LIBER VNDECIMVS
|
|
Nunc age, quos clades insignis Iapyge campo
|
11.1
|
uerterit ad Libyam populos Sarranaque castra,
|
|
expediam. stat nulla diu mortalibus usquam,
|
|
Fortuna titubante, fides. adiungere dextras
|
|
certauere palam rumpenti foedera Poeno
|
5
|
(heu nimium faciles laesis diffidere rebus!)
|
|
saeuior ante alios iras seruasse repostas
|
|
atque odium renouare ferox in tempore Samnis,
|
|
mox leuis et sero pressurus facta pudore
|
|
Bruttius, ambiguis fallax mox Apulus armis,
|
10
|
tum gens Hirpini uana indocilisque quieti
|
|
et rupisse indigna fidem: ceu dira per omnis
|
|
manarent populos foedi contagia morbi.
|
|
iamque Atella suas iamque et Calatia adegit,
|
|
fas superante metu, Poenorum in castra cohortes.
|
15
|
inde Phalanteo leuitas animosa Tarento
|
|
Ausonium laxare iugum. patefecit amicas
|
|
alta Croton portas Afrisque ad barbara iussa
|
|
Thespiadum docuit summittere colla nepotes.
|
|
idem etiam Locros habuit furor. ora uadosi
|
20
|
litoris, Argiuos Maior qua Graecia muros
|
|
seruat et Ionio luitur curuata profundo,
|
|
laetas res Libyae et fortunam in Marte secuta,
|
|
iurauit pauitans Tyrio sua proelia Marti.
|
|
iam uero, Eridani tumidissimus accola, Celtae
|
25
|
incubuere malis Italum ueteresque doloris
|
|
tota se socios properarunt iungere mole.
|
|
Sed fas id Celtis, fas impia bella referre
|
|
Boiorum fuerit populis: Capuaene furorem,
|
|
quem Senonum genti, placuisse, et Dardana ab ortu
|
30
|
moenia barbarico Nom<a>dum sociata tyranno
|
|
quisnam mutato tantum nunc tempore credat?
|
|
luxus et insanis nutrita ignauia lustris
|
|
consumptusque pudor peccando unisque relictus
|
|
diuitiis probrosus honor lacerabat hiantem
|
35
|
desidia populum ac resolutam legibus urbem.
|
|
insuper exitio truculenta superbia agebat.
|
|
nec uitiis deerant uires. non largior ulli
|
|
Ausoniae populo (sic tum Fortuna fouebat)
|
|
aurique argentique modus; madefacta ueneno
|
40
|
Assyrio maribus uestis medioque dierum
|
|
regales epulae atque ortu conuiuia solis
|
|
deprensa et nulla macula non inlita uita.
|
|
tum populo saeui patres, plebesque senatus
|
|
inuidia laeta, et conlidens dissona corda
|
45
|
seditio. sed enim interea temeraria pubis
|
|
delicta augebat pollutior ipsa senectus.
|
|
nec, quos uile genus despectaque lucis origo
|
|
foedabat, sperare sibi et deposcere primi
|
|
deerant imperia ac patriae pereuntis habenas.
|
50
|
quin etiam exhilar<ar>e uiris conuiuia caede
|
|
mos olim et miscere epulis spectacula dira
|
|
certantum ferro, saepe et super ipsa cadentum
|
|
pocula, respersis non parco sanguine mensis.
|
|
Has astu adgressus quo uerteret acrius aegras
|
55
|
ad Tyrios mentes, quae nulla sorte daturam
|
|
certus erat Romam (neque enim impetrata uolebat)—
|
|
Pacuuio fuit haud obscurum crimine nomen—
|
|
hortatur summi partem deposcere iuris
|
|
atque alternatos sociato consule fasces
|
60
|
et, si partita renuant sedisse curuli
|
|
aequatumque decus geminasque uidere secures,
|
|
ultorem ante oculos atque ora astare repulsae.
|
|
ergo electa manus gressu fert dicta citato.
|
|
antistat cunctis praecellens Virrius ore,
|
65
|
sed genus obscurum nullique furore secundus.
|
|
qui postquam coetu patrum ingentique senatu
|
|
impia dementis uulgi ac uix tota profudit
|
|
consulta <et> tumidis incendit uocibus aures,
|
|
concordi fremitu renuentum effunditur asper
|
70
|
toto e concilio clamor, tum quisque fatigat
|
|
increpitans, uocumque tremit certamine templum.
|
|
Hic Torquatus, auum fronte aequauisse seuera
|
|
nobilis, 'Heu Capua portantes talia dicta
|
|
Romuleis durastis' ait 'succedere muris,
|
75
|
ad quos non ausi Carthago atque Hannibal arma
|
|
post Cannas adferre suas? numquamne per auris
|
|
it uestras, in Tarpeia cum sede Latini
|
|
orarent paria, haud uerbis, haud uoce, sed acri
|
|
propulsum dextra, qui tum mandata superbo
|
80
|
ore adportabat, tanto per limina templi
|
|
turbine praecipitem reuoluti corporis actum,
|
|
ut saeuo adflictus saxo spectante piaret
|
|
tristia dicta Ioue et lueret uerba impia leto?
|
|
en ego progenies eius, qui sede Tonantis
|
85
|
expulit orantem et nuda Capitolia consul
|
|
defendit dextra.' rabidum hinc palmasque uirorum
|
|
intentantem oculis proauitaque facta parantem
|
|
ut uidit maiore adeo crudescere motu,
|
|
excipit his frendens Fabius: 'Pro cuncta pudendi!
|
90
|
sedes, ecce, uacat, belli uiduata procella:
|
|
quem, quaeso, e uobis huic imposuisse paratis
|
|
inque locum Pauli quemnam datis? an tua, Virri,
|
|
prima atque ante alios sors, concedente senatu,
|
|
te citat ac nostris aequat iam purpura Brutis?
|
95
|
i, demens, i, quo tendis; tibi perfida fasces
|
|
det Carthago suos.' medio feruore loquentis
|
|
impatiens ultra gemitu cohibere furorem
|
|
fulminea toruum exclamat Marcellus ab ira:
|
|
'Quae tandem et quam lenta tenet patientia mentem,
|
100
|
o confuse nimis Gradiui turbine Varro,
|
|
ut perferre queas furibunda insomnia consul?
|
|
nonne exturbatos iam dudum limine templi
|
|
praecipites agis ad portas, et discere cogis
|
|
semiuiros, quod sit nostro de more creati
|
105
|
consulis imperium? non umquam sobria pubes
|
|
et peritura breui, moneo, ocius urbe facesse.
|
|
muros ante tuos, ut par est, debita ductor
|
|
armatus responsa dabit.' consurgere cuncti
|
|
hinc pariter magnoque uiros clamore premebant.
|
110
|
necnon et foribus propere Campana iuuentus
|
|
extulit ipsa gradum, tantaeque dolore repulsae
|
|
concitus Hannibalem uoluebat Virrius ore.
|
|
Fuluius (huic nam spondebant praesagia mentis
|
|
uenturum decus, et Capuae pereuntis imago
|
115
|
iam tum erat ante oculos) 'Non si Carthaginis' inquit
|
|
'ductorem uestris deuinctum colla catenis
|
|
Romam uictor agis, posthac intrare Quirini
|
|
sacratas dabitur sedes. tende ocius, oro,
|
|
quo mens aegra uocat.' referunt haec inde citati
|
120
|
mixta minis et torua trucis responsa senatus.
|
|
Tantane, omnipotens, caligine mersa latere
|
|
fata placet? ueniet quondam felicior aetas,
|
|
cum pia Campano gaudebit consule Roma
|
|
et per bella diu fasces perque arma negatos
|
125
|
ultro ad magnanimos referet secura nepotes.
|
|
poena superborum tamen haec durabit auorum,
|
|
quod non ante suos Capua ad suffragia mittet,
|
|
quam Carthago suos.
|
|
Postquam nunc dicta senatus,
|
|
nunc facta exposuit, tum ueris falsa per artem
|
130
|
Virrius admiscens cecinit fatale cruenti
|
|
turbati<s> signum belli. furiata iuuentus
|
|
arma, arma Hannibalemque uolunt. ruit undique uulgus
|
|
et Poenos in tecta uocant. ingentia facta
|
|
Sidonii iuuenis celebrant: ut ruperit Alpes
|
135
|
Herculei socius decoris diuisque propinquas
|
|
transierit cursu rupes, ut caede referta
|
|
clauserit Eridani uictor uada, uictor ut idem
|
|
Lydia Romano turbarit stagna cruore,
|
|
ut Trebiae ripas aeterno nomine famae
|
140
|
tradiderit Paulumque idem inter proelia et idem
|
|
Flaminium, proceres rerum, demiserit umbris.
|
|
his super excisam primori Marte Saguntum
|
|
et iuga Pyrenes et Hiberum et sacra parentis
|
|
iuratumque uiro bellum puerilibus annis
|
145
|
accumulant. unum, ducibus tot caede peremptis,
|
|
tot fusis acie, stare inter proelia nullis
|
|
attactum telis. superum cum munere detur
|
|
huic sociare uiro dextras et foedere iungi,
|
|
fastus exanguis populi uanumque tumorem
|
150
|
nimirum Capua et dominatum perferat urbis,
|
|
ceu famulis fasces aequataque iura negantis?
|
|
prorsus enim tanto potiorem nomine habendum
|
|
Varronem, ut fugiat consul fulgentior ostro.
|
|
Talia iactantes iam lectam sorte parabant
|
155
|
mittere quae Tyrios adiungat foedere pubem.
|
|
sed non inuictum ponebat pectore robur
|
|
tum solum Decius Capuae decus. isque receptus
|
|
in medios coetus (neque enim differre dabatur)
|
|
'Itis,' ait 'ciues, uiolanda ad iura parentum
|
160
|
damnatumque caput temerati foederis aris
|
|
iungitis hospitio? quae tanta obliuio recti?
|
|
magnu<m> atque in magnis positum populisque uirisque
|
|
<h>a<u>d uersam ostentare fidem! nunc tempus inire
|
|
proelia pro Rutulis, nunc signa aciemque mouere,
|
165
|
dum trepidae res, et medicinam uulnera poscunt:
|
|
is locus officio, cum cessant prospera, cumque
|
|
dura ad opem Fortuna uocat. nam laeta fouere
|
|
haud quaquam magni est animi decus. huc, age, adeste.
|
|
noui dis animas similes et pectora magnis
|
170
|
numquam angusta malis. capiunt, mihi credite, Cannas
|
|
et Trasimenna uada et Pauli memorabile letum.
|
|
hi sunt qui uestris infixum moenibus hostem
|
|
deiecere manu et Capuam eripuere superbis
|
|
Samnitum iussis. hi sunt qui iura dedere
|
175
|
terrore expulso Sidicinaque bella remorunt.
|
|
quos fugitis socios? quosue additis? ille ego sanguis
|
|
Dardanius, cui sacra pater, cui nomina liquit
|
|
ab Ioue ducta Capys magno cognatus Iulo,
|
|
ille ego semihomines inter Nasamonas et inter
|
180
|
saeuum atque aequantem ritus Garamanta ferarum
|
|
Marmarico ponam tentoria mixtus alumno,
|
|
ductoremque feram, cui nunc pro foedere proque
|
|
iustitia est ensis solaeque e sanguine laudes?
|
|
non ita, non Decio permixtum fasque nefasque,
|
185
|
haec ut uelle queat. nullo nos inuida tanto
|
|
armauit Natura bono, quam ianua mortis
|
|
quod patet et uita non aequa exire potestas.'
|
|
Haec uana auersas Decius iactauit ad auris.
|
|
ast delecta manus iungebat foedera Poeno.
|
190
|
iamque aderat praemissa duci turbante tumultu
|
|
Autololes numerosa cohors. ipse agmine magno
|
|
festinata citus per campos signa mouebat.
|
|
et Decius: 'Nunc hora, uiri, nunc tempus. adeste,
|
|
dum Capua dignum, dum me duce dextera uindex
|
195
|
molitur facinus: procumbat barbara pubes.
|
|
pro se quisque alacres rapite hoc decus. hostis adire
|
|
si parat, obstructas praebete cadauere portas
|
|
et ferro purgate nefas. hic denique solus
|
|
eluerit sanguis maculatas crimine mentes.'
|
200
|
Dumque ea nequiquam non ulli laeta profatur,
|
|
audita asperitate uiri coeptoque feroci,
|
|
multa feta gerens ira praecordia, Poenus
|
|
astabat muris propereque accersere lectos
|
|
immitem castris Decium iubet. horrida uirtus
|
205
|
armatumque fide pectus rectique cupido
|
|
et maior Capua mens imperterrita mole
|
|
inuicta stabat toruoque minacia uultu
|
|
iussa ducis uerbisque etiam incessebat amaris.
|
|
quem Libyae rector tot signa, tot arma ferentis
|
210
|
spernentem increpitans magno clamore profatur:
|
|
'Post Paulum, post Flaminium componimur, eheu,
|
|
uecordi Decio, mecum certasse uolenti
|
|
in decus et famam leti. rapite (ite citati)
|
|
signa, duces. pateatne mihi Campana uetante
|
215
|
urbs Decio, explorare libet, noua bella mouenti
|
|
cui patuere Alpes, saxa impellentia caelum
|
|
atque uni calcata deo.' suffuderat ora
|
|
sanguis et a toruo surgebant lumine flammae.
|
|
tum rictus spumans et anhelis faucibus acta
|
220
|
uersabant penitus dirum suspiria murmur.
|
|
sic urbem inuectus, toto comitante senatu
|
|
et uulgo ad spectanda ducis simul ora ruente,
|
|
effundit cunctam rabiem irarumque procellas.
|
|
Necnon et Decio propiora pericula mentem
|
225
|
flammarant, tempusque adeo cernebat adesse,
|
|
quo laudes ducis inuicti superaret inermis.
|
|
non illum fuga, non clausi occuluere penates,
|
|
sed liber, ueluti nullus penetrasset in urbem
|
|
Hannibal, intrepido seruauerat otia uultu,
|
230
|
cum iuuenem saeuis, horrendum, concitus armis
|
|
inuadit globus et pedibus sublime sedentis
|
|
ductoris sistit. tonat inde ferocibus alte
|
|
incessens uictor dictis: 'Solusne ruentem
|
|
fulcire ac reuocare paras a funere Romam,
|
235
|
o demens? en, qui diuum mihi munera tanta
|
|
eripiat. Decio prorsus seruabar inerti
|
|
uincendus, Decio imbelli, cui femina nulla
|
|
orta in Agenoreis nostrae Carthaginis oris
|
|
cesserit. huic agedum (nam cur indigna feramus
|
240
|
magnanimi?), miles, meritas innecte catenas.'
|
|
dixerat haec, necdum finem conuicia norant:
|
|
inlatus uelut armentis super ardua colla
|
|
cum sese imposuit uictorque immane sub ira
|
|
infremuit leo et immersis grauis unguibus haesit,
|
245
|
mandit anhelantem pendens ceruice iuuencum.
|
|
at Decius, dum uincla ligant, 'Necte ocius' inquit
|
|
'(nam sic Hannibalem decet intrauisse) catenas,
|
|
foederis infausti pretium. sic uictima prorsus
|
|
digna cadit Decius. nec enim te sanguine laetum
|
250
|
humano sit fas caesis placasse iuuencis.
|
|
en dextra! en foedus! nondum tibi curia necdum
|
|
templorum intrati postes: iam panditur acri
|
|
imperio carcer. perge ac primordia tanta
|
|
accumula paribus factis. mihi fama sub umbras
|
255
|
te feret oppressum Capuae cecidisse ruinis.'
|
|
nec plura effari concessum. obnubitur atra
|
|
ueste caput, trahiturque ferox ante ora suorum.
|
|
Exin uictor ouans sedato pectore tandem
|
|
spectandis urbis tectis templisque serenos
|
260
|
laetus circumfert oculos et singula discit:
|
|
quis muris sator, et pubes sit quanta sub armis,
|
|
quot bello pateant argenti aerisque talenta,
|
|
nunc qualis frenata acies, nunc deinde pedestris
|
|
copia quanta uiris. monstrant Capitolia celsa
|
265
|
Stellatisque docent campos Cereremque benignam.
|
|
iamque diem ad metas defessis Phoebus Olympo
|
|
impellebat equis, fuscabat et Hesperos umbra
|
|
paulatim infusa properantem ad litora currum:
|
|
instituunt de more epulas festamque per urbem
|
270
|
regifice extructis celebrant conuiuia mensis.
|
|
ipse, deum cultu et sacro dignatus honore,
|
|
praecipuis multoque procul splendentibus ostro
|
|
accipitur sublime toris. non una ministri
|
|
turba gregis: posuisse dapes his addita cura,
|
275
|
his adolere focos, his ordine pocula ferre;
|
|
necnon et certis struitur penus. aspera mensa
|
|
pondera caelati fulgent antiquitus auri.
|
|
eripiunt flammae noctem, strepituque mouentum
|
|
murmurat alta domus. stupet inconsuetus opimae
|
280
|
Sidonius mensae miles faciemque superbi
|
|
ignotam luxus oculis mirantibus haurit.
|
|
uescitur ipse silens et tantos damnat honores
|
|
esse epulis facilesque coli tanto agmine mensas,
|
|
donec pulsa fames et Bacchi munera duram
|
285
|
laxarunt mentem. tum frontis reddita demum
|
|
laetitia, et positae grauiores pectore curae.
|
|
Personat Euboica Teuthras testudine, Cymes
|
|
incola, et obtusas immiti murmure saeuae
|
|
inter bella tubae permulcet cantibus auris.
|
290
|
<namque chaos, caecam quondam sine sidere molem
|
453
|
non surgente die, ac mundum sine luce canebat.
|
|
tum deus ut liquidi disclusset stagna profundi
|
455
|
tellurisque globum media compage locasset;
|
|
ut celsum superis habitare dedisset Olympum,
|
|
castaque Saturni monstrabat saecula patris.>
|
|
iamque Iouem et laetos per furta canebat amores
|
291
|
Electraeque toros Atlantidos, unde creatus
|
|
proles digna deum tum Dardanus, isque Tonanti
|
|
ut det Eric<h>thonium magna de stirpe nepotem;
|
|
hinc Tros, hinc Ilus, generis tunc ordine longo
|
295
|
Assaracus, nulloque minor famaue manuue
|
|
tum Capys ut primis dederit sua nomina muris.
|
|
concelebrant plausu pariter Sidonia pubes
|
|
Campanaeque manus. ante omnis ductor honori
|
|
nominis augusto libat carchesia ritu;
|
300
|
cetera quem sequitur Bacchique e more liquorem
|
|
inrorat mensis turba ardescitque Lyaeo.
|
|
Interea, Tyrio resoluta in gaudia coetu
|
|
conuerso (neque enim, iuuenis non digne sileri,
|
|
tramittam tua coepta libens famamque negabo
|
305
|
quamquam imperfectis, magnae tamen indolis, ausis),
|
|
mens una, inuiolata mero nullisque uenenis
|
|
potandi exarmata decus, pugnaeque necisque
|
|
Sidoniae tacito uoluebat pectore molem.
|
|
quoque esset miranda magis tam sacra libido,
|
310
|
Pacuuio genitus patrias damnauerat artis.
|
|
is uariis oneratum epulis atque atria tardo
|
|
linquentem gressu comitatus pone parentem,
|
|
postquam posse datum meditata aperire nouosque
|
|
pandere conatus, et liber parte relicta
|
315
|
tectorum a tergo patuit locus, 'Accipe digna
|
|
et Capua et nobis' inquit 'consulta:' (togaque
|
|
armatum amota nudat latus) 'hoc ego bellum
|
|
conficere ense paro atque auulsum ferre Tonanti
|
|
rectoris Libyci uictor caput. hic erit ille,
|
320
|
qui polluta dolis iam foedera sanciet, ensis.
|
|
si perferre nequit spectacula tanta senectus
|
|
et tremit inceptis lasso maioribus aeuo,
|
|
at tu securis concede penatibus et me
|
|
linque meae menti. summum quod credis et aequas
|
325
|
Hannibalem superis, o quantum nomine maior
|
|
iam Poeno tibi natus erit!' uibrabat ab ore
|
|
ignis atrox, animusque uiri iam bella gerebat,
|
|
cum senior, tanti pondus conaminis aegra
|
|
iam dudum uix aure ferens, tremebundus ibidem
|
330
|
sternitur et pedibus crebro pauida oscula figens:
|
|
'Per si quid superest uitae, per iura parentis
|
|
perque tuam nostra potiorem, nate, salutem,
|
|
absiste inceptis, oro, ne sanguine cernam
|
|
polluta hospitia ac tabo repleta cruento
|
335
|
pocula et euersas pugnae certamine mensas.
|
|
tune illum, quem non acies, non moenia et urbes
|
|
ferre ualent, cum frons propior lumenque corusco
|
|
igne micat, tune illa uiri quae uertice fundit
|
|
fulmina pertuleris, si uiso intorserit ense
|
340
|
diram, qua uertit per campos agmina, uocem?
|
|
fallit te, mensas inter quod credis inermem.
|
|
tot bellis quaesita uiro, tot caedibus armat
|
|
maiestas aeterna ducem. si admoueris ora,
|
|
Cannas et Trebiam ante oculos Trasimennaque busta
|
345
|
et Pauli stare ingentem miraberis umbram.
|
|
quid? tanto in casu comitum iuxtaque iacentum
|
|
torpebunt dextrae? parce, oro, et desine uelle,
|
|
cui nequeas uictor superesse. an tristia uincla
|
|
et Decius non erudiunt componere mentem?'
|
350
|
Talia commemorans, famae maioris amore
|
|
flagrantem ut uidit iuuenem surdumque timori,
|
|
'Nil ultra posco, refer in conuiuia gressum;
|
|
approperemus:' ait 'non iam tibi pectora pubis
|
|
Sidoniae fodienda manu tutantia regem:
|
355
|
hoc iugulo dextram explora. namque haec tibi ferrum,
|
|
si Poenum inuasisse paras, per uiscera ferrum
|
|
nostra est ducendum. tardam ne sperne senectam.
|
|
opponam membra atque ensem extorquere negatum
|
|
morte mea eripiam.' lacrimae tunc ore profusae,
|
360
|
et magna superum cura seruatus in arma
|
|
Scipiadae Poenus, nec tantum fata dederunt
|
|
externa peragi dextra. pulcherrimus irae
|
|
et dignus fieri compos memorabilis ausi,
|
|
amisit quantam posito conamine laudem,
|
365
|
cui tantum est uoluisse decus. tum red<d>ere sese
|
|
festinant epulis et tristia fronte serenant,
|
|
donec laeta uirum soluit conuiuia somnus.
|
|
Postera lux Phaet<h>ontis equos proferre parabat,
|
|
iam rapido summis curru splendente sub undis,
|
370
|
et iuuenis magno generatus Hamilcare duras
|
|
iam dudum exercet curas. Carthaginis arces
|
|
ire ferox Mago et patribus portare iubetur
|
|
nuntius acta ducis. praeda et captiua leguntur
|
|
corpora dereptaeque uiris sub Marte cruento
|
375
|
exuuiae, fausti superis libamina belli.
|
|
altera curarum Libycis dimittitur oris
|
|
heu Decius, reduci lentas seruatus ad iras,
|
|
ni poenae iuuenem indignae miseratus ab alto
|
|
Iuppiter antiquam Batti uertisset ad urbem.
|
380
|
hic Pellaea uirum Ptolomaei sceptra uehentum
|
|
eripuere minis, resolutaque uincula collo.
|
|
atque eadem uitae custos mox deinde quieto
|
|
accepit tellus ossa inuiolata sepulchro.
|
|
Nec Venerem interea fugit exoptabile tempus
|
385
|
Poenorum mentes caeco per laeta premendi
|
|
exitio et luxu corda importuna domandi.
|
|
spargere tela manu passim fallentia natis
|
|
imperat et tacitas in pectora mittere flammas.
|
|
tum pueris dulce adridens: 'Eat improba Iuno
|
390
|
et nos (nec mirum, quid enim sumus?) acta secundis
|
|
despiciat. ualet illa manu, ualet illa lacertis:
|
|
paruula nos arcu puerili spicula sensim
|
|
fundimus, et nullus nostro de uulnere sanguis.
|
|
uerum, agite, o mea turba, precor (nunc tempus), adeste
|
395
|
et Tyriam pubem tacitis exurite telis.
|
|
amplexu multoque mero somnoque uirorum
|
|
profliganda acies, quam non perfregerit ensis,
|
|
non ignes, non immissis Gradiuus habenis.
|
|
combibat inlapsos ductor per uiscera luxus,
|
400
|
nec pudeat picto fultum iacuisse cubili,
|
|
nec crinem Assyrio perfundere pugnet amomo.
|
|
ille sub hiberno somnos educere caelo
|
|
iactator tectis malit consumere noctes,
|
|
ac ponat ritus uescendi saepe citato
|
405
|
dum residet sub casside equo, discatque Lyaeo
|
|
imbellem donare diem. tum deinde madenti
|
|
post epulas sit grata chelys, segnisque soporas
|
|
aut nostro uigiles ducat sub numine noctes.'
|
|
Haec postquam Venus, adplaudit lasciuus et alto
|
410
|
mittit se caelo niueis exercitus alis.
|
|
sentit flammiferas pubes Maurusia pennas,
|
|
et pariter fusis tepuerunt pectora telis.
|
|
Bacchi dona uolunt epulasque et carmina rursus
|
|
Pieria liquefacta lyra. non acer aperto
|
415
|
desudat campo sonipes, non ulla per auras
|
|
lancea nudatos exercet torta lacertos.
|
|
mollitae flammis lymphae languentia somno
|
|
membra fouent, miserisque bonis perit horrida uirtus.
|
|
ipse etiam, adflatus fallente Cupidine, ductor
|
420
|
instaurat mensas dapibus repetitque uolentum
|
|
hospitia et patrias paulatim decolor artis
|
|
exuit, occulta mentem uitiante sagitta.
|
|
altera iam patria atque aequo sub honore uocatur
|
|
altera Carthago Capua, intactumque secundae
|
425
|
fortunae ingenium uitia adlectantia quassant.
|
|
nec luxus ullus mersaeque libidine uitae
|
|
Campanis modus: accumulant uariasque per artis
|
|
scaenarum certant epulas distinguere ludo,
|
|
ut strepit assidue Phrygiam ad Nilotica loton
|
430
|
†Memphis Amyclaeo passim lasciua Canopo.
|
|
inprimis dulcem, Poeno laetante, per auris
|
|
nunc uoce infundit Teuthras, nunc pectine cantum.
|
|
isque ubi mirantem resonantia pollice fila
|
|
ductorem uidit Libyae, canere inde superbas
|
435
|
Aoniae laudes sensim testudinis orsus,
|
|
concordem citharae mouit per carmina linguam
|
|
uincere linquentis uitam quae possit olores,
|
|
atque haec e multis carpsit mollissima mensae:
|
|
'Argolicis quondam populis, mirabile dictu,
|
440
|
exaudita chelys lapidem testudine felix
|
|
ducere et in muris posuisse uolentia saxa.
|
|
haec Amphionio uallauit pectine Thebas
|
|
ac silice aggeribus per se scandente uocatis
|
|
iussit in immensum cantatas surgere turris.
|
445
|
altera turbatum plectro moderata profundum
|
|
et tenuit phocas et in omni Protea forma
|
|
traxit et aequoreo portauit Ariona dorso.
|
|
iam quae Peliaca formabat rupe canendo
|
|
heroum mentes et magni pectora Achillis,
|
450
|
Centauro dilecta chelys, compesceret iras
|
|
percussa fide uel pelagi uel tristis Auerni.
|
|
[namque chaos, caecam quondam sine sidere molem
|
|
non surgente die, ac mundum sine luce canebat.
|
|
tum deus ut liquidi †discisset stagna profundi
|
455
|
tellurisque globum media compage locasset;
|
|
ut celsum superis habitare dedisset Olympum,
|
|
castaque Saturni monstrabat saecula patris.]
|
|
sed quos pulsabat Riphaeum ad Strymona, nerui,
|
|
auditus superis, auditus manibus Orpheus,
|
460
|
emerito fulgent clara inter sidera caelo.
|
|
hunc etiam mater, tota comitante sororum
|
|
Aonidum turba, mater mirata canentem.
|
|
non illo Pangaea iuga aut Mauortius Haemus,
|
|
non illo modulante sonos stetit ultima Thrace:
|
465
|
cum siluis uenere ferae, cum montibus amnes,
|
|
immemor et dulcis nidi positoque uolatu
|
|
non mota uolucris captiua pependit in aethra.
|
|
quin etiam, Pagasaea ratis, cum caerula nondum
|
|
cognita terrere<nt> pontoque intrare negarent,
|
470
|
. . . . . . . . . . . .
|
470a
|
ad puppim sacrae, cithara eliciente, carinae
|
471
|
adductum cantu uenit mare. pallida regna
|
|
Bistonius uates flammisque Acheronta sonantem
|
|
placauit plectro et fixit reuolubile saxum.
|
|
o dirae Ciconum matres Geticique furores
|
475
|
et damnata deis Rhodope! tulit ora reuulsa
|
|
in pontum, ripis utraque sequentibus, Hebrus.
|
|
tum quoque, cum rapidi caput a ceruice recisum
|
|
portarent fluctus, subito emicuere per undas
|
|
ad murmur cete toto exultantia ponto.'
|
480
|
Sic tunc Pierius bellis durata uirorum
|
|
pectora Castalio frangebat carmine Teuthras.
|
|
interea placida attulerant iam flamina terris
|
|
Magonem Libycis. lauro redimita subibat
|
|
optatos puppis portus, pelagoque micabant
|
485
|
captiua arma procul celsa fulgentia prora.
|
|
at patulo surgens iam dudum ex aequore late
|
|
nauticus implebat resonantia litora clamor,
|
|
et simul adductis percussa ad pectora tonsis
|
|
centeno fractus spumabat uerbere pontus.
|
490
|
nec lentum in medios rapienda ad gaudia uulgus
|
|
procurrit fluctus, elataque turba fauore
|
|
certatim ingenti celebrat noua gaudia plausu.
|
|
aequatur rector diuis: illum undique matres,
|
|
illum turba minor moniti gaudere nepotes,
|
495
|
et senior manus et iuxta populusque patresque
|
|
mactatis superum digna<n>tur honore iuuencis.
|
|
sic patriam Mago et portas ingressus ouantis
|
|
fraternae laudis fama. ruit inde senatus,
|
|
et multo patrum stipatur curia coetu.
|
500
|
tum diuos ueneratus auum de more uetusto
|
|
'Martem' ait 'egregium et fractas, quis Itala tellus
|
|
nitebatur, opes, pars ipse haud parua laborum,
|
|
nuntio. pugnatum superis in uota secundis.
|
|
est locus, Aetoli signat quem gloria regis,
|
505
|
possessus quondam prisca inter saecula Dauno.
|
|
umentis rapido circumdat gurgite campos
|
|
Aufidus et stagnis intercipit arua refusis,
|
|
mox fluctus ferit Hadriacos magnoque fragore
|
|
cedentem impellit retrorsus in aequora pontum.
|
510
|
hic Varro et magnum Latia inter nomina Paulus
|
|
nomen, quis rerum ducibus permissa potestas,
|
|
uixdum depulsa nigrae caligine noctis
|
|
inuadunt campum et late fulgentibus armis
|
|
accendunt ultro lucem surgentis Eoi.
|
515
|
nos contra (nam germanum furor acer agebat
|
|
optatae pugnae) castris cita signa mouemus.
|
|
intremit et tellus et pulsus mugit Olympus.
|
|
hic fluuium et campos abscondit caede uirorum
|
|
ductor, quo numquam maiorem ad bella tulerunt
|
520
|
rectorem terrae. uidi cum turbine saeuo
|
|
Ausonia et sonitu bellantis fusa per agros
|
|
uni terga daret. uidi cum Varro citato
|
|
auferretur equo, proiectis degener armis.
|
|
quin et magnanimum perfosso corpore telis
|
525
|
strage super socium uidi te, Paule, cadentem.
|
|
Aegatis ille et seruilia foedera larga
|
|
ultus caede dies: non plus optasse liberet
|
|
quam tum concessit dexter deus. altera iam lux
|
|
si talis redeat, populis sis omnibus una
|
530
|
tum, Carthago, caput terrasque colare per omnis.
|
|
testes hi stragis, quos signum inlustre superbis
|
|
mos laeua gestare uiris.' tum funditur ante
|
|
ora admirantum praefulgens anulus auro
|
|
datque fidem uerbis haud paruo insignis aceruo.
|
535
|
hinc iterum repetens, 'Restat nunc sedibus imis
|
|
uertenda atque aequanda solo iam subruta Roma.
|
|
adnitamur:' ait 'uires refouete tot haustas
|
|
casibus, et pateant non parca aeraria dextris
|
|
quas emimus bello. defit iam belua, tristis
|
540
|
Ausoniis terror, necnon alimenta fatigant.'
|
|
Atque ea dum memorat, toruo conuersus in ora
|
|
Hannonis uultu, quem gliscens gloria prauum
|
|
ductori<s> studio iam dudum agitabat acerbo:
|
|
'Iamne tibi dextras inceptaque nostra probamus?
|
545
|
iam fas Dardanio me non seruire colono?
|
|
anne iterum Hannibalem dedi placet? atra ueneno
|
|
inuidiae nigroque undantia pectora felle,
|
|
tandem tot titulis totque exorata tropaeis,
|
|
infelix muta. dextra en, en dextera, quam tu
|
550
|
Aeneadis lacerare dabas, et litora et amnes
|
|
et stagna et latos impleuit sanguine campos.'
|
|
haec Mago, atque animos fauor haud obscurus alebat.
|
|
Cui, simul inuidia atque ira stimulantibus, Hanno<n>:
|
|
'Talia uesani iuuenis conuicia miror
|
555
|
haud equidem: tumet ingenio, fraternaque corda
|
|
non tarde agnoscas et uirus futtile linguae.
|
|
qui ne mutatum uanis absistere credat,
|
|
nunc pacem orandum, nunc improba foedere rupto
|
|
arma reponendu<m> et bellum exitiale cauendum
|
560
|
auctor ego. atque adeo uosmet perpendite, quaeso,
|
|
quid ferat: haud aliud nobis censere relictum est.
|
|
tela, uiros, aurum, classis, alimenta precatur
|
|
belligeramque feram. uictus non plura dedissem.
|
|
sanguine Dardanio Rutulos saturauimus agros,
|
565
|
et iacet in campis Latium. deponere curas
|
|
tandem ergo, bone, da uictor, liceatque sedere
|
|
in patria, liceat non exhaurire rapacis
|
|
impensis belli uacuatos saepe penates.
|
|
nunc en, nunc, inquam (falsa ut praesagia nostra
|
570
|
sint, oro, mensque augurio ludatur inani),
|
|
haud procul est funesta dies. atrocia noui
|
|
corda ac prospicio natas e cladibus iras.
|
|
uos ego, uos metuo, Cannae. summittite signa
|
|
atque adeo temptate, agedum, ac deposcite pacem:
|
575
|
non dabitur. parat ille dolor, mihi credite, maius
|
|
exitium accepto, citiusque haec foedera uictor
|
|
quam uictus dabit. atque adeo, qui tanta superbo
|
|
facta sonas ore et spumanti turbine perflas
|
|
ignorantum aures, dic, en, germanus in armis
|
580
|
ille tuus par Gradiuo, per saecula tellus
|
|
cui similem numquam ductorem in bella creauit,
|
|
moenia Romuleae cur nondum uiderit urbis?
|
|
scilicet e gremio matrum rapiamus in hostem
|
|
nondum portandis habiles grauioribus armis,
|
585
|
aeratas iussi texamus mille carinas,
|
|
atque omnis Libyae quaeratur belua terris,
|
|
ut longa imperia atque armatos proroget annos
|
|
Hannibal et regnum trahat usque in tempora fati?
|
|
uos uero (neque enim occulto circumdamur astu)
|
590
|
ne dulcis spoliate domos, castrisque potentum
|
|
atque opibus sancite modum. pax optima rerum
|
|
quas homini nouisse datum est, pax una triumphis
|
|
innumeris potior, pax custodire salutem
|
|
et ciuis aequare potens reuocetur in arcis
|
595
|
tandem Sidonias, et fama fugetur ab urbe
|
|
perfidiae, Phoenissa, tua. si tanta libido
|
|
armorum tenet atque enses non reddere perstat
|
|
poscenti patriae, nil suppeditare furori
|
|
hortor et haec fratri Magonem dicta referre.'
|
600
|
Plura adnectentem (neque enim satiauerat iras
|
|
dicendo) clamor turbat diuersa uolentum:
|
|
'Si Libyae decus, haud ulli superabilis armis,
|
|
Hannibal est irae tibi, destituemus ad ipsas
|
|
uictorem metas nec opum adiumenta feremus,
|
605
|
inuidia unius sceptra ut iam parta retardet?'
|
|
inde alacres tribuunt quae belli posceret usus
|
|
absentique suum iactant sub teste fauorem.
|
|
mox eadem terris placitum traducere Hiberis,
|
|
dum malus obtrectat facta immortalia liuor
|
610
|
nec sinit adiutas ductoris crescere laudes.
|
|