DE PRODIGIIS
  Prodigiorum quoque, quae aut secunda aut ad- 1.6.pr.1
uersa acciderunt, debita proposito nostro relatio est.
  Seruio Tullio etiam tum puerulo dormienti 1.1
circa caput flammam emicuisse domestico<rum> oculi
adnotauerunt. quod prodigium Anci regis Marci
uxor Tanaquil admirata, serua natum in modum
filii educauit et ad regium fastigium euexit. 5
  Aeque felicis euentus illa flamma, quae ex L. 2.1
Marci ducis duorum exercituum, quos interitus
Publi et Gnaei Scipionum in Hispania debilitauerat,
capite contionantis eluxit: namque eius aspectu pa-
uidi adhuc milites pristinam recuperare fortitudinem 5
admoniti VIII et XXX milibus hostium caesis magno-
que numero in potestatem redacto bina castra Puni-
cis opibus referta ceperunt.
  Item, cum bello acri et diutino Veientes a Ro- 3.1
manis intra moenia conpulsi capi non possent, eaque
mora non minus obsidentibus quam obsessis intole-
rabilis uideretur, exoptatae uictoriae iter miro pro-
digio di inmortales patefecerunt: subito enim Alba- 5
nus lacus neque caelestibus auctus imbribus neque
inundatione ullius amnis adiutus solitum stagni mo-
dum excessit. cuius rei explorandae gratia legati ad
Delphicum oraculum missi rettulerunt praecipi sor-
tibus ut aquam eius lacus emissam per agros diffun- 10
derent: sic enim Veios <uenturos> in potestatem po-
puli Romani. quod prius quam legati renuntiarent,
aruspex Veientium a milite nostro, quia domestici
interpretes deerant, raptus et in castra perlatus fu-
turum dixerat. ergo senatus duplici praedictione 15
monitus eodem paene tempore et religioni paruit et
hostium urbe potitus est.
  Nec parum prosperi successus quod sequitur. 4.1
L. Sulla consul sociali bello, cum in agro Nolano
ante praetorium immolaret, subito ab ima parte arae
prolapsam anguem prospexit. qua uisa Postumi aru-
spicis hortatu continuo exercitum in expeditionem 5
eduxit ac † fortissima Samnitium castra cepit. quae
uictoria futurae eius amplissimae potentiae gradus
et fundamentum extitit.
  Praecipuae admirationis etiam illa prodigia, 5.1
quae C. Volumnio Ser. Sulpicio consulibus in urbe
nostra inter initia motusque bellorum acciderunt:
bos namque mugitu suo in sermonem humanum con-
uerso nouitate monstri audientium animos exterruit. 5
carnis quoque in modum nimbi dissipatae partes ce-
ciderunt, quarum maiorem numerum praepetes diri-
puerunt aues, reliquum humi per aliquot dies neque
odore taetro neque deformi aspectu mutatum iacuit.
  Eiusdem generis monstra alio tumultu credita 10
sunt: puerum infantem semenstrem in foro boario
triumphum <clamasse>, alium cum elephantino capite
natum, in Piceno lapidibus pluisse, in Gallia lupum
uigili e uagina gladium abstulisse, in Sardinia scuta
duo sanguinem sudasse, Antii metentibus cruentas 15
spicas in corbem decidisse, Caerites aquas sanguine
mixtas fluxisse. bello etiam Punico secundo constitit
Cn. Domiti bouem dixisse 'caue tibi, Roma'.
  C. autem Flaminius inauspicato consul crea- 6.1
tus cum apud lacum Trasimennum cum Hannibale
conflicturus conuelli signa iussisset, lapso equo super
caput eius humi prostratus est nihilque eo prodigio
inhibitus, signiferis negantibus signa moueri sua 5
sede posse, malum, ni ea continuo effodissent, mina-
tus est. uerum huius temeritatis utinam sua tantum,
non etiam populi Romani maxima clade poenas pe-
pendisset! in ea namque acie xv Romanorum caesa,
vi capta, x fugata sunt. consulis obtruncati cor- 10
pus ad funerandum ab Hannibale quaesitum, qui,
quantum in ipso fuerat, Romanum sepelierat im-
perium.
  Flamini autem praecipitem audaciam C. Ho- 7.1
stilius Mancinus uaesana perseuerantia subsequitur.
cui consuli in Hispaniam ituro haec prodigia accide-
runt: cum Lauinii sacrificium facere uellet, pulli
cauea emissi in proximam siluam fugerunt summa- 5
que diligentia quaesiti reperiri nequiuerunt. cum ab
Herculis portu, quo pedibus peruenerat, nauem con-
scenderet, talis uox sine ullo auctore ad aures eius
peruenit, 'Mancine, mane'. qua territus, cum itinere
conuerso Genuam petisset et ibi scapham esset in- 10
gressus, anguis eximiae magnitudinis uisus e con-
spectu abiit. ergo prodigiorum <numerum> numero
calamitatium aequauit, infelici pugna, turpi foedere,
deditione funesta.
  Minus miram in homine parum considerato 8.1
temeritatem Ti. Gracchi grauissimi ciuis tristis exi-
tus et prodigio denuntiatus nec euitatus consilio fa-
cit: consul enim cum in Lucanis sacrificaret, angues
duae ex occulto prolapsae repente hostiae, quam im- 5
molauerat, adeso iocinore in easdem se latebras re-
tulerunt. ob id deinde factum instaurato sacrificio
idem prodigii euenit. tertia quoque caesa uictima
diligentiusque adseruatis extis neque adlapsus ser-
pentium arceri neque fuga inpediri potuit. quod 10
quamuis aruspices ad salutem imperatoris pertinere
dixissent, Gracchus tamen non cauit ne perfidi ho-
spitis sui Flaui insidiis in eum locum deductus, in
quo Poenorum dux Mago cum armata manu delitue-
rat, inermis occideretur. 15
  Et consulatus collegium et erroris societas et 9.1
par genus mortis a Ti. Graccho ad <M.> Marcelli memo-
riam me trahit. is captarum Syracusarum et Hanni-
balis ante Nolana moenia a se primum fugere coacti
gloria inflammatus, cum summo studio niteretur ut 5
Poenorum exercitum aut in Italia prosterneret aut
Italia pelleret, sollemnique sacrificio uoluntates deo-
rum exploraret, quae prima hostia ante foculum ce-
cidit, eius iecur sine capite inuentum est, proxima
caput iocinoris duplex habuit. quibus inspectis aru- 10
spex tristi uultu non placere sibi exta, quia secun-
dum truncata laeta apparuissent, respondit. ita
monitus M. Marcellus ne quid temere conaretur, in-
sequenti nocte speculandi gratia cum paucis egredi
ausus, a multitudine hostium in Bruttis circumuen- 15
tus aeque magnum dolorem ac detrimentum patriae
interitu suo attulit.
  Nam Octauius consul dirum omen quemad- 10.1
modum timuit, ita uitare non potuit: e simulacro
enim Apollinis per se abrupto capite et ita infixo
humi, ut auelli nequiret, armis cum collega suo dissi-
dens Cinna praesumpsit animo ea re significari exi- 5
tium suum inque metus augurium tristi fine uitae
incidit, ac tum demum immobile dei caput terra
refigi potuit.
  Non sinit nos M. Crassus, inter grauissimas 11.1
Romani imperii iacturas numerandus, hoc loco de se
silentium agere, plurimis et euidentissimis ante tan-
tam ruinam monstrorum pulsatus ictibus. ducturus
erat a Carris aduersus Parthos exercitum. pullum 5
ei traditum est paludamentum, cum in proelium
exeuntibus album aut purpureum dari soleat. maesti
et taciti milites ad principia conuenerunt, qui uetere
instituto cum clamore alacri adcurrere debebant.
aquilarum altera uix conuelli a primo pilo potuit, al- 10
tera aegerrime extracta in contrariam ac ferebatur
partem se ipsa conuertit. magna haec prodigia, sed
[et] illae clades aliquanto maiores, tot pulcherrimarum
legionum interitus, tam multa signa hosti<li>bus inter-
cepta manibus, tantum Romanae militiae decus bar- 15
barorum obtritum equitatu, optimae indolis filii
cruore paterni respersi oculi, corpus imperatoris in-
ter promiscuas cadauerum strues auium ferarumque
laniatibus obiectum. uellem quidem placidius, † sed
quod relatu uerum est. sic deorum spreti monitus 20
excandescunt, sic humana consilia castigantur, ubi
se caelestibus praeferunt.
  Cn. etiam Pompeium Iuppiter omnipotens 12.1
abunde monuerat ne cum C. Caesare ultimam belli
fortunam experiri contenderet, egresso a Dyrrachio
aduersa agmini eius fulmina iaciens, examinibus
apium signa obscurando, subita tristitia implicatis 5
militum animis, nocturnis totius exercitus terrori-
bus, ab ipsis altaribus hostiarum fuga. sed in-
uictae leges necessitudinis pectus alioquin procul
amentia remotum prodigia ista iusta aestimatione
perpendere passae non sunt. itaque, dum illa eleuat, 10
auctoritatem amplissimam et opes priuato fastigio
excelsiores omniaque ornamenta, quae ab ineunte
adulescentia ad inuidiam usque contraxerat, spatio
unius diei confregit. quo constat in delubris deum
sua sponte signa conuersa, militarem clamorem stre- 15
pitumque armorum adeo magnum Antiochiae et Pto-
lemaide auditum, ut in muros concurreretur, sonum
tympanorum Pergami abditis delubri editum, pal-
mam uiridem Trallibus in aede Victoriae sub Caesa-
ris statua inter coagmenta lapidum iustae magnitu- 20
dinis enatam. quibus apparet caelestium numen et
Caesaris gloriae fauisse et Pompei errorem inhibere
uoluisse.
  Tuas aras tuaque sanctissima templa, diue 13.1
Iuli, ueneratus oro ut propitio ac fauenti numine
tantorum casus uirorum sub tui exempli praesidio
ac tutela delitescere patiaris: te enim accepimus eo
die, quo purpurea ueste uelatus aurea in sella conse- 5
disti, ne maximo studio senatus exquisitum et dela-
tum honorem spreuisse uidereris, priusquam exopta-
tum ciuium oculis conspectum tui offerres, cultui
religionis, in quam mox eras transiturus, uacasse
mactatoque opimo boue cor in extis non repperisse, 10
ac responsum tibi ab Spurinna aruspice pertinere id
signum ad uitam et consilium tuum, quod utraque
haec corde continerentur. erupit deinde eorum par-
ricidium, qui, dum te hominum numero subtrahere
uolunt, deorum concilio adiecerunt. 15