DE DIUERSIS REGULIS IURIS ANTIQUI
  Paulus libro sexto decimo ad Plautium. Regula est, quae rem quae est 50.17.1.pr.1
breuiter enarrat. non ex regula ius sumatur, sed ex iure quod est regula fiat. per regu-
lam igitur breuis rerum narratio traditur, et, ut ait Sabinus, quasi causae coniectio est,
quae simul cum in aliquo uitiata est, perdit officium suum.
  Ulpianus libro primo ad Sabinum. Feminae ab omnibus officiis ciuilibus uel 2.pr.1
publicis remotae sunt et ideo nec iudices esse possunt nec magistratum gerere nec postu-
lare nec pro alio interuenire nec procuratores existere. Item impubes omnibus 1.1
officiis ciuilibus debet abstinere.
  Idem libro tertio ad Sabinum. Eius et <no>lle, qui potest 3.pr.1
uelle.
  Idem libro sexto ad Sabinum. Uelle non creditur, qui obsequitur imperio 4.pr.1
patris uel domini.
  Paulus libro secundo ad Sabinum. In negotiis contrahendis alia causa habita 5.pr.1
est furiosorum, alia eorum qui fari possunt, quamuis actum rei non intellegerent: nam
furiosus nullum negotium contrahere potest, pupillus omnia tutore auctore agere
potest.
  Ulpianus libro septimo ad Sabinum. Non uult heres esse, qui ad alium trans- 6.pr.1
ferre uoluit hereditatem.
  Pomponius libro tertio ad Sabinum. Ius nostrum non patitur eundem in pa- 7.pr.1
ganis et testato et intestato decessisse: earumque rerum naturaliter inter se pugna est
'testatus' et 'intestatus'.
  Idem libro quarto ad Sabinum. Iura sanguinis nullo iure ciuili dirimi pos- 8.pr.1
sunt.
  Ulpianus libro quinto decimo ad Sabinum. Semper in obscuris 9.pr.1
quod minimum est sequimur.
  Paulus libro tertio ad Sabinum. Secundum naturam est commoda cuiusque 10.pr.1
rei eum sequi, quem sequentur incommoda.
  Pomponius libro quinto ad Sabinum. Id, quod nostrum est, 11.pr.1
sine facto nostro ad alium transferri non potest.
  Paulus libro tertio ad Sabinum. In testamentis plenius uoluntates testan- 12.pr.1
tium interpreta<m>ur.
  Ulpianus libro nono decimo ad Sabinum. Non uidetur cepisse, qui per ex- 13.pr.1
ceptionem a petitione remouetur.
  Pomponius libro quinto ad Sabinum. In omnibus obligationibus, in quibus 14.pr.1
dies non ponitur, praesenti die debetur.
  Paulus libro quarto ad Sabinum. Is, qui actionem habet ad rem recipe- 15.pr.1
randam, ipsam rem habere uidetur.
  Ulpianus libro uicensimo primo ad Sabinum. Imaginaria uenditio non est 16.pr.1
pretio accedente.
  Idem libro uicensimo tertio ad Sabinum. Cum tempus in testamento adi- 17.pr.1
citur, credendum est pro herede adiectum, nisi alia mens fuerit testatoris: sicuti in stipu-
lationibus promissoris gratia tempus adicitur.
  Pomponius libro sexto ad Sabinum. Quae legata mortuis nobis ad heredem 18.pr.1
nostrum transeunt, eorum commodum per nos his, quorum in potestate sumus, eodem
casu adquirimus: aliter atque quod stipulati sumus. nam et sub condicione stipulantes
omnimodo eis adquirimus, etiamsi liberatis nobis potestate domini condicio existat.
  Ulpianus libro uicensimo quarto ad Sabinum. Qui cum alio contrahit, uel 19.pr.1
est uel debet esse non ignarus condicionis eius: heredi autem hoc imputari non potest,
cum non sponte cum legatariis contrahit. Non solet exceptio doli nocere his, quibus uo- 1.1
luntas testatoris non refragatur.
  Pomponius libro septimo ad Sabinum. Quotiens dubia interpretatio libertatis 20.pr.1
est, secundum libertatem respondendum erit.
  Ulpianus libro uicensimo septimo ad Sabinum. No<n> debet, cui plus licet, 21.pr.1
quod minus est non licere.
  Idem libro uicensimo octauo ad Sabinum. In personam seruilem nulla cadit 22.pr.1
obligatio. Generaliter probandum est, ubicumque in bonae fidei iudiciis confertur in 1.1
arbitrium domini uel procuratoris eius condicio, pro boni uiri arbitrio hoc habendum
esse.
  Idem libro uicensimo nono ad Sabinum. Contractus quidam dolum malum 23.pr.1
dumtaxat recipiunt, quidam et dolum et culpam. dolum tantum: depositum et precarium.
dolum et culpam mandatum, commodatum, uenditum, pignori acceptum, locatum, item
dotis datio, tutelae, negotia gesta: in his quidem et diligentiam. societas et rerum com-
munio et dolum et culpam recipit. sed haec ita, nisi si quid nominatim conuenit (uel plus 5
uel minus) in singulis contractibus: nam hoc seruabitur, quod initio conuenit (legem
enim contractus dedit), excepto eo, quod Celsus putat non ualere, si conuenerit, ne
dolus praestetur: hoc enim bonae fidei iudicio contrarium est: et ita utimur. animalium
uero casus mortesque, quae sine culpa acc<i>dunt, fugae seruorum qui custodiri non so-
lent, rapinae, tumultus, incendia aquarum magnitudines, impetus praedonum a nullo 10
praestantur.
  Paulus libro quinto ad Sabinum. Quatenus cuius intersit, in facto, non in 24.pr.1
iure consistit.
  Pomponius libro undecimo ad Sabinum. Plus cautionis in re est quam in 25.pr.1
persona.
  Ulpianus libro trigensimo ad Sabinum. Qui potest inuitis alienari, multo 26.pr.1
magis et ignorantibus et absentibus potest.
  Pomponius libro sexto decimo ad Sabinum. Nec ex praetorio nec ex sol- 27.pr.1
lemni iure priuatorum conuentione quicquam immutandum est, quamuis obligationum causae
pactione possint immutari et ipso iure et per pacti conuenti exceptionem: quia actionum
modus uel lege uel per praetorem introductus priuatorum pactionibus non infirmatur, nisi
tunc, cum inchoatur actio, inter eos conuenit. 5
  Ulpianus libro trigensimo sexto ad Sabinum. Diuus Pius rescripsit 28.pr.1
eos, qui ex liberalitate conueniuntur, in id quod facere possunt condemnandos.
  Paulus libro octauo ad Sabinum. Quod initio uitiosum est, non potest tractu 29.pr.1
temporis conualescere.
  Ulpianus libro trigensimo sexto ad Sabinum. Nuptias non con- 30.pr.1
cubitus, sed consensus facit.
  Idem libro quadragensimo secundo ad Sabinum. Uerum est neque pacta ne- 31.pr.1
que stipulationes factum posse tollere: quod enim impossibile est, neque pacto neque stipu-
latione potest comprehendi, ut utilem actionem aut factum efficere possit.
  Idem libro quadragensimo tertio ad Sabinum. Quod attinet ad 32.pr.1
ius ciuile, serui pro nullis habentur: non tamen et iure naturali, quia, quod ad ius natu-
rale attinet, omnes homines aequales sunt.
  Pomponius libro uicensimo secundo ad Sabinum. In eo, quod uel is qui 33.pr.1
petit uel is a quo petitur lucri facturus est, durior causa est petitoris.
  Ulpianus libro quadragensimo quinto ad Sabinum. Semper in stipulationibus 34.pr.1
et in ceteris contractibus id sequimur, quod actum est: aut, si non pareat quid actum est,
erit consequens, ut id sequamur, quod in regione in qua actum est frequentatur. quid
ergo, si neque regionis mos appareat, quia uarius fuit? ad id, quod minimum est, redi-
genda summa est. 5
  Idem libro quadragensimo octauo ad Sabinum. Nihil tam naturale est quam 35.pr.1
eo genere quidque dissoluere, quo colligatum est. ideo uerborum obligatio uerbis tollitur:
nudi consensus obligatio contrario consensu dissoluitur.
  Pomponius libro uicensimo septimo ad Sabinum. Culpa est immiscere se 36.pr.1
rei ad se non pertinenti.
  Ulpianus libro quinquagensimo primo ad Sabinum. Nemo, qui condemnare 37.pr.1
potest, absoluere non potest.
  Pomponius libro uicensimo nono ad Sabinum. Sicuti poena ex delicto de- 38.pr.1
functi heres teneri non debeat, ita nec lucrum facere, si quid ex ea re ad eum peruenisset.
  Idem libro trigensimo secundo ad Sabinum. In omnibus causis pro facto ac- 39.pr.1
cipitur id, in quo per alium morae sit, quo minus fiat.
  Idem libro trigensimo quarto ad Sabinum. Furiosi uel eius, cui bonis inter- 40.pr.1
dictum sit, nulla uoluntas est.
  Ulpianus libro uicesimo sexto ad edictum. Non debet actori licere, quod 41.pr.1
reo non permittitur. In re obscura melius est fauere repetitioni quam aduen- 1.1
ticio lucro.
  Gaius libro nono ad edictum prouinciale. Qui in alterius locum succedunt, 42.pr.1
iustam habent causam ignorantiae, an id quod peteretur deberetur. fideiussores quoque
non minus quam heredes iustam ignorantiam possunt allegare. haec ita de herede dicta
sunt, si cum eo agetur, non etiam si agat: nam plane qui agit, certus esse debet, cum
sit in potestate eius, quando uelit experiri, et ante debet rem diligenter explorare et tunc 5
ad agendum procedere.
  Ulpianus libro uicensimo octauo ad edictum. Nemo ex his, qui nega<n>t se 43.pr.1
debere, prohibetur etiam alia defensione uti, nisi lex impedit. Quotiens concurrunt plures 1.1
actiones eiusdem rei nomine, una quis experiri debet.
  Idem libro uicensimo nono ad edictum. Totiens in heredem 44.pr.1
damus de eo quod ad eum peruenit, quotiens ex dolo defuncti conuenitur, non quotiens
ex suo.
  Idem libro trigensimo ad edictum. Neque pignus neque depositum neque 45.pr.1
precarium neque emptio neque locatio rei suae consistere potest. Priuatorum conuentio 1.1
iuri publico non derogat.
  Gaius libro decimo ad edictum prouinciale. Quod a quoquo poenae nomine 46.pr.1
exactum est, id eidem restituere nemo cogitur.
  Ulpianus libro trigensimo ad edictum. Consilii non fraudulenti nulla obli- 47.pr.1
gatio est: ceterum si dolus et calliditas intercessit, de dolo actio competit. Socii 1.1
mei socius meus socius non est.
  Paulus libro trigensimo quinto ad edictum. Quid- 48.pr.1
quid in calore iracundiae uel fit uel dicitur, non prius ratum est, quam si perseuerantia
apparuit iudicium animi fuisse. ideoque breui reuersa uxor nec diuortisse uidetur.
  Ulpianus libro trigensimo quinto ad edictum. Alterius circumuentio alii non 49.pr.1
praebet actione<m>.
  Paulus libro trigensimo nono ad edictum. Culpa caret qui scit, sed prohi- 50.pr.1
bere non potest.
  Gaius libro quinto decimo ad edictum prouinciale. Non uidetur quisquam 51.pr.1
id capere, quod ei necesse est alii restituere.
  Ulpianus libro quadragensimo quarto ad edictum. Non defendere uidetur 52.pr.1
non tantum qui latitat, sed et is qui praesens negat se defendere aut non uult suscipere
actionem.
  Paulus libro quadragensimo secundo ad edictum. Cuius per errorem dati 53.pr.1
repetitio est, eius consulto dati donatio est.
  Ulpianus libro quadragensimo sexto ad edictum. Nemo plus iuris ad alium 54.pr.1
transferre potest, quam ipse haberet.
  Gaius libro secundo de testamentis ad edictum urbicum. Nullus uidetur dolo 55.pr.1
facere, qui suo iure utitur.
  Idem libro tertio de legatis ad edictum urbicum. Semper in dubiis benigniora 56.pr.1
praeferenda sunt.
  Idem libro octauo decimo ad edictum prouinciale. Bona fides non patitur, 57.pr.1
ut bis idem exigatur.
  Ulpianus libro secundo disputationum. Ex poenalibus causis non solet in 58.pr.1
patrem de peculio actio dari.
  Idem libro tertio disputationum. Heredem eiusdem potestatis iurisque esse, 59.pr.1
cuius fuit defunctus, constat.
  Idem libro decimo disputationum. Semper qui non prohibet pro se 60.pr.1
interuenire, mandare creditur. sed et si quis ratum habuerit quod gestum est, obstringitur
mandati actione.
  Idem libro tertio opinionum. Domum suam reficere unicuique licet, dum non 61.pr.1
officiat inuito alteri, in quo ius non habet.
  Iulianus libro sexto digestorum. Hereditas nihil aliud est, quam successio 62.pr.1
in uniuersum ius quod defunctus habuerit.
  Idem libro septimo decimo digestorum. Qui sine dolo malo ad iudicium 63.pr.1
prouocat, non uidetur moram facere.
  Idem libro uicensimo nono digestorum. Ea, quae raro accidunt, non temere 64.pr.1
in agendis negotiis computantur.
  Idem libro quinquagensimo quarto digestorum. Ea est natura cauilla- 65.pr.1
tionis, quam Graeci ϲωρίτην appellant, ut ab euidenter ueris per breuissimas mutationes
disputatio ad ea, quae euidenter falsa sunt, perduc<a>tur.
  Idem libro sexagensimo digestorum. Marcellus. Desinit debitor esse is, qui 66.pr.1
nanctus est exceptionem iustam nec ab aequitate naturali abhorrentem.
  Idem libro octagensimo septimo digestorum. Quotiens idem sermo duas sen- 67.pr.1
tentias exprimit, ea potissimum excipiatur, quae rei gerendae aptior est.
  Paulus libro singulari de dotis repetitione. In omnibus causis id obseruatur, 68.pr.1
ut, ubi personae condicio locum facit beneficio, ibi deficiente ea beneficium quoque de-
ficiat, ubi uero genus actionis id desiderat, ibi ad quemuis persecutio eius deuenerit, non
deficiat ratio auxilii.
  Idem libro singulari de adsignatione libertorum. Inuito beneficium non 69.pr.1
datur.
  Ulpianus libro primo de officio proconsulis. Nemo potest gladii 70.pr.1
potestatem sibi datam uel cuius alterius coercitionis ad alium transferre.
  Idem libro secundo de officio proconsulis. Omnia, quaecumque 71.pr.1
causae cognitionem desiderant, per libellum expediri non possunt.
  Iauolenus libro tertio ex posterioribus Labeonis. Fructus rei 72.pr.1
est uel pignori dare licere.
  Quintus Mucius Scaeuola libro singulari ὅρων. Quo tutela redit, eo et he- 73.pr.1
reditas peruenit, nisi cum feminae heredes intercedunt. Nemo potest tutorem dare cui- 1.1
quam nisi ei, quem in suis heredibus cum moritur habuit habiturusue esset, si uixisset.
Ui factum id uidetur esse, qua de re quis cum prohibetur, fecit: clam, quod quisque, 2.1
cum controuersiam haberet habiturumue se putaret, fecit. Quae in testamento ita sunt 3.1
scripta, ut intellegi non possint, perinde sunt, a<c> si scripta non essent. Nec paciscendo 4.1
nec legem dicendo nec stipulando quisquam alteri cauere potest.
  Papinianus libro primo quaestionum. Non debet alteri per alterum iniqua 74.pr.1
condicio inferri.
  Idem libro tertio quaestionum. Nemo potest mutare consilium suum in alte- 75.pr.1
rius iniuriam.
  Idem libro uicensimo quarto quaestionum. In totum omnia, quae 76.pr.1
animi destinatione agenda sunt, non nisi uera et certa scientia perfici possunt.
  Idem libro uicensimo octauo quaestionum. Actus legitimi, qui non recipiunt 77.pr.1
diem uel condicionem, ueluti <e>mancipatio, acceptilatio, hereditatis aditio, serui optio, datio
tutoris, in totum uitiantur per temporis uel condicionis adiectionem. nonnumquam tamen
actus supra script<i> tacite recipiunt, quae aperte comprehensa uitium adferunt. nam si ac-
ceptum feratur ei, qui sub condicione promisit, ita demum egisse aliquid acceptilatio in- 5
tellegitur, si obligationis condicio exstiterit: quae si uerbis nominatim acceptilationis com-
prehendatur, nullius momenti faciet actum.
  Idem libro trigensimo primo quaestionum. Generaliter cum de fraude dispu- 78.pr.1
tatur, non quid <non> habeat actor, sed quid per aduersarium habere non potuerit, conside-
randum est.
  Idem libro trigensimo secundo quaestionum. Fraudis interpre- 79.pr.1
tatio semper in iure ciuili non ex euentu dumtaxat, sed ex consilio quoque desideratur.
  Idem libro trigensimo tertio quaestionum. In toto iure gener<i> per 80.pr.1
speciem derogatur et illud potissimum habetur, quod ad speciem derectum est.
  Idem libro tertio responsorum. Quae dubitationis tollendae causa 81.pr.1
contractibus inseruntur, ius commune non laedunt.
  Idem libro nono responsorum. Donari uidetur, quod nullo iure 82.pr.1
cogente conceditur.
  Idem libro secundo definitionum. Non uidentur rem amittere, quibus pro- 83.pr.1
pria non fuit.
  Paulus libro tertio quaestionum. Cum amplius solutum est quam debebatur, 84.pr.1
cuius pars non inuenitur quae repeti possit, totum esse indebitum intellegitur manente
pristina obligatione. Is natura debet, quem iure gentium dare oportet, cuius fidem secuti 1.1
sumus.
  Idem libro sexto quaestionum. In ambiguis pro dotibus respon- 85.pr.1
dere melius est. Non est nouum, ut quae semel utiliter constituta sunt, durent, 1.1
licet ille casus exstiterit, a quo initium capere non potuerunt. Quotiens aequi- 2.1
tate<m> desiderii naturalis ratio aut dubitatio iuris moratur, iustis decretis res tempe-
randa est.
  Idem libro septimo quaestionum. Non solet deterior condicio fieri eorum, 86.pr.1
qui litem contestati sunt, quam si non essent, sed plerumque melior:
  Idem libro tertio decimo quaestionum. nemo enim in persequendo deterio- 87.pr.1
rem causam, sed meliorem facit. denique post litem contestatam heredi quoque prospice-
retur et heres tenetur ex omnibus causis.
  Scaeuola libro quinto quaestionum. Nulla intellegitur mora 88.pr.1
ibi fieri, ubi nulla petitio est.
  Paulus libro decimo quaestionum. Quamdiu possit ualere testamentum, tam- 89.pr.1
diu legitimus non admittitur.
  Idem libro quinto decimo quaestionum. In omnibus quidem, maxime tamen 90.pr.1
in iure aequitas spectanda <es>t.
  Idem libro septimo decimo quaestionum. Quotiens duplici iure defertur ali- 91.pr.1
cui successio, repudiato nouo iure quod ante defertur, supererit uetus.
  Scaeuola libro quinto responsorum. Si librarius in transscribendis stipula- 92.pr.1
tionis uerbis errasset, nihil nocere, quo minus et reus et fideiussor tene<re>tur.
  Maecianus libro primo fideicommissorum. Filius familias neque retinere 93.pr.1
neque reciperare neque apisci possessionem rei peculiaris uidetur.
  Ulpianus libro secundo fideicommissorum. Non solent quae abundant uitiare 94.pr.1
scripturas.
  Idem libro sexto fideicommissorum. Nemo dubitat soluendo uideri eum qui 95.pr.1
defenditur.
  Maecianus libro duodecimo fideicommissorum. In ambiguis orationibus ma- 96.pr.1
xime sententia spectanda est eius, qui eas protulisset.
  Hermogenianus libro tertio iuris epitomarum. Ea sola deportationis sententia 97.pr.1
aufert, quae ad fiscum perueniunt.
  Idem libro quarto iuris epitomarum. Quotiens utriusque causa lucri 98.pr.1
ratio uertitur, is praeferendus est, cuius in lucrum causa tempore praecedit.
  Uenuleius libro duodecimo stipulationum. Non potest improbus uideri, qui 99.pr.1
ignorat quantum soluere debeat.
  Gaius libro primo regularum. Omnia, quae iure contrahuntur, 100.pr.1
contrario iure pereunt.
  Paulus libro singulari de cognitionibus. Ubi lex duorum men- 101.pr.1
sum fecit mentionem, et qui sexagensimo et primo die uenerit, audiendus est: ita enim
et imperator Antoninus cum diuo patre suo rescripsit.
  Ulpianus libro primo ad edictum. Qui uetante praetore fecit, hic aduersus 102.pr.1
edictum fecisse proprie dicitur. Eius est actionem denegare, qui possit et dare. 1.1
  Paulus libro primo ad edictum. Nemo de domo sua extrahi 103.pr.1
debet.
  Ulpianus libro secundo ad edictum. Si in duabus actionibus alibi summa 104.pr.1
maior, alibi infamia est, praeponenda est causa existimationis. ubi autem aequiperant,
famosa, iudicia, etsi summam imparem habent, pro paribus accipienda sunt.
  Paulus libro primo ad edictum. Ubicumque causae cognitio est, ibi praetor 105.pr.1
desideratur.
  Idem libro secundo ad edictum. Libertas inaestimabilis res est. 106.pr.1
  Gaius libro primo ad edictum prouinciale. Cum seruo nulla actio est. 107.1.1
  Paulus libro quarto ad edictum. Fere in omnibus poenalibus iudiciis et 108.1.1
aetati et imprudentiae succurritur.
  Idem libro quinto ad edictum. Nullum crimen patitur is, qui non prohibet, 109.1.1
cum prohibere potest.
  Idem libro sexto ad edictum. In eo, quod plus sit, semper inest et minus. 110.1.1
Nemo alienae rei expromissor idoneus uidetur, nisi si cum satisdatione.
Pupillus pati 2.1
posse non intellegitur. Ubi uerba coniuncta non sunt, sufficit alterutrum esse factum. 3.1
Mulieribus tunc succurrendum est, cum defendantur, non ut facilius calumnientur. 4.1
  Gaius libro secundo ad edictum prouinciale. Pupillum, qui proximus pu- 111.pr.1
bertati sit, capacem esse et furandi et iniuriae faciendae. In heredem non solent actiones 1.1
transire, quae poenales sunt ex maleficio, ueluti furti, damni iniuriae, ui bonorum rapto-
rum, iniuriarum.
  Paulus libro octauo ad edictum. Nihil interest, ipso iure quis actionem 112.pr.1
non habeat an per exceptionem infirmetur.
  Gaius libro tertio ad edictum prouinciale. In toto et pars continetur. 113.pr.1
  Paulus libro nono ad edictum. In obscuris inspici solere, quod uerisimi- 114.1.1
lius est aut quod plerumque fieri solet.
  Idem libro decimo ad edictum. Si quis obligatione liberatus sit, 115.1.1
potest uideri cepisse. Non potest uideri accepisse, qui stipulatus potest exceptione
summoueri.
  Ulpianus libro u<n>decimo ad edictum. Nihil consensui tam contrarium est, 116.pr.1
qui ac bonae fidei iudicia sustinet, quam uis atque metus: quem comprobare contra
bonos mores est.
Non capitur, qui ius publicum sequitur. 1.1
Non uidentur qui errant con- 2.1
sentire.
  Paulus libro undecimo ad edictum. Praetor bonorum possessorem heredis 117.pr.1
loco in omni causa habet.
  Ulpianus libro duodecimo ad edictum. Qui in seruitute est, usucapere 118.pr.1
non potest: nam cum possideatur, possidere non uidetur.
  Idem libro tertio decimo ad edictum. Non alienat, qui dum- 119.pr.1
taxat omittit possessionem.
  Paulus libro duodecimo ad edictum. Nemo plus commodi heredi suo relin- 120.pr.1
quit, quam ipse habuit.
  Idem libro tertio decimo ad edictum. Qui non facit quod facere debet, ui- 121.pr.1
detur facere aduersus ea, quia non facit: et qui facit quod facere non debet, non uidetur
facere id quod facere iussus est.
  Gaius libro quinto ad edictum prouinciale. Libertas omnibus rebus fauo- 122.pr.1
rabilior est.
  Ulpianus libro quarto decimo ad edictum. Nemo alieno nomine lege agere 123.pr.1
potest. Temporaria permutatio ius prouinciae non innouat. 1.1
  Paulus libro sexto decimo ad edictum. Ubi non uoce, sed praesentia opus 124.pr.1
est, mutus, si intellectum habet, potest uideri respondere. idem in surdo: hic quidem et
respondere potest. Furiosus absentis loco est et ita Pomponius libro primo epistularum 1.1
scribit.
  Gaius libro quinto ad edictum prouinciale. Fauorabiliores rei potius quam 125.pr.1
actores habentur.
  Ulpianus libro quinto decimo ad edictum. Nemo praedo est, 126.pr.1
qui pretium numerauit.
Locup<l>etior non est factus, qui libertum adquisierit. 1.1
Cum de 2.1
lucro duorum quaeratur, melior est causa possidentis.
  Paulus libro uicesimo ad edictum. Cum praetor in heredem dat actionem, 127.pr.1
quatenus ad eum peruenit, sufficit, si uel momento ad eum peruenit ex dolo defuncti.
  Idem libro nono decimo ad edictum. In pari causa possessor potior haberi 128.pr.1
debet. Hi, qui in uniuersum ius succedunt, heredis loco habentur. 1.1
  Idem libro uicensimo primo ad edictum. Nihil dolo creditor facit, qui suum 129.pr.1
recipit. Cum principalis causa non consistit, ne ea quidem quae sequuntur locum habent. 1.1
  Ulpianus libro octauo decimo ad edictum. Numquam 130.pr.1
actiones, praesertim poenales, de eadem re concurrentes alia aliam consumit.
  Paulus libro uicesimo secundo ad edictum. Qui dolo desierit possidere, pro 131.pr.1
possidente damnatur, quia pro possessione dolus est.
  Gaius libro septimo ad edictum prouinciale. Imperitia culpae 132.pr.1
adnumeratur.
  Idem libro octauo ad edictum prouinciale. Melior condicio nostra per seruos 133.pr.1
fieri potest, deterior fieri non potest.
  Ulpianus libro uicesimo primo ad edictum. Non fraudantur creditores, cum 134.pr.1
quid non adquiritur a debitore, sed cum quid de bonis deminuitur. Nemo ex suo delicto 1.1
meliorem suam condicionem facere potest.
  Idem libro uicesimo tertio ad edictum. Ea, quae dari impossibilia 135.pr.1
sunt uel quae in rerum natura non sunt, pro non adiectis habentur.
  Paulus libro octauo decimo ad edictum. Bona fides tantundem possidenti 136.pr.1
praestat, quantum ueritas, quotiens lex impedimento non est.
  Ulpianus libro uicesimo quinto ad edictum. Qui auctore iu- 137.pr.1
dice comparauit, bonae fidei possessor est.
  Paulus libro uicesimo septimo ad edictum. Omnis hereditas, quamuis 138.pr.1
postea adeatur, tamen cum tempore mortis continuatur. Numquam crescit ex post facto 1.1
praeteriti delicti aestimatio.
  Gaius libro ad edictum praetoris urbani. Omnes actiones, quae morte aut 139.pr.1
tempore pereunt, semel inclusae iudicio saluae permanent. Non uidetur perfecte cuiusque 1.1
id esse, quod ex casu auferri potest.
  Ulpianus libro quinquagensimo sexto ad edictum. Absentia eius, qui rei 140.pr.1
publicae causa ab<es>t, neque ei neque alii damnosa esse debet.
  Paulus libro quinquagensimo quarto ad edictum. Quod contra 141.pr.1
rationem iuris receptum est, non est producendum ad consequentia. Uni duo pro 1.1
solido heredes esse non possunt.
  Idem libro quinquagensimo sexto ad edictum. Qui tacet, non utique fatetur: 142.pr.1
sed tamen uerum est eum non negare.
  Ulpianus libro sexagensimo secundo ad edictum. Quod ipsis qui contraxe- 143.pr.1
runt obstat, et successoribus eorum obstabit.
  Paulus libro sexagensimo secundo ad edictum. Non omne quod licet ho- 144.pr.1
nestum est. In stipulationibus id tempus spectatur, quo contrahimus. 1.1
  Ulpianus libro sexagensimo sexto ad edictum. Nemo 145.pr.1
uidetur fraudare eos, qui sciunt et consentiunt.
  Paulus libro sexagensimo secundo ad edictum. Quod quis dum seruus 146.pr.1
est egit, proficere libero facto non potest.
  Gaius libro uicesimo quarto ad edictum prouinciale. Semper spe- 147.pr.1
cialia generalibus insunt.
  Paulus libro sexto decimo breuis edicti. Cuius effectus omnibus prodest, 148.pr.1
eius est partes ad omnes pertinent.
  Ulpianus libro sexagensimo septimo ad edictum. Ex qua persona quis lu- 149.pr.1
crum capit, eius factum praestare debet.
  Idem libro sexagensimo octauo ad edictum. Parem esse con- 150.pr.1
dicionem oportet eius, qui quid possideat uel habeat, atque eius, cuius dolo malo factum
sit, quo minus possideret uel haberet.
  Paulus libro sexagensimo quarto ad edictum. Nemo damnum facit, nisi 151.pr.1
qui id fecit, quod facere ius non habet.
  Ulpianus libro sexagensimo nono ad edictum. Hoc iure utimur, ut quid- 152.pr.1
quid omnino per uim fiat, aut in uis publicae aut in uis priuatae crimen incidat.
Deicit et qui mandat. 1.1
In maleficio ratihabitio mandato comparatur. 2.1
In contractibus, quibus doli praestatio uel bona fides inest, heres in solidum tenetur. 3.1
  Paulus libro sexagensimo quinto ad edictum. Fere quibuscumque modis 153.pr.1
obligamur, isdem in contrarium actis liberamur, cum quibus modis adquirimus, isdem in
contrarium actis amittimus. ut igitur nulla possessio adquiri nisi animo et cor-
pore potest, ita nulla amittitur, nisi in qua utrumque in contrarium actum est.
  Ulpianus libro septuagensimo ad edictum. Cum par delictum est duorum, 154.pr.1
semper oneratur petitor et melior habetur possessoris causa. sicut fit, cum de dolo ex-
cipitur petitoris: neque enim datur talis replicatio petitori 'aut si rei quoque in ea re dolo
actum sit'. illi debet permitti poenam petere, qui in ipsam incidit.
  Paulus libro sexagensimo quinto ad edictum. Factum cuiqui suum, non 155.pr.1
aduersario nocere debet. Non uidetur uim facere, qui iure suo utitur et ordinaria actione 1.1
experitur. In poenalibus causis benignius interpretandum est. 2.1
  Ulpianus libro septuagensimo ad edictum. Inuitus nemo rem cogitur de- 156.pr.1
fendere. Cui damus actiones, eidem et exceptionem competere multo magis 1.1
quis dixerit. Cum quis in alii locum successerit, non est aequum ei nocere 2.1
hoc, quod aduersus eum <non> nocuit, in cuius locum successit. Plerumque emptoris 3.1
eadem causa esse debet circa petendum ac defendendum, quae fuit auctoris. Quod cuique 4.1
pro eo praestatur, inuito non tribuitur.
  Idem libro septuagensimo primo ad edictum. Ad ea, quae 157.pr.1
non habent atrocitatem facinoris uel sceleris, ignoscitur seruis, si uel dominis uel his, qui
uice dominorum sunt, ueluti tutoribus et curatoribus obtemperauerint. Sem- 1.1
per qu<i> dolo fecit, quo minus haberet, pro eo habendus est, ac si haberet. In con- 2.1
tractibus successores ex dolo eorum, <quibus> successerunt, non tantum in id quod peruenit,
uerum etiam in solidum tenentur, hoc est unusquisque pro ea parte qua heres est.
  Gaius libro uicesimo sexto ad edictum prouinciale. Creditor, qui permittit 158.pr.1
rem uenire, pignus d<i>mittit.
  Paulus libro sept<ua>gensimo ad edictum. Non ut ex 159.pr.1
pluribus causis deberi nobis idem potest, ita ex pluribus causis idem possit nostrum esse.
  Ulpianus libro septuagensimo sexto ad edictum. Aliud est uendere, aliud 160.pr.1
uenden<t>i consentire.
Refertur ad uniuersos, quod publice fit per maiorem partem. 1.1
Absur- 2.1
dum est plus iuris habere eum, cui legatus sit fundus, quam heredem aut ipsum testa-
torem, si uiueret.
  Idem libro septuagensimo septimo ad edictum. In iure 161.pr.1
ciuili receptum est, quotiens per eum, cuius interest condicionem non impleri, fiat quo
minus impleatur, perinde haberi, ac si impleta condicio fuisset. quod ad libertatem et le-
gata et ad heredum institutiones perducitur. quibus exemplis stipulationes quoque com-
mittuntur, cum per promissorem factum esset, quo minus stipulator condicioni pareret. 5
  Paulus libro septuagensimo ad edictum. Quae propter necessitatem recepta 162.pr.1
sunt, non debent in argumentum trahi.
  Ulpianus libro quinquagensimo quinto ad edictum. Cui <i>us est donandi, 163.pr.1
eidem et uendendi et concedendi ius est.
  Paulus libro quinquagensimo primo ad edictum. Poenalia iudicia semel 164.pr.1
accepta in heredes transmitti possunt.
  Ulpianus libro quinquagensimo tertio ad edictum. Cum quis possit alienare, 165.pr.1
poterit et consentire alienationi. cui autem donare non conceditur, probandum erit nec,
si donationis causa consenserit, ratam eius uoluntatem habendam.
  Paulus libro quadragensimo octauo ad edictum. Qui rem alienam defendit, 166.pr.1
numquam locuples habetur.
  Idem libro quadragensimo nono ad edictum. Non uidentur data, quae eo 167.pr.1
tempore quo dentur accipientis non fiunt. Qui iussu iudicis aliquid facit, non uidetur 1.1
dolo malo facere, qui parere necesse habet.
  Idem libro primo ad Plautium. Rapienda occasio est, quae praebet benignius respon- 168.pr.1
sum. Quod factum est cum in obscuro sit, ex affectione cuiusque capit 1.1
interpretationem.
  Idem libro secundo ad Plautium. Is damnum dat, qui iubet dare: eius 169.pr.1
uero nulla culpa est, cui parere necesse sit. Quod pendet, non est pro eo, quasi sit. 1.1
  Idem libro tertio ad Plautium. Factum a iudice, quod ad officium eius non 170.pr.1
pertinet, ratum non est.
  Idem libro quarto ad Plautium. Nemo ideo obligatur, quia recepturus est 171.pr.1
ab alio quod praestiterit.
  Idem libro quinto ad Plautium. In contrahenda uenditione a<m>biguum pactum 172.pr.1
contra uenditorem interpretandum est. Ambigua autem intentio ita accipienda est, ut res 1.1
salua actori sit.
  Idem libro sexto ad Plautium. In condemnatione personarum, 173.pr.1
quae in id quod facere possunt damnantur, non totum quod habent extorquendum est,
sed et ipsarum ratio habenda est, ne egeant. Cum uerbum 'restituas' lege 1.1
inuenitur, etsi non specialiter de fructibus additum est, tamen etiam fructus sunt resti-
tuendi. Unicuique sua mora nocet. quod et in duobus reis promittendi obseruatur. 2.1
Dolo facit, qui petit quod redditurus est. 3.1
  Idem libro octauo ad Plautium. Qui potest facere, ut possit con- 174.pr.1
dicioni parere, iam posse uidetur. Quod quis si uelit habere non potest, id repu- 1.1
diare non potest.
  Idem libro undecimo ad Plautium. In his, quae officium per liberas fieri 175.pr.1
personas leges desiderant, seruus interuenire non potest. Non debeo melioris condicionis 1.1
esse, quam auctor meus, a quo ius in me transit.
  Idem libro tertio decimo ad Plautium. Non est singulis concedendum, quod 176.pr.1
per magistratum publice possit fieri, ne occasio sit maioris tumultus faciendi. Infinita 1.1
aestimatio est libertatis et necessitudinis.
  Idem libro quarto decimo ad Plautium. Qui in ius dominiumu<e> alterius suc- 177.pr.1
cedit, iure eius uti debet. Nemo uidetur dolo exsequi, qui ignorat causam, cur non de- 1.1
beat petere.
  Idem libro quinto decimo ad Plautium. Cum principalis causa non con- 178.pr.1
sistat, plerumque ne ea quidem, quae sequuntur, locum habent.
  Idem libro sexto decimo ad Plautium. In obscura uoluntate manumittentis 179.pr.1
fauendum est libertati.
  Idem libro septimo decimo ad Plautium. Quod iussu alterius sol- 180.pr.1
uitur, pro eo est, quasi ipsi solutum esset.
  Idem libro primo ad Uitellium. Si nemo subiit hereditatem, omnis uis testa- 181.pr.1
menti soluitur.
  Idem libro tertio ad Uitellium. Quod nullius esse potest, id ut ali- 182.pr.1
cuius fieret, nulla obligatio ualet afficere.
  Marcellus libro tertio digestorum. Etsi nihil facile mutandum 183.pr.1
est ex sollemnibus, tamen ubi aequitas euidens poscit, subueniendum est.
  Celsus libro septimo digestorum. Uani timoris iusta excu- 184.pr.1
satio non est.
  Idem libro octauo digestorum. Inpossibilium nulla obligatio est. 185.pr.1
  Idem libro duodecimo digestorum. Nihil peti potest ante id tem- 186.1.1
pus, quo per rerum naturam persolui possit: et cum soluendi tempus obligationi additur,
nisi eo praeterito peti non potest.
  Idem libro sexto decimo digestorum. Si quis praegnatem uxorem reliquit, 187.1.1
non uidetur sine liberis decessisse.
  Idem libro septimo decimo digestorum. Ubi pugnantia inter se in testa- 188.1.1
mento iuberentur, neutrum ratum est. Quae rerum natura prohibentur, nulla lege confir-
mata sunt.
  Idem libro tertio decimo digestorum. Pupillus nec uelle nec nolle in ea 189.pr.1
aetate nisi adposita tutoris auctoritate creditur: nam quod animi iudicio fit, in eo tutoris
auctoritas necessaria est.
  Idem libro uicesimo quarto digestorum. Quod euincitur, in bonis non est. 190.pr.1
  Idem libro trigensimo tertio digestorum. Neratius consultus, an quod be- 191.1.1
neficium dare se quasi uiuenti Caesar rescripserat, iam defuncto dedisse existimaretur,
respondit non uideri sibi principem, quod ei, quem uiuere existimabat, concessisset, de-
functo concessisse: quem tamen modum esse beneficii sui uellet, ipsius aestimationem esse.
  Marcellus libro uicensimo nono digestorum. Ea, quae in partes 192.1.1
diuidi non possunt, solida a singulis heredibus debentur. In re dubia be-
nigniorem interpretationem sequi non minus iustius est quam tutius.
  Celsus libro trigensimo octauo digestorum. Omnia fere iura heredum per- 193.pr.1
inde habentur, ac si continuo sub tempus mortis heredes exstitissent.
  Modestinus libro sexto differentiarum. Qui per successionem quamuis lon- 194.pr.1
gissimam defuncto heredes constit<e>runt, non minus heredes intelleguntur, quam qui prin-
cipaliter heredes existunt.
  Idem libro septimo differentiarum. Expressa nocent, non ex- 195.pr.1
pressa non nocent.
  Idem libro octauo regularum. Priuilegia quaedam causae sunt, quaedam 196.pr.1
personae. et ideo quaedam ad heredem transmittuntur, quae causae sunt: quae personae
sunt, ad heredem non transeunt.
  Idem libro singulari de ritu nuptiarum. Semper in 197.pr.1
coniunctionibus non solum quid liceat considerandum est, sed et quid honestum sit.
  Iauolenus libro tertio decimo ex Cassio. Neque in interdicto neque in ce- 198.pr.1
teris causis pupillo nocere oportet dolum tutoris, siue soluendo est siue non est.
  Idem libro sexto epistularum. Non potest dolo carere, qui imperio magi- 199.pr.1
stratus non paruit.
  Idem libro septimo epistularum. Quotiens nihil captione inuestigari 200.pr.1
potest, eligendum est quod minimum habeat iniquitatis.
  Idem libro decimo epistularum. Omnia, quae ex testamento proficiscuntur, 201.pr.1
ita statum euentus capiunt, si initium quoque sine uitio ceperint.
  Idem libro undecimo epistularum. Omnis definitio in iure ciuili periculosa 202.pr.1
est: parum est enim, ut non subuerti posset.
  Pomponius libro octauo ad Quintum Mucium. Quod quis ex culpa sua 203.pr.1
damnum sentit, non intellegitur damnum sentire.
  Idem libro uicesimo octauo ad Quintum Mucium. Minus est actionem habere 204.pr.1
quam rem.
  Idem libro trigensimo nono ad Quintum Mucium. Plerumque fit, ut etiam 205.pr.1
ea, quae nobis abire possint, proinde in eo statu sint, atque si non essent eius condi-
cionis, ut abire possent. et ideo quod fisco obligamus, et uindicare interdum et alienare
et seruitutem in praedio imponere possumus.
  Idem libro nono ex uariis lectionibus. Iure naturae aequum est 206.pr.1
neminem cum alterius detrimento et iniuria fieri locupletio<r>em.
  Ulpianus libro primo ad legem Iuliam et Papiam. Res iudicata 207.pr.1
pro ueritate accipitur.
  Paulus libro tertio ad legem Iuliam et Papiam. Non potest uideri desisse 208.pr.1
habere, qui numquam habuit.
  Ulpianus libro quarto ad legem Iuliam et Papiam. Seruitutem mortalitati 209.pr.1
fere comparamus.
  Licinnius Rufinus libro secundo regularum. Quae ab initio inutilis fuit 210.pr.1
institutio, ex postfacto conualescere non potest.
  Paulus libro sexagensimo nono ad edictum. Seruus rei publicae 211.pr.1
causa abesse non potest.