| DE REBUS DUBIIS | |
| Papinianus libro septimo responsorum. Fundum Maeuianum aut Seianum | 34.5.1.pr.1 |
| Titio legauerat, cum uniuersa possessio plurium praediorum sub appellatione fundi Mae- | |
| uiani rationibus demonstraretur. respondi non uideri cetera praedia legato uoluisse de- | |
| functum cedere, si fundi Seiani pretium a fundi Maeuiani pretio non magna pecunia | |
| distingueretur. | 5 |
| Idem libro nono responsorum. Ciuibus ciuitatis legatum uel fideicommissum | 2.pr.1 |
| datum ciuitati relictum uidetur. | |
| Paulus libro quarto decimo quaestionum. In ambiguo sermone non utrum | 3.pr.1 |
| que dicimus, sed id dumtaxat quod uolumus: itaque qui aliud dicit quam uult, neque id | |
| dicit quod uox significat, quia non uult, neque id quod uult, quia id non loquitur. | |
| Idem libro nono decimo responsorum. Paulus respondit: cum nomen fidei- | 4.pr.1 |
| commissarii testamento adscriptum non sit, nulli personae neque certae neque incertae | |
| datum fideicommissum uideri indubitatum est. | |
| Gaius libro primo fideicommissorum. Quidam relegatus facto testamento post | 5.pr.1 |
| heredis institutionem et post legata quibusdam data ita subiecit: 'si quis ex heredibus ce- | |
| terisue amicis, quorum hoc testamento mentionem habui, siue quis alius restitutionem mihi | |
| impetrauerit ab imperatore et ante decessero, quam ei gratias agerem: uolo dari ei qui | |
| id egerit a ceteris heredibus aureos tot'. unus ex his, quos heredes scripserat, impetrauit | 5 |
| ei restitutionem et antequam id sciret, decessit. cum de fideicommisso quaereretur, an de- | |
| beretur, consultus Iulianus respondit deberi: sed etiam si non heres uel legatarius, sed | |
| alius ex amicis curauit eum restitui, et ei fideicommissum praestari. Si tibi et postumo | 1.1 |
| suo uel alieno hereditatem restituere quis rogauerit | |
| Maecianus libro tertio fideicommissorum. uel ex parte te et ex parte postu- | 6.pr.1 |
| mum heredem instituisset legatumue similiter uel fideicommissum dedisset, | |
| Gaius libro primo fideicommissorum. utrum ita postumus | 7.pr.1 |
| partem faciat, si natus sit, an et si natus non sit, quaeritur. ego commodius dici puto, si | |
| quidem natus non est, minime eum partem facere, sed totum ad te pertinere, quasi ab | |
| initio tibi solido relicto: sin autem natus fuerit, utrosque accipere quantum cuique relictum | |
| est, ut uno nato pars tibi dimidia debeatur, duobus natis tertia tibi debeatur, tribus natis, | 5 |
| quia trigemini quoque nascuntur, quarta debeatur. et nostra quidem aetate Serapias Alexan- | |
| drina mulier ad diuum Hadrianum perducta est cum quinque liberis, quos uno fetu enixa | |
| est. sed tamen quod ultra tres nascitur, fere portentosum uidetur. Cum quidam pluribus | 1.1 |
| heredibus institutis unius fidei commississet, ut, cum moreretur, uni ex coheredibus, cui | |
| ipse uellet, restitueret eam partem hereditatis, quae ad eum peruenisset: uerissimum est | |
| utile esse fideicommissum: nec enim in arbitrio eius qui rogatus est positum est, an omnino | |
| uelit restituere, sed cui potius restituat: plurimum enim interest, utrum in potestate eius, | 5 |
| quem testator obligari cogitat, faciat, si uelit dare, an post necessitatem dandi solius distri- | |
| buendi liberum arbitrium concedat. Quaesitum est, si coheredes ex disparibus partibus | 2.1 |
| scripti sint, utrum partem suam in uiriles partes restituere singulis debeat an pro por- | |
| tionibus hereditariis, ex quibus heredes scripti sint. et placuit, si testator ita restitui ius- | |
| sisset partem, si aliquam pecuniam dedissent, si quidem aequas partes iussi fuerint dare, | |
| conueniens uideri esse etiam ex fideicommisso aequas partes eis restitui oportere, si uero | 5 |
| dispares in ea pecunia distribuenda significauit testator, ut uideantur hereditariis portio- | |
| nibus congruere, consentaneum esse etiam fideicommissum pro hereditariis partibus eis | |
| restitui debere. | |
| Paulus libro secundo sententiarum. Si inter uirum et uxorem donatio facta fuerit, | 8.pr.1 |
| priore defuncto cui donatum est ad eum res redit qui donauerat: quod si simul tam is | |
| cui donatum est quam is qui donauerit, quaestionis decidendae gratia magis placuit ualere | |
| donationem, eo maxime, quod donator non superuiuat, qui rem condicere possit. | |
| Tryphoninus libro uicesimo primo disputationum. Qui duos impuberes | 9.pr.1 |
| filios habebat, ei qui supremus moritur Titium substituit: duo impuberes simul in naue | |
| perierunt: quaesitum est, an substituto et cuius hereditas deferatur. dixi, si ordine uita | |
| decessissent, priori mortuo frater ab intestato heres erit, posteriori substitutus: in ea tamen | |
| hereditate etiam ante defuncti filii habebit hereditatem. in proposita autem quaestione ubi | 5 |
| simul perierunt, quia, cum neutri frater superstes fuit, quasi utrique ultimi decessisse sibi | |
| uideantur? an uero neutri, quia comparatio posterioris decedentis ex facto prioris mortui | |
| sumitur? sed superior sententia magis admittenda est, ut utrique heres sit: nam et qui | |
| unicum filium habet, si supremum morienti substituit, no<n> uidetur inutiliter substituisse: | |
| et proximus adgnatus intellegitur etiam qui solus est quique neminem antecedit: et hic | 10 |
| utrique, quia neutri eorum alter superstes fuit, ultimi primique obierunt. Cum bello pater | 1.1 |
| cum filio perisset materque filii quasi postea mortui bona uindicaret, adgnati uero patris, | |
| quasi filius ante perisset, diuus Hadrianus credidit patrem prius mortuum. Si cum filio | 2.1 |
| suo libertus simul perierit intestati, patrono legitima defertur hereditas, si non probatur | |
| superuixisse patri filius: hoc enim reuerentia patronatus suggerente dicimus. Si maritus | 3.1 |
| et uxor simul perierint, stipulatio de dote ex capitulo 'si in matrimonio mulier decessisset' | |
| habebit locum, si non probatur illa superstes uiro fuisse. Si Lucius Titius cum filio pubere, | 4.1 |
| quem solum testamento scriptum heredem habebat, perierit, intellegitur superuixisse filius | |
| patri et ex testamento heres fuisse, et filii hereditas successoribus eius defertur, nisi con- | |
| trarium approbetur. quod si impubes cum patre filius perierit, creditur pater superuixisse, | |
| nisi et hic contrarium approbetur. | 5 |
| Ulpianus libro sexto disputationum. Si fuerit legatum relictum ex cognatis | 10.pr.1 |
| meis qui primus Capitolium ascenderit, si simul duo uenisse dicantur nec apparet, quis | |
| prior uenerit, an impedietur legatum? uel ei qui monumentum fecerit, et plures fecerint? | |
| uel ei qui maximus natu est, et duo pares aetate sint? sed et si legatum Sempronio amico | |
| fuerit relictum, et duo sint aequa caritate coniuncti? sed et si duobus hominibus eiusdem | 5 |
| nominis fuerit legatum, puta Semproniis, mox Sempronio ademptum sit nec appareat, cui | |
| ademptum sit: utrum datio in utriusque persona infringitur an ademptio nulla est, quaeri | |
| potest. item si ex pluribus seruis eiusdem nominis uni uel quibusdam libertas relicta est. | |
| et uerius est in his omnibus etiam legata et libertates impediri, ademptionem autem in | |
| utrumque ualere. Plane si ita libertatem acceperit ancilla: 'si primum marem pepererit, | 1.1 |
| libera esto' et haec uno utero marem et feminam peperisset: si quidem certum est, quid | |
| prius edidisset, non debet de ipsius statu ambigi, utrum libera esset nec ne, sed nec filiae: | |
| nam si postea edita est, erit ingenua. sin autem hoc incertum est nec potest nec per | |
| suptilitatem iudicialem manifestari, in ambiguis rebus humaniorem sententiam sequi oportet, | 5 |
| ut tam ipsa libertatem consequatur quam filia eius ingenuitatem, quasi per praesumptionem | |
| priore masculo edito. | |
| Iulianus libro trigesimo sexto digestorum. Quotiens libertis usus fructus | 11.pr.1 |
| legatur et ei, qui nouissimus superuixerit, proprietas, utile est legatum: existimo enim | |
| omnibus libertis proprietatem sub hac condicione 'si nouissimus superuixerit' dari. | |
| Idem libro quinquagesimo digestorum. Quotiens in actionibus aut in ex- | 12.pr.1 |
| ceptionibus ambigua oratio est, commodissimum est id accipi, quo res de qua agitur magis | |
| ualeat quam pereat. | |
| Idem libro singulari de ambiguitatibus. Si is qui ducenta deposuit ita | 13.pr.1 |
| leget: 'Seio cum ducentis quae apud eum deposui trecenta lego', singulae summae sepa- | |
| rate quidem certam habent demonstrationem, coniunctione uero tali incidunt in ambigui- | |
| tatem. sed dicendum est non trecenta, sed quingenta deberi, quia duae summae iunguntur. | |
| Si quis leget: 'fundum Seianum heres meus Attio cum Dione Maeuii seruo dato', dubitatur | 1.1 |
| quidem, Dioni quoque fundus legatus sit an Dio cum fundo legatus sit. sed magis dicen- | |
| dum est non solum fundum, sed etiam seruum Dionem esse legatum, maxime si nullas | |
| iustas causas habuit Dioni legandi. Cum ita stipulationem concipimus: 'si hominem aut | 2.1 |
| fundum non dederis, centum dari spondes?' utrumque est faciendum, ne stipulatio com- | |
| mittatur, id est siue alterum siue neutrum factum sit, tenebit stipulatio. idemque est eui- | |
| denter, cum propositis specialiter pluribus rebus, quas fieri uolumus, ita stipulamur: 'si | |
| quid eorum factum non erit': ueluti 'Stichum et Damam et Erotem sisti? si quis eorum | 5 |
| non steterit, decem dari?' necesse est enim omnes esse sistendos, ut stipulationi satisfiat. | |
| uel ut propius accedamus, fingamus ita stipulationem factam: 'si Stichum et Damam et | |
| Erotem non sisteris, decem dari?' neque enim dubitabimus, quin aeque omnes sisti opor- | |
| teat. Utrum ita concipias stipulationem 'si illud aut illud factum non erit' an hoc modo | 3.1 |
| 'si quid eorum factum non erit, quae ut fierent, comprehensa sunt', hoc interest, quod, | |
| quamuis altero facto uerum sit hoc aut illud uere factum esse, non ideo tamen uerum erit | |
| hoc aut illud factum non esse. nam simul ea possunt esse uera, quamuis inter se contraria | |
| sunt, quia cum significatio non ex uniuerso, sed ex aliquo sumitur, si ueri aliquid inde sit, | 5 |
| ueram efficit totam orationem: sicut e contrario duae orationes pugnantia continentes simul | |
| falsae sunt, ueluti si qui liberorum partim puberes, partim impuberes decesserint, nam | |
| et hoc falsum erit omnes impuberes decessisse et illud omnes puberes decessisse. id ac- | |
| cidit, quia significatio sumitur ex uniuerso, in quo si aliquid falsum est, totam orationem | |
| falsam efficit. animaduertendum igitur est, quid sit, de quo quaeritur. nam cum ita con- | 10 |
| cipio 'si illud aut illud non fuerit', quaeri debet, an aliquid factum non sit: illius effectus | |
| hic est, ut neutrum fiat, huius autem, ut utrumque fiat: nec in illo prodest aliquid non | |
| fecisse, si aliquid factum sit, neque in hoc aliquid fecisse, si aliquid factum non sit. Pro- | 4.1 |
| inde si quis ita interroget: 'eorum quid, quae obiciuntur tibi, fecisti?' ille neget, hoc ex- | |
| primat: 'eorum quid, quae obiciuntur, non feci', id est 'nihil horum feci'. Si quis autem | 5.1 |
| plura in stipulatum deducat, quorum unum fieri uelit, ita comprehendere debet: 'illud aut | |
| illud fieri spondes? si nihil eorum factum erit, tantum dabis?' Item si pater familias in | 6.1 |
| testamento ita scripserit: 'si quis mihi filius aut filia genitur, heres mihi esto: si mihi filius | |
| aut filia heres non erit, Seius heres esto', non satis uoluntatem suam declarauit, si non | |
| aliter extraneum heredem esse uolet, quam si neque filius neque filia heres sit: hoc enim | |
| modo concipi oportet: 'si mihi neque filius neque filia heres erit'. potest autem interdum | 5 |
| superior scriptura esse necessaria, si quis, cum filium et filiam habeat, utrumque heredem | |
| instituere uelit, sed siue alter heres futurus sit, extraneum miscere, siue neuter, extraneum | |
| substituere. sed procliuior est sententia testatoris sic esse interpretanda, ut, siue filius siue | |
| filia nati ei fuerint, extraneus non admittatur, nisi specialiter hoc testator expresserit. | |
| Marcianus libro sexto institutionum. Si quis ita scripserit: 'illis, qui testa- | 14.pr.1 |
| mentum meum signauerint, heres meus decem dato', Trebatius utile legatum esse putat: | |
| quod Pomponius uerius esse existimat, quia ipsum testamentum confirmatur testibus ad- | |
| hibitis, quod uerum esse existimo. | |
| Idem libro secundo regularum. Quaedam sunt, in quibus res dubia est, | 15.pr.1 |
| sed ex post facto retro ducitur et apparet, quid actum est. ut ecce si res legata fuerit et | |
| deliberante legatario eam rem heres alii tradiderit: nam si quidem uoluerit legatarius ha- | |
| bere legatum, traditio nulla est, si uero repudiauerit, ualet. tantundem est et si pecuniam | |
| hereditariam legatam crediderit heres: nam si quidem non repudiauerit legatarius, alienam | 5 |
| pecuniam credidit, si uero repudiauerit, suam pecuniam credidisse uidetur. | |
| quid ergo, si consumpta fuerit pecunia? utique idem erit ex euentu dicendum. | |
| Idem libro tertio regularum. Quod de pariter mortuis tractamus, et in | 16.pr.1 |
| aliis agitatum est. ut ecce si mater stipulata est dotem a marito mortua filia in matri- | |
| monio sibi reddi et simul cum filia perit, an ad heredem matris actio ex stipulatu competere? | |
| et diuus Pius rescripsit non esse commissam stipulationem, quia mater filiae non super- | |
| uixit. Item quaeritur, si extraneus, qui dotem stipulatus est, simul cum marito decesserit | 1.1 |
| uel cum ea, propter quam stipulatus esset, an ad heredem suum actionem transmittat. | |
| Paulus libro duodecimo ad Plautium. Idem est, si dos uxori praelegata | 17.pr.1 |
| sit et simul cum marito perierit. | |
| Marcianus libro tertio regularum. Sed et in illo quaeritur, si pariter pu- | 18.pr.1 |
| pillus et qui ei substitutus erat frater necessarius decesserit, an frater fratri exsistat heres | |
| an contra: uel si duo inuicem necessarii substituti sunt et una perierint, an heredes ex- | |
| stitisse uideantur: uel alter alteri (hoc est si inuicem) hereditatem rogati fuerint restituere. | |
| in quibus casibus si pariter decesserint nec appareat, quis ante spiritum emisit, non uidetur | 5 |
| alter alteri superuixisse. Sed et circa legem Falcidiam, si dominus cum seruis simul uita | 1.1 |
| functus sit, serui, quasi in bonis eius mortis tempore fuerint, non computantur. | |
| Ulpianus libro uicesimo quinto ad Sabinum. Si cognatis legatum sit et hi | 19.pr.1 |
| cognati quidem esse desierunt, in ciuitate autem maneant, dicendum deberi legatum: cognati | |
| enim testamenti facti tempore fuerunt. certe si quis testamenti facti tempore cognatus non | |
| fuit, mortis tempore factus est per adrogationem, facilius legatum consequitur. Si quis | 1.1 |
| cognationi leget, idem est atque si cognatis legasset. | |
| Paulus libro duodecimo ad Plautium. Cum senatus temporibus diui Marci | 20.pr.1 |
| permiserit collegiis legare, nulla dubitatio est, quod, si corpori cui licet coire legatum sit, | |
| debeatur: cui autem non licet si legetur, non ualebit, nisi singulis legetur: hi enim non | |
| quasi collegium, sed quasi certi homines admittentur ad legatum. | |
| Idem libro quarto decimo ad Plautium. Ubi est uerborum ambiguitas, ualet | 21.pr.1 |
| quod acti est, ueluti cum Stichum stipuler et sint plures Stichi, uel hominem, uel Cartha- | |
| gini, cum sint duae Carthagines. Semper in dubiis id agendum est, ut quam tutissimo loco | 1.1 |
| res sit bona fide contracta, nisi cum aperte contra leges scriptum est. | |
| Iauolenus libro quinto ex Cassio. Cum pubere filio mater naufragio periit: | 22.pr.1 |
| cum explorari non possit, uter prior exstinctus sit, humanius est credere filius diutius | |
| uixisse. | |
| Gaius libro quinto ad legem Iuliam et Papiam. Si mulier cum filio impu- | 23.pr.1 |
| bere naufragio periit, priorem filium necatum esse intellegitur. | |
| Marcellus libro undecimo digestorum. Cum in testamento ambigue aut | 24.pr.1 |
| etiam perperam scriptum est, benigne interpretari et secundum id, quod credibile est co- | |
| gitatum, credendum est. | |
| Celsus libro uicesimo secundo digestorum. 'Quem heredi meo dixero uelle | 25.pr.1 |
| me liberum esse, liber esto. cui ut dare damnas sit heres meus, dixero, ei heres meus | |
| dare damnas esto.' testatoris uoluntas, si quibusdam argumentis apparebit, de quo dixit, | |
| adimplenda est. | |
| Idem libro uicesimo sexto digestorum. Cum quaeritur in stipu- | 26.pr.1 |
| latione, quid acti sit, ambiguitas contra stipulatorem est. | |
| Modestinus libro primo regularum. Si quis de pluribus unum manumitti | 27.pr.1 |
| uoluerit nec appareat, de quo manumittendo testator sensit, nulli eorum fideicommissa com- | |
| petit libertas. | |
| Iauolenus libro tertio ex posterioribus Labeonis. Qui habebat Flaccum | 28.pr.1 |
| fullonem et Philonicum pistorem, uxori Flaccum pistorem legauerat: qui eorum et num | |
| uterque deberetur? placuit primo eum legatum esse, quem testator legare sensisset. quod | |
| si non appareret, primum inspiciendum esse, an nomina seruorum dominus nota habuisset: | |
| quod si habuisset, eum deberi, qui nominatus esset, tametsi in artificio erratum esset. sin | 5 |
| autem ignota nomina seruorum essent, pistorem legatum uideri perinde ac si nomen ei | |
| adiectum non esset. | |
| Scaeuola libro octauo decimo digestorum. Plures testamento manumiserat, | 29.pr.1 |
| in quibus Sabinam et Cyprogeniam, cum quisque eorum ad trigesimum annum aetatis per- | |
| ueniss<e>t et cum liber quisque eorum esset, certam summam dari uoluerat. et coniuncta | |
| scriptura ita cauerat: 'Sabinae et Cyprogeniae dari uolo, cum ad statutam aetatem per- | |
| uenerint, singulis decem et hoc amplius alimentorum nomine in annos singulos quoad | 5 |
| uiuent singulis decem'. quaesitum est, utrum omnibus manumissis alimenta debeantur an | |
| uero Sabinae et Cyprogeniae solis. respondit secundum ea quae proponerentur uideri omni- | |
| bus alimenta legata. |