FRAGMENTA LATINA IN ALEXANDRI TRALLIANI VERSIONE LATINA REPERTA
De reumate ventris Filominus.
  Reumatizat venter et in febribus et sine febribus; dif- 1.103.3
ficilior est enim in febribus curatio et cum quadam con-
templatione et sollicitudine erit adhibenda. In initio enim 5
solet effusio fieri eorum, quae aliena sunt naturae; [naturae]
salvatio [est], cum superfluos excernunt humores. Interdum
autem in statu aut declinatione contingit; interdum igitur
cum nimia effusione et subitanea et critica est, id est deter-
minativa febrium. Aliquoties autem paulatim fit et multis 10
perseverat diebus et paene in ipsa declinatione consistit.
Oportet igitur in tali occasione ut permaneant et, donec
ipsa se natura componat et ad integram perducat sanita-
tem, non constringere ventrem. Nam si voluerit quis
constringere ventrem, magnam excitat aegritudinem. Sae- 104.1
pius enim vidimus in initio passionis usque in quartum
aut quintum diem reumatizasse ventrem et post haec
constrictum fuisse reuma aut per se aut certe medico
operante; de qua re infirmantes in magnum devenerunt 5
periculum, ita ut iam fierent frenetici aut litargici, aut
periculosae generatae fuerint parotidae. Quibus ergo in
initio solutio fit ventris, non debet reprimi, ne materia
in aliam conversa partem suprascriptas generet passiones,
sed usque ad statum paulatim diaeta sunt temperandi ma- 10
nente reumatismo, ita ut non nimia superfluitas effusa
consumat corporis habitudinem deficiente virtute. Sed e
contrario attendenda est ipsa effusio, si nimia sit aut parva
aut certe nec sit; quodsi nimia fuerit, reprimenda le-
nius est; si modica, continenda; si autem consistricta, 15
relaxanda est aut extrinsecus apponendo aut intrinsecus 105.1
iniciendo, vel alia adiutoria, quae ad hoc conveniunt,
adhibenda sunt, donec critica superveniat dies; nam co-
lericus humor ustus magis provocandus est ut exeat
mitigativis cibis, quam ut retineatur in corpore. Nam con- 5
gregatus in ventre colericus humor aut si in ieiuno fuerit
intestino collectus et non habeat exitum, ea, quae ipsa
loca continent, laeduntur et stomachus evertitur et ca-
put constipatur et viscera inflammantur et febres amplius
acceduntur et sitis maior efficitur et totius corporis 10
pessimae excitantur aegritudines.
  Lac vero, si non febriant, in tali passione caprinum
aut vaccinum ac tepidum, ut mulgetur, potatum aut coc-
tum ad ignem ita, ut semper agitetur, donec tertia pars
consumatur, potui datum iuvat; quod autem cum lapidi- 15
bus de fluvio ardentibus aut ferro coctum fuerit, quod
coclaxin Graeci appellant, potui datum iuvat. Aliqui
etiam mel coctum addunt in hoc confecto lacte et sic
dant. Oportet autem, dum coquitur lac, spumam cum
pennis auferri vel cocleario. Adhuc igitur melius non 20
invenitur adiutorium ad reumatismum de coleribus ge-
neratum. Quibus autem reumatizare saepius venter con-
suevit, his lac purum datum amplius laedere quam iu-
vare solet. Sed aquae miscenda est in lacte quarta pars 106.1
et coques donec ad mediam revertatur et sic potui dabis.
Haec ergo ad colericos reumatismos utiliter faciunt.
Ad alios vero reumatismos iuvant in initio embrocae de
oleo et vino impositae ita, ut sit oleum aut omfacinum 5
aut roseum. Melius autem ad haec oleum myrtite est
cum tertia parte aut quarta vini admixtum apposi-
tum, vel etiam ad colericos reumatismos. Stipticiores
autem sunt embrocae, quae fiunt de oleo myrtiti, ubi
coquitur cicida, id est galla asiana aut sidia aut radices 10
quinquefolii aut tenerae cipressi pilae. Nam et sicca lana
subventrali superposita ad calefaciendum simul et de-
siccandum ventrem facit. Sed et mundum oleum cimino
trito supersparso aut apii semine aut utriusque admixtis
partibus cum lana impositum iuvat; urinam igitur pro- 15
vocat. In intestinis autem reumatismo facto expediunt
haec: Quibus quidem fomenta adhibes, seu cum dolore
sunt seu absque dolore; sunt enim desiccativi maxime
sacelli de milio facti aut panico; mirabiliter enim iuvant
et de sale sacelli, si quis singulos sacellos salis et ordei 20
torrefactos singulatim imponat. Quodsi nimium fuerit
reuma, de sale sacelli ad ventrem ponantur, de ordeo
vero sacelli ad coxas sint positi; si vero non sit nimius
reumatismus neque frequens, e contrario, de ordeo sa-
cellos in ante pones et de sale retro. Nam et ipse 25
anus de his fomentari debet sacellis, aut de creta i[n] 107.1
astraco calente facta ut supersedeat aut de cimolea terra
calente et exstincta vino aut in astraco balneorum similiter
cum vino perfuso et sic postea lana molli circumdatum
anum muniri. Calor enim ipse iuvat, cum fuerit in- 5
terius ministratus. Spongiae quoque in aqua calida in-
fusae et expressae superponantur; vapore enim suo simi-
liter iuvant anum; sed et in oleo lanae infusae et in ano
positae iuvant.
  De cataplasmatibus. Post autem primos dies tran- 10
sactos si quidem urgeant dolores consistentes in intes-
tinis, necesse erit inflammatio ibidem aut tumor sit.
Tunc igitur cataplasma adhibendum erit de tritici et lini
seminis farina, sed et de lenticulae aut milii aut panici
farina. Stipticius autem fiet cum modico vini aut aceti 15
admixto melle, et postea, cum coctum fuerit, mannis
modicum aut sidiae aut galae supersparges. Ubi autem
nullus est dolor stipticiora adhibenda sunt epitimata, qualia
sunt de dactilis facta cum acacia aut stiptiria, ypoquistidam
aut balaustiam habentia aut coctam sidiam, et cerotum 20
confectum cum oleo myrtiti de supradictis aliquas habens
admixtas species sicut mannis vel gallas. Sed et em- 108.1
plastra faciunt, quae sunt stiptica; optima autem sunt,
quale est Mnaseus clidion et dia oinantis.
  Epitima clidion igitur hoc modo conficitur: gallis
asianis, ypoquistida, stipteria rotunda, acacia et rore 5
quo coqui utuntur, sidia sicca, apii semine ana unc. I;
visco quercino, gutta amoniaca ana drachm. IV, pice
sicca, cera ana unc. II; oleo myrtiti aut sicyonio ana unc. III.
Gallas quidem et sidiam in vini ciatis tribus coques,
donec ad tertiam partem revertatur et sic tundes et mis- 10
cebis cum ceteris speciebus in vino ubi coctae fuerint;
amoniacum vero cum aceto teres ad mellis spissitudinem;
viscum autem cum modico oleo remollies et sic pice et
cera resoluta simul cum reliquo oleo superfundes et teres
in mortario omnia donec se misceant et uteris. 15
  Item cataplasma ad reumaticam disinte-
riam: ordei farina unc. VI, mannis unc. II; cum aceto
duplo et sapae tertia parte facies cataplasma. Melius
autem, si in oleo myrtiti ponantur, ubi aut rubi radices
aut sidia aut galla asiana sint coctae. 20
  Item cataplasma de ordei farina sive alicae
aut tritici coques cum mellis et aceti modico, cui
addes gallae pulverem; superfundes et teres in mortario 109.1
omnia, donec se misceant, et uteris.
  Item epitima dia oinantis inter cataplasma et
emplastrum est; operatur enim efficaciter ad intestinorum
reuma et ad stomachum et fastidium et ad causon 5
febrium et angustias: oinantio sicco, gallis asianis, aca-
cia, rosis siccis, omfacio ana unc. I; stipteria rotunda,
aloe ana unc. II; oleo myrtiti, cera, pice sicca ana libr. I;
rore syriaco unc. III; vino falerno aut aminaeo quod suf-
ficit. Sicca quidem cum vino terens, reliquata cetera 10
superfundes et commiscens uteris. Ad reumatismum igi-
tur ventris simplicia et confecta medicamenta sunt haec;
manifestum est autem ad haec, constrictionibus arti-
culorum in extremis partibus membrorum adhibitis, cum
fasciis laneis seu lineis articulos in manibus et pedibus 15
constringere; item ex rebus calidis, si frigidae sint ex-
tremae partes, calefacere unguento de oleo sicyonio aut
oleo veteri, cui addis peretrum et piper et nitrum et
lauri baccas. Interdum etiam modicum cerae remissae
admisces ei, ut sit velut acopum et sic inungues; sed 110.1
et si de communi oleo hoc modo conficias medicamen,
similiter faciet. Faciunt enim ad haec de euphorbio et
limnisteos acopa confecta; calefaciunt enim et mordi-
cationem faciunt in articulis, cum illiniuntur. 5
  Cataplasma ad disintericos: Stipteria unc. III,
acantis aegyptias unc. VI, acacia unc. I, myrra unc.
III, sidia unc. VI, chalcanto unc. III, omfacio unc. I,
farina lentis unc. VI. Ex his omnibus factum pulve-
rem repones et cum opus fuerit, mittens de pulvere 10
libr. I et de farina ordei sesquilibram coques cum aceto.
  De diaeta ciborum vero in reumaticis passionibus
sunt haec: sunt enim qui retinent, sunt qui spissant,
sunt qui impinguant, sunt qui congregant humores, sunt
qui siccant et consumunt materiam; sunt emplastrica et 111.1
quae poros obturant; horum autem nos disseremus vir-
tutes.
  De frumentis oriza stalticotera est; pultis eius facit
etiam <cum> aqua, ubi dactili cocti sunt; <datur fabricitan- 5
tibus;> ad eos vero, qui sine febre sunt, cum vino aquoso et
austero, ita ut exprimas aquam fortiter, ubi cocta est oriza;
similiter autem ut orizam dabis alicam, ita ut pultes exinde
facias; cui aliqui admiscent gallae aut sidiae pulverem,
superspargentes in coctione; nos autem rorem, quo coci 10
utuntur, id est marinum, admiscemus coctioni aut ci-
donia cocta et malaxamus simul cum pulte. Fit etiam
pultis staltica de pane alexandrino trito et creto et sic
cocto in pultes. Adhuc autem et de milio farina tosta
ad focum diutius et facta polenta iuvat; iuvat autem 15
et lenticula bis cocta, aqua mutata, cum modico salis et
aceti et olei condita et assumpta; fit autem melior et 112.1
suavior, si mala cidonia aut orizam admisceas.
  Ex oleribus autem simul coques aut intubam aut
plantaginem aut betas nigras; haec enim et per se et
cum lenticula cocta aut cum oriza bene iuvant; sed et 5
brassica duabus cocta aquis, ita ut cum alia vice coxeris,
aceti modicum admisceas. Hoc multum iuvat in reuma-
ticis passionibus. Item embammata hoc modo ad haec
conficiuntur: cimino cum salis modico et aceto et oleo
confecto intingitur, quod edendum est. 10
  De piscibus vero quid dicam, quia paene omnes ven-
trem solvunt; tamen aliqui parvi inveniuntur staltici, ut
sunt maena, trigla, scarus, eritrinus; hi enim assandi
sunt super carbones. Potest enim iuvare et scorpion
piscis assus et cum cimini praedicti embammate datus 15
et ostreae in suis testis assatae et assumptae.
  De volatilibus autem maritima sunt eligenda et
magis silvestria sola ut merulae, turdi, perdices, turtu-
res et columbae; de domesticis vero pulli assi, sed pri-
us elixi, stalticoteri sunt. Stiptica sunt etiam mirtae si 20
assatae carni pulvera superspargatur aut sorbae siccae
pulvera aut de corni pomis aut omfaco simul cocto. 113.1
  Et de pomis factum medicamen, quod dioporon Graeci
vocant, datum multum iuvat, quemadmodum de cidoniis
aut sorbis vel immaturis piris et de malis granatis con-
fecta medicamenta et uvae, quae reponuntur in ampullis 5
aut cum suis appenduntur foliis et quae super fumum
fuerint appensae. Cibi igitur ad ventris reuma tales
dandi sunt.
  Potiones vero ministrandae sunt aqua pluvialis cocta
quam maxime et neque ante cibum neque cum cibum 10
accipit danda est, sed post aliquod spatium est minis-
tranda, et, cum datur, non multum de subito sed paula-
tim ana modice danda est; et quando coquitur, si quin-
quefolii herbae radices simul coquantur, fit maximum
iuvamen; et rubi radix simul cocta, stalticotera effi- 15
citur. Aliqui autem superspargunt potioni tritum semen
plantaginis aut sementes uvae siccas tritas et cretas aut
sorbae siccae pulverem. Similiter multae igitur et aliae
potiones sunt ad reumatismum ventris, et simplices et
confectae, sed eas praetermittimus, nam expedientes po- 20
tiones disintericis in sequenti trademus, ubi de disinte- 114.1
ria scribemus.
  Vinum etiam secundum tempus, id est, in declina-
tione accedenti inflammationis, pausante febre, iam per-
fectius dandum est austerum sorentinum, albanum, ti- 5
grinum, marsicum et amineum vel alia stiptica, quae
per diversa nascentia loca experimento habentur.
  Balneum vero expedit quam plurime absque oleo cum
nitro; iuvat enim nitrum ustum, tritum et supersparsum
corpori in balneo, ut modicum inducat ruborem et mor- 10
dicationem faciat cutis et trahat de profundo ad se reuma
et sic postea, lepra facta, in balneo perunges cutem, ut,
apertis poris a nimia laxatione, transmutatum reumatis-
mum iuvet.