BELLVM CANTABRICVM ET ASTVRICVM
  Sub occasu pacata erat fere omnis Hispania, nisi 2.33.1
quam Pyrenaei desinentis scopulis inhaerentem cite-
rior adluebat Oceanus. hic duae validissimae gen-
tes, Cantabri et Astures, inmunes imperii agitabant.
Cantabrorum et prior et acrior et magis pertinax in 5
rebellando animus fuit, qui non contenti libertatem
suam defendere proximis etiam imperitare temptabant
Vaccaeosque et Turmogos et Autrigonas crebris incur-
sionibus fatigabant. in hos igitur, quia vehementius agere
nuntiabantur, non est expeditio mandata, sed sumpta. 10
ipse venit Segisamam, castra posuit; inde tripertito
exercitu totam Cantabriam amplexus efferam gentem
ritu ferarum quasi quadam cogebat indagine. nec ab
Oceano quies, cum infesta classe ipsa quoque terga
hostium caederentur. primum adversus Cantabros sub 15
moenibus Bergidae proeliatum. hinc statim fuga in
eminentissimum Vindium montem, quo maria prius
Oceani quam arma Romana ascensura esse crediderant.
tertio Aracelium oppidum magna vi repugnat; captum
tamen. postremo fuit Medulli montis obsidio, quem 20
perpetua quindecim milium fossa comprehensum undi-
que simul adeunte Romano postquam extrema barbari
vident, certatim igne ferro inter epulas venenoque,
quod ibi volgo ex arboribus taxeis exprimitur, praece-
pere mortem, seque pars maior a captivitate, quae 25
morte gravior ad id tempus indomitis videbatur, vin-
dicaverunt. haec per Antistium Furniumque legatos
et Agrippam hibernans in Tarraconis maritimis Caesar
accepit. mox ipse praesens hos deduxit montibus,
hos obsidibus adstrinxit, hos sub corona iure belli 30
venundedit. digna res lauro, digna curru senatui visa
est: sed iam tantus erat Caesar, ut triumpho augeri
contemneret. Astures per id tempus ingenti agmine a
montibus niveis descenderant. nec temere sumptus,
ut barbaris, impes; sed positis castris apud Asturam 35
flumen trifariam diviso agmine tria simul Romanorum
adgredi parant castra. fuissetque anceps et cruentum et
utinam mutua clade certamen cum tam fortibus, tam
subito, tam cum consilio venientibus, nisi Brigaecini
prodidissent, a quibus praemonitus Carisius cum exer- 40
citu advenit. pro [ut] victoria fuit oppressisse consilia,
sic tamen quoque non incruento certamine. reliquias
fusi exercitus validissima civitas Lancia excepit, ubi cum
locis adeo certatum est, ut cum in captam urbem faces
poscerentur, aegre dux inpetraverit veniam, ut victoriae 45
Romanae stans potius esset quam incensa monumentum.
  Hic finis Augusto bellicorum certaminum fuit, idem
rebellandi finis Hispaniae. certa mox fides et aeterna pax,
cum ipsorum ingenio in pacis artes promptiore, tum
consilio Caesaris, qui fiduciam montium timens, in quos 50
se recipiebant, castra sua, quia in plano erant, habitare et
incolere iussit: ibi gentis esse consilium, illud observari
caput. favebat consilio natura regionis: circa omnis auri-
fera et chrysocollae miniique et aliorum colorum ferax.
itaque exerceri solum iussit. sic Astures nitentes in pro- 55
fundo opes suas atque divitias, dum aliis quaerunt,
nosse coeperunt.