| DE OFFICIO PRAESIDIS | |
| Macer libro primo de officio praesidis. Praesidis nomen generale est eoque | 1.18.1.pr.1 |
| et proconsules et legati Caesaris et omnes prouincias regentes, licet senatores sint, prae- | |
| sides appellantur: proconsulis appellatio specialis est. | |
| Ulpianus libro uicensimo sexto ad Sabinum. Praeses apud se adoptare potest, | 2.pr.1 |
| quemadmodum et emancipare filium et manumittere seruum potest. | |
| Paulus libro tertio decimo ad Sabinum. Praeses prouinciae in suae | 3.pr.1 |
| prouinciae homines tantum imperium habet, et hoc dum in prouincia est: nam si excesserit, | |
| priuatus est. habet interdum imperium et aduersus extraneos homines, si quid manu com- | |
| miserint: nam et in mandatis principum est, ut curet is, qui prouinciae praeest, malis ho- | |
| m<i>nibus prouinciam purgare, nec distingu<un>tur unde sint. | 5 |
| Ulpianus libro trigensimo nono ad edictum. Praeses prouinciae | 4.pr.1 |
| maius imperium in ea prouincia habet omnibus post principem. | |
| Idem libro primo de omnibus tribunalibus. Praeses prouinciae non magis tu- | 5.pr.1 |
| torem quam specialem iudicem ipse se dare potest. | |
| Idem libro primo opinionum. Illicitas exactiones et uiolentia factas, | 6.pr.1 |
| et extortas metu uenditiones et cautiones uel sine pretii numeratione prohibeat praeses | |
| prouinciae. item ne quis iniquum lucrum aut damnum sentiat, praeses prouinciae pro- | |
| uideat. Ueritas rerum erroribus gestarum non uitiatur: et ideo praeses prouinciae id sequatur | 1.1 |
| quod conuenit eum ex fide eorum quae probabuntur. Ne potentiores uiri humiliores in- | 2.1 |
| iuriis adficiant neue defensores eorum calumniosis criminibus insectentur innocentes, ad | |
| religionem praesidis prouinciae pertinet. Illicita ministeria sub praetextu adiuuantium mili- | 3.1 |
| tares uiros ad concutiendos homines procedentia prohibere et depraehensa coercere praeses | |
| prouinciae curet, et sub specie tributorum illicitas exactiones fieri prohibeat. Neque licita | 4.1 |
| negotiatione aliquos prohiberi neque prohibita exerceri neque innocentibus poenas irrogari | |
| ad sollicitudinem suam praeses prouinciae reuocet. Ne tenuis uitae homines sub praetextu | 5.1 |
| aduentus officiorum uel militum, lumine unico uel breui suppellectili ad aliorum usus | |
| translatis, iniuriis uexentur, praeses prouinciae prouidebit. Ne quid sub nomine militum, | 6.1 |
| quod ad utilitates eorum in commune non pertinet, a quibusdam propria sibi commoda | |
| inique uindicantibus committatur, praeses prouinciae prouideat. Sicuti medico imputari | 7.1 |
| euentus mortalitatis non debet, ita quod per imperitiam commisit, imputari ei debet: prae- | |
| textu humanae fragilitatis delictum decipientis in periculo homines innoxium esse non debet. | |
| Qui uniuersas prouincias regunt, ius gladii habent et in metallum dandi | 8.1 |
| potestas eis permissa est. Praeses prouinciae si multam quam irrogauit ex praesentibus | 9.1 |
| facultatibus eorum, quibus eam dixit, redigi non posse deprehenderit: necessitate solutionis | |
| moderetur repraehensa exactorum illicita auaritia. remissa propter inopiam multa a pro- | |
| uincias regentibus exigi non debet. | |
| Idem libro tertio opinionum. Praeses prouinciae inspectis aedificiis dominos | 7.pr.1 |
| eorum causa cognita reficere ea compellat et aduersus detractantem competenti remedio | |
| deformitati auxilium ferat. | |
| Iulianus libro primo digestorum. Saepe audiui Caesarem nostrum dicentem | 8.pr.1 |
| hac rescriptione: 'eum qui prouinciae praeest adire †pote<s>' non imponi necessitatem pro- | |
| consuli uel legato eius uel praesidi prouinciae suscipiendae cognitionis, sed eum aestimare | |
| debere, ipse cognoscere an iudicem dare debeat. | |
| Callistratus libro primo de cognitionibus. Generaliter quotiens princeps ad | 9.pr.1 |
| praesides prouinciarum remittit negotia per rescriptiones, ueluti 'eum qui prouinciae prae- | |
| est adire poteris' uel cum hac adiectione 'is aestimabit, quid sit partium suarum', non | |
| imponitur necessitas proconsuli uel legato suscipiendae cognitionis, quamuis non sit ad- | |
| iectum 'is aestimabit quid sit partium suarum': sed is aestimare debet, utrum ipse cognoscat | 5 |
| an iudicem dare debeat. | |
| Hermogenianus libro secundo iuris epitomarum. Ex omnibus causis, de qui- | 10.pr.1 |
| bus uel praefectus urbi uel praefectus praetorio itemque consules et praetores ceterique | |
| Romae cognoscunt, correctorum et praesidum prouinciarum est notio. | |
| Marcianus libro tertio institutionum. Omnia enim prouincialia desideria, quae | 11.pr.1 |
| Romae uarios iudices habent, ad officium praesidum pertinent. | |
| Proc<ulus> libro quarto epistularum. Sed licet is, qui prouinciae praeest, omnium | 12.pr.1 |
| Romae magistratuum uice et officio fungi debeat, non tamen spectandum est quid Romae | |
| factum est, quam quid fieri debeat. | |
| Ulpianus libro septimo de officio proconsulis. Congruit bono et graui prae- | 13.pr.1 |
| sidi curare, ut pacata atque quieta prouincia sit quam regit. quod non difficile obtinebit, | |
| si sollicite agat, ut malis hominibus prouincia careat eosque conquirat: nam et sacrilegos | |
| latrones plagiarios fures conquirere debet et prout quisque deliquerit, in eum animaduertere, | |
| receptoresque eorum coercere, sine quibus latro diutius latere non potest. Furiosis, si non | 1.1 |
| possint per necessarios contineri, eo remedio per praesidem obuiam eund<u>m est: scilicet | |
| ut carcere contineantur. et ita diuus Pius rescripsit. sane excutiendum diui fratres puta- | |
| uerunt in persona eius, qui parricidium admiserat, utrum simulato furore facinus admis- | |
| sisset an uero re uera compos mentis non esset, ut si simulasset, plecte<re>tur, si fureret, in | 5 |
| carcere contineretur. | |
| Macer libro secundo de iudiciis publicis. Diuus Marcus et Com- | 14.pr.1 |
| modus Scapulae Tertullo rescripserunt in haec uerba: 'Si tibi liquido compertum est Aelium | |
| Priscum in eo furore esse, ut continua mentis alienatione omni intellectu careat, ne<c> subest | |
| ulla suspicio matrem ab eo simulatione dementiae occisam: †potes de modo poenae eius | |
| dissimulare, cum satis furore ipso puniatur. et tamen diligentius custodiendus erit ac, si | 5 |
| putabis, etiam uinculo coercendus, quoniam tam ad poenam quam ad tutelam eius et | |
| securitatem proximorum pertinebit. si uero, ut plerumque adsolet, interuallis quibusdam | |
| sensu saniore, non forte eo momento scelus admiserit nec morbo eius danda est uen<i>a, | |
| diligenter explorabis et si quid tale compereris, consules nos, ut aestimemus, an per im- | |
| manitatem facinoris, si, cum posset uideri sentire, commiserit, supplicio adficiendus sit. | 10 |
| cum autem ex litteris tuis cognouerimus tali eum loco atque ordine esse, ut a suis uel | |
| etiam in propria uilla custodiatur: recte facturus nobis uideris, si eos, a quibus | |
| illo tempore obseruatus esset, uocaueris et causam tantae neglegentiae excusseris et in | |
| unumquemque eorum, prout tibi leuari uel onerari culpa eius uidebitur, constitueris. nam | |
| custodes furiosis non ad hoc solum adhibentur, ne quid perniciosius ipsi in se moliantur, | 15 |
| sed ne aliis quoque exitio sint: quod si committatur, non immerito culpae eorum adscri- | |
| bendum est, qui neglegentiores in officio suo fuerint.' | |
| Marcianus libro primo de iudiciis publicis. Illud obseruandum est, | 15.pr.1 |
| ne qui prouinciam regit fines eius excedat nisi uoti soluendi causa, dum tamen abnoctare | |
| ei non liceat. | |
| Macer libro primo de officio praesidis. Senatus consulto cauetur, ut | 16.pr.1 |
| de his, quae prouincias regentes, comites aut libertini eorum, antequam in prouinciam | |
| uenerint, contraxerunt, parcissime ius dicatur, ita ut actiones, quae ob eam causam insti- | |
| tutae non essent, posteaquam quis eorum ea prouincia excesserit, restituerentur. si quid | |
| tamen inuito accidit, ueluti si iniuriam aut furtum passus est, hactenus ei ius dicendum | 5 |
| est, ut litem contestetur resque ablata exhibeatur et deponatur aut sisti exhiberiue satis- | |
| dato promittatur. | |
| Celsus libro tertio digestorum. Si forte praeses prouinciae manumiserit uel | 17.pr.1 |
| tutorem dederit, priusquam cognouerit successorem aduenisse, erunt haec rata. | |
| Modestinus libro quinto regularum. Plebi scito continetur, ut ne quis prae- | 18.pr.1 |
| sidum munus donum caperet nisi esculentum potulentumue, quod intra dies proximos | |
| prodigatur. | |
| Callistratus libro primo de cognitionibus. Obseruandum est | 19.pr.1 |
| ius reddenti, ut in adeundo quidem facilem se praebeat, sed contemni non patiatur. unde | |
| mandatis adicitur, ne praesides prouinciarum in ulteriorem familiaritatem prouinciales ad- | |
| mittant: nam ex conuersatione aequali contemptio dignitatis nascitur. Sed et in cognoscendo | 1.1 |
| neque excandescere aduersus eos, quos malos putat, neque precibus calamitosorum inlacri- | |
| mari oportet: id enim non est constantis et recti iudicis, cuius animi motum uultus de- | |
| tegit. et summatim ita ius reddi debet, ut auctoritatem dignitatis ingenio suo augeat. | |
| Papinianus libro primo responsorum. Legatus Caesaris, id est praeses uel | 20.pr.1 |
| corrector prouinciae, abdicando se non amitti<t> imperium. | |
| Paulus libro singulari de officio adsessorum. Praeses cum cognoscat de seruo | 21.pr.1 |
| corrupto uel ancilla deuirginata uel seruo stuprato, si actor rerum agentis corruptus esse | |
| dicetur uel eiusmodi homo, ut non <ad> solam iacturam aduersus substantiam, sed ad totius | |
| domus euersionem pertineat: seuerissime debet animaduertere. |