BELLVM GALLICVM
  Asia Pompei manibus subacta reliqua, quae restabant 1.45.1
in Europa, Fortuna in Caesarem transtulit. restabant au-
tem inmanissimi gentium Galli atque Germani et quam-
vis toto orbe divisi, tamen quia vincere libuit, Britanni.
  Primus Galliae motus ab Helvetiis coepit, qui 5
Rhodanum inter et Rhenum siti, non sufficientibus
terris venere sedem petitum, incensis moenibus suis;
hoc sacramentum fuit, ne redirent. sed petito tempore
ad deliberandum, cum inter moras Caesar Rhodani
ponte rescisso abstulisset fugam, statim bellicosissimam 10
gentem sic in sedes suas quasi greges in stabula pastor
reduxit. sequens longe longeque cruentior pugna Bel-
garum, quippe pro libertate pugnantium. hic cum
multa Romanorum militum insignia, tum illud egregium
ipsius ducis, quod, nutante in fugam exercitu, rapto 15
fugientis e manu scuto in primam volitans aciem manu
proelium restituit. inde cum Venetis etiam navale bel-
lum, sed maior cum Oceano quam cum ipsis navibus
rixa. quippe illae rudes et informes et statim naufra-
gae, cum rostra sensissent; sed haerebat in vadis pugna, 20
cum aestibus solitis in ipso certamine subductus Ocea-
nus intercedere bello videretur. illae quoque accessere
diversitates pro gentium locorumque natura. Aquitani,
callidum genus, in speluncas se recipiebant: iussit
includi; Morini dilabebantur in silvas: iussit incendi. 25
nemo tantum feroces dixerit Gallos: fraudibus agunt.
Indutiomarus Treveros, Ambiorix concitavit Eburones.
utrique absente Caesare coniuratione facta invasere lega-
tos. sed ille fortiter a Dolabella submotus est, relatumque
regis caput; hic insidiis in valle dispositis dolo perculit. 30
itaque et castra direpta sunt et Aurunculeium Cottam
cum Titurio Sabino legatos amisimus. nec ulla de rege
mox ultio; quippe perpetua trans Rhenum fuga latuit.
  Nec Rhenus ergo inmunis; nec enim fas erat ut
liber esset receptator hostium atque defensor. et prima 35
contra Germanos illius pugna iustissimis quidem ex
causis. Haedui de incursionibus eorum querebantur.
quae Ariovisti regis superbia! cui cum legati dicerent
"veni ad Caesarem", et "quis est Caesar?" et "si vult,
veniat" inquit, et "quid ad illum, quid agat nostra Ger- 40
mania? num ego me interpono Romanis?" itaque tantus
gentis novae terror in castris, ut testamenta passim
etiam in principiis scriberentur. sed illa inmania corpora
quo maiora erant, eo magis gladiis ferroque patuerunt.
qui calor in proeliando militum fuerit, nullo magis 45
exprimi pote est quam quod, elatis super caput scutis
cum se testudine barbarus tegeret, super ipsa Romani
scuta salierunt, et inde in iugulos gladiis descendebant.
iterum de Germano Tencteri querebantur. hic vero
iam Caesar ultro Mosellam navali ponte transgreditur 50
ipsumque Rhenum et Hercynis hostem quaerit in silvis;
sed in saltus ac paludis genus omne diffugerat. tantum
pavoris incussit intra ripam subito Romana vis. nec
semel Rhenus, sed iterum quoque, et quidem ponte
facto penetratus est. maior aliquanto trepidatio. quippe 55
cum Rhenum suum sic ponte quasi iugo captum
viderent, fuga rursus in silvas et paludes, et, quod
acerbissimum Caesari fuit, non fuere qui vincerentur.
  Omnibus terra marique peragratis respexit Ocea-
num et, quasi hic Romanis orbis non sufficeret, alte- 60
rum cogitavit. classe igitur comparata Britanniam transit
mira celeritate; quippe qui tertia vigilia cum Morino-
rum solvisset a portu, minus quam medio die insu-
lam ingressus est. plena erant tumultu hostico litora,
et trepidantia ad conspectum rei novae carpenta voli- 65
tabant. itaque trepidatio pro victoria fuit. arma et
obsides accepit a trepidis et ulterius isset, nisi inpro-
bam classem naufragio castigasset Oceanus. reversus
igitur in Galliam, classe maiore auctisque copiis in
eundem rursus Oceanum eosdemque rursus Britannos. 70
Caledonas secutus in silvas unum quoque e regibus
Casuellanum in vincula dedit. contentus his—non enim
provinciae, sed nomini studebatur—cum maiore quam
prius praeda revectus est, ipso quoque Oceano tran-
quillo magis et propitio, quasi inparem se fateretur. 75
  Sed maxima omnium eademque novissima coniura-
tio fuit Galliarum cum omnis pariter Arvernos atque
Biturigas, Carnuntas simul Sequanosque contraxit
corpore armis spirituque terribilis, nomine etiam quasi
ad terrorem composito, Vercingetorix. ille festis diebus 80
et conciliabulis, cum frequentissimos in lucis haberet,
ferocibus dictis ad ius pristinum libertatis erexit.
aberat tunc Caesar Ravennae dilectum agens, et hieme
creverant Alpes: sic interclusum putabant iter. sed
ille, qualis erat ad nuntium rei—felicissimam temeri- 85
tatem—, per invios ad id tempus montium tumulos,
per intactas vias et nives, expedita manu emensus Gal-
liam, et ex distantibus hibernis castra contraxit, et
ante in media Gallia fuit, quam ab ultima timeretur.
tum ipsa capita belli adgressus urbes, Avaricum <cum> 90
quadraginta milibus propugnantium sustulit, Alesiam
ducentorum quinquaginta milium iuventute subnixam
flammis adaequavit. circa Gergoviam Arvernorum tota
belli moles fuit. quippe cum octoginta milia muro et
arce et abruptis ripis defenderent maximam civitatem, 95
vallo sudibus et fossa inductoque fossae flumine, ad hoc
decem et octo castellis ingentique lorica circumdatam
primum fame domuit, mox audentem eruptiones in vallo
gladiis sudibusque concidit, novissime in deditionem
redegit. ipse ille rex, maximum victoriae decus, supplex 100
cum in castra venisset, ecum et phaleras et sua arma ante
Caesaris genua proiecit. "habe:" inquit "fortem virum,
vir fortissime, vicisti".