[Deinde qui prior uindicauerat dicebat: 4.16.1
quando tu iniuria uindicauisti, quingen]tis as-
sib[us] sacramento te p(ro)uoco: aut si res i(n)-
fra mille asses erat, q(u)i(n)quagenarium scil(icet)
[sa]cramentum nomi[na]b[at]. D(ein)d(e) eadem seque- 5
bant(ur) quae si in p(er)sonam ageretur. Postea pr(ae-
tor) secu(n)dum alterum eorum uindicias dicebat, id
e(st) interim aliquem possessorem (con)stituebat eu(m)-
que iubebat praedes adu(er)sario dare litis et uin-
diciarum, id est rei et fructuum: alios a(u)t(em) 10
p(rae)des ipse pr(aetor) ab utroq(ue) accipiebat sacra-
menti, c(ausa) q(ui)a id in publicum cedeba[t]. Fest[uc]a
a(u)t(em) uteba(n)tur quasi hastae loco, signo quodam
iusti dominii, qua[n]do iusto dominio ea maxime sua
e(ss)e credebant, quae [e]x hostibus cepissent: [u]nde 15
in centumuiralib(us) iudiciis hasta p[r]oponitur.
  Si qua res talis erat, ut sine incommodo n(on) 17.1
p(os)sit in ius ad[f]erri u(el) adduci, uerbigratia si
columna aut nauis a(ut) congrex alicuius pecoris e(ss)et,
pars aliqua inde sumebatur eaq(ue) in iu(s) adfere-
batur, d(ein)d(e) in ea(m) partem quasi in tota(m) 5
rem praesentem fiebat uindicatio. It[a]que ex grege
u(el) [un]a ou[is] siue capra in [i]us adducebat(ur) u(el)
et(iam) pilus sumebatur et . . .
*
  Q(ue) leg( ) act . . . [re]stitu[tu]m e(st) P(er) 10
iudici[s p]ostulat[i]one(m) ageba[tur si] q[u]a de re
ut ita ager[et]ur lex ius[si]sse[t], sicu[ti] lex xii
[t]abularum de [eo] q(uod) ex stipu[l]at[i]one petitur.
Eaq(ue) res talis fere erat. Qui agebat sic dicebat:
ex sponsione te mi[h]i x m(ilia) s(e)s(tertiorum) 15
d(are) o(portere) aio: id postulo aies an negas.
Adu(er)sarius dicebat n(on) o(por)tere. Actor dicebat:
quando tu ne(gas), te pr(aetor) iudicem (siue
arbitrum) postulo uti des. Itaque in eo genere
a(cti)onis sine poena quisque negabat. Item de h(ere- 20
di)tate diuidenda i(nter) coh(ere)des eadem lex p(er)
iudicis postulationem agi ius[sit]. Idem fecit lex Li-
cinn[i]a si de a[li]qua re comm[u]ni diuid[e]nda agere-
tur. Itaq(ue) no[min]ata c(ausa) ex qua agebat[ur]
statim arb[it]er petebatu[r]. 25
  P(er) (con)di[c]ti[o]nem ita a[g]ebatur: aio te
mihi s(e)s(tertiorum) x mil(ia) d(are) o(portere):
id postulo aies aut neges. Adu(er)sarius dicebat
n(on) o(portere). Actor dicebat: qua(n)do tu negas,
in diem tricensimum tibi iudicis capiendi c(ausa) 30
(con)dico.
  Deinde die tricensimo ad iudicem capiendum 17a.1
praesto e(ss)e debebant.
  (Con)dicere a(u)t(em) denuntiare e(st) pristina 18.1
lingua. Itaq(ue) haec q(ui)d(em) a(cti)o proprie (con)-
dictio uocatur: nam actor adu(er)sario denuntiabat ut
ad accipiendum iu[dicem rell.]
FRAGMENTA OXYRHYNCHITICA
  . . . in integr]um resti[tuit; facilius enim 57.1
reis praetor succurrit] quam acto[ribus. Loquimur autem
exceptis mi]noribus XXV . . .
*
  . . . de]ductum ue[ro 68.1
ad condemnationem ponitur,] quo loco plus [petenti
periculum non interueni]t, utique b(onorum) e(mptore)
[agente, qui licet de certa pecun]ia agat, incer[ti ta-
men condemnationem conci]pit. 5
Quia ta[men 69.1
superius mentionem habuimu]s de actione, [qua in
peculium filiorum seruo]rumque ageretur, [opus est,
ut de hac actione et de ce]teris, quae in eorum[dem
nomine in parentes domino]sue dari licet, deli[gentius 5
admoneamus.
In primis itaqu]e si iussu patris 70.1
[dominiue negotium gestum erit, in sol]idum prae[tor
actionem in patrem dominumue com]parauit, [et recte,
quia qui ita negotium gerit] magis patros [dominiue
quam filii seruiue fidem se]quitur. 5
Eadem [ra- 71.1
tione comparauit duas alias actiones exercit]oriam
et in[stitoriam Tunc autem exercitoria lo]cum ha-
bet, cum pa[ter dominusue filium seruumu]e magistrum
[naui praeposuerit, et quid cum eo eiu]s rei gratia, 5
cui praepo[situs fuerit, negotium gestum e]rit. Cum
enim ea qu[oque res ex uoluntate patris domin]iue
contrahi uid[eatur, aequissimum esse uisum est in
soli]dum actionem da[ri. Quin etiam licet extraneum
quis]que magistrum na[ui praeposuerit siue seruum 10
sive libe]rum, exercitor[ia actio in eum redditur.
Ideo exerci]toria autem appel[latur, quia exercitor
uocatur] is, ad quem cotidianus [nauis quaestus per-
uenit. Insti]toria uero formula [tum locum habet, cum
quis tabern]ae aut cuilibet nego[tiationi filium seruum 15
suum] ue[l] quemlibet extra[neum siue seruum siue
liberum p]raeposuerit et quis [cum eo eius rei gratia
cui praeposit]us est contractum [fuerit. Id]eo autem
institut[oria uocatur, quia [qui tabernae pra]e[ponitur]
institor [appellatur. Qu]ae et i[psa for]mula in soli- 20
dum est.
Praeterea t[ri]butoria [quoque] actio 72.1
in patrem dominumue constitu[t]a est, [cum] f[i]l[ius
s]eruosue ex peculiari merce sciente pa[t]re domino-
q[u]e [n]egotietur. Nam si quis eius rei gr[a]tia c[um
eo co]ntractum fuerit praetor ita ius dicit, ut quid- 5
q[uid in his] mercibus erit quod inde receptum erit,
ita p[ater d]ominusue inter s[e], si quid debebitur,
et ceteros c[re]ditores pro rata portione distribuunt.
Et si cre[dito]res querantur minus sibi distributum,
quam opor[te]ret, in id quod deest hanc eis actionem 10
pollicetur, [quae, u]t diximus, tributoria uocatur.
Est etiam de p[eculio e]t de in rem uerso actio 72a.1
a praetore constitu[ta. Lice]t enim negotium ita ge-
stum sit cu[m] filio se[ruoue, ut] neque uoluntas neque
consens[us] patri[s dominiue inte]ruenerit, si quid tam[en
ex e]a re, q[uae cum illis gest]a est, in rem patris 5
dom[iniue u]ers[um sit, quatenus in rem eius] uers[u]m
fuerit, eate[nus datur actio. Versum autem quid sit,
eget pl]ena interpr[e]t[a]t[i]o[ne. At si nihil sit uersum,
praeto]r dat action[em dumtaxat de peculio, et
edictum ut]itur his uer[bis. Quod ed]ictum loquitur 10
et de eo, qui dolo malo peculium a[demerit. Si igitur
uerbi gratia ex XS. X, quae seruus tu]us a me [mu-
tua accepit, creditori tuo HS. V soluerit] aut rem
[necessariam, puta familiae cibaria HS. V emerit] et
re[l]i[qua V quolibet modo comsumpserit, pro V qui- 15
dem] i[n solidum damnari debes, pro ceteris uero
V eatenus,] q[uatenus in peculio sit. Ex quo scilicet
apparet] s[i tota XS. X in rem tuam uersa fuerint, tota
me HS.] X [consequi posse.]
* * * 73.1