CLI Vilici officia
  Vilici officia quae sunt. quae domino praeceps: ea 142.1.1
omnia, quae in fundo fieri oportet quaeque emi pararique
oportet, quo modoqu[a]e cibaria, uestimenta familiae
dari oportet, eadem uti curet faciatque moneo domi-
noque dicto audiens sit. hoc amplius, quo modo 5
uilicam uti oportet et quo modo eae imperari oportet,
uti aduentu domini quae opus sunt parentur curentur-
que diligenter.
CLII Vilicae officia
  Vilicae quae sunt officia, curato faciat. si eam tibi 143.1.1
dederit dominus uxorem, ea esto contentus. ea te me-
tuat facito. ne nimium luxuriosa siet. uicinas aliasque
mulieres quam minimum utatur neue domum neue ad
sese recipiat: ad cenam ne quo eat neue ambulatrix siet. 5
rem diuinam ni faciat neue mandet, qui pro ea faciat,
iniussu domini aut dominae: scito dominum pro tota fa-
milia rem diuinam facere.
munda siet: uillam conuer- 2.1
sam mundeque habeat; focum purum circumuersum
cotidie, prius quam cubitum eat, habeat. Kal., Idibus,
Nonis, festus dies cum erit, coronam in focum indat, per
eosdemque dies lari familiari pro copia supplicet. 5
cibum tibi et familiae curet uti coctum habeat.
galli- 3.1
nas multas et oua uti habeat. pira arida, sorua, ficos,
uuas passas, sorua in sapa et pira et uuas in doliis et
mala struthea, uuas in uinaciis et in urceis in terra
obrutas et nuces pr<a>enestinas recentes in urceo in 5
terra obrutas habeat; mala scanti[ni]ana in doliis et alia
quae condi solent et siluatica, haec omnia quotannis
diligenter uti condita habeat. farinam bonam et far
suptile sciat facere.
CLIII Lex oleae legendae
  Oleam legendam hoc modo locare oportet: oleam 144.1.1
cogito recte omnem arbitratu domini, aut quem custodem
fecerit, aut cui olea uenierit. oleam ne stringito neue
uerberato iniussu domini aut custodis: si aduersus ea quis
fecerit, quod ipse [h]ole<a>e delegerit, pro eo nemo soluet 5
neque debebitur.
qui oleam legerint, omnes iuranto 2.1
ad dominum aut ad custodem sese oleam non subri-
puisse neque quemquam suo dolo malo ea oleitate ex
fundo L. Manli. qui eorum non ita iurauerit, quod is
legerit omne, pro eo argentum nemo dabit neque debe- 5
bitur. oleam cogi recte satis dato arbitratu L. Manli.
scalae ita uti datae erunt, ita reddito, nisi quae uetu-
state fractae erunt: si non erunt †reddet eaeque arbi-
tratu reducetur†.
si quid redemptoris opera domino 3.1
damni datum erit, resoluito: id uiri boni arbitratu de-
ducetur. legulos, quot opus erunt, praebeto et s<tr>ic-
tores; si non praebuerit, quanti conductum erit aut loca-
tum erit, deducetur: tanto minus debebitur. de fundo 5
ligna et oleam ne deportato: qui oleam legerit, qui de-
portarit, in singulas deportationes #¹¹⁰⁷n. II deducentur
neque id debebitur.
omnem oleam puram metietur 4.1
modio oleario. adsiduos homines L praebeto: duas
partes strictorum praebeto. ne quis concedat, quo olea
legunda et facienda carius locetur, extra quam si quem
socium in praesentiarum dixerit: si quis aduersum ea 5
fecerit, si dominus aut custos uolent, iurent omnes socii;
si non ita iurauerint, pro ea olea legunda et faciunda 5.1
nemo dabit neque debebitur ei qui non iurauerit. acces-
siones: in #¹¹⁰⁵ ∞ CC accedit oleae salsae #¹¹⁰⁵ V, olei puri
p. VIIII; in tota oletate #¹¹⁰⁷ V, aceti q. V. quod oleae
salsae non acceperint, dum oleam legent, in modios 5
singulos, #¹¹⁰⁷ s. s. dabuntur.
CLIV Lex oleae faciundae
  Oleam faciundam hac lege oportet locare: facito 145.1.1
recte arbitratu domini aut custodis, qui id negotium cu-
rabit. si sex iugis uasis opus erit, facito. homines eos
dato, qui placebunt aut custodi aut quis eam oleam
emerit. †trapeti facito† si operarii conducti erunt aut fa- 5
cienda locata erit, pro eo resoluito, aut deducetur.
oleum 2.1
ne tangito utendi causa neque furandi causa, nisi quod cu-
stos dederit aut dominus: si sumpserit, in singulas sump-
tiones #¹¹⁰⁷n. XL deducentur neque debebitur. factores,
qui oleum fecerint, omnes iuranto aut ad dominum aut ad 5
custodem sese de fundo L. Man[i]lii neque alium quem-
quam suo dolo malo oleum neque oleam subripuisse:
qui eorum non ita iurauerit, quae eius pars erit, omne 3.1
deducetur neque debebitur. socium ne quem habeto, nisi
quem dominus iusserit aut custos. si quid redemptoris
opera domino damni datum erit, uiri boni arbitratu
deducetur. si uirde[m] oleum opus siet, facito. acce- 5
det oleum et sale suae usioni, quod satis siet, uasa-
rium uict. II.
CLV Lex oleae pendentis
  Oleam pendentem hac lege uenire oportet: olea pen- 146.1.1
dens in fundo Venafro uenibit. qui oleam emerit, amplius
quam quanti emerit omnis pecuniae centesima accedet
(praeconium praesens #¹¹⁰⁷ L) et oleum (romanici p.
∞ D, uiridis p. CC), oleae (caducae #¹¹⁰⁵ L, strictiuae 5
#¹¹⁰⁵ X: modio oleario mensum dato), unguinis p. X. pon-
deribus modiisque domini dato †iri pri† primae co-
tulas duas.
dies argento: ex K. Nou. mensum X; 2.1
oleae legendae faciendae, quae locata est, et si emptor
locarit, Idibus soluito. recte haec dari fierique satisque
dari domino, aut cui iuserit, promittito satisque dato
arbitratu domini. donicum solutum erit aut ita satis 5
datum erit, quae in fundo inlata erunt, pigneri sunto.
ne quid eorum de fundo deportato: si quid deportauerit,
domini esto.
uasa torcula, funes, scalas, trapetos, si 3.1
quid et aliut datum erit, salua recte reddito, nisi quae
uetustate fracta erunt; si non reddet, aequom soluito.
si emptor legulis et factoribus, qui illic opus fecerint, non
soluerit, cui dari oportebit, si dominus uolet, soluat: 5
emptor domino debeto et id satis dato, proque ea re ita
uti s. s. e. item pignori sunto.
CLVI Lex uini pendentis
  Hac lege uinum pendens uenire oportet: uinaceos 147.1.1
inlutos et faecem relinquito. locus uinis ad K. Octob.
primas dabitur; si non ante ea exportaueris, dominus
uino quid uolet faciet. cetera lex, quae oleae pendenti.
CLVII Lex uino in doliis
  Vinum in doliis hoc modo uenire oportet: uini in 148.1.1
culleos sing. quadragenae et singulae urnae dabuntur.
quod neque aceat neque muceat, id dabitur. in triduo
proxumo uiri boni arbitratu degustato; si non ita fece-
rit, uinum pro degustato erit. quot dies per dominum 5
mora fuerit, quo minus uinum degustet, totidem dies
emptori procedent.
uinum accipito ante K. Ian. pri- 2.1
mas; si non ante acceperit, dominus uinum admetietur.
quod admensus erit, pro eo [dominus] re[m] soluito; si
emptor postularit, dominus ius iurandum dabit uerum
fecisse. locus uinis ad K. Octobres primas dabitur; si 5
ante non deportauerit, dominus uino quid uolet faciet.
cetera lex, quae oleae pendenti.
CLVIII Lex pabulo
  Qua lege pabulum hibernum uenire oporteat. qua 149.1.1
uendas finis dicito. pabulum frui occipito ex Kal. Sep-
tembribus: prato sicco decedat, ubi pirus florere coepe-
rit; prato inriguo, ubi super inferque uicinus promittet,
tum decedito, uel diem certam utrique facito; cetero pa- 5
bulo Kal. Martiis cedito.
bubus domitis binis, can- 2.1
therio u[i]ni, cum emptor pascet, domino pascere reci-
pitur; holeris, asparagis, lignis, aqua, itinere, actu do-
mini usioni recipitur. si quid emptor aut pastores aut
pecus emptoris domino damni dederit, boni u. a. resol- 5
uat; si quid dominus aut familia aut pecus emptori damni
dederit, uiri boni arbitratu resoluetur. donicum pecu-
niam satisfecerit aut delegarit, pecus et familia, quae
illic erit, pigneri sunto. si quid de iis rebus controuersiae
erit, Romae iudicium fiat. 10
CLIX Fructus ouium qua lege ueneat
  Fructum ouium hac lege uenire oportet: in singulas 150.1.1
casei p. IS (dimidium aridum), lacte, feriis quod mul-
serit, dimidium, et praeterea lactis urnam unam. hisce
legibus, agnus, diem et noctem qui uixerit, in fructum; et
Kal. Iun. emptor fructu decedat: si interkalatum 5
erit, K. Mais.
agnos XXX ne amplius promittat. 2.1
oues, quae non pepererint, binae pro singulis in fructu ce-
dent. †die† lanam et agnos uendat, menses X ab coac-
tore releget. porcos serarios in oues denas singulos pas-
cat. conductor duos menses pastorem praebeat: donec 5
domino satisfecerit aut soluerit, pignori esto.