| METAMORPHOSES | |
| LIBER I | |
| At ego tibi sermone isto Milesio uarias fabulas | 1.1.1 |
| conseram auresque tuas beniuolas lepido susurro per- | |
| mulceam—modo si papyrum Aegyptiam argutia | |
| Nilotici calami inscriptam non spreueris inspicere—, | |
| figuras fortunasque hominum in alias imagines co- | 5 |
| nuersas et in se rursum mutuo nexu refectas ut mire- | |
| ris. Exordior. 'Quis ille?' Paucis accipe. Hymettos | |
| Attica et Isthmos Ephyrea et Taenaros Spartiatica, | |
| glebae felices aeternum libris felicioribus conditae, | |
| mea uetus prosapia est; ibi linguam Atthidem primis | 10 |
| pueritiae stipendiis merui. Mox in urbe Latia aduena | |
| studiorum Quiritium indigenam sermonem aerumna- | |
| bili labore nullo magistro praeeunte aggressus exco- | |
| lui. En ecce praefamur ueniam, siquid exotici ac fo- | |
| rensis sermonis rudis locutor offendero. Iam haec | 15 |
| equidem ipsa uocis immutatio desultoriae scientiae | |
| stilo quem accessimus respondet. Fabulam Graecani- | |
| cam incipimus. Lector intende: laetaberis. | |
| Thessaliam—nam et illic originis maternae | 2.1 |
| nostrae fundamenta a Plutarcho illo inclito ac mox | |
| Sexto philosopho nepote eius prodita gloriam nobis | |
| faciunt—eam Thessaliam ex negotio petebam. | |
| Postquam ardua montium et lubrica uallium et ros- | 5 |
| cida cespitum et glebosa camporum <emensus> | |
| emersi, in equo indigena peralbo uehens iam eo quo- | |
| que admodum fesso, ut ipse etiam fatigationem se- | |
| dentariam incessus uegetatione discuterem in pedes | |
| desilio, equi sudorem <fronde detergeo>, frontem | 10 |
| curiose exfrico, auris remulceo, frenos detraho, in | |
| gradum lenem sensim proueho, quoad lassitudinis | |
| incommodum alui solitum ac naturale praesidium eli- | |
| quaret. Ac dum is ientaculum ambulatorium prata | |
| quae praeterit ore in latus detorto pronus adfectat, | 15 |
| duobus comitum qui forte paululum processerant ter- | |
| tium me facio. Ac dum ausculto quid sermonis agita- | |
| rent, alter exerto cachinno: 'Parce' inquit 'in uerba | |
| ista haec tam absurda tamque immania mentiendo.' | |
| Isto accepto sititor alioquin nouitatis: 'Immo | 20 |
| uero' inquam 'impertite sermone non quidem curio- | |
| sum sed qui uelim scire uel cuncta uel certe plurima; | |
| simul iugi quod insurgimus aspritudinem fabularum | |
| lepida iucunditas leuigabit.' | |
| At ille qui coeperat: 'Ne' inquit 'istud menda- | 3.1 |
| cium tam uerum est quam siqui uelit dicere magico | |
| susurramine amnes agiles reuerti, mare pigrum con- | |
| ligari, uentos inanimes exspirare, solem inhiberi, lu- | |
| nam despumari, stellas euelli, diem tolli, noctem | 5 |
| teneri.' | |
| Tunc ego in uerba fidentior: 'Heus tu' inquam 'qui | |
| sermonem ieceras priorem, ne pigeat te uel taedeat | |
| reliqua pertexere', et ad alium: 'Tu uero crassis auri- | |
| bus et obstinato corde respuis quae forsitan uere per- | 10 |
| hibeantur. Minus hercule calles prauissimis opinio- | |
| nibus ea putari mendacia quae uel auditu noua uel | |
| uisu rudia uel certe supra captum cogitationis ardua | |
| uideantur; quae si paulo accuratius exploraris, non | |
| modo compertu euidentia uerum etiam factu facilia | 15 |
| senties. | |
| Ego denique uespera, dum polentae ca- | 4.1 |
| seatae modico secus offulam grandiorem in conuiuas | |
| aemulus contruncare gestio, mollitie cibi glutinosi | |
| faucibus inhaerentis et meacula spiritus distinentis | |
| minimo minus interii. Et tamen Athenis proxime et | 5 |
| ante Poecilen porticum isto gemino obtutu circulato- | |
| rem aspexi equestrem spatham praeacutam mucrone | |
| infesto deuorasse, ac mox eundem inuitamento exi- | |
| guae stipis uenatoriam lanceam, qua parte minatur | |
| exitium, in ima uiscera condidisse. Et ecce pone lan- | 10 |
| ceae ferrum, qua baccillum inuersi teli ad occipitium | |
| per ingluuiem subit, puer in mollitiem decorus insur- | |
| git inque flexibus tortuosis eneruam et exossam salta- | |
| tionem explicat cum omnium qui aderamus admira- | |
| tione: diceres dei medici baculo, quod ramulis se- | 15 |
| miamputatis nodosum gerit, serpentem generosum | |
| lubricis amplexibus inhaerere. Sed iam cedo tu sodes, | |
| qui coeperas, fabulam remetire. Ego tibi solus haec | |
| pro isto credam, et quod ingressui primum fuerit sta- | |
| bulum prandio participabo. Haec tibi merces depo- | 20 |
| sita est.' | |
| At ille: 'Istud quidem quod polliceris aequi | 5.1 |
| bonique facio, uerum quod inchoaueram porro exor- | |
| diar. Sed tibi prius deierabo solem istum omniuiden- | |
| tem deum me uera comperta memorare, nec uos | |
| ulterius dubitabitis si Thessaliae proximam ciuitatem | 5 |
| perueneritis, quod ibidem passim per ora populi | |
| sermo iactetur quae palam gesta sunt. Sed ut prius | |
| noritis cuiatis sim, qui sim: <Aristomenes sum>, | |
| Aegiensis; audite et quo quaestu me teneam: melle | |
| uel caseo et huiusce modi cauponarum mercibus per | 10 |
| Thessaliam Aetoliam Boeotiam ultro citro discurrens. | |
| Comperto itaque Hypatae, quae ciuitas cunctae | |
| Thessaliae antepollet, caseum recens et sciti saporis | |
| admodum commodo pretio distrahi, festinus adcu- | |
| curri id omne praestinaturus. Sed ut fieri adsolet, | 15 |
| sinistro pede profectum me spes compendii frustrata | |
| est; omne enim pridie Lupus negotiator magnarius | |
| coemerat. Ergo igitur inefficaci celeritate fatigatus | |
| commodum uespera oriente ad balneas processeram: | |
| ecce Socraten contubernalem meum conspicio. | 6.1 |
| Humi sedebat scissili palliastro semiamictus, paene | |
| alius lurore, ad miseram maciem deformatus, qualia | |
| solent fortunae decermina stipes in triuiis erogare. | |
| Hunc talem, quamquam necessarium et summe co- | 5 |
| gnitum, tamen dubia mente propius accessi. "Hem," | |
| inquam "mi Socrates, quid istud? Quae facies? Quod | |
| flagitium? At uero domi tuae iam defletus et concla- | |
| matus es, liberis tuis tutores iuridici prouincialis de- | |
| creto dati, uxor persolutis feralibus officiis luctu et | 10 |
| maerore diuturno deformata, diffletis paene ad extre- | |
| mam captiuitatem oculis suis, domus infortunium | |
| nouarum nuptiarum gaudiis a suis sibi parentibus | |
| hilarare compellitur. At tu hic laruale simulacrum | |
| cum summo dedecore nostro uiseris." | 15 |
| "Aristomene," inquit "ne tu fortunarum lubricas | |
| ambages et instabiles incursiones et reciprocas uicis- | |
| situdines ignoras", et cum dicto sutili centunculo fa- | |
| ciem suam iam dudum punicantem prae pudore | |
| obtexit ita ut ab umbilico pube tenus cetera corporis | 20 |
| renudaret. Nec denique perpessus ego tam miserum | |
| aerumnae spectaculum iniecta manu ut adsurgat | |
| enitor. | |
| At ille, ut erat, capite uelato: "Sine, sine" | 7.1 |
| inquit "fruatur diutius tropaeo Fortuna quod fixit | |
| ipsa." | |
| Effeci sequatur, et simul unam e duabus laciniis | |
| meis exuo eumque propere uestio dicam an contego | 5 |
| et ilico lauacro trado, quod unctui, quod tersui, ipse | |
| praeministro, sordium enormem eluuiem operose | |
| effrico, probe curato ad hospitium lassus ipse fatiga- | |
| tum aegerrime sustinens perduco, lectulo refoueo, | |
| cibo satio, poculo mitigo, fabulis permulceo. Iam | 10 |
| adlubentia procliuis est sermonis et ioci et scitum | |
| etiam cauillum, iam dicacitas timida, cum ille imo | |
| de pectore cruciabilem suspiritum ducens dextra | |
| saeuiente frontem replaudens: "Me miserum" infit | |
| "qui dum uoluptatem gladiatorii spectaculi satis fami- | 15 |
| gerabilis consector in has aerumnas incidi. Nam, ut | |
| scis optime, secundum quaestum Macedoniam pro- | |
| fectus, dum mense decimo ibidem attentus numma- | |
| tior reuortor, modico prius quam Larissam accede- | |
| rem, per transitum spectaculum obiturus in quadam | 20 |
| auia et lacunosa conualli a uastissimis latronibus ob- | |
| sessus atque omnibus priuatus tandem euado, et | |
| utpote ultime adfectus ad quandam cauponam Me- | |
| roen, anum sed admodum scitulam, deuorto, eique | |
| causas et peregrinationis diuturnae et domuitionis | 25 |
| anxiae et spoliationis [diuturnae et dum] miserae re- | |
| fero; quae me nimis quam humane tractare adorta | |
| cenae gratae atque gratuitae ac mox urigine percita | |
| cubili suo adplicat. Et statim miser, ut cum illa ad- | |
| quieui, ab unico congressu annosam ac pestilentem | 30 |
| con<suetudinem> contraho et ipsas etiam lacinias | |
| quas boni latrones contegendo mihi concesserant in | |
| eam contuli, operulas etiam quas adhuc uegetus sac- | |
| cariam faciens merebam, quoad me ad istam faciem | |
| quam paulo ante uidisti bona uxor et mala fortuna | 35 |
| perduxit." | |
| "Pol quidem tu dignus" inquam "es extrema | 8.1 |
| sustinere, si quid est tamen nouissimo extremius, qui | |
| uoluptatem Veneriam et scortum scorteum Lari et | |
| liberis praetulisti." At ille digitum a pollice proxi- | |
| mum ori suo admouens et in stuporem attonitus | 5 |
| "Tace, tace" inquit et circumspiciens tutamenta ser- | |
| monis: "Parce" inquit "in feminam diuinam, ne- | |
| quam tibi lingua intemperante noxam contrahas." | |
| "Ain tandem?" inquam "Potens illa et regina cau- | |
| pona quid mulieris est?" | 10 |
| "Saga" inquit "et diuina, potens caelum deponere, | |
| terram suspendere, fontes durare, montes diluere, | |
| manes sublimare, deos infimare, sidera extinguere, | |
| Tartarum ipsum inluminare." | |
| "Oro te" inquam "aulaeum tragicum dimoueto et | 15 |
| siparium scaenicum complicato et cedo uerbis com- | |
| munibus." | |
| "Vis" inquit "unum uel alterum, immo plurima | |
| eius audire facta? Nam ut se ament efflictim non modo | |
| incolae uerum etiam Indi uel Aethiopes utrique uel | 20 |
| ipsi Anticthones, folia sunt artis et nugae merae. Sed | |
| quod in conspectum plurium perpetrauit, audi. | |
| Amatorem suum, quod in aliam temerasset, | 9.1 |
| unico uerbo mutauit in feram castorem, quod ea bes- | |
| tia captiuitatis metuens ab insequentibus se praeci- | |
| sione genitalium liberat, ut illi quoque simile [quod | |
| uenerem habuit in aliam] proueniret. Cauponem quo- | 5 |
| que uicinum atque ob id aemulum deformauit in ra- | |
| nam, et nunc senex ille dolium innatans uini sui | |
| aduentores pristinos in faece submissus officiosis ron- | |
| cis raucus appellat. Alium de foro, quod aduersus | |
| eam locutus esset, in arietem deformauit, et nunc | 10 |
| aries ille causas agit. Eadem amatoris sui uxorem, | |
| quod in eam dicacule probrum dixerat iam in sarcina | |
| praegnationis obsepto utero et repigrato fetu perpe- | |
| tua praegnatione damnauit, et ut cuncti numerant, | |
| iam octo annorum onere misella illa uelut elephan- | 15 |
| tum paritura distenditur. | |
| Quae cum subinde ac multi nocerentur, publi- | 10.1 |
| citus indignatio percrebruit statutumque ut in eam | |
| die altera seuerissime saxorum iaculationibus uindi- | |
| caretur. Quod consilium uirtutibus cantionum an- | |
| teuortit et ut illa Medea unius dieculae a Creone im- | 5 |
| petratis indutiis totam eius domum filiamque cum | |
| ipso sene flammis coronalibus deusserat, sic haec | |
| deuotionibus sepulchralibus in scrobem procuratis, ut | |
| mihi temulenta narrauit proxime, cunctos in suis sibi | |
| domibus tacita numinum uiolentia clausit, ut toto | 10 |
| biduo non claustra perfringi, non fores euelli, non | |
| denique parietes ipsi quiuerint perforari, quoad mu- | |
| tua hortatione consone clamitarent quam sanctissime | |
| deierantes sese neque ei manus admolituros, et si quis | |
| aliud cogitarit salutare laturos subsidium. Et sic illa | 15 |
| propitiata totam ciuitatem absoluit. At uero coetus | |
| illius auctorem nocte intempesta cum tota domo, id | |
| est parietibus et ipso solo et omni fundamento, ut | |
| erat, clausa ad centesimum lapidem in aliam ciuita- | |
| tem summo uertice montis exasperati sitam et ob id | 20 |
| ad aquas sterilem transtulit. Et quoniam densa inha- | |
| bitantium aedificia locum nouo hospiti non dabant, | |
| ante portam proiecta domo discessit." | |
| "Mira" inquam "set nec minus saeua, mi So- | 11.1 |
| crates, memoras. Denique mihi quoque non paruam | |
| incussisti sollicitudinem, immo uero formidinem, | |
| iniecto non scrupulo sed lancea, ne quo numinis minis- | |
| terio similiter usa sermones istos nostros anus illa co- | 5 |
| gnoscat. Itaque maturius quieti nos reponamus et | |
| somno leuata lassitudine noctis antelucio aufugiamus | |
| istinc quam pote longissime." | |
| Haec adhuc me suadente insolita uinolentia ac | |
| diuturna fatigatione pertentatus bonus Socrates iam | 10 |
| sopitus stertebat altius. Ego uero adducta fore pes- | |
| sulisque firmatis grabatulo etiam pone cardinem | |
| supposito et probe adgesto super eum me recipio. Ac | |
| primum prae metu aliquantisper uigilo, dein circa | |
| tertiam ferme uigiliam paululum coniueo. Commo- | 15 |
| dum quieueram, et repente impulsu maiore quam ut | |
| latrones crederes ianuae reserantur immo uero fractis | |
| et euolsis funditus cardinibus prosternuntur. Graba- | |
| tulus alioquin breuiculus et uno pede mutilus ac pu- | |
| tris impetus tanti uiolentia prosternitur, me quoque | 20 |
| euolutum atque excussum humi recidens in inuersum | |
| cooperit ac tegit. | |
| Tunc ego sensi naturalitus quosdam affectus | 12.1 |
| in contrarium prouenire. Nam ut lacrimae saepicule | |
| de gaudio prodeunt, ita et in illo nimio pauore risum | |
| nequiui continere de Aristomene testudo factus. Ac | |
| dum in fimum deiectus obliquo aspectu quid rei sit | 5 |
| grabatuli sollertia munitus opperior, uideo mulieres | |
| duas altioris aetatis; lucernam lucidam gerebat una, | |
| spongiam et nudum gladium altera. Hoc habitu So- | |
| cratem bene quietum circumstetere. Infit illa cum | |
| gladio: "Hic est, soror Panthia, carus Endymion, hic | 10 |
| Catamitus meus, qui diebus ac noctibus inlusit aeta- | |
| tulam meam, hic qui meis amoribus subterhabitis | |
| non solum me diffamat probris uerum etiam fugam | |
| instruit. At ego scilicet Vlixi astu deserta uice Calyp- | |
| sonis aeternam solitudinem flebo." Et porrecta dex- | 15 |
| tera meque Panthiae suae demonstrato: "At hic | |
| bonus" inquit "consiliator Aristomenes, qui fugae | |
| huius auctor fuit et nunc morti proximus iam humi | |
| prostratus grabattulo subcubans iacet et haec omnia | |
| conspicit, impune se laturum meas contumelias pu- | 20 |
| tat. Faxo eum sero, immo statim, immo uero iam | |
| nunc, ut et praecedentis dicacitatis et instantis curio- | |
| sitatis paeniteat." | |
| Haec ego ut accepi, sudore frigido miser per- | 13.1 |
| fluo, tremore uiscera quatior, ut grabattulus etiam | |
| succussu meo inquietus super dorsum meum palpi- | |
| tando saltaret. At bona Panthia: "Quin igitur," in- | |
| quit "soror, hunc primum bacchatim discerpimus uel | 5 |
| membris eius destinatis uirilia desecamus?" | |
| Ad haec Meroe—sic enim reapse nomen eius tunc | |
| fabulis Socratis conuenire sentiebam—: "immo" ait | |
| "supersit hic saltem qui miselli huius corpus paruo | |
| contumulet humo," et capite Socratis in alterum di- | 10 |
| moto latus per iugulum sinistrum capulo tenus gla- | |
| dium totum ei demergit et sanguinis eruptionem | |
| utriculo admoto excipit diligenter, ut nulla stilla com- | |
| pareret usquam. Haec ego meis oculis aspexi. Nam | |
| etiam, ne quid demutaret, credo, a uictimae reli- | 15 |
| gione, immissa dextera per uulnus illud ad uiscera | |
| penitus cor miseri contubernalis mei Meroe bona | |
| scrutata protulit, cum ille inpetu teli praesecata gula | |
| uocem immo stridorem incertum per uulnus effun- | |
| deret et spiritum rebulliret. Quod uulnus, qua | 20 |
| maxime patebat, spongia offulciens Panthia: "Heus | |
| tu," inquit "spongia, caue in mari nata per fluuium | |
| transeas." His editis abeunt <et una> remoto grabat- | |
| tulo uaricus super faciem meam residentes uesicam | |
| exonerant, quoad me urinae spurcissimae madore per- | 25 |
| luerent. | |
| Commodum limen euaserant, et fores ad | 14.1 |
| pristinum statum integrae resurgunt: cardines ad fo- | |
| ramina residunt, <ad> postes [ad] repagula redeunt, | |
| ad claustra pessuli recurrunt. At ego, ut eram, etiam | |
| nunc humi proiectus inanimis nudus et frigidus et | 5 |
| lotio perlutus, quasi recens utero matris editus, immo | |
| uero semimortuus, uerum etiam ipse mihi superuiuens | |
| et postumus uel certe destinatae iam cruci candida- | |
| tus: "Quid" inquam "me fiet, ubi iste iugulatus | |
| mane paruerit? Cui uidebor ueri similia dicere pro- | 10 |
| ferens uera? 'Proclamares saltem suppetiatum, si | |
| resistere uir tantus mulieri nequibas. Sub oculis tuis | |
| homo iugulatur, et siles? Cur autem te simile latro- | |
| cinium non peremit? Cur saeua crudelitas uel propter | |
| indicium sceleris arbitro pepercit? Ergo, quoniam | 15 |
| euasisti mortem, nunc illo redi.'" | |
| Haec identidem mecum replicabam, et nox ibat in | |
| diem. Optimum itaque factu uisum est anteluculo | |
| furtim euadere et uiam licet trepido uestigio capes- | |
| sere. Sumo sarcinulam meam, subdita claui pessulos | 20 |
| reduco; at illae probae et fideles ianuae, quae sua | |
| sponte reseratae nocte fuerant, uix tandem et aeger- | |
| rime tunc clauis suae crebra immissione patefiunt. | |
| Et "Heus tu, ubi es?" inquam; "Valuas sta- | 15.1 |
| buli absolue, antelucio uolo ire." Ianitor pone stabuli | |
| ostium humi cubitans etiam nunc semisomnus: | |
| "Quid? Tu" inquit "ignoras latronibus infestari uias, | |
| qui hoc noctis iter incipis? Nam etsi tu alicuius faci- | 5 |
| noris tibi conscius scilicet mori cupis, nos cucurbitae | |
| caput non habemus ut pro te moriamur." "Non | |
| longe" inquam "lux abest. Et praeterea quid uiatori | |
| de summa pauperie latrones auferre possunt? An | |
| ignoras, inepte, nudum nec a decem palaestritis des- | 10 |
| poliari posse?" Ad haec ille marcidus et semisopitus | |
| in alterum latus reuolutus: "Vnde autem" inquit | |
| "scio an conuectore illo tuo, cum quo sero deuorteras, | |
| iugulato fugae mandes praesidium?" | |
| Illud horae memini me terra dehiscente ima Tar- | 15 |
| tara inque his canem Cerberum prorsus esurientem | |
| mei prospexisse. Ac recordabar profecto bonam Me- | |
| roen non misericordia iugulo meo pepercisse, sed | |
| saeuitia cruci me reseruasse. | |
| In cubiculum ita- | 16.1 |
| que reuersus de genere tumultuario mortis mecum | |
| deliberabam. Sed cum nullum aliud telum mortife- | |
| rum Fortuna quam solum mihi grabattulum submi- | |
| nistraret, "Iam iam grabattule" inquam "animo meo | 5 |
| carissime, qui mecum tot aerumnas exanclasti con- | |
| scius et arbiter quae nocte gesta sunt, quem solum | |
| in meo reatu testem innocentiae citare possum, tu | |
| mihi ad inferos festinanti sumministra telum salu- | |
| tare," et cum dicto restim, qua erat intextus, adgre- | 10 |
| dior expedire ac tigillo, quod fenestrae subditum al- | |
| trinsecus prominebat, iniecta atque obdita parte fu- | |
| niculi et altera firmiter in nodum coacta ascenso gra- | |
| battulo ad exitium sublimatus et immisso capite la- | |
| queum induo. Sed dum pede altero fulcimentum quo | 15 |
| sustinebar repello, ut ponderis deductu restis ad in- | |
| gluuiem adstricta spiritus officia discluderet, repente | |
| putris alioquin et uetus funis dirumpitur, atque ego | |
| de alto recidens Socraten—nam iuxta me iacebat— | |
| superruo cumque eo in terram deuoluor. | 20 |
| Et | 17.1 |
| ecce in ipso momento ianitor introrumpit exerte cla- | |
| mitans: "Vbi es tu qui alta nocte immodice festinabas | |
| et nunc stertis inuolutus?" | |
| Ad haec nescio an casu nostro an illius absono cla- | 5 |
| more experrectus Socrates exsurgit prior et "Non" | |
| inquit "inmerito stabularios hos omnes hospites de- | |
| testantur. Nam iste curiosus dum inportune irrum- | |
| pit—credo studio rapiendi aliquid—clamore uasto | |
| marcidum alioquin me altissimo somno excussit." | 10 |
| Emergo laetus atque alacer insperato gaudio per- | |
| fusus et: "Ecce, ianitor fidelissime, comes [et pater | |
| meus] et frater meus, quem nocte ebrius occisum a | |
| me calumniabaris", et cum dicto Socraten deoscula- | |
| bar amplexus. At ille, odore alioquin spurcissimi | 15 |
| humoris percussus quo me Lamiae illae infecerant, | |
| uehementer aspernatur: "Apage te" inquit "fetorem | |
| extremae latrinae", et causas coepit huius odoris co- | |
| miter inquirere. At ego miser adficto ex tempore | |
| absurdo ioco in alium sermonem intentionem eius | 20 |
| denuo deriuo et iniecta dextra: "Quin imus" in- | |
| quam "et itineris matutini gratiam capimus?" | |
| Sumo sarcinulam et pretio mansionis stabulario | |
| persoluto capessimus uiam. | |
| Aliquantum processeramus, et iam iubaris | 18.1 |
| exortu cuncta conlustrantur. Et ego curiose sedulo | |
| arbitrabar iugulum comitis, qua parte gladium delap- | |
| sum uideram, et mecum: "Vesane," aio "qui pocu- | |
| lis et uino sepultus extrema somniasti. Ecce Socrates | 5 |
| integer sanus incolumis. Vbi uulnus? Spongia <ubi>? | |
| Vbi postremum cicatrix tam alta, tam recens?" Et | |
| ad illum: "Non" inquam "immerito medici fidi cibo | |
| et crapula distentos saeua et grauia somniare autu- | |
| mant; mihi denique, quod poculis uesperi minus | 10 |
| temperaui, nox acerba diras et truces imagines optu- | |
| lit, ut adhuc me credam cruore humano aspersum | |
| atque impiatum." | |
| Ad haec ille subridens: "At tu" inquit "non san- | |
| guine sed lotio perfusus es. Verum tamen et ipse per | 15 |
| somnium iugulari uisus sum mihi, nam et iugulum | |
| istum dolui et cor ipsum mihi auelli putaui, et nunc | |
| etiam spiritu deficior et genua quatior et gradu titubo | |
| et aliquid cibatus refouendo spiritu desidero." | |
| "En" inquam "paratum tibi adest ientaculum", | 20 |
| et cum dicto manticam meam humero exuo, caseum | |
| cum pane propere ei porrigo, et "Iuxta platanum | |
| istam residamus" aio. | |
| Quo facto et ipse aliquid indidem sumo | 19.1 |
| eumque auide essitantem aspiciens aliquanto inten- | |
| tiore macie atque pallore buxeo deficientem uideo. | |
| Sic denique eum uitalis color turbauerat ut mihi | |
| prae metu, nocturnas etiam Furias illas imaginanti, | 5 |
| frustulum panis quod primum sumseram quamuis | |
| admodum modicum mediis faucibus inhaereret ac ne- | |
| que deorsum demeare neque sursum remeare posset. | |
| Nam et breuitas ipsa commeantium metum mihi | |
| cumulabat. Quis enim de duobus comitum alterum | 10 |
| sine alterius noxa peremtum crederet? Verum ille, | |
| ut satis detruncauerat cibum, sitire inpatienter coe- | |
| perat; nam et optimi casei bonam partem auide | |
| deuorauerat, et haud ita longe radices platani lenis | |
| fluuius in speciem placidae paludis ignauus ibat ar- | 15 |
| gento uel uitro aemulus in colorem. "En" inquam | |
| "explere latice fontis lacteo." Adsurgit et oppertus | |
| paululum planiorem ripae marginem complicitus in | |
| genua adpronat se auidus adfectans poculum. Nec- | |
| dum satis extremis labiis summum aquae rorem atti- | 20 |
| gerat, et iugulo eius uulnus dehiscit in profundum | |
| patorem et illa spongia de eo repente deuoluitur | |
| eamque paruus admodum comitatur cruor. Denique | |
| corpus exanimatum in flumen paene cernuat, nisi ego | |
| altero eius pede retento uix et aegre ad ripam supe- | 25 |
| riorem adtraxi, ubi defletum pro tempore comitem | |
| misellum arenosa humo in amnis uicinia sempiterna | |
| contexi. Ipse trepidus et eximie metuens mihi per | |
| diuersas et auias solitudines aufugi et quasi conscius | |
| mihi caedis humanae relicta patria et lare ultroneum | 30 |
| exilium amplexus nunc Aetoliam nouo contracto ma- | |
| trimonio colo.' | |
| Haec Aristomenes. At ille comes eius, qui sta- | 20.1 |
| tim initio obstinata incredulitate sermonem eius res- | |
| puebat: 'Nihil' inquit 'hac fabula fabulosius, nihil | |
| isto mendacio absurdius', et ad me conuersus: 'Tu | |
| autem' inquit 'uir ut habitus et habitudo demonstrat | 5 |
| ornatus accedis huic fabulae?' | |
| 'Ego uero' inquam 'nihil impossibile arbitror, sed | |
| utcumque fata decreuerint ita cuncta mortalibus | |
| prouenire: nam et mihi et tibi et cunctis hominibus | |
| multa usu uenire mira et paene infecta, quae tamen | 10 |
| ignaro relata fidem perdant. Sed ego huic et credo | |
| hercules et gratas gratias memini, quod lepidae fabu- | |
| lae festiuitate nos auocauit, asperam denique ac pro- | |
| lixam uiam sine labore ac taedio euasi. Quod bene- | |
| ficium etiam illum uectorem meum credo laetari, sine | 15 |
| fatigatione sui me usque ad istam ciuitatis portam | |
| non dorso illius sed meis auribus peruecto.' | |
| Is finis nobis et sermonis et itineris commu- | 21.1 |
| nis fuit. Nam comites uterque ad uillulam proximam | |
| laeuorsum abierunt. Ego uero quod primum ingres- | |
| sui stabulum conspicatus sum accessi et de quadam | |
| anu caupona ilico percontor: 'Estne' inquam 'Hypata | 5 |
| haec ciuitas?' Adnuit. 'Nostine Milonem quendam e | |
| primoribus?' Adrisit et: 'Vere' inquit 'primus istic | |
| perhibetur Milo, qui extra pomerium et urbem totam | |
| colit.' 'Remoto' inquam 'ioco, parens optima, dic oro | |
| et cuiatis sit et quibus deuersetur aedibus' 'Videsne' | 10 |
| inquit 'extremas fenestras, quae foris urbem prospi- | |
| ciunt, et altrinsecus fores proxumum respicientes an- | |
| giportum? Inibi iste Milo deuersatur ampliter num- | |
| matus et longe opulentus uerum extremae auaritiae | |
| et sordis infimae infamis homo, foenus denique co- | 15 |
| piosum sub arrabone auri et argenti crebriter exer- | |
| cens, exiguo Lare inclusus et aerugini semper intentus, | |
| cum uxorem etiam calamitatis suae comitem habeat. | |
| Neque praeter unicam pascit ancillulam et habitu | |
| mendicantis semper incedit.' | 20 |
| Ad haec ego risum subicio: 'Benigne' inquam 'et | |
| prospicue Demeas meus in me consuluit, qui peregri- | |
| naturum tali uiro conciliauit, in cuius hospitio nec | |
| fumi nec nidoris nebulam uererer'; | |
| et cum | 22.1 |
| dicto modico secus progressus ostium accedo et | |
| ianuam firmiter oppessulatam pulsare uocaliter inci- | |
| pio. Tandem adulescentula quaedam procedens: | |
| 'Heus tu' inquit 'qui tam fortiter fores uerberasti, sub | 5 |
| qua specie mutuari cupis? An tu solus ignoras praeter | |
| aurum argentumque nullum nos pignus admittere?' | |
| 'Meliora' inquam 'ominare et potius responde an | |
| intra aedes erum tuum offenderim.' 'Plane,' inquit | |
| 'sed quae causa quaestionis huius?' 'Litteras ei a | 10 |
| Corinthio Demea scriptas ad eum reddo.' 'Dum an- | |
| nuntio,' inquit 'hic ibidem me opperimino', et cum | |
| dicto rursum foribus oppessulatis intro capessit. Mo- | |
| dico deinde regressa patefactis aedibus: 'Rogat te' | |
| inquit. | 15 |
| Intuli me eumque accumbentem exiguo admodum | |
| grabattulo et commodum cenare incipientem inuenio. | |
| Assidebat pedes uxor et mensa uacua posita, cuius | |
| monstratu 'En' inquit 'hospitium.' 'Bene' ego, et | |
| ilico ei litteras Demeae trado. Quibus properiter lec- | 20 |
| tis: 'Amo' inquit 'meum Demean qui mihi tantum | |
| conciliauit hospitem', | |
| et cum dicto iubet uxo- | 23.1 |
| rem decedere utque in eius locum adsidam iubet me- | |
| que etiam nunc uerecundia cunctantem adrepta laci- | |
| nia detrahens: 'Adside' inquit 'istic. Nam prae metu | |
| latronum nulla sessibula ac ne sufficientem supellec- | 5 |
| tilem parare nobis licet.' Feci. Et sic 'Ego te' inquit | |
| 'etiam de ista corporis speciosa habitudine deque hac | |
| uirginali prorsus uerecundia generosa stirpe proditum | |
| et recte conicerem. Sed et meus Demeas eadem lit- | |
| teris pronuntiat. Ergo breuitatem gurgustioli nostri | 10 |
| ne spernas peto. Erit tibi adiacens en ecce illud cubi- | |
| culum honestum receptaculum. Fac libenter deuer- | |
| seris in nostro. Nam et maiorem domum dignatione | |
| tua feceris et tibi specimen gloriosum adrogaris, si | |
| contentus lare paruulo Thesei illius cognominis pa- | 15 |
| tris tui uirtutes aemulaueris, qui non est aspernatus | |
| Hecales anus hospitium tenue', et uocata ancillula: | |
| 'Photis,' inquit 'sarcinulas hospitis susceptas cum | |
| fide conde in illud cubiculum ac simul ex promptua- | |
| rio oleum unctui et lintea tersui et cetera hoc eidem | 20 |
| usui profer ociter et hospitem meum produc ad proxi- | |
| mas balneas; satis arduo itinere atque prolixo fati- | |
| gatus est.' | |
| His ego auditis mores atque parsimoniam | 24.1 |
| ratiocinans Milonis uolensque me artius ei conciliare: | |
| 'Nihil' inquam 'rerum istarum, quae itineris ubique | |
| nos comitantur, indigemus. Sed et balneas facile per- | |
| contabimur. Plane, quod est mihi summe praecipuum, | 5 |
| equo, qui me strenue peruexit, faenum atque or- | |
| deum acceptis istis nummulis tu, Photis, emito.' | |
| His actis et rebus meis in illo cubiculo conditis | |
| pergens ipse ad balneas, ut prius aliquid nobis cibatui | |
| prospicerem, forum cupidinis peto, inque eo pisca- | 10 |
| tum opiparem expositum uideo et percontato pretio, | |
| quod centum nummis indicaret, aspernatus uiginti | |
| denariis praestinaui. Inde me commodum egredien- | |
| tem continatur Pythias condiscipulus apud Athenas | |
| Atticas meus, qui me post aliquantum multum tem- | 15 |
| poris amanter agnitum inuadit amplexusque ac co- | |
| miter deosculatus: 'Mi Luci,' ait 'sat pol diu est | |
| quod interuisimus te, at hercules exinde cum a Clytio | |
| magistro digressi sumus. Quae autem tibi causa pere- | |
| grinationis huius?' 'Crastino die scies,' inquam 'Sed | 20 |
| quid istud? Voti gaudeo. Nam et lixas et uirgas et | |
| habitum prorsus magistratui congruentem in te ui- | |
| deo.' 'Annonam curamus' ait 'et aedilem gerimus et | |
| siquid obsonare cupis utique commodabimus.' Ab- | |
| nuebam, quippe qui iam cenae affatim piscatum | 25 |
| prospexeramus. Sed enim Pythias uisa sportula | |
| succussisque in aspectum planiorem piscibus: 'At has | |
| quisquilias quanti parasti?' 'Vix' inquam 'piscatori | |
| extorsimus accipere uiginti denarium.' | |
| Quo audito statim adrepta dextera postli- | 25.1 |
| minio me in forum cupidinis reducens: 'Et a quo' | |
| inquit 'istorum nugamenta haec comparasti?' De- | |
| monstro seniculum: in angulo sedebat. Quem con- | |
| festim pro aedilitatis imperio uoce asperrima incre- | 5 |
| pans: 'Iam iam' inquit 'nec amicis quidem nostris | |
| uel omnino ullis hospitibus parcitis, quod tam ma- | |
| gnis pretiis pisces friuolos indicatis et florem Thessa- | |
| licae regionis ad instar solitudinis et scopuli edulium | |
| caritate deducitis? Sed non impune. Iam enim faxo | 10 |
| scias quem ad modum sub meo magisterio mali de- | |
| beant coerceri', et profusa in medium sportula iubet | |
| officialem suum insuper pisces inscendere ac pedibus | |
| suis totos obterere. Qua contentus morum seueritu- | |
| dine meus Pythias ac mihi ut abirem suadens: 'Suf- | 15 |
| ficit mihi, o Luci,' inquit 'seniculi tanta haec con- | |
| tumelia.' | |
| His actis consternatus ac prorsus obstupidus ad | |
| balneas me refero prudentis condiscipuli ualido con- | |
| silio et nummis simul priuatus et cena, lautusque ad | 20 |
| hospitium Milonis ac dehinc cubiculum me reporto. | |
| Et ecce Photis ancilla: 'Rogat te' inquit | 26.1 |
| 'hospes.' At ego iam inde Milonis abstinentiae cogni- | |
| tor excusaui comiter, quod uiae uexationem non cibo | |
| sed somno censerem diluendam. Isto accepto pergit | |
| ipse et iniecta dextera clementer me trahere adoritur. | 5 |
| Ac dum cunctor, dum modeste renitor, 'Non prius' | |
| inquit 'discedam quam me sequaris', et dictum iure | |
| iurando secutus iam obstinationi suae me ingratis | |
| oboedientem perducit ad illum suum grabattulum et | |
| residenti: 'Quam salue agit' inquit 'Demeas noster? | 10 |
| Quid uxor? Quid liberi? Quid uernaculi?' Narro sin- | |
| gula. Percontatur accuratius causas etiam peregri- | |
| nationis meae. Quas ubi probe protuli, iam et de pa- | |
| tria nostra et eius primoribus ac denique de ipso prae- | |
| side scrupulosissime explorans, ubi me post itineris | 15 |
| tam saeui uexationem sensit fabularum quoque serie | |
| fatigatum in uerba media somnolentum desinere ac | |
| necquicquam, defectum iam, incerta uerborum sale- | |
| bra balbuttire, tandem patitur cubitum concederem. | |
| Euasi aliquando rancidi senis loquax et famelicum | 20 |
| conuiuium somno non cibo grauatus, cenatus solis fabu- | |
| lis, et in cubiculum reuersus optatae me quieti reddidi. |