| DE SOLOECISMORVM GENERIBVS | |
| Soloecismorum genera centum dicit esse Lucilius. plane constat bre- | 446.19 |
| vius et melius posuisse Donatum, qui dixit duo esse genera principalia, | 20 |
| reliqua specialia. principalia autem genera soloecismorum sunt, cum fiunt | |
| aut per partes orationis aut per accidentia partibus orationis. <per partes | |
| orationis,> si aut aliae pro aliis ponantur, ut 'torvumque repente cla- | |
| mat', id est torve; nomen pro adverbio posuit. quae elocutio sic hodie | |
| crebra est, ut figura putetur. nam omnes dicunt 'pulchrum legit', 'de- | 25 |
| licatum loquitur', cum utique nomina sint ista posita pro adverbiis, quod | |
| in arte grammatica vitium iudicatur. item fit soloecismus per partes ora- | |
| tionis, si ipsae per se malo ordine ponantur, ut 'intus eo' pro intro. | |
| nam cum et intus et intro adverbia sint, tamen malo ordine posita vitium | |
| fecerunt. per accidentia vero partium orationis tot modis fiunt soloecismi, | 30 |
| quot sunt cuiusque partis accidentia. in nomine fiunt, si proprium pro | |
| appellativo ponatur, ut | |
| hauriat hunc oculis ignem crudelis ab alto | |
| Dardanus: | |
| Dardanus ait, cum Dardanius dicere debuerit; usus est principali pro de- | 35 |
| rivativo: per genera fit, ut 'amarae cortices', cum omnes fere et | |
| frequenter corticem genere masculino dicamus: per numeros, ut 'pars | |
| in frusta secant' pro 'pars secat' et cetera, quae illic in arte planis- | 447.1 |
| sime cum exemplis suis tenentur. plane sciendum est quoniam, si in prosa | |
| oratione fiat hoc vitium, tunc soloecismus vocatur; in poemate schema | |
| dicitur. | |
| Quaesitum est apud Plinium Secundum, quid interesset inter figuras | 5 |
| et vitia. nam cum figurae ad ornatum adhibeantur, vitia vitentur, eadem | |
| autem inveniantur exempla tam in figuris quam in vitiis, debet aliqua | |
| esse discretio. quidquid ergo scientes facimus novitatis cupidi, quod tamen | |
| idoneorum auctorum firmatur exemplis, figura dicitur. quidquid autem | |
| ignorantes ponimus, vitium putatur. nam sicut superius diximus, <si> sciens | 10 |
| quis dicat 'pars in frusta secant' et causa varietatis hoc dicat, figuram | |
| facit; si autem nescius, cum aliud velit dicere, incongrue inter se nume- | |
| ros iunxerit, soloecismum fecisse iudicatur. | |
| Cum barbarismo et soloecismo duodecim vitia putantur, quae in arte | |
| sunt scripta. inter quae et cacenphaton posuit, quod dixit fieri aut in | 15 |
| uno sermone aut in pluribus. illud non adiecit, fieri cacenphaton etiam | |
| in sensu. in quo reprehenditur Salustius dicens * * * nam res ista si cogi- | |
| tetur, obscena est. et cum dicat Virgilius 'coniugis infusus gremio', | |
| et hic cacenphaton est in sensu. pleonasmos in verbis tantum fit, peris- | |
| sologia in sensu tantum, acyrologia in utroque. cetera vero expresse sunt | 20 |
| posita. | |
| Inter metaplasmos et schemata et tropos hoc interest, quod meta- | |
| plasmi tantum necessitate excusantur, schemata ad ornatum adhibentur, | |
| tropi ad utrumque: ut cum dicimus tetulit, si in metro non poterat dici | |
| tulit, erit metaplasmus, quoniam necessitatis causa dictum est tetulit; si | 25 |
| autem tulit poterat in metro dici, schema fecit ille qui dixit tetulit: nam | |
| soli servit ornatui [nominativis]. si autem et metri ratio exegit, et cupidus | |
| alioqui novitatis hoc dixerit, tropum videtur fecisse. quare diutius lectio- | |
| nem debemus considerare, ut, si metri necessitas aliqua facit novitatem, | |
| tunc dicamus esse metaplasmum; si autem scriptor ornatui tantum studu- | 30 |
| erit, tunc schema vocitemus; si in uno utrumque factum est, ut et sub- | |
| veniretur necessitati et adhiberetur omni modo <ornatus>, tropos efficitur. | |
| metaplasmi autem quattuordecim sunt. sed primi septem aliis contrarii | |
| sunt. nam nullus est metaplasmus, qui non habeat contrarium: πρόσθε- | |
| σις ἐπένθεσις παραγωγή, qui fiunt per additionem, contrarii sunt illis | 35 |
| qui fiunt per detractionem, id est ἀφαίρεσις συγκοπή ἀποκοπή; et | |
| extra ordinem qui secuntur omnes statim contrarios habent. schematum | |
| vero et troporum exemplaria in arte planissime sunt posita. | |
| Plane sciendum est quoniam schema in sermone factum ad gramma- | 448.1 |
| ticos pertinet, in sensu factum ad oratores. nam cum dico 'pars in fru- | |
| sta secant', quoniam in verbis est quaestio, figura grammaticalis est; quando | |
| autem dicit Virgilius | |
| quid memorem infandas caedes, | 5 |
| id est cum dicit se non dicturum facta Mezentii et nihilo minus dicit, | |
| quoniam in sensu res est, ad oratores pertinet haec figura. praeterea | |
| hyperbaton <et> allegoria non in omnibus locis dicitur. nam generales sunt: | |
| quisquis enim dixerit hyperbaton, simul quinque tropos ponit; quisquis | |
| allegoriam, simul septem. quare debemus non ipsis uti principalibus no- | 10 |
| minibus, sed potius nominibus subdivisionis, sicut in arte dispositum est. | |
| inter parabolen et paradigma hoc interest, quod parabole rerum dissimi- | |
| lium conparatio est, ut cum virum fortem Turnum aequiperamus leoni; | |
| paradigma autem est rerum similium conparatio, ut cum puta hominem | |
| homini conparamus. de his autem rebus, id est figuris, quaedam prae- | 15 |
| libamenta posuerunt grammatici. nam <sunt> ipsi auctores, qui specialiter | |
| opus inmensum de hac re multorumque librorum fecerunt. |