| CONSOLATIO AD CLAVDIVM ETRVSCVM | |
| Summa deum, Pietas, cuius gratissima caelo | 3.3.1 |
| rara profanatas inspectant numina terras, | |
| huc vittata comam niveoque insignis amictu, | |
| qualis adhuc praesens nullaque expulsa nocentum | |
| fraude rudes populos atque aurea regna colebas, | 5 |
| mitibus exsequiis ades et lugentis Etrusci | |
| cerne pios fletus laudataque lumina terge. | |
| nam quis inexpleto rumpentem pectora questu | |
| complexumque rogos incumbentemque favillis | |
| aspiciens non aut primaevae funera plangi | 10 |
| coniugis aut nati modo pubescentia credat | |
| ora rapi flammis? pater est qui fletur. adeste | |
| dique hominesque sacris. procul hinc, procul ite nocentes, | |
| si cui corde nefas tacitum fessique senectus | |
| longa patris, si quis pulsatae conscius umquam | 15 |
| matris et inferna rigidum timet Aeacon urna: | |
| insontes castosque voco. tenet ecce seniles | |
| leniter implicitos vultus sanctamque parentis | |
| canitiem spargit lacrimis animaeque supremum | |
| frigus amat; celeres genitoris filius annos | 20 |
| (mira fides!) nigrasque putat properasse sorores. | |
| Exsultent placidi Lethaea ad flumina manes, | |
| Elysiae gaudete domus, date serta per aras, | |
| festaque pallentes hilarent altaria lucos. | |
| felix a!, nimium felix plorataque nato | 25 |
| umbra venit. longe Furiarum sibila, longe | |
| tergeminus custos, penitus via longa patescat | |
| manibus egregiis. eat horrendumque silentis | |
| accedat domini solium, gratesque supremas | |
| perferat, et totidem iuveni roget anxius annos. | 30 |
| Macte pio gemitu! dabimus solacia dignis | |
| luctibus Aoniasque tuo sacrabimus ultro | |
| inferias, Etrusce, seni! tu largus Eoa | |
| germina, tu messes Cilicumque Arabumque superbas | |
| merge rogis; ferat ignis opes heredis et alto | 35 |
| aggere missuri nitido pia nubila caelo | |
| stipentur cineres: nos non arsura feremus | |
| munera, venturosque tuus durabit in annos | |
| me monstrante dolor. neque enim mihi flere parentem | |
| ignotum; similis gemui proiectus ad ignem. | 40 |
| ille mihi tua damna dies compescere cantu | |
| suadet: et ipse tuli quos nunc tibi confero questus. | |
| Non tibi clara quidem, senior placidissime, gentis | |
| linea nec proavis demissum stemma, sed ingens | |
| supplevit fortuna genus culpamque parentum | 45 |
| occuluit. nec enim dominos de plebe tulisti, | |
| sed quibus occasus pariter famulantur et ortus. | |
| nec pudor iste tibi: quid enim terrisque poloque | |
| parendi sine lege manet? vice cuncta reguntur | |
| alternisque premunt. propriis sub regibus omnis | 50 |
| terra; premit felix regum diademata Roma; | |
| hanc ducibus frenare datum; mox crescit in illos | |
| imperium superis. sed habent et numina legem: | |
| servit et astrorum velox chorus et vaga servit | |
| luna, nec iniussae totiens redit orbita luci. | 55 |
| et (modo si fas est aequare iacentia summis) | |
| pertulit et saevi Tirynthius horrida regis | |
| pacta, nec erubuit famulantis fistula Phoebi. | |
| Sed neque barbaricis Latio transmissus ab oris: | |
| Smyrna tibi gentile solum potusque verendo | 60 |
| fonte Meles Hermique vadum, quo Lydius intrat | |
| Bacchus et aurato reficit sua cornua limo. | |
| laeta dehinc series variisque ex ordine curis | |
| auctus honos; semperque gradi prope numina, semper | |
| Caesareum coluisse latus sacrisque deorum | 65 |
| arcanis haerere datum. Tibereia primum | |
| aula tibi vixdum ora nova mutante iuventa | |
| panditur (hic annis multa super indole victis | |
| libertas oblata venit) nec proximus heres, | |
| immitis quamquam et Furiis agitatus, abegit. | 70 |
| hinc et in Arctoas tenuis comes usque pruinas | |
| terribilem affatu passus visuque tyrannum | |
| immanemque suis, ut qui metuenda ferarum | |
| corda domant mersasque iubent iam sanguine tacto | |
| reddere ab ore manus et nulla vivere praeda. | 75 |
| praecipuos sed enim merito surrexit in actus | |
| nondum stelligerum senior dimissus in axem | |
| Claudius et longo transmittit habere nepoti. | |
| quis superos metuens pariter tot templa, tot aras | |
| promeruisse datur? summi Iovis aliger Arcas | 80 |
| nuntius; imbrifera potitur Thaumantide Iuno; | |
| stat celer obsequio iussa ad Neptunia Triton: | |
| tu totiens mutata ducum iuga rite tulisti | |
| integer, inque omni felix tua cumba profundo. | |
| Iamque piam lux alta domum praecelsaque toto | 85 |
| intravit Fortuna gradu; iam creditur uni | |
| sanctarum digestus opum partaeque per omnis | |
| divitiae populos magnique impendia mundi. | |
| quicquid ab auriferis eiectat Hiberia fossis, | |
| Dalmatico quod monte nitet, quod messibus Afris | 90 |
| verritur, aestiferi quicquid terit area Nili, | |
| quodque legit mersus pelagi scrutator Eoi, | |
| et Lacedaemonii pecuaria culta Galesi | |
| perspicuaeque nives Massylaque robora et Indi | |
| dentis honos: uni parent commissa ministro, | 95 |
| quae Boreas quaeque Eurus atrox, quae nubilus Auster | |
| invehit: hibernos citius numeraveris imbres | |
| silvarumque comas. vigil iste animique sagacis | |
| et citus evolvit quantum Romana sub omni | |
| pila die quantumque tribus, quid templa, quid alti | 100 |
| undarum cursus, quid propugnacula poscant | |
| aequoris aut longe series porrecta viarum; | |
| quod domini celsis niteat laquearibus aurum, | |
| quae divum in vultus igni formanda liquescat | |
| massa, quid Ausoniae scriptum crepet igne Monetae. | 105 |
| Hinc tibi rara quies animoque exclusa voluptas, | |
| exiguaeque dapes et numquam laesa profundo | |
| cura mero; sed iura tamen genialia cordi | |
| et mentem vincire toris ac iungere festa | |
| conubia et fidos domino genuisse clientes. | 110 |
| quis sublime genus formamque insignis Etruscae | |
| nesciat? haudquaquam proprio mihi cognita visu, | |
| sed decus eximium famae par reddit imago, | |
| et sibimet similis natorum gratia monstrat. | |
| nec vulgare genus; fasces summamque curulem | 115 |
| frater et Ausonios enses mandataque fidus | |
| signa tulit, cum prima truces amentia Dacos | |
| impulit et magno gens est damnata triumpho. | |
| sic quicquid patrio cessatum a sanguine, mater | |
| reddidit, obscurumque latus clarescere vidit | 120 |
| conubio gavisa domus. nec pignora longe; | |
| quippe bis ad partus venit Lucina manuque | |
| ipsa levi gravidos tetigit fecunda labores. | |
| felix a! si longa dies, si cernere vultus | |
| natorum viridisque genas tibi iusta dedissent | 125 |
| stamina. sed media cecidere abrupta iuventa | |
| gaudia, florentesque manu scidit Atropos annos; | |
| qualia pallentes declinant lilia culmos | |
| pubentesque rosae primos moriuntur ad austros, | |
| aut ubi verna novis exspirat purpura pratis. | 130 |
| illa, sagittiferi, circumvolitastis, Amores, | |
| funera maternoque rogos unxistis amomo; | |
| nec modus aut pennis laceris aut crinibus ignem | |
| spargere, collectaeque pyram struxere pharetrae. | |
| quas tunc inferias aut quae lamenta dedisses | 135 |
| maternis, Etrusce, rogis, qui funera patris | |
| haud matura putas atque hos pius ingemis annos! | |
| Illum et qui nutu superas nunc temperat arces, | |
| progeniem claram terris partitus et astris, | |
| laetus Idymaei donavit honore triumphi | 140 |
| dignatusque loco victricis et ordine pompae | |
| non vetuit, tenuesque nihil minuere parentes. | |
| atque idem in cuneos populo deduxit equestres | |
| mutavitque genus laevaeque ignobile ferrum | |
| exuit et celso natorum aequavit honorem. | 145 |
| dextra bis octonis fluxerunt saecula lustris, | |
| atque aevi sine nube tenor. quam dives in usus | |
| natorum totoque volens excedere censu, | |
| testis adhuc largi nitor inde assuetus Etrusci, | |
| cui tua non humilis dedit indulgentia mores: | 150 |
| hunc siquidem amplexu semper revocante tenebas | |
| blandus et imperio numquam pater; huius honori | |
| pronior ipse etiam gaudebat cedere frater. | |
| Quas tibi devoti iuvenes pro patre renato, | |
| summe ducum, grates, aut quae pia vota rependunt! | 155 |
| tu (seu tarda situ rebusque exhausta senectus | |
| erravit, seu blanda diu Fortuna regressum | |
| maluit) attonitum et venturi fulminis ictus | |
| horrentem tonitru tantum lenique procella | |
| contentus monuisse senem; cumque horrida supra | 160 |
| aequora curarum socius procul Itala rura | |
| linqueret, hic molles Campani litoris oras | |
| et Diomedeas concedere iussus in arces, | |
| atque hospes, non exsul, erat. nec longa moratus | |
| Romuleum reseras iterum, Germanice, limen | 165 |
| maerentemque foves inclinatosque penates | |
| erigis. haut mirum, ductor placidissime, quando | |
| haec est quae victis parcentia foedera Cattis | |
| quaeque suum Dacis donat clementia montem, | |
| quae modo Marcomanos post horrida bella vagosque | 170 |
| Sauromatas Latio non est dignata triumpho. | |
| Iamque in fine dies, et inexorabile pensum | |
| deficit. hic maesti pietas me poscit Etrusci | |
| qualia nec Siculae moderantur carmina rupes | |
| nec fati iam certus olor saevique marita | 175 |
| Tereos. heu quantis lassantem brachia vidi | |
| planctibus et prono fusum super oscula vultu! | |
| vix famuli comitesque tenent, vix arduus ignis | |
| summovet. haud aliter gemuit periuria Theseus | |
| litore, qui falsis deceperat Aegea velis. | 180 |
| tunc immane gemens foedatusque ora tepentes | |
| affatur cineres: 'cur nos, fidissime, linquis | |
| Fortuna redeunte, pater? modo numina magni | |
| praesidis atque breves superum placavimus iras, | |
| nec frueris; tantique orbatus muneris usu | 185 |
| ad manes, ingrate, fugis. nec flectere Parcas | |
| aut placare malae datur aspera numina Lethes? | |
| felix, cui magna patrem cervice vehenti | |
| sacra Mycenaeae patuit reverentia flammae, | |
| quique tener saevis genitorem Scipio Poenis | 190 |
| abstulit, et Lydi pietas temeraria Lausi. | |
| ergo et Thessalici coniunx pensare mariti | |
| funus et immitem potuit Styga vincere supplex | |
| Thracius? hoc quanto melius pro patre liceret! | |
| non totus rapiere tamen, nec funera mittam | 195 |
| longius; hic manes, hic intra tecta tenebo: | |
| tu custos dominusque laris, tibi cuncta tuorum | |
| parebunt; ego rite minor semperque secundus | |
| assiduas libabo dapes et pocula sacris | |
| manibus effigiesque colam: te lucida saxa, | 200 |
| te similem doctae referet mihi linea cerae; | |
| nunc ebur et fulvum vultus imitabitur aurum. | |
| inde viam morum longaeque examina vitae | |
| adfatusque pios monituraque somnia poscam.' | |
| Talia dicentem genitor dulcedine laeta | 205 |
| audit, et immites lente descendit ad umbras | |
| verbaque dilectae fert narraturus Etruscae. | |
| Salve supremum, senior mitissime patrum, | |
| supremumque vale, qui numquam sospite nato | |
| triste chaos maestique situs patiere sepulcri. | 210 |
| semper odoratis spirabunt floribus arae, | |
| semper et Assyrios felix bibet urna liquores | |
| et lacrimas, qui maior honos. hic sacra litabit | |
| manibus eque tua tumulum tellure levabit. | |
| nostra quoque exemplo meritus tibi carmina sancit | 215 |
| hoc etiam gaudens cinerem donasse sepulcro. |