LIBER VIIII
|
|
Sic ille nequissimus carnifex contra me manus
|
9.1.1
|
impias obarmabat. At ego praecipitante consilium
|
|
periculi tanti praesentia nec expectata diutina cogita-
|
|
tione lanienam imminentem fuga uitare statui, pro-
|
|
tinusque uinculo, quo fueram deligatus, abrupto
|
5
|
cursu me proripio totis pedibus, ad tutelam salutis
|
|
crebris calcibus uelitatus, ilicoque me raptim trans-
|
|
cursa proxima porticu triclinio, in quo dominus ae-
|
|
dium sacrificales epulas cum sacerdotibus deae ceni-
|
|
tabat, incunctanter immitto, nec pauca rerum adpa-
|
10
|
ratus cibarii mensas etiam et ignes impetu meo collido
|
|
atque disturbo. Qua rerum deformi strage paterfa-
|
|
milias commotus ut importunum atque lasciuum me
|
|
cuidam famulo curiose traditum certo aliquo loco clau-
|
|
sum <iussit> cohiberi, ne rursum conuiuium placidum
|
15
|
simili petulantia dissiparem. Hoc astutulo commento
|
|
scitule munitus et mediis lanii manibus ereptus custo-
|
|
dela salutaris mihi gaudebam carceris.
|
|
Sed nimirum nihil Fortuna rennuente licet homini
|
|
nato dexterum prouenire nec consilio prudenti uel
|
20
|
remedio sagaci diuinae prouidentiae fatalis dispositio
|
|
subuerti uel reformari potest. Mihi denique id ipsum
|
|
commentum, quod momentariam salutem repperisse
|
|
uidebatur, periculum grande immo praesens exitium
|
|
conflauit aliud.
|
25
|
Nam quidam subito puer mobili
|
2.1
|
ac trepida facie percitus, ut familiares inter se susur-
|
|
rabant, inrumpit triclinium suoque annuntiat domino
|
|
de proximo angiportu canem rabidam paulo ante per
|
|
posticam impetu miro sese direxisse ardentique pror-
|
5
|
sus furore uenaticos canes inuasisse ac dehinc proxi-
|
|
mum petisse stabulum atque ibi pleraque iumenta
|
|
incurrisse pari saeuitia nec postremum saltem ipsis
|
|
hominibus pepercisse; nam Myrtilum mulionem et
|
|
Hephaestionem cocum et Hypnophilum cubicularium
|
10
|
et Apollonium medicum, immo uero et plures alios ex
|
|
familia abigere temptantes uariis morsibus quemque
|
|
lacerasse, certe uenenatis morsibus contacta non
|
|
nulla iumenta efferari simili rabie.
|
|
Quae res omnium statim percussit animos, ratique
|
15
|
me etiam eadem peste infectum ferocire arreptis
|
|
cuiusce modi telis mutuoque ut exitium commune
|
|
protelarent cohortati, ipsi potius eodem uaesaniae
|
|
morbo laborantes, persecuntur. Nec dubio me lanceis
|
|
illis uel uenabulis immo uero et bipennibus, quae fa-
|
20
|
cile famuli subministrauerant, membratim compilas-
|
|
sent, ni respecto subiti periculi turbine cubiculum, in
|
|
quo mei domini deuertebant, protinus inrupissem.
|
|
Tunc clausis obseratisque super me foribus obside-
|
|
bant locum, quoad sine ullo congressionis suae peri-
|
25
|
culo pestilentiae letalis peruicaci rabie possessus ac
|
|
peresus absumerer. Quo facto tandem libertatem
|
|
nanctus, solitariae fortunae munus amplexus, super
|
|
constratum lectum abiectus, post multum equidem
|
|
temporis somnum humanum quieui.
|
30
|
Iamque clara die mollitie cubilis refota lassitu-
|
3.1
|
dine uegetus exurgo atque illos qui meae tutelae per-
|
|
uigiles excubias agitauerant ausculto de meis sic alter-
|
|
care fortunis: 'Adhucine miserum istum asinum iugi
|
|
furore iactari credimus?' 'Immo uero iam uirus in-
|
5
|
crescente saeuitia prorsus extinctum.' Sic opinionis
|
|
uariae terminum ad explorationem conferunt ac de
|
|
rima quadam prospiciunt sanum me atque sobrium
|
|
otiose consistere. Iamque ultro foribus patefactis ple-
|
|
nius, an iam sim mansuetus, periclitantur. Sed unus
|
10
|
ex his, de caelo scilicet missus mihi sospitator, argu-
|
|
mentum explorandae sanitatis meae tale commons-
|
|
trat ceteris, ut aquae recentis completam peluem
|
|
offerrent potui meo, ac si intrepidus et more solito su-
|
|
mens aquis adlibescerem, sanum me atque omni
|
15
|
morbo scirent expeditum: contra uero si uisum con-
|
|
tactumque laticis uitarem ac perhorrescerem, pro
|
|
conperto noxiam rabiem pertinaciter durare; hoc
|
|
enim libris etiam pristinis proditum obseruari solere.
|
|
Isto placito uas immane confestim aquae per-
|
4.1
|
lucidae de proximo petitae fonte, cunctantes adhoc,
|
|
offerunt mihi: at ego sine ulla mora progressus etiam
|
|
obuio gradu satis sitienter pronus et totum caput im-
|
|
mergens salutares uere equidem illas aquas haurie-
|
5
|
bam. Iamque et plausus manum et aurium flexus et
|
|
ductum capistri et quiduis aliud periclitantium pla-
|
|
cide patiebar, quoad contra uesanam eorum prae-
|
|
sumptionem modestiam meam liquido cunctis adpro-
|
|
barem.
|
10
|
Ad istum modum uitato duplici periculo, die se-
|
|
quenti rursum diuinis exuuiis onustus cum crotalis et
|
|
cymbalis circumforaneum mendicabulum producor ad
|
|
uiam. Nec paucis casulis atque castellis oberratis
|
|
deuertimus ad quempiam pagum urbis opulentae
|
15
|
quondam, ut memorabant incolae, inter semiruta ues-
|
|
tigia conditum et hospitio proxumi stabuli recepti co-
|
|
gnoscimus lepidam de adulterio cuiusdam pauperis
|
|
fabulam, quam uos etiam cognoscatis uolo.
|
|
Is gracili pauperie laborans fabriles operas prae-
|
5.1
|
bendo paruis illis mercedibus uitam tenebat. Erat ei
|
|
tamen uxorcula etiam satis quidem tenuis et ipsa,
|
|
uerum tamen postrema lasciuia famigerabilis. Sed
|
|
die quadam, dum matutino ille ad opus susceptum
|
5
|
proficiscitur, statim latenter inrepit eius hospitium
|
|
temerarius adulter. Ac dum Veneris conluctationibus
|
|
securius operantur, maritus ignarus rerum ac nihil
|
|
etiam tum tale suspicans inprouisus hospitium repe-
|
|
tit. Iamque clausis et obseratis foribus uxoris laudata
|
10
|
continentia ianuam pulsat, sibilo etiam praesentiam
|
|
suam denuntiante. Tunc mulier callida et ad huius
|
|
modi flagitia perastutula tenacissimis amplexibus ex-
|
|
peditum hominem dolio, quod erat in angulo semi-
|
|
obrutum, sed alias uacuum, dissimulanter abscondit,
|
15
|
et patefactis aedibus adhuc introeuntem maritum as-
|
|
pero sermone accipit: 'Sicine uacuus et otiosus insi-
|
|
nuatis manibus ambulabis mihi nec obito consueto
|
|
labore uitae nostrae prospicies et aliquid cibatui para-
|
|
bis? At ego misera pernox et perdia lanificio neruos
|
20
|
meos contorqueo, ut intra cellulam nostram saltem
|
|
lucerna luceat. Quanto me felicior Daphne uicina,
|
|
quae mero et prandio matutino saucia cum suis adul-
|
|
teris uolutatur!'
|
|
Sic confutatus maritus: 'Et quid istic est?' ait
|
6.1
|
'Nam licet forensi negotio officinator noster attentus
|
|
ferias nobis fecerit, tamen hodiernae cenulae nostrae
|
|
prospexi. Vide sis ut dolium, quod semper uacuum,
|
|
frustra locum detinet tantum et re uera praeter impe-
|
5
|
dimentum conuersationis nostrae nihil praestat am-
|
|
plius. Istud ego sex denariis cuidam uenditaui, et
|
|
adest ut dato pretio secum rem suam ferat. Quin ita-
|
|
que praecingeris mihique manum tantisper accommo-
|
|
das, ut exobrutum protinus tradatur emptori.?'
|
10
|
E re nata fallaciosa mulier temerarium tollens ca-
|
|
chinnum: 'Magnum' inquit 'istum uirum ac strenuum
|
|
negotiatorem nacta sum, qui rem, quam ego mulier
|
|
et intra hospitium contenta iam dudum septem dena-
|
|
riis uendidi, minoris distraxit.'
|
15
|
Additamento pretii laetus maritus: 'Et quis est
|
|
ille' ait 'qui tanto praestinauit?' At illa: 'Olim,
|
|
inepte,' inquit 'descendit in dolium sedulo soliditatem
|
|
eius probaturus.'
|
|
Nec ille sermoni mulieris defuit, sed exurgens
|
7.1
|
alacriter: 'Vis' inquit 'uerum scire, mater familias?
|
|
Hoc tibi dolium nimis uetustum est et multifariam
|
|
rimis hiantibus quassum' ad maritumque eius dissi-
|
|
mulanter conuersus: 'Quin tu, quicumque es, ho-
|
5
|
muncio, lucernam' ait 'actutum mihi expedis, ut era-
|
|
sis intrinsecus sordibus diligenter aptumne usui pos-
|
|
sim dinoscere, nisi nos putas aes de malo habere?'
|
|
Nec quicquam moratus ac suspicatus acer et egregius
|
|
ille maritus accensa lucerna: 'Discede,' inquit 'frater,
|
10
|
et otiosus adsiste, donec probe percuratum istud tibi
|
|
repraesentem'; et cum dicto nudatus ipse delato lu-
|
|
mine scabiem uetustam cariosae testae occipit excul-
|
|
pere. At uero adulter bellissimus ille pusio inclinatam
|
|
dolio pronam uxorem fabri superincuruatus secure
|
15
|
dedolabat. Ast illa capite in dolium demisso maritum
|
|
suum astu meretricio tractabat ludicre; hoc et illud
|
|
et aliud et rursus aliud purgandum demonstrat digito
|
|
suo, donec utroque opere perfecto acceptis septem de-
|
|
nariis calamitosus faber collo suo gerens dolium coac-
|
20
|
tus est ad hospitium adulteri perferre.
|
|
Pauculis ibi diebus commorati et munificen-
|
8.1
|
tia publica saginati uaticinationisque crebris mercedi-
|
|
bus suffarcinati purissimi illi sacerdotes nouum quaes-
|
|
tus genus sic sibi comminiscuntur. Sorte unica pro
|
|
casibus pluribus enotata consulentes de rebus uariis
|
5
|
plurimos ad hunc modum cauillantur. Sors haec erat:
|
|
'ideo coniuncti terram proscindunt boues,
|
|
ut in futurum laeta germinent sata.'
|
|
Tum si qui matrimonium forte coaptantes interroga-
|
|
rent, rem ipsam responderi aiebant: iungendos conu-
|
10
|
bio et satis liberum procreandis; si possessiones praes-
|
|
tinaturus quaereret, merito boues [ut] et iugum et
|
|
arua sementis florentia pronuntiari; si qui de profec-
|
|
tione sollicitus diuinum caperet auspicium, iunctos
|
|
iam paratosque quadripedum cunctorum mansuetis-
|
15
|
simos et lucrum promitti de glebae germine; si proe-
|
|
lium capessiturus uel latronum factionem persecutu-
|
|
rus utiles necne processus sciscitaretur, addictam uic-
|
|
toriam forti praesagio contendebant, quippe ceruices
|
|
hostium iugo subactum iri et praedam de rapinis uber-
|
20
|
rimam fructuosamque captum iri.
|
|
Ad istum modum diuinationis astu captioso conra-
|
|
serant non paruas pecunias.
|
|
Sed adsiduis interro-
|
9.1
|
gationibus argumenti satietate iam defecti rursum ad
|
|
uiam prodeunt uia tota, quam nocte confeceramus,
|
|
longe peiorem, quidni? lacunosis incilibus uoragino-
|
|
sam, partim stagnanti palude fluidam et alibi subluuie
|
5
|
caenosa lubricam. Crebris denique offensaculis et as-
|
|
siduis lapsibus iam contusis cruribus meis uix tandem
|
|
ad campestres semitas fessus euadere potui. Et ecce
|
|
nobis repente de tergo manipulus armati supercurrit
|
|
equitis aegreque cohibita equorum curruli rabie Phi-
|
10
|
lebum ceterosque comites eius inuolant auidi collo-
|
|
que constricto et sacrilegos impurosque compellantes
|
|
interdum pugnis obuerberant nec non manicis etiam
|
|
cunctos coartant et identidem urgenti sermone com-
|
|
primunt, promerent potius aureum cantharum, pro-
|
15
|
merent auctoramentum illud sui sceleris, quod simu-
|
|
latione sollemnium, quae in operto factitauerant, ab
|
|
ipsis puluinaribus matris deum clanculo furati, pror-
|
|
sus quasi possent tanti facinoris euadere supplicium
|
|
tacita profectione, adhuc luce dubia pomerium perua-
|
20
|
serint.
|
|
Nec defuit qui manu super dorsum meum
|
10.1
|
iniecta in ipso deae, quam gerebam, gremio scrutatus
|
|
repperiret atque incoram omnium aureum depromeret
|
|
cantharum. Nec isto saltem tam nefario scelere impu-
|
|
ratissima illa capita confutari terreriue potuere, sed
|
5
|
mendoso risu cauillantes: 'En' inquiunt 'indignae rei
|
|
scaeuitatem! Quam plerumque insontes periclitantur
|
|
homines! Propter unicum caliculum, quem deum
|
|
mater sorori suae deae Syriae hospitale munus optu-
|
|
lit, ut noxios religionis antistites ad discrimen uocari
|
10
|
capitis.'
|
|
Haec et alias similis afannas frustra blaterantis eos
|
|
retrorsus abducunt pagani statimque uinctos in Tul-
|
|
lianum conpingunt cantharoque et ipso simulacro
|
|
quod gerebam apud fani donarium redditis ac conse-
|
15
|
cratis altera die productum me rursum uoce praeconis
|
|
uenui subiciunt, septemque nummis carius quam
|
|
prius me comparauerat Philebus quidam pistor de
|
|
proximo castello praestinauit, protinusque frumento
|
|
etiam coemto adfatim onustum per iter arduum scru-
|
20
|
pis et cuiusce modi stirpibus infestum ad pistrinum
|
|
quod exercebat perducit.
|
|
Ibi complurium iumentorum multiuii circuitus
|
11.1
|
intorquebant molas ambage uaria nec die tantum
|
|
uerum perpeti etiam nocte prorsus instabili machina-
|
|
rum uertigine lucubrabant peruigilem farinam. Sed
|
|
mihi, ne rudimentum seruitii perhorrescerem scilicet,
|
5
|
nouus dominus loca lautia prolixe praebuit. Nam et
|
|
diem primum illum feriatum dedit et cibariis abun-
|
|
danter instruxit praesepium. Nec tamen illa otii sagi-
|
|
naeque beatitudo durauit ulterius, sed die sequenti
|
|
molae quae maxima uidebatur matutinus adstituor
|
10
|
et ilico uelata facie propellor ad incurua spatia flexuosi
|
|
canalis, ut in orbe termini circumfluentis reciproco
|
|
gressu mea recalcans uestigia uagarer errore certo.
|
|
Nec tamen sagacitatis ac prudentiae meae prorsus
|
|
oblitus facilem me tirocinio disciplinae praebui; sed
|
15
|
quanquam frequenter, cum inter homines agerem,
|
|
machinas similiter circumrotari uidissem, tamen ut
|
|
expers et ignarus operis stupore mentito defixus hae-
|
|
rebam, quod enim rebar ut minus aptum et huius
|
|
modi ministerio satis inutilem me ad alium quempiam
|
20
|
utique leuiorem laborem legatum iri uel otiosum certe
|
|
cibatum iri. Sed frustra sollertiam damnosam exer-
|
|
cui. Complures enim protinus baculis armati me cir-
|
|
cumsteterunt atque, ut eram luminibus obtectis secu-
|
|
rus etiamnunc, repente signo dato et clamore con-
|
25
|
serto, plagas ingerentes aceruatim, adeo me strepitu
|
|
turbulentant ut cunctis consiliis abiectis ilico scitis-
|
|
sime taeniae sparteae totus innixus discursus alacres
|
|
obirem.
|
|
At subita sectae commutatione risum
|
12.1
|
toto coetu commoueram.
|
|
Iamque maxima diei parte transacta defectum alio-
|
|
quin me, helcio sparteo dimoto, nexu machinae libera-
|
|
tum adplicant praesepio. At ego, quanquam eximie
|
5
|
fatigatus et refectione uirium uehementer indiguus et
|
|
prorsus fame perditus, tamen familiari curiositate at-
|
|
tonitus et satis anxius, postposito cibo, qui copiosus
|
|
aderat, inoptabilis officinae disciplinam cum delecta-
|
|
tione quadam arbitrabar. Dii boni, quales illic ho-
|
10
|
munculi uibicibus liuidis totam cutem depicti dorsum-
|
|
que plagosum scissili centunculo magis inumbrati
|
|
quam obtecti, nonnulli exiguo tegili tantum modo pu-
|
|
bem iniecti, cuncti tamen sic tunicati ut essent per
|
|
pannulos manifesti, frontes litterati et capillum semi-
|
15
|
rasi et pedes anulati, tum lurore deformes et fumosis
|
|
tenebris uaporosae caliginis palpebras adesi atque
|
|
adeo male luminati et in modum pugilum, qui puluis-
|
|
culo perspersi dimicant, farinulenta cinere sordide
|
|
candidati.
|
20
|
Iam de meo iumentario contubernio quid uel
|
13.1
|
ad quem modum memorem? Quales illi muli senes uel
|
|
cantherii debiles. Circa praesepium capita demersi
|
|
contruncabant moles palearum, ceruices cariosa uul-
|
|
nerum putredine follicantes, nares languidas adsiduo
|
5
|
pulsu tussedinis hiulci, pectora copulae sparteae tri-
|
|
tura continua exulcerati, costas perpetua castigatione
|
|
ossium tenus renudati, ungulas multiuia circumcur-
|
|
sione in enorme uestigium porrecti totumque corium
|
|
ueterno atque scabiosa macie exasperati.
|
10
|
Talis familiae funestum mihi etiam metuens exem-
|
|
plum ueterisque Lucii fortunam recordatus et ad ulti-
|
|
mam salutis metam detrusus summisso capite maere-
|
|
bam. Nec ullum uspiam cruciabilis uitae solacium
|
|
aderat, nisi quod ingenita mihi curiositate recreabar,
|
15
|
dum praesentiam meam parui facientes libere, quae
|
|
uolunt, omnes et agunt et loquuntur. Nec inmerito
|
|
priscae poeticae diuinus auctor apud Graios summae
|
|
prudentiae uirum monstrare cupiens multarum ciui-
|
|
tatium obitu et uariorum populorum cognitu summas
|
20
|
adeptum uirtutes cecinit. Nam et ipse gratas gratias
|
|
asino meo memini, quod me suo celatum tegmine
|
|
uariisque fortunis exercitatum, etsi minus prudentem,
|
|
multiscium reddidit.
|
|
Fabulam denique bonam prae ceteris, suaue
|
14.1
|
comptam ad auris uestras adferre decreui, et en occi-
|
|
pio. Pistor ille, qui me pretio suum fecerat, bonus alio-
|
|
quin uir et adprime modestus, pessimam et ante cunc-
|
|
tas mulieres longe deterrimam sortitus coniugam poe-
|
5
|
nas extremas tori larisque sustinebat, ut hercules eius
|
|
uicem ego quoque tacitus frequenter ingemescerem.
|
|
Nec enim uel unum uitium nequissimae illi feminae
|
|
deerat, sed omnia prorsus ut in quandam caenosam
|
|
latrinam in eius animum flagitia confluxerant: saeua
|
10
|
scaeua uiriosa ebriosa peruicax pertinax, in rapinis
|
|
turpibus auara, in sumptibus foedis profusa, inimica
|
|
fidei, hostis pudicitiae. Tunc spretis atque calcatis
|
|
diuinis numinibus in uicem certae religionis mentita
|
|
sacrilega praesumptione dei, quem praedicaret uni-
|
15
|
cum, confictis obseruationibus uacuis fallens omnis
|
|
homines et miserum maritum decipiens matutino
|
|
mero et continuo stupro corpus manciparat.
|
|
Talis illa mulier miro me persequebatur odio.
|
15.1
|
Nam et antelucio, recubans adhuc, subiungi machinae
|
|
nouicium clamabat asinum et statim, ut cubiculo
|
|
primum processerat, insistens iubebat incoram sui
|
|
plagas mihi quam plurimas irrogari, et cum tempes-
|
5
|
tiuo prandio laxarentur iumenta cetera, longe tardius
|
|
applicari praesepio iubebat. Quae saeuitia multo mihi
|
|
magis genuinam curiositatem in suos mores ampliaue-
|
|
rat. Nam et adsiduo plane commeantem in eius cubi-
|
|
culum quendam sentiebam iuuenem, cuius et faciem
|
10
|
uidere cupiebam ex summo studio, si tamen uelamen-
|
|
tum capitis libertatem tribuisset meis aliquando lu-
|
|
minibus. Nec enim mihi sollertia defuisset ad dete-
|
|
genda quoquo modo pessimae feminae flagitia. Sed
|
|
anus quaedam stuprorum sequestra et adulterorum
|
15
|
internuntia de die cotidie inseparabilis aderat. Cum
|
|
qua protinus ientaculo ac dehinc uino mero mutuis
|
|
uicibus uelitata scaenas fraudulentas in exitium miser-
|
|
rimi mariti subdolis ambagibus construebat. At ego,
|
|
quanquam grauiter suscensens errori Photidis, quae
|
20
|
me, dum auem fabricat, perfecit asinum, isto tamen
|
|
uel unico solacio aerumnabilis deformitatis meae re-
|
|
creabar, quod auribus grandissimis praeditus cuncta
|
|
longule etiam dissita facillime sentiebam.
|
|
Denique die quadam timidae illius anicu-
|
16.1
|
lae sermo talis meas adfertur auris: 'De isto quidem,
|
|
mi erilis, tecum ipsa uideris, quem sine meo consilio
|
|
pigrum et formidulosum familiarem istum sortita es,
|
|
qui insuauis et odiosi mariti tui caperratum superci-
|
5
|
lium ignauiter perhorrescit ac per hoc amoris languidi
|
|
desidia tuos uolentes amplexus discruciat. Quanto
|
|
melior Philesitherus adulescens et formonsus et libe-
|
|
ralis et strenuus et contra maritorum inefficaces dili-
|
|
gentias constantissimus! Dignus hercules solus om-
|
10
|
nium matronarum deliciis perfrui, dignus solus coro-
|
|
nam auream capite gestare uel ob unicum istud, quod
|
|
nunc nuper in quendam zelotypum maritum eximio
|
|
studio commentus est. Audi denique et amatorum
|
|
diuersum ingenium compara.
|
15
|
Nosti quendam Barbarum nostrae ciuitatis
|
17.1
|
decurionem, quem Scorpionem prae morum acritu-
|
|
dine uulgus appellat. Hic uxorem generosam et exi-
|
|
mia formositate praeditam mira custodela munitam
|
|
domi suae quam cautissime cohibebat.'
|
5
|
Ad haec ultima pistoris illa uxor subiciens:
|
|
'Quidni?' inquit 'Noui diligenter. Aretem meam con-
|
|
discipulam memoras.' 'Ergo' inquit anus 'nosti totam
|
|
Philesitheri et ipsius fabulam?' 'Minime gentium,'
|
|
inquit 'sed nosse ualde cupio et oro, mater, ordine mihi
|
10
|
singula retexe.'
|
|
Nec commorata illa sermocinatrix inmodica sic
|
|
anus incipit: 'Barbarus iste cum necessariam profec-
|
|
tionem pararet pudicitiamque carae coniugis conser-
|
|
uare summa diligentia cuperet, seruulum suum Myr-
|
15
|
mecem fidelitate praecipua cognitum secreto commo-
|
|
net suaeque dominae custodelam omnem permittit,
|
|
carcerem et perpetua uincula, mortem denique illam
|
|
lentam de fame comminatus, si quisquam hominum
|
|
uel in transitu digito tenus eam contigisset, idque
|
20
|
deierans etiam confirmat per omnia diuina numina.
|
|
Ergo igitur summo pauore perculsum Myrmecem
|
|
acerrimum relinquens uxori secutorem securam diri-
|
|
git profectionem.
|
|
Tunc obstinato animo uehementer anxius Myrmex
|
25
|
nec usquam dominam suam progredi sinebat et lani-
|
|
ficio domestico districtam inseparabilis adsidebat ac
|
|
tantum necessario uespertini lauacri progressu ad-
|
|
fixus atque conglutinatus, extremas manu prendens
|
|
lacinias, mira sagacitate commissae prouinciae fidem
|
30
|
tuebatur.
|
|
Sed ardentem Philesitheri uigilan-
|
18.1
|
tiam matronae nobilis pulchritudo latere non potuit.
|
|
Atque hac ipsa potissimum famosa castitate et insi-
|
|
gnis tutelae nimietate instinctus atque inflammatus,
|
|
quiduis facere, quiduis pati paratus, ad expugnandam
|
5
|
tenacem domus disciplinam totis accingitur uiribus,
|
|
certusque fragilitatis humanae fidei et quod pecuniae
|
|
cunctae sint difficultates peruiae auroque soleant ada-
|
|
mantinae etiam perfringi fores, opportune nanctus
|
|
Myrmecis solitatem, ei amorem suum aperit et sup-
|
10
|
plex eum medellam cruciatui deprecatur: nam sibi
|
|
statutam decretamque mortem proximare, ni matu-
|
|
rius cupito potiatur; nec eum tamen quicquam in re
|
|
facili formidare debere, quippe cum uespera solus fide
|
|
tenebrarum contectus atque absconditus introrepere
|
15
|
et intra momentum temporis remeare posset, his et
|
|
huiusce modi suadelis ualidum addens ad <postremum>
|
|
cuneum, qui rigentem prorsus serui tenacitatem uio-
|
|
lenter diffinderet; porrecta enim manu sua demons-
|
|
trat ei nouitate nimia candentes solidos aureos,
|
20
|
quorum uiginti quidem puellae destinasset, ipsi uero
|
|
decem libenter offerret.
|
|
Exhorruit Myrmex inauditum facinus et
|
19.1
|
occlusis auribus effugit protinus. Nec auri tamen splen-
|
|
dor flammeus oculos ipsius exire potuit, sed quam
|
|
procul semotus et domum celeri gradu peruectus,
|
|
uidebat tamen decora illa monetae lumina et opulen-
|
5
|
tam praedam iam tenebat animo miroque mentis salo
|
|
et cogitationum dissensione misellus in diuersas sen-
|
|
tentias carpebatur ac distrahebatur: illic fides, hic
|
|
lucrum, illic cruciatus, hic uoluptas. Ad postremum
|
|
tamen formidinem mortis uicit aurum. Nec saltem
|
10
|
spatio cupido formonsae pecuniae leniebatur, sed
|
|
nocturnas etiam curas inuaserat pestilens auaritia, ut,
|
|
quamuis erilis eum comminatio domi cohiberet, au-
|
|
rum tamen foras euocaret. Tunc, deuorato pudore et
|
|
dimota cunctatione, sic ad aures dominae mandatum
|
15
|
perfert. Nec a genuina leuitate desciuit mulier, sed
|
|
execrando metallo pudicitiam suam protinus aucto-
|
|
rata est. Ita gaudio perfusus aduolat ad suae fidei
|
|
praecipitium Myrmex, non modo capere uerum saltem
|
|
contingere quam exitio suo uiderat pecuniam cupiens,
|
20
|
et magnis suis laboribus perfectum desiderium Phile-
|
|
sithero laetitia percitus nuntiat statimque destinatum
|
|
praemium reposcit, et tenet nummos aureos manus
|
|
Myrmecis, quae nec aereos norat.
|
|
Iamque nocte promota solum perducit ad do-
|
20.1
|
mum probeque capite contectum amatorem strenuum
|
|
infert adusque dominae cubiculum. Commodum
|
|
nouis amplexibus Amori rudi litabant, commodum
|
|
prima stipendia Veneri militabant nudi milites: et
|
5
|
contra omnium opinionem captata noctis opportuni-
|
|
tate inprouisus maritus adsistit suae domus ianuam.
|
|
Iam pulsat, iam clamat, iam saxo fores uerberat et
|
|
ipsa tarditate magis magisque suspectus dira commi-
|
|
natur Myrmeci supplicia. At ille repentino malo per-
|
10
|
turbatus et misera trepidatione ad inopiam consilii
|
|
deductus, quod solum poterat, nocturnas tenebras
|
|
sibi causabatur obsistere quin clauem curiose abscon-
|
|
ditam repperiret. Interdum Philesitherus cognito
|
|
strepitu raptim tunicam iniectus sed plane prae tur-
|
15
|
batione pedibus intectis procurrit cubiculo. Tunc
|
|
Myrmex tandem claue pessulis subiecta repandit fores
|
|
et recipit etiam tunc fidem deum boantem dominum
|
|
eoque propere cubiculum petente clandestino trans-
|
|
cursu dimittit Philesitherum. Quo iam pro limine
|
20
|
liberato securus sui clausa domo rursum se reddidit
|
|
quieti.
|
|
Sed dum prima luce Barbarus procedit cubi-
|
21.1
|
culo, uidet sub lectulo soleas incognitas, quibus induc-
|
|
tus Philesitherus inrepserat, suspectisque e re nata
|
|
quae gesta sunt, non uxori non ulli familiarium cordo-
|
|
lio patefacto, sublatis iis et in sinum furtim abscon-
|
5
|
ditis, iusso tantum Myrmece per conseruos uincto
|
|
forum uersus adtrahi, tacitos secum mugitus iterans
|
|
rapidum dirigit gressum, certus solearum indicio ues-
|
|
tigium adulteri posse se perfacile indipisci. Sed ecce
|
|
per plateam dum Barbarus uultu turgido subductisque
|
10
|
superciliis incedit iratus ac pone eum Myrmex uincu-
|
|
lis obrutus, non quidem coram noxae prehensus, con-
|
|
scientia tamen pessima permixtus lacrimis uberibus ac
|
|
postremis lamentationibus inefficacem commouet mi-
|
|
serationem, opportune Philesitherus occurrens, quan-
|
15
|
quam diuerso quodam negotio destinatus, repentina
|
|
tamen facie permotus, non enim deterritus, recolens
|
|
festinationis suae delictum et cetera consequenter
|
|
suspicatus sagaciter extemplo sumpta familiari con-
|
|
stantia, dimotis seruulis inuadit cum summo clamore
|
20
|
Myrmecem pugnisque malas eius clementer obtun-
|
|
dens: "At te," inquit "nequissimum et periurum ca-
|
|
put, dominus iste tuus et cuncta caeli numina, quae
|
|
deierando temere deuocasti, pessimum pessime per-
|
|
duint, qui de balneis soleas hesterna die mihi furatus
|
25
|
es: dignus hercules, dignus, qui et ista uincula conte-
|
|
ras et insuper carceris etiam tenebras perferas."
|
|
Hac opportuna fallacia uigorati iuuenis inductus
|
|
immo sublatus et ad credulitatem delapsus Barbarus,
|
|
postliminio domum regressus, uocato Myrmece, soleas
|
30
|
illas offerens et ignouit ex animo et, uti domino redde-
|
|
ret, cui surripuerat, suasit.'
|
|
Hactenus adhuc anicula garriente suscipit
|
22.1
|
mulier: 'Beatam illam, quae tam constantis sodalis
|
|
libertate fruitur! At ego misella molae etiam sonum et
|
|
ecce illius scabiosi asini faciem timentem familiarem
|
|
incidi.'
|
5
|
Ad haec anus: 'Iam tibi ego probe suasum et con-
|
|
firmatum animi amatorem illum alacrem uadimonium
|
|
sistam' et insuper condicta uespertina regressione cu-
|
|
biculo facessit.
|
|
At pudica uxor statim cenas saliares comparat,
|
10
|
uina pretiosa defaecat, pulmenta recentia tuccetis
|
|
temperat. Mensam largiter instruit; denique, ut dei
|
|
cuiusdam aduentus, sic expectatur adulteri. Nam et
|
|
opportune maritus foris apud naccam proximum ceni-
|
|
tabat. Ergo igitur metis die propinquante helcio tan-
|
15
|
dem absolutus refectuique secure redditus non tam
|
|
hercules laboris libertatem gratulabar quam quod
|
|
reuelatis luminibus libere iam cunctas facinorosae
|
|
mulieris artes prospectare poteram. Sol ipsum qui-
|
|
dem delapsus Oceanum subterrenas orbis plagas inlu-
|
20
|
minabat, et ecce nequissimae anus adhaerens lateri
|
|
temerarius adulter aduentat, puer admodum et adhuc
|
|
lubrico genarum splendore conspicuus, adhuc adul-
|
|
teros ipse delectans. Hunc multis admodum sauiis
|
|
exceptum mulier cenam iubet paratam adcumbere.
|
25
|
Sed ut primum occursoriam potionem et
|
23.1
|
inchoatum gustum extremis labiis contingebat adu-
|
|
lescens, multo celerius opinione rediens maritus aduen-
|
|
tat. Tunc uxor egregia diras deuotiones in eum de-
|
|
precata et crurum ei fragium amborum ominata,
|
5
|
exsangui formidine trepidantem adulterum alueo
|
|
ligneo, quo frumenta contusa purgari consuerant,
|
|
temere propter iacenti suppositum abscondit, inge-
|
|
nitaque astutia dissimulato tanto flagitio, intrepidum
|
|
mentita uultum, percontatur de marito cur utique
|
10
|
contubernalis artissimi deserta cenula praematurus
|
|
adforet. At ille dolenti prorsus animo suspirans adsi-
|
|
due:
|
|
'Nefarium' inquit 'et extremum facinus perditae
|
|
feminae tolerare nequiens fuga me proripui. Hem qua-
|
15
|
lis, dii boni, matrona, quam fida quamque sobria tur-
|
|
pissimo se dedecore foedauit! Iuro per istam ego sanc-
|
|
tam Cererem me nunc etiam meis oculis de tali muliere
|
|
minus credere.'
|
|
His instincta uerbis mariti audacissima uxor nos-
|
20
|
cendae rei cupiens non cessat optundere, totam pror-
|
|
sus a principio fabulam promeret. Nec destitit, donec
|
|
eius uoluntati succubuit maritus et sic, ignarus suo-
|
|
rum, domus alienae percenset infortunium:
|
|
'Contubernalis mei fullonis uxor, alioquin
|
24.1
|
seruati pudoris ut uidebatur femina, quae semper se-
|
|
cundo rumore gloriosa larem mariti pudice guberna-
|
|
bat, occulta libidine prorumpit in adulterum quem-
|
|
piam. Cumque furtiuos amplexus obiret adsidue, ipso
|
5
|
illo denique momento quo nos lauti cenam petebamus,
|
|
cum eodem illo iuuene miscebatur in uenerem.
|
|
Ergo nostra repente turbata praesentia, subitario
|
|
ducta consilio, eundem illum subiectum contegit uimi-
|
|
nea cauea, quae fustium flexu tereti in rectum agge-
|
10
|
rata cumulum lacinias circumdatas suffusa candido
|
|
fumo sulpuris inalbabat, eoque iam ut sibi uidebatur
|
|
tutissime celato mensam nobiscum secura participat.
|
|
Interdum acerrimo grauique odore sulpuris iuuenis
|
|
inescatus atque obnubilatus intercluso spiritu difflue-
|
15
|
bat, utque est ingenium uiuacis metalli, crebras ei
|
|
sternutationes commouebat.
|
|
Atque ut pri-
|
25.1
|
mum e regione mulieris pone tergum eius maritus
|
|
acceperat sonum sternutationis—quod enim putaret
|
|
ab ea profectum—solito sermone salutem ei fuerat
|
|
imprecatus et iterato rursum et frequentato saepius,
|
5
|
donec rei nimietate commotus quod res erat tandem
|
|
suspicatur. Et impulsa mensa protenus remotaque
|
|
cauea producit hominem crebros anhelitus aegre re-
|
|
flantem inflammatusque indignatione contumeliae,
|
|
gladium flagitans, iugulare moriturum gestiebat, ni
|
10
|
respecto communi periculo uix eum ab impetu furioso
|
|
cohibuissem adseuerans breui absque noxa nostri
|
|
suapte inimicum eius uiolentia sulpuris periturum.
|
|
Nec suadela mea, sed ipsius rei necessitate lenitus,
|
|
quippe iam semiuiuum, illum in proximum deportat
|
15
|
angiportum. Tum uxorem eius tacite suasi ac deni-
|
|
que persuasi, secederet paululum atque ultra limen
|
|
tabernae ad quampiam tantisper <deuerteret> fami-
|
|
liarem sibi mulierem, quoad spatio feruens mariti se-
|
|
daretur animus, qui tanto calore tantaque rabie per-
|
20
|
culsus non erat dubius aliquid etiam de se suaque
|
|
coniuge tristius profecto cogitare. Talium contuber-
|
|
nalis epularum taedio fugatus larem reueni meum.'
|
|
Haec recensente pistore iam dudum procax
|
26.1
|
et temeraria mulier uerbis execrantibus fullonis illius
|
|
detestabatur uxorem: illam perfidam, illam impudi-
|
|
cam, denique uniuersi sexus grande dedecus, quae suo
|
|
pudore postposito torique genialis calcato foedere la-
|
5
|
rem mariti lupanari maculasset infamia iamque per-
|
|
dita nuptae dignitate prostitutae sibi nomen adsciue-
|
|
rit; addebat et talis oportere uiuas exuri feminas. Et
|
|
tamen taciti uulneris et suae sordidae conscientiae
|
|
commonita, quo maturius stupratorem suum tegmi-
|
10
|
nis cruciatu liberaret, identidem suadebat maritum
|
|
temperius quieti decedere. At ille utpote intercepta
|
|
cena, profugus et prorsus ieiunus, mensam potius co-
|
|
miter postulabat. Adponebat ei propere, quamuis
|
|
inuita, mulier quippini destinatam alii. Sed mihi
|
15
|
penita carpebantur praecordia et praecedens facinus
|
|
et praesentem deterrimae feminae constantiam cogi-
|
|
tanti mecumque sedulo deliberabam, si quo modo
|
|
possem detectis ac reuelatis fraudibus auxilium meo
|
|
perhibere domino illumque, qui ad instar testudinis
|
20
|
alueum succubabat, depulso tegmine cunctis palam
|
|
facere.
|
|
Sic erili contumelia me cruciatum tandem
|
27.1
|
caelestis respexit prouidentia. Nam senex claudus, cui
|
|
nostra tutela permissa fuerat, uniuersa nos iumenta,
|
|
id hora iam postulante, ad lacum proximum bibendi
|
|
causa gregatim prominabat. Quae res optatissimam
|
5
|
mihi uindictae subministrauit occasionem. Namque
|
|
praetergrediens obseruatos extremos adulteri digitos,
|
|
qui per angustias caui tegminis prominebant, obli-
|
|
quata atque infesta ungula conpressos usque ad sum-
|
|
mam minutiem contero, donec intolerabili dolore
|
10
|
commotus, sublato flebili clamore repulsoque et
|
|
abiecto alueo, conspectui profano redditus scaenam
|
|
propudiosae mulieris patefecit.
|
|
Nec tamen pistor damno pudicitiae magnopere
|
|
commotus exsangui pallore trepidantem puerum se-
|
15
|
rena fronte et propitiata facie commulcens incipit:
|
|
'Nihil triste de me tibi, fili, metuas. Non sum barba-
|
|
rus nec agresti morum squalore praeditus nec ad
|
|
exemplum naccinae truculentiae sulpuris te letali
|
|
fumo necabo ac ne iuris quidem seueritate lege de
|
20
|
adulteriis ad discrimen uocabo capitis tam uenustum
|
|
tamque pulchellum puellum, sed plane cum uxore
|
|
mea partiario tractabo. Nec herciscundae familiae
|
|
sed communi diuidundo formula dimicabo, ut sine
|
|
ulla controuersia uel dissensione tribus nobis in uno
|
25
|
conueniat lectulo. Nam et ipse semper cum mea
|
|
coniuge tam concorditer uixi ut ex secta prudentium
|
|
eadem nobis ambobus placerent. Sed nec aequitas
|
|
ipsa patitur habere plus auctoritatis uxorem quam
|
|
maritum.'
|
30
|
Talis sermonis blanditie cauillatum de-
|
28.1
|
ducebat ad torum nolentem puerum, sequentem ta-
|
|
men; et pudicissima illa uxore alterorsus disclusa
|
|
solus ipse cum puero cubans gratissima corruptarum
|
|
nuptiarum uindicta perfruebatur. Sed cum primum
|
5
|
rota solis lucida diem peperit, uocatis duobus e familia
|
|
ualidissimis, quam altissime sublato puero, ferula
|
|
nates eius obuerberans: 'Tu autem,' inquit 'tam mol-
|
|
lis ac tener et admodum puer, defraudatis amatoribus
|
|
aetatis tuae flore, mulieres adpetis atque eas liberas
|
10
|
et conubia lege sociata conrumpis et intempestiuum
|
|
tibi nomen adulteri uindicas?'
|
|
His et pluribus uerbis compellatum et insuper ad-
|
|
fatim plagis castigatum forinsecus abicit. At ille adul-
|
|
terorum omnium fortissimus, insperata potitus salute,
|
15
|
tamen nates candidas illas noctu diuque dirruptus,
|
|
maerens profugit. Nec setius pistor ille nuntium remi-
|
|
sit uxori eamque protinus de sua proturbauit domo.
|
|
At illa praeter genuinam nequitiam contu-
|
29.1
|
melia etiam, quamuis iusta, tamen altius commota
|
|
atque exasperata ad armillum reuertit et ad familiares
|
|
feminarum artes accenditur magnaque cura requisi-
|
|
tam ueteratricem quandam feminam, quae deuotio-
|
5
|
nibus ac maleficiis quiduis efficere posse credebatur,
|
|
multis exorat precibus multisque suffarcinat muneri-
|
|
bus, alterum de duobus postulans, uel rursum miti-
|
|
gato conciliari marito uel, si id nequiuerit, certe larua
|
|
uel aliquo diro numine immisso uiolenter eius expu-
|
10
|
gnari spiritum. Tunc saga illa et diuini potens primis
|
|
adhuc armis facinerosae disciplinae suae uelitatur et
|
|
uehementer offensum mariti flectere atque in amorem
|
|
impellere conatur animum. Quae res cum ei sequius
|
|
ac rata fuerat proueniret, indignata numinibus et
|
15
|
praeter praemii destinatum compendium contemp-
|
|
tione etiam stimulata ipsi iam miserrimi mariti incipit
|
|
imminere capiti umbramque uiolenter peremptae mu-
|
|
lieris ad exitium eius instigare.
|
|
Sed forsitan lector scrupulosus reprehen-
|
30.1
|
dens narratum meum sic argumentaberis: 'Vnde au-
|
|
tem tu, astutule asine, intra terminos pistrini con-
|
|
tentus, quid secreto, ut adfirmas, mulieres gesserint
|
|
scire potuisti?'. Accipe igitur quem ad modum homo
|
5
|
curiosus iumenti faciem sustinens cuncta quae in per-
|
|
niciem pistoris mei gesta sunt cognoui.
|
|
Diem ferme circa mediam repente intra pistrinum
|
|
mulier reatu miraque tristitie deformis apparuit, fle-
|
|
bili centunculo semiamicta, nudis et intectis pedibus,
|
10
|
lurore buxeo macieque foedata, et discerptae comae
|
|
semicanae sordentes inspersu cineris pleramque eius
|
|
anteuentulae contegebant faciem. Haec talis manu
|
|
pistori clementer iniecta, quasi quippiam secreto con-
|
|
locutura, in suum sibi cubiculum deducit eum et ad-
|
15
|
ducta fore quam diutissime demoratur. Sed cum
|
|
esset iam confectum omne frumentum, quod inter
|
|
manus opifices tractauerant, necessarioque peti debe-
|
|
ret aliud, seruuli cubiculum propter adstantes domi-
|
|
num uocabant operique supplementum postulabant.
|
20
|
Atque ut illis <iterum et> saepicule [et inter]uocaliter
|
|
clamantibus nullus respondit dominus, iam forem pul-
|
|
sare ualidius et, quod diligentissime fuerat oppessu-
|
|
lata, maius peiusque aliquid opinantes, nisu ualido
|
|
reducto uel diffracto cardine, tandem patefaciunt adi-
|
25
|
tum. Nec uspiam reperta illa muliere uident e quo-
|
|
dam tigillo constrictum iamque exanimem pendere
|
|
dominum, eumque nodo ceruicis absolutum detrac-
|
|
tumque summis plangoribus summisque lamentatio-
|
|
nibus atque ultimo lauacro procurant, peractisque
|
30
|
feralibus officiis, frequenti prosequente comitatu, tra-
|
|
dunt sepulturae.
|
|
Die sequenti filia eius accurrit e proxumo
|
31.1
|
castello, in quod pridem denupserat, maesta atque
|
|
crines pendulos quatiens et interdum pugnis obtun-
|
|
dens ubera, quae nullo quidem domus infortunium
|
|
nuntiante cuncta cognorat, sed ei per quietem obtulit
|
5
|
sese flebilis patris sui facies adhuc nodo reuincta cer-
|
|
uice, eique totum nouercae scelus aperuit de adulte-
|
|
rio, de maleficio, et quem ad modum laruatus ad infe-
|
|
ros demeasset. Ea cum se diutino plangore crucias-
|
|
set, concursu familiarium cohibita tandem pausam
|
10
|
luctui fecit. Iamque nono die rite completis apud tu-
|
|
mulum sollemnibus familiam supellectilemque et om-
|
|
nia iumenta ad hereditariam deducit auctionem.
|
|
Tunc unum larem uarie dispergit uenditionis incertae
|
|
licentiosa fortuna. Me denique ipsum pauperculus
|
15
|
quidam hortulanus comparat quinquaginta nummis,
|
|
magno, ut aiebat, sed ut communi labore uictum
|
|
sibi quaereret.
|
|
Res ipsa mihi poscere uidetur ut huius
|
32.1
|
quoque seruiti mei disciplinam exponam. Matutino
|
|
me multis holeribus onustum proxumam ciuitatem
|
|
deducere consuerat dominus atque ibi uenditoribus
|
|
tradita merce, dorsum insidens meum, sic hortum
|
5
|
redire. Ac dum fodiens, dum irrigans, ceteroque incur-
|
|
uus labore deseruit, ego tantisper otiosus placida
|
|
quiete recreabar. Sed ecce siderum ordinatis ambagi-
|
|
bus per numeros dierum ac mensuum remeans annus
|
|
post mustulentas autumni delicias ad hibernas Capri-
|
10
|
corni pruinas deflexerat, et adsiduis pluuiis noctur-
|
|
nisque rorationibus sub dio et intecto conclusus sta-
|
|
bulo continuo discruciabar frigore, quippe cum meus
|
|
dominus prae nimia paupertate ne sibi quidem nedum
|
|
mihi posset stramen aliquod uel exiguum tegimen pa-
|
15
|
rare, sed frondoso casulae contentus umbraculo dege-
|
|
ret. Ad hoc matutino lutum nimis frigidum gelusque
|
|
praeacuta frusta nudis inuadens pedibus enicabar ac
|
|
ne suetis saltem cibariis uentrem meum replere pote-
|
|
ram. Namque et mihi et ipsi domino cena par ac simi-
|
20
|
lis oppido tamen tenuis aderat, lactucae ueteres et
|
|
insuaues illae, quae seminis enormi senecta ad instar-
|
|
scoparum in amaram caenosi sucus cariem exoles-
|
|
cunt.
|
|
Nocte quadam paterfamilias quidam e
|
33.1
|
pago proximo tenebris inluniae caliginis impeditus et
|
|
imbre nimio madefactus atque ob id ab itinere directo
|
|
cohibitus ad hortulum nostrum iam fesso equo deuer-
|
|
terat, receptusque comiter pro tempore licet non
|
5
|
delicato necessario tamen quietis subsidio, remune-
|
|
rari benignum hospitem cupiens, promittit ei de prae-
|
|
diis suis sese daturum et frumenti et oliui aliquid et
|
|
amplius duos uini cados. Nec moratus meus sacculo
|
|
et utribus uacuis secum adportatis nudae spinae meae
|
10
|
residens ad sexagesimum stadium profectionem com-
|
|
parat. Eo iam confecto uiae spatio peruenimus ad
|
|
praedictos agros ibique statim meum dominum comis
|
|
hospes opipari prandio participat.
|
|
Iamque iis poculis mutuis altercantibus mirabile
|
15
|
prorsus euenit ostentum. Vna de cetera cohorte gal-
|
|
lina per mediam cursitans aream clangore genuino
|
|
uelut ouum parere gestiens personabat. Eam suus do-
|
|
minus intuens: 'O bona' inquit 'ancilla et satis fe-
|
|
cunda, quae multo iam tempore cotidianis nos partu-
|
20
|
bus saginasti. Nunc etiam cogitas, ut uideo, gustulum
|
|
nobis praeparare.' Et 'heus', inquit 'puer, calathum
|
|
fetui gallinaceo destinatum angulo solito collocato.'
|
|
Ita, uti fuerat iussum, procurante puero gallina
|
|
consuetae lecticulae spreto cubili ante ipsos pedes
|
25
|
domini praematurum sed magno prorsus futurum
|
|
scrupulo prodidit partum. Non enim ouum, quod sci-
|
|
mus, illud; sed pinnis et unguibus et oculis et uoce
|
|
etiam perfectum edidit pullum, qui matrem suam coe-
|
|
pit continuo comitari.
|
30
|
Nec eo setius longe maius ostentum et
|
34.1
|
quod omnes merito perhorrescerent exoritur. Sub ipsa
|
|
enim mensa, quae reliquias prandii gerebat, terra
|
|
dehiscens imitus largissimum emicuit sanguinis fon-
|
|
tem; hinc resultantes uberrimae guttae mensam
|
5
|
cruore perspergunt. Ipsoque illo momento quo stu-
|
|
pore defixi mirantur ac trepidant diuina praesagia,
|
|
concurrit unus e cella uinaria nuntians omne uinum,
|
|
quod olim diffusum fuerat, in omnibus doliis feruenti
|
|
calore et prorsus ut igne copioso subdito rebullire.
|
10
|
Visa est interea mustela etiam mortuum serpentem
|
|
forinsecus mordicus adtrahens, et de ore pastoricii
|
|
canis uirens exiluit ranula, ipsumque canem qui proxi-
|
|
mus consistebat aries adpetitum unico morsu strangu-
|
|
lauit. Haec tot ac talia ingenti pauore domini illius
|
15
|
et familiae totius ad extremum stuporem deiecerant
|
|
animos, quid prius quidue posterius, quid magis quid
|
|
minus numinum caelestium leniendis minis quot et
|
|
qualibus procuraretur hostiis.
|
|
Adhoc omnibus expectatione taeterrimae
|
35.1
|
formidinis torpidis accurrit quidam seruulus magnas
|
|
et postremas domino illi fundorum clades adnuntians.
|
|
Namque is adultis iam tribus liberis doctrina instruc-
|
|
tis et uerecundia praeditis uiuebat gloriosus. His adu-
|
5
|
lescentibus erat cum quodam paupere modicae casu-
|
|
lae domino uetus familiaritas. At enim casulae paruu-
|
|
lae conterminos magnos et beatos agros possidebat
|
|
uicinus potens et diues et iuuenis et <splendidae>
|
|
prosapiae <sed> maiorum gloria male utens pollensque
|
10
|
factionibus et cuncta facile faciens in ciuitate; <hic>
|
|
hostili modo uicini tenuis incursabat pauperiem pecua
|
|
trucidando, boues abigendo, fruges adhuc immaturas
|
|
obterendo. Iamque tota frugalitate spoliatum ipsis
|
|
etiam glebulis exterminare gestiebat finiumque inani-
|
15
|
commota quaestione terram totam sibi uindicabat.
|
|
Tunc agrestis, uerecundus alioquin, auaritia diuitis
|
|
iam spoliatus, ut suo saltem sepulchro paternum reti-
|
|
neret solum, amicos plurimos ad demonstrationem
|
|
finium trepidans eximie corrogarat. Aderant inter
|
20
|
alios tres illi fratres cladibus amici quantulum quantu-
|
|
lum ferentes auxilium.
|
|
Nec tamen ille uaesanus tantillum prae-
|
36.1
|
sentia multorum ciuium territus uel etiam confusus,
|
|
licet non rapinis, saltem uerbis temperare uoluit,
|
|
sed illis clementer expostulantibus feruidosque eius
|
|
mores blanditiis permulcentibus repente suam suo-
|
5
|
rumque carorum salutem quam sanctissime adiurans
|
|
adseuerat parui se pendere tot mediatorum praesen-
|
|
tiam, denique uicinum illum auriculis per suos seruu-
|
|
los sublatum de casula longissime statimque proiec-
|
|
tum iri. Quo dicto insignis indignatio totos audien-
|
10
|
tium pertemptauit animos. Tunc unus e tribus fratri-
|
|
bus incunctanter et paulo liberius respondit frustra
|
|
eum suis opibus confisum tyrannica superbia commi-
|
|
nari, cum alioquin pauperes etiam liberali legum prae-
|
|
sidio de insolentia locupletium consueuerint uindi-
|
15
|
cari. Quod oleum flammae, quod sulpur incendio,
|
|
quod flagellum Furiae, hoc et iste sermo truculentiae
|
|
hominis nutrimento fuit. Iamque ad extremam insa-
|
|
niam uecors, suspendium sese et totis illis et ipsis legi-
|
|
bus mandare proclamans, canes pastoricios uillaticos
|
20
|
feros atque immanes, adsuetos abiecta per agros essi-
|
|
tare cadauera, praeterea etiam transeuntium uiato-
|
|
rum passiuis morsibus alumnatos, laxari atque in
|
|
eorum exitium inhortatos immitti praecepit. Qui
|
|
simul signo solito pastorum incensi atque inflammati
|
25
|
sunt, furiosa rabie conciti et latratibus etiam absonis
|
|
horribiles eunt in homines eosque uariis adgressi uul-
|
|
neribus distrahunt ac lacerant nec fugientibus saltem
|
|
compercunt, sed eo magis inritatiores secuntur.
|
|
Tunc inter confertam trepidae multitu-
|
37.1
|
dinis stragem e tribus iunior offenso lapide atque ob-
|
|
tunsis digitis terrae prosternitur saeuisque illis et fero-
|
|
cissimis canibus instruit nefariam dapem; protenus
|
|
enim nancti praedam iacentem miserum illum ado-
|
5
|
lescentem frustatim discerpunt. Atque ut eius leta-
|
|
lem ululatum cognouere ceteri fratres, accurrunt
|
|
maesti suppetias obuolutisque lacinia laeuis manibus
|
|
lapidum crebris iactibus propugnare fratri atque abi-
|
|
gere canes adgrediuntur. Nec tamen eorum ferociam
|
10
|
uel conterere uel expugnare potuere, quippe cum mi-
|
|
serrimus adulescens ultima uoce prolata, uindicarent
|
|
de pollutissimo diuite mortem fratris iunioris, ilico
|
|
laniatus interisset. Tunc reliqui fratres non tam her-
|
|
cules desperata quam ultro neglecta sua salute con-
|
15
|
tendunt ad diuitem atque ardentibus animis impetu-
|
|
que uaesano lapidibus crebris in eum uelitantur. At
|
|
ille cruentus et multis ante flagitiis similibus exercita-
|
|
tus percussor iniecta lancea duorum alterum per pec-
|
|
tus medium transadegit. Nec tamen peremptus ac
|
20
|
prorsum exanimatus adulescens ille terrae concidit;
|
|
nam telum transuectum atque ex maxima parte pone
|
|
tergum elapsum soloque nisus uiolentia defixum ri-
|
|
gore librato suspenderat corpus. Sed et quidam de
|
|
seruulis procerus et ualidus sicario illi ferens auxilium
|
25
|
lapide contorto tertii illius iuuenis dexterum brachium
|
|
longo iactu petierat, sed impetu casso per extremos
|
|
digitos transcurrens lapis contra omnium opinionem
|
|
deciderat innoxius.
|
|
Non nullam tamen sagacissimo iuueni
|
38.1
|
prouentus humanior uindictae speculam subminis-
|
|
trauit. Ficta namque manus suae debilitate sic crude-
|
|
lissimum iuuenem compellat: 'Fruere exitio totius
|
|
nostrae familiae et sanguine trium fratrum insatiabi-
|
5
|
lem tuam crudelitatem pasce et de prostratis tuis
|
|
ciuibus gloriose triumpha, dum scias, licet priuato
|
|
suis possessionibus paupere fines usque et usque pro-
|
|
terminaueris, habiturum te tamen uicinum aliquem.
|
|
Nam haec etiam dextera, quae tuum prorsus ampu-
|
10
|
tasset caput, iniquitate fati contusa decidit.'
|
|
Quo sermone, alioquin exasperatus, furiosus latro
|
|
rapto gladio sua miserrimum iuuenem manu peremp-
|
|
turus inuadit auidus. Nec tamen sui molliorem prouo-
|
|
carat; quippe insperato et longe contra eius opi-
|
15
|
nionem resistens iuuenis complexu fortissimo arripit
|
|
eius dexteram magnoque nisu ferro librato multis et
|
|
crebris ictibus inpuram elidit diuitis animam et, ut
|
|
accurrentium etiam familiarium manu se liberaret,
|
|
confestim adhuc inimici sanguine delibuto mucrone
|
20
|
gulam sibi prorsus exsecuit.
|
|
Haec erant quae prodigiosa praesagauerant os-
|
|
tenta, haec quae miserrimo domino fuerant nuntiata.
|
|
Nec ullum uerbum ac ne tacitum quidem fletum tot
|
|
malis circumuentus senex quiuit emittere, sed
|
25
|
adrepto ferro, quo commodum inter suos epulones ca-
|
|
seum atque alias prandii partes diuiserat, ipse
|
|
quoque ad instar infelicissimi sui filii iugulum sibi
|
|
multis ictibus contrucidat, quoad super mensam cer-
|
|
nulus corruens portentuosi cruoris maculas noui san-
|
30
|
guinis fluuio proluit.
|
|
Ad istum modum puncto breuissimo di-
|
39.1
|
lapsae domus fortunam hortulanus ille miseratus
|
|
suosque casus grauiter ingemescens, depensis pro
|
|
prandio lacrimis uacuasque manus complodens saepi-
|
|
cule, protinus inscenso me retro quam ueneramus
|
5
|
uiam capessit. Nec innoxius ei saltem regressus eue-
|
|
nit. Nam quidam procerus et, ut indicabat habitus
|
|
atque habitudo, miles e legione, factus nobis obuius,
|
|
superbo atque adroganti sermone percontatur, quor-
|
|
sum uacuum duceret asinum? At meus, adhuc mae-
|
10
|
rore permixtus et alias Latini sermonis ignarus, taci-
|
|
tus praeteribat. Nec miles ille familiarem cohibere
|
|
quiuit insolentiam, sed indignatus silentio eius ut
|
|
conuicio, uiti quam tenebat obtundens eum dorso meo
|
|
proturbat. Tunc hortulanus subplicue respondit ser-
|
15
|
monis ignorantia se quid ille diceret scire non posse.
|
|
Ergo igitur Graece subiciens miles: 'Vbi' inquit 'ducis
|
|
asinum istum?'. Respondit hortulanus petere se ciui-
|
|
tatem proximam. 'Sed mihi' inquit 'opera eius opus
|
|
est; nam de proximo castello sarcinas praesidis nostri
|
20
|
cum ceteris iumentis debet aduehere'; et iniecta sta-
|
|
tim manu loro me, quo ducebar, arreptum incipit tra-
|
|
here. Sed hortulanus prioris plagae uulnere prolap-
|
|
sum capite sanguinem detergens rursus deprecatur
|
|
ciuilius atque mansuetius uersari commilitonem idque
|
25
|
per spes prosperas eius orabat adiurans. 'Nam et hic
|
|
ipse' aiebat 'iners asellus et nihilo minus <mordax>
|
|
morboque detestabili caducus uix etiam paucos hole-
|
|
rum maniculos de proximo hortulo solet anhelitu lan-
|
|
guido fatigatus subuehere, nedum ut rebus ampliori-
|
30
|
bus idoneus uideatur gerulus.'
|
|
Sed ubi nullis precibus mitigari militem ma-
|
40.1
|
gisque in suam perniciem aduertit efferari iamque
|
|
inuersa uite de uastiore nodulo cerebrum suum diffin-
|
|
dere, currit ad extrema subsidia simulansque sese ad
|
|
commouendam miserationem genua eius uelle contin-
|
5
|
gere, summissus atque incuruatus, arreptis eius
|
|
utrisque pedibus sublimem elatum terrae grauiter ad-
|
|
plodit et statim qua pugnis qua cubitis qua morsibus,
|
|
etiam de uia lapide correpto, totam faciem manusque
|
|
eius et latera conuerberat. Nec ille, ut primum humi
|
10
|
supinatus est, uel repugnare uel omnino munire se
|
|
potuit, sed plane identidem comminabatur, si sur-
|
|
rexisset, sese concisurum eum machaera sua frusta-
|
|
tim. Quo sermone eius commonefactus hortulanus eri-
|
|
pit ei spatham eaque longissime abiecta rursum
|
15
|
saeuioribus eum plagis adgreditur. Nec ille prostratus
|
|
et praeuentus uulneribus ullum repperire saluti quiens
|
|
subsidium, quod solum restabat, simulat sese mor-
|
|
tuum. Tunc spatham illam secum asportans hortula-
|
|
nus inscenso me concito gradu recta festinat ad ciui-
|
20
|
tatem nec hortulum suum saltem curans inuisere ad
|
|
quempiam sibi deuertit familiarem. Cunctisque nar-
|
|
ratis deprecatur, periclitanti sibi ferret auxilium seque
|
|
cum suo sibi asino tantisper occultaret, quoad cela-
|
|
tus spatio bidui triduiue capitalem causam euaderet.
|
25
|
Nec oblitus ille ueteris amicitiae prompte suscipit,
|
|
meque per scalas complicitis pedibus in superius cena-
|
|
culum adtracto hortulanus deorsus in ipsa tabernula
|
|
derepit in quandam cistulam et supergesto delitiscit
|
|
orificio.
|
30
|
At miles ille, ut postea didici, tandem uelut
|
41.1
|
emersus graui crapula, nutabundus tamen et tot pla-
|
|
garum dolore saucius baculoque se uix sustinens, ciui-
|
|
tatem aduentat confususque de impotentia deque
|
|
inertia sua quicquam ad quemquam referre popula-
|
5
|
rium, sed tacitus iniuriam deuorans quosdam commi-
|
|
litones nanctus is tantum clades enarrat suas. Pla-
|
|
cuit ut ipse quidem contubernio se tantisper abscon-
|
|
deret—nam praeter propriam contumeliam militaris
|
|
etiam sacramenti genium ob amissam spatham uere-
|
10
|
batur—, ipsi autem signis nostris enotatis inuestiga-
|
|
tioni uindictaeque sedulam darent operam. Nec de-
|
|
fuit uicinus perfidus, qui nos ilico occultari nuntiaret.
|
|
Tum commilitones accersitis magistratibus mentiun-
|
|
tur sese multi pretii uasculum argenteum praesidis in
|
15
|
uia perdidisse idque hortulanum quendam repperisse
|
|
nec uelle restituere, sed aput familiarem quendam sibi
|
|
delitescere. Tunc magistratus et damno et praesidis
|
|
nomine cognito ueniunt ad deuersori nostri fores cla-
|
|
raque uoce denuntiant hospiti nostro nos, quos occul-
|
20
|
taret apud se certo certius, dedere potius quam discri-
|
|
men proprii subiret capitis. Nec ille tantillum conter-
|
|
ritus salutique studens eius, quem in suam receperat
|
|
fidem, quicquam de nobis fatetur ac diebus plusculis
|
|
nec uidisse quidem illum hortulanum contendit. Con-
|
25
|
tra commilitones ibi nec uspiam illum delitiscere adiu-
|
|
rantes genium principis contendebant. Postremum
|
|
magistratibus placuit obstinate denegantem scrutinio
|
|
detegere. Immissis itaque lictoribus ceterisque publi-
|
|
cis ministeriis angulatim cuncta sedulo perlustrari
|
30
|
iubent, nec quisquam mortalium ac ne ipse quidem
|
|
asinus intra limen comparere nuntiatur.
|
|
Tunc gliscit uiolentior utrimquesecus con-
|
42.1
|
tentio, militum pro comperto de nobis adseuerantium
|
|
fidemque Caesaris identidem implorantium, at illius
|
|
negantis adsidueque deum numen obtestantis. Qua
|
|
contentione et clamoso strepitu cognito, curiosus alio-
|
5
|
quin et inquieti procacitate praeditus asinus, dum
|
|
obliquata ceruice per quandam fenestrulam quidnam
|
|
sibi uellet tumultus ille prospicere gestio, unus e com-
|
|
militonibus casu fortuito conlimatis oculis ad um-
|
|
bram meam cunctos testatur incoram. Magnus deni-
|
10
|
que continuo clamor exortus est et emensis protinus
|
|
scalis iniecta manu quidam me uelut captiuum detra-
|
|
hunt. Iamque omni sublata cunctatione scrupulosius
|
|
contemplantes singula, cista etiam illa reuelata, reper-
|
|
tum productumque et oblatum magistratibus mise-
|
15
|
rum hortulanum poenas scilicet capite pensurum in
|
|
publicum deducunt carcerem summoque risu meum
|
|
prospectum cauillari non desinunt. Vnde etiam de
|
|
prospectu et umbra asini natum est frequens pro-
|
|
uerbium.
|
20
|