| fulmineos ueluti praeceps cum comminus egit | 530 |
| ira sues strictisque erexit tergora saetis: | |
| igne tremunt oculi, lunataque dentibus uncis | |
| ora sonant; spectat pugnas de rupe propinqua | |
| uenator pallens canibusque silentia suadet: | |
| sic auidi incurrunt; necdum letalia miscent | 535 |
| uulnera, sed coeptus sanguis, facinusque peractum est. | |
| nec iam opus est Furiis; tantum mirantur et astant | |
| laudantes, hominumque dolent plus posse furores. | |
| fratris uterque furens cupit adfectatque cruorem | |
| et nescit manare suum; tandem inruit exul, | 540 |
| hortatusque manum, cui fortior ira nefasque | |
| iustius, alte ensem germani in corpore pressit, | |
| qua male iam plumis imus tegit inguina thorax. | |
| ille dolens nondum, sed ferri frigore primo | |
| territus, in clipeum turbatos colligit artus; | 545 |
| mox intellecto magis ac magis aeger anhelat | |
| uulnere. nec parcit cedenti atque increpat hostis: | |
| 'quo retrahis, germane, gradus? hoc languida somno, | |
| hoc regnis effeta quies, hoc longa sub umbra | |
| imperia! exilio rebusque exercita egenis | 550 |
| membra uides; disce arma pati nec fidere laetis.' | |
| sic pugnant miseri; restabat lassa nefando | |
| uita duci summusque cruor, poterantque parumper | |
| stare gradus; sed sponte ruit fraudemque supremam | |
| in media iam morte parat. clamore Cithaeron | 555 |
| erigitur, fraterque ratus uicisse leuauit | |
| ad caelum palmas: 'bene habet! non inrita uoui, | |
| cerno graues oculos atque ora natantia leto. | |
| huc aliquis propere sceptrum atque insigne comarum, | |
| dum uidet.' haec dicens gressus admouit et arma, | 560 |
| ceu templis decus et patriae laturus ouanti, | |
| arma etiam spoliare cupit; nondum ille peractis | |
| manibus ultrices animam seruabat in iras. | |
| utque superstantem pronumque in pectora sensit, | |
| erigit occulte ferrum uitaeque labantis | 565 |
| reliquias tenues odio suppleuit, et ensem | |
| iam laetus fati fraterno in corde reliquit. | |
| ille autem: 'uiuisne an adhuc manet ira superstes, | |
| perfide, nec sedes umquam meriture quietas? | |
| huc mecum ad manes! illic quoque pacta reposcam, | 570 |
| si modo Agenorei stat Cnosia iudicis urna, | |
| qua reges punire datur.' nec plura locutus | |
| concidit et totis fratrem grauis obruit armis. | |
| ite truces animae funestaque Tartara leto | |
| polluite et cunctas Erebi consumite poenas! | 575 |
| uosque malis hominum, Stygiae, iam parcite, diuae: | |
| omnibus in terris scelus hoc omnique sub aeuo | |
| uiderit una dies, monstrumque infame futuris | |
| excidat, et soli memorent haec proelia reges. | |
| at genitor sceleris comperto fine profundis | 580 |
| erupit tenebris saeuoque in limine profert | |
| mortem imperfectam: ueteri stat sordida tabo | |
| utraque canities, et durus sanguine crinis | |
| obnubit furiale caput; procul ora genaeque | |
| intus et effossae squalent uestigia lucis. | 585 |
| uirgo autem impositae sustentat pondera laeuae, | |
| dextra sedet baculo. qualis si puppe relicta | |
| exosus manes pigri sulcator Auerni | |
| exeat ad superos solemque et pallida turbet | |
| astra, nec ipse diu fortis patiensque superni | 590 |
| aeris; interea longum cessante magistro | |
| crescat opus, totisque expectent saecula ripis: | |
| talis init campum, comitique extrema gementi, | |
| 'duc' ait 'ad natos patremque recentibus, oro, | |
| inice funeribus!' cunctatur nescia uirgo | 595 |
| quid paret; impediunt iter implicitosque morantur | |
| arma, uiri, currus, altaque in strage seniles | |
| deficiunt gressus et dux miseranda laborat. | |
| ut quaesita diu monstrauit corpora clamor | |
| uirginis, insternit totos frigentibus artus. | 600 |
| nec uox ulla seni: iacet inmugitque cruentis | |
| uulneribus, nec uerba diu temptata sequuntur. | |
| dum tractat galeas atque ora latentia quaerit, | |
| tandem muta diu genitor suspiria soluit: | |
| 'tarda meam, Pietas, longo post tempore mentem | 605 |
| percutis? estne sub hoc hominis clementia corde? | |
| uincis io miserum, uincis, Natura, parentem! | |
| en habeo gemitus lacrimaeque per arida serpunt | |
| uulnera et in molles sequitur manus impia planctus. | |
| accipite infandae iusta exequialia mortis, | 610 |
| crudeles nimiumque mei! nec noscere natos | |
| adloquiumque aptare licet; dic, uirgo, precanti, | |
| quem teneo? quo nunc uestras ego saeuus honore | |
| prosequar inferias? o si fodienda redirent | |
| lumina et in uultus saeuire ex more potestas! | 615 |
| heu dolor, heu iusto magis exaudita parentis | |
| uota malaeque preces! quisnam fuit ille deorum, | |
| qui stetit orantem iuxta praereptaque uerba | |
| dictauit Fatis? Furor illa et mouit Erinys | |
| et pater et genetrix et regna oculique cadentes; | 620 |
| nil ego: per Ditem iuro dulcesque tenebras | |
| inmeritamque ducem, subeam sic Tartara digna | |
| morte, nec irata fugiat me Laius umbra. | |
| ei mihi, quos nexus fratrum, quae uulnera tracto! | |
| soluite, quaeso, manus infestaque uincula tandem | 625 |
| diuidite, et medium nunc saltem admittite patrem.' | |
| talia dequestus paulatim insumpserat iras | |
| mortis, et occulte telum, ni nata uetaret, | |
| quaerebat; sed cauta manu subtraxerat enses | |
| Antigone. furit inde senex: 'ubi noxia tela? | 630 |
| heu Furiae! num totum abiit in corpora ferrum?' | |
| dicentem comes aegra leuat mutumque dolorem | |
| ipsa premit, saeuum gaudens planxisse parentem. | |
| olim autem inceptae clamore exterrita pugnae | |
| regina extulerat notum penetralibus ensem, | 635 |
| ensem sceptriferi spolium lacrimabile Lai. | |
| multaque cum superis et diro questa cubili | |
| et nati furiis et primi coniugis umbris, | |
| luctata est dextra, et prono uix pectore ferrum | |
| intrauit tandem: uenas perrumpit aniles | 640 |
| uulnus et infelix lustratur sanguine lectus. | |
| illius exili stridentem in pectore plagam | |
| Ismene conlapsa super lacrimisque comisque | |
| siccabat plangens: qualis Marathonide silua | |
| flebilis Erigone caesi prope funera patris | 645 |
| questibus absumptis tristem iam soluere nodum | |
| coeperat et fortes ramos moritura legebat. | |
| et iam laeta ducum spes elusisse duorum | |
| res Amphionias alio sceptrumque maligna | |
| transtulerat Fortuna manu, Cadmique tenebat | 650 |
| iura Creon. miser heu bellorum terminus! illi | |
| pugnarant fratres. hunc et Mauortia clamant | |
| semina, et impensus patriae paulo ante Menoeceus | |
| conciliat populis. scandit fatale tyrannis | |
| flebilis Aoniae solium: pro blanda potestas | 655 |
| et sceptri malesuadus amor! numquamne priorum | |
| haerebunt documenta nouis? iuuat ecce nefasto | |
| stare loco regimenque manu tractare cruentum. | |
| quid, melior Fortuna, potes! iam flectere patrem | |
| incipit atque datis abolere Menoecea regnis. | 660 |
| primum adeo saeuis imbutus moribus aulae | |
| (indicium specimenque sui) iubet igne supremo | |
| arceri Danaos, nudoque sub axe relinqui | |
| infelix bellum et tristes sine sedibus umbras. | |
| mox reducem Ogygiae congressus limine portae | 665 |
| Oedipodem extimuit paulum, seseque minorem | |
| confessus tacite, promptamque coercuit iram; | |
| sed redit in regem caecumque audentius hostem | |
| increpitans, 'procul,' inquit, 'abi, uictoribus omen | |
| inuisum, et Furias auerte ac moenia lustra | 670 |
| discessu Thebana tuo. spes longa peracta est: | |
| uade, iacent nati. quae iam tibi uota supersunt?' | |
| horruit instinctu rabido, steteruntque trementes | |
| ceu uisu praesente genae, seniumque recessit. | |
| tunc natam baculumque manu dimisit, et irae | 675 |
| innixus tumido uocem de pectore rumpit: | |
| 'iamne uacat saeuire, Creon? modo perfida regna | |
| fortunaeque locum nostrae, miserande, subisti, | |
| et tibi iam fas est regum calcare ruinas? | |
| iam tumulis uictos, socios iam moenibus arces? | 680 |
| macte, potes digne Thebarum sceptra tueri: | |
| haec tua prima dies. sed cur noua contrahis amens | |
| iura? quid anguste tantos metiris honores? | |
| exilium intendis. timida inclementia regum | |
| ista! feros auidus quin protinus imbuis enses? | 685 |
| crede, licet: ueniat cupidus parere satelles | |
| intrepidusque secet non euitantia colla. | |
| incipe! an expectas ut pronus supplice dextra | |
| sternar et inmitis domini uestigia quaeram? | |
| finge autem temptare, sines? mihine ulla minaris | 690 |
| supplicia, aut ullos reris superesse timores? | |
| linquere tecta iubes? caelum terramque reliqui | |
| sponte, atque ultricem crudelis in ora retorsi | |
| non ullo cogente manum: quid tale iubere, | |
| rex inimice, potes? fugio excedoque nefandis | 695 |
| sedibus; an refert quo funera longa measque | |
| transportem tenebras? ne non gens cuncta precanti | |
| concedat, patriae quantum miser incubo terrae! | |
| sed dulces Thebae. nimirum hic clarior ortus, | |
| et meliora meos permulcent sidera uultus, | 700 |
| hic genetrix natique. habeas Thebana regasque | |
| moenia, quo Cadmus, quo Laius omine rexit | |
| quoque ego; sic thalamos, sic pignora fida capessas; | |
| nec tibi sit uirtus fortunam euadere dextra, | |
| sed lucem deprensus ames. satis omina sanxi, | 705 |
| duc age, nata, procul. quid te autem luctibus addo? | |
| da, rex magne, ducem.' timuit miseranda relinqui | |
| Antigone mutatque preces: 'felicia per te | |
| regna, uerende Creon, sanctasque Menoeceos umbras: | |
| da ueniam adflicto dictisque ignosce superbis. | 710 |
| hunc morem fandi longae fecere querelae; | |
| nec soli ferus iste tibi: sic fata deosque | |
| adloquitur, durus luctu, facilisque nec ipsi | |
| saepe mihi; pridem indomito sub pectore uiuit | |
| libertas misera et saeuae spes aspera mortis. | 715 |
| et nunc ecce tuas inritat callidus iras | |
| suppliciumque cupit; sed tu maioribus, oro, | |
| imperii potiare bonis, altusque iacentes | |
| praetereas, et magna ducum uereare priorum | |
| funera. et hic quondam solio sublimis et armis | 720 |
| saeptus opem miseris et iura, potentibus aequus | |
| supplicibusque, dabat, cui nunc ex agmine tanto | |
| una comes, necdum exul erat. felicibus hicne | |
| obstat? in hunc odiis et regni uiribus exis, | |
| hunc abigis tectis? an ne prope limina clarum | 725 |
| ingemat et uotis intempestiuus oberret? | |
| pone metum, procul usque tua summotus ab aula | |
| flebit; ego erectum subigam et seruire docebo, | |
| coetibus abducam solaque in sede recondam: | |
| exul erit. nam quae migranti externa patebunt | 730 |
| moenia? uis Argos eat hostilesque Mycenas | |
| squalidus inreptet, uictique ad limen Adrasti | |
| Aonias referat clades, tenuemque precetur | |
| rex Thebanus opem? miserae quid crimina gentis | |
| pandere, quid casus iuuat ostentare pudendos? | 735 |
| conde, precor, quodcumque sumus, nec longa precamur | |
| dona, Creon: miserere senis, maestosque parentis | |
| hic, precor, hic manes indulge ponere: certe | |
| Thebanos sepelire licet.' sic orat humique | |
| uoluitur; abducit genitor saeuumque minatur | 740 |
| indignans ueniam. qualis leo rupe sub alta, | |
| quem uiridem quondam siluae montesque tremebant, | |
| iam piger et longo iacet exarmatus ab aeuo, | |
| magna tamen facies et non adeunda senectus; | |
| et si demissas ueniat mugitus ad aures, | 745 |
| erigitur meminitque sui, uiresque solutas | |
| ingemit et campis alios regnare leones. | |
| flectitur adfatu, sed non tamen omnia rector | |
| supplicis indulget lacrimis partemque recidit | |
| muneris. 'haud,' inquit, 'patriis prohibebere longe | 750 |
| finibus, occursu dum non pia templa domosque | |
| commacules. habeant te lustra tuusque Cithaeron; | |
| atque haec ecce tuis tellus habitabilis umbris, | |
| qua bellum geminaeque iacent in sanguine gentes.' | |
| sic ait, et ficto comitum uulgique gementis | 755 |
| adsensu limen tumidus regale petebat. | |
| interea pulsi uallum exitiale Pelasgi | |
| destituunt furto; nulli sua signa suusque | |
| ductor: eunt taciti passim et pro funere pulchro | |
| dedecorem amplexi uitam reditusque pudendos. | 760 |
| nox fauet et grata profugos amplectitur umbra. |