LIBER SECUNDUS
|
|
Μετάβασις. Hoc duobus modis fieri solet. Ex quibus unum ge-
|
2.1.1
|
nus est eius modi, cum ab ea sententia, quam proposuimus, convertimus
|
|
ad aliquam personam aut rem [aut fortunam] et tamquam praesentem ap-
|
|
pellamus, ita uti fecit Myron. 'Haec mulier nuper fuit locuples,
|
|
potens, in amore atque deliciis necessariorum; ornatus eius
|
5
|
opibus abundabat; magnus ancillarum [quae sequebantur]
|
|
comitatus; * * * appellabatur. Nunc contra subito et gravi casu
|
|
adflicta vix mediocris ancillulae dignitatem retinet. O for-
|
|
tuna, quam vehementer te rerum varietas oblectat, et quam
|
|
magno odio est tibi beatae vitae perpetuus et constans fru-
|
10
|
ctus!' Alterum genus est, cum ab alia re ad id quod demonstrare in-
|
|
stituimus orationem atque actionem nostram revocamus. Demosthenis:
|
|
'Sed nimirum inopinans incidi in causam temporis huius alie-
|
|
nam, de qua posterius [huic] dicendum. Quapropter ad il-
|
|
lud quod paullo prius agendum revertor.'
|
15
|
Ἀλλοίωσις. In hoc schemate divisio et separatio est personarum
|
2.1
|
aut rerum, et demonstratio quantum intersit. Hegesiae: 'Diversa studia
|
|
adulescentium animum adverteramus, tametsi fratres erant,
|
|
uno atque eodem sanguine orti. Alter in studio laudis ver-
|
|
sabatur et industriae <ac> virtutis viam gloriosam, sed laborio-
|
5
|
sam sequebatur: alter in augenda pecunia occupatus et ha-
|
|
bendi cupiditate depravatus summas divitias summam virtu-
|
|
tem existimabat. Hic nimirum magis erat laboriosus, qui
|
|
laborem condendi, non utendi causa suscipiebat.' Item Hyperi-
|
|
dis: 'Non enim simile est vivere in aequa civitate, ubi ius le-
|
10
|
gibus valeat, et devenire sub unius [tyranni] imperium, ubi
|
|
singularis libido dominetur. Sed necesse est aut legibus
|
|
fretum meminisse libertatis, aut unius potestati traditum
|
|
quotidianam commentari servitutem.'
|
|
Δικαιολογία. Hoc fieri solet, cum aequitatem causae quam ma-
|
3.1
|
xime brevi sententia complectimur. Id est huius modi: 'Quod si me re-
|
|
prehendis, cum homo adulescens lapsus sim, vehementer erras,
|
|
qui quod †naturae valeat id in uno arbitraris vindicandum,
|
|
acerbusque <et> iniquus es, qui quod aequaliter omnibus putes
|
5
|
ignoscendum, uni imputas.' Item Lysiae: 'Nam ego huic, iudices,
|
|
quicquid ad superius tempus attinet, nihil succenseo; nihil
|
|
enim deliquisse cognovi. Sed in hoc novissimo facto cum
|
|
plenum malitiae perfidiaeque invenirem, merito reprehen-
|
|
dere atque odisse coepi. Quaeritis fortasse, quid acciderit
|
10
|
causae, quam ob rem eundem et laudem et vituperem? Quod
|
|
idem commutata voluntate non est, qui fuerat, neque idem
|
|
nunc de se audire debet, quod prius consuerat, cum sine noxa
|
|
se gerebat. Non arbitratus es igitur, rursus eum reversurum
|
|
officio atque amicum tibi futurum? Quo modo? quem sciam,
|
15
|
tantum facinus in me admisisse, ut in reliquum tempus neque
|
|
beneficio locum neque benivolentiae spem relinqueret?'
|
|
Πρόληψις. Hoc est, cum id, quod in adversarii causa aut in iu-
|
4.1
|
dicis opinione esse aut fore arbitramur contrarium nobis, praeoccupamus
|
|
dicere et cum ratione dissolvere. Demosthenis: 'Atqui ego illum, iu-
|
|
dices, arbitror Lycurgum laudatorem producturum, scilicet
|
|
qui sit testis eius pudori ac probitati. Sed ego Lycurgum
|
5
|
vobis praesentibus hoc unum interrogabo, velitne se similem
|
|
esse illius factis et moribus? Quod si negarit, satis factum
|
|
vobis esse de veritate nostra debebit.' Lysiae: 'Hac oratione
|
|
saepius apud me utebatur et orabat ut suarum aerumnarum
|
|
misererer, inopiae subvenirem. Quid multa? commotus hu-
|
10
|
manitus precibus deprecanti quod petebat dedi, solus soli,
|
|
quo minus nota calamitas hominis esset. Sed ne inparatus
|
|
venisse videatur, iam se negabit accepisse, et flens vobis sup-
|
|
plicabit ut se a calumniatoribus eripiatis. Vos autem cum
|
|
<sic> se agentem videritis, facitote ut et illius et mei memi-
|
15
|
neritis.'
|
|
Ὁρισμός. Hoc fit, cum definimus aliquam rem nostrae causae
|
5.1
|
ad utilitatem, neque tamen contra communem opinionem. Id est huius
|
|
modi: 'Nam virtutis labor vera voluptatis exercitatio est.' Sed
|
|
fieri solet hoc schema nonnumquam ratione supposita, et tum denique
|
|
magis illustratur, ita ut fecit * * * 'Dives avarus in villa aedem deie-
|
5
|
cit Fortunae. Crimen arguitur temeritate illius, quae tam
|
|
locupletis copias dederit ei, qui odisset uti.'
|
|
Προσωποποιία. Hoc fit, cum personas in rebus constituimus,
|
6.1
|
quae sine personis sunt, aut eorum hominum, qui fuerunt, tamquam vivo-
|
|
rum et praesentium actionem sermonemve deformamus. Id est huius modi:
|
|
Nam crudelitatis mater avaritiast, pater furor:
|
|
Haec facinori iuncta odium parit; inde exitium nascitur.
|
5
|
Hoc genere usi sunt poetae, qui fabulas scripserunt, in prologis. Nam
|
|
humana figura produxerunt personas, quae in veritate artis et voluntatis
|
|
sunt, non personae. Alterum genus est, ita ut fecit Hyperides, cum de
|
|
adulescente impudico diceret: 'Quid si tandem iudice <natura> hanc
|
|
causam ageremus, quae ita divisit <virilem et> muliebrem per-
|
10
|
sonam, ut suum cuique opus atque officium distribueret, <et> ego
|
|
hunc ostenderem muliebri ritu esse suo corpore abusum: nonne
|
|
vehementissime admiraretur, si quisquam non gratissimum
|
|
munus arbitraretur virum se natum, sed depravato naturae
|
|
beneficio in mulierem convertere properasse?' Item Charisii:
|
15
|
'Existimate, quaeso, rem publicam hic adesse et pro vestra
|
|
libertate supplicem vobis accidere, simul liberos vestros,
|
|
matres familias amplexam tenere, parentes vestros aetate
|
|
confectos ad se applicare, redigere vos in memoriam, qualem
|
|
se a maioribus acceperitis, obsecrare <pro> sacris ac delubris
|
20
|
deorum immortalium, pro parentum monumentis, pro vobis
|
|
ipsis et salute vestra: haec si praesens agat, ut dixi, res
|
|
publica, quid animi estis habituri, quaero.'
|
|
Χαρακτηρισμός. Quem ad modum pictor coloribus figuras de-
|
7.1
|
scribit, sic orator hoc schemate aut vitia aut virtutes eorum, de quibus
|
|
loquitur, deformat. Lyconis: 'Quid in hoc arbitrer bonae spei re-
|
|
liquum residere, qui omne vitae tempus una ac despicatis-
|
|
sima consuetudine producit? Nam simul atque ex prioris
|
5
|
diei nimia cibi ac vini satietate, vix, meridiano tempore,
|
|
plenus crapulaest experrectus, primum oculis mero madidis,
|
|
humore obcaecatis, visco gravidis, lucem constanter intueri
|
|
non potest; deinde confectis viribus, utpote cuius venae non
|
|
sanguine sed vino sunt repletae, se ipse erigere non valet;
|
10
|
tandem duobus innixus, languidus, qui cubando sit defatiga-
|
|
tus, tunicatus, sine pallio, soleatus, praeligato palliolo fri-
|
|
gus a capite defendens, flexa cervice, summissis genibus,
|
|
colore exsangui, protinus ex cubiculari lectulo excitatus in
|
|
triclinium trahitur. Ibi praesto sunt quotidiani pauci eodem
|
15
|
studio excitati convivae. Hic vero princeps paulum illud,
|
|
reliquum quod habet mentis ac sensus, poculis extrudere [ex
|
|
ea] festinat; bibendo provocat, lacessit, <si,> sicut in proelio,
|
|
hostium quam plurimos superarit atque adflixerit, amplissi-
|
|
mam sibi victoriam partam existimans. Interea procedit si-
|
20
|
mul et illudendo tempus et potando; oculi vinum lacriman-
|
|
tes caligant, ebriosum ipsi vix ebrii cognoscunt. Alius sine
|
|
causa iurgio proximum lacessit; alius somno deditus vi cogi-
|
|
tur vigilare, alius rixari parat; alium turbas vitantem ac do-
|
|
mum reverti cupientem retinet ianitor, pulsat, exire prohi-
|
25
|
bet, domini interdictum demonstrans. Interea alium contu-
|
|
meliose extra ianuam eiectum vacillantem puer sustentat ac
|
|
ducit pallium per lutum trahentem. Novissime solus in tri-
|
|
clinio relictus non prius poculum ex manibus emittit, quam
|
|
somnus oppressit bibentem, ac dissolutis artubus ipsum po-
|
30
|
culum suapte natura dormienti excidit.'
|
|
Βραχυλογία. Hoc fieri solet, cum orator brevitate sententiae
|
8.1
|
praecedit auditoris exspectationem. Lysiae: 'Quaeres a me, quo iure
|
|
obtinere possim? Quo iure? Mihi Polyaenus reliquit, prae-
|
|
tor dedit possessionem; leges me defendunt: ad te non perti-
|
|
nent; hi veritatem sequantur.' Item eiusdem: 'Sed vos aequum
|
5
|
est voluntatem dispicere. Nam consilio valuit, fortuna la-
|
|
psus est: homo fuit; fatetur: concedendum non omnia posse
|
|
<hominem;> hoc enim deorum est proprium.'
|
|
Συνοικείωσις. Hoc schema docet diversas res coniungere et
|
9.1
|
communi opinioni cum ratione adversari, et habet magnam vim vel ex
|
|
laude vitium vel ex vitio laudem exprimendi. Hyperidis: 'Nam hominis
|
|
avari atque asoti unum atque idem vitium est. Uterque enim
|
|
nescit uti, atque utrique pecunia dedecori est. Quare merito
|
5
|
utrique pari poena adficiuntur, quos pariter non decet ha-
|
|
bere.' Item Lysiae: 'Quapropter prodigam in multos largitionem
|
|
abstinentiae testimonium ne credideris; multo enim confiden-
|
|
tius hoc genus hominum furatur. Nam quo magis eget ad
|
|
sumptum ambitionis, audacius facit rapinam, ut hinc ipsi
|
10
|
ambitioni copia suppeditare possit.' Item Demosthenes, cum ei
|
|
quidam obiecisset, matre Scytha natum, respondit: 'Non miraris igitur,
|
|
quod Scytha matre et barbara natus tam bonus et clemens
|
|
evaserit?' Item eiusdem: 'At ego hunc propterea malum esse ex-
|
|
istimo, quia nimium se gerit severum. Namque ex homini-
|
15
|
bus humanitatem ac misericordiam tollere maximum signum
|
|
malitiae videtur. Ego contra deos precor, ne umquam huius
|
|
modi civem habeamus, qui ad supplicium sumendum in omnes
|
|
partes sit inexorabilis.'
|
|
Ἀπορία. Hoc schema efficitur, cum quaerimus, quid aut quem
|
10.1
|
ad modum pro rei dignitate dicamus, nec reperire nos ostendimus. Ly-
|
|
siae: 'Nec iam rationem invenimus, qua flecti posse speremus.
|
|
Ita nos omnibus modis tentatos acerba ac nimia tua facultas
|
|
adfligit.' Item Hegesiae: 'Non haec est, ut vulgari verbo appella-
|
5
|
tur, calamitas. Quid igitur? Quod proprium <nomen> impo-
|
|
nam, nescio, nisi illud unum, tantam esse aerumnae magni-
|
|
tudinem, ut omnem fortunae superbissimam crudelitatem in-
|
|
gens miseria superarit.'
|
|
Παρασιώπησις. Hoc est, cum aliquid nos reticere dicimus, et
|
11.1
|
tamen tacitum intellegitur. Et hoc utendum est, cum aut notam rem esse
|
|
auditoribus arbitramur, aut suspicionem excitare maiorem reticendo possu-
|
|
mus. Lycurgi: 'In praesentia, iudices, iniussu populi quae im-
|
|
probissime gesserit, reticebo: de falsis eius literis, quas ad
|
5
|
senatum miserit, nihil dicam: quae illi saepe interminati si-
|
|
tis, omittam. Nam et haec vobis nota sunt, et quae novissime
|
|
multo indigniora commisit, quam primum cognoscenda.' Hy-
|
|
peridis: 'Cogis me iniuriae tuae causam proferre? Nihil agis;
|
|
non dicam: sed ipsum tempus eam patefaciet.'
|
10
|
Παρόμοιον. Hoc schema et homoeoteleuton et homoeoptoton
|
12.1
|
fere non multum inter se distant. Tamen quid intersit, et ex unius cu-
|
|
iusque supposita sententia cognoscere poteris, et multo diligentius ex Graeco
|
|
Gorgiae libro, ubi pluribus unius cuiusque ratio redditur. Sed hoc paro-
|
|
moeon verborum efficit similitudinem, ita uti hoc est: 'Nam disputandi
|
5
|
aut suadendi est aliud idoneum tempus: cum quidem adversa-
|
|
rius armatus praesto est, resistendum est huic non verbis,
|
|
sed armis.'
|
|
Ὁμοιόπτωτον. Hoc in duobus verbis eundem habet casum aut
|
13.1
|
eandem novissimam syllabam. Id est huius modi: 'In rebus adversis
|
|
cui praesto est consilium, non potest deesse auxilium.' Item
|
|
Sosicratis: 'Nam qui secundis rebus libenter adsentantur, idem,
|
|
simul ac se fortuna contristaverit, primi insidiantur.'
|
5
|
Ὁμοιοτέλευτον. Hoc minus evidens est quam superius, et mi-
|
14.1
|
norem affert auribus iucunditatem. Nam neque tam paria duo verba sunt,
|
|
neque eundem habent casum et sonum vocis, quam Graeci prosodiam ap-
|
|
pellant. Id est huius modi: 'Nam res publica nostra ad hunc sta-
|
|
tum gloriae pervenit non multitudine hominum, sed severi-
|
5
|
tate legum.'
|
|
Ἰσόκωλον. Hoc aut duabus aut pluribus sententiis brevibus et
|
15.1
|
inter se paribus exigitur, ita uti hoc est: 'Nequaquam mihi dives est,
|
|
quamvis multa possideat, qui neque finem habet cupiendi ne-
|
|
que modum statuit utendi. Nam et multum desiderare egen-
|
|
tis est signum, et nihil parcere egestatis est initium.' <Item:>
|
5
|
'Seorsum est beneficium dare libenter, iniuriam facere nolle.
|
|
Nam dando beneficium extemplo benivolentiam <adiungimus>,
|
|
non faciendo iniuriam dumtaxat odium vitamus.'
|
|
Ἀντίθετον. Hoc pluribus modis fieri solet et habet in omni
|
16.1
|
genere orationis summam utilitatem. Quare separatim demonstrandum est
|
|
de uno quoque genere eius. Unum est, cum contrariae res inter se con-
|
|
feruntur. Charisii: 'Alter eorum erat in dando benignus, alter
|
|
[erat] in accipiendo astutus. Hunc omnes conquirebant * * *
|
5
|
ne ab eo viderentur. Huius enim pudor erat omnibus iucun-
|
|
dus, illius autem impudentia ipsi suavis, ceteris amara.' Hoc
|
|
idem fieri potest in una persona, ita uti fecit Dinarchus, cum ipse de se
|
|
diceret: 'Olim in adulescentia sedulo omnem gloriam sectabar:
|
|
at nunc in senectute summum me ambitionum invasit odium.
|
10
|
Tunc facile multis opitulabar: nunc iam me ipsum tueri vix
|
|
possum. Tunc mihi beatissimus videbar, si quam plurimis
|
|
benigne fecissem: nunc contra vereor ne quid mihi desit ad
|
|
necessarium aetatis meae cultum. Tunc ego ipse pro re pu-
|
|
blica fortiter arma capiebam: nunc praeterquam laudare eos
|
15
|
qui rem publicam armati defendunt nihil valeo.' Est autem <aliud>
|
|
genus huius, quod in eadem sententia priori verbo contrarium quod est in-
|
|
fert et coniungi solet. Isidori: 'Non ille stultitia aut furore impul-
|
|
sus tam graves labores frustra subibat, sed ex acerbitate
|
|
laboris iucundos voluptatis fructus sibi parabat.' Aliud est,
|
20
|
item quod superiori infertur, sed consequenter, ita uti fecit Demetrius
|
|
Phalereus: 'Nobis primis dii immortales fruges dederunt: nos,
|
|
quod soli accepimus, per omnes terras distribuimus. Nobis
|
|
maiores nostri rem publicam <liberam> reliquerunt: nos etiam
|
|
socios nostros de servitute eripuimus. Itaque et amplissimus
|
25
|
nobis honos ab omnibus habetur, et propter huius honoris
|
|
dignitatem superbiae nostrae nemo vestigium experitur.'
|
|
Ἐπιτροπή. Hoc fieri solet, cum alicui rei vehementer confidi-
|
17.1
|
mus et <de> nostro iure iudicibus largimur, ut, quem ad modum videatur
|
|
illis, constituant, atque †eo pareamus. Hyperidis: 'Sed ego iam, iudi-
|
|
ces, summum ac legitimum, quod exposui, meae causae ius
|
|
omitto: vobis, quod aequissimum videatur, ut constituatis
|
5
|
permitto. Non enim vereor, quin, etiam si sit novum vobis
|
|
instituendum, libenter id quod postulo propter utilitatem
|
|
communis consuetudinis sequamini.'
|
|
Παρρησία. Fere contrarium est hoc superiori. Nam in hoc
|
18.1
|
vehementer cum iudice agendum est, et vitium aut erratum eius audacter
|
|
coram eo reprehendendum. Sed diligenter hoc utendum et raro, ac simu-
|
|
landum est invitos necessario dicere, ne magis confidentia quam dolore ex-
|
|
citati videamur, atque ita non fides, sed odium iudicum consequatur. De-
|
5
|
mosthenis: 'Sed ego liberam vocem veritatis apud vos omittam?
|
|
Non, inquam, nec reticebo, quod salus communis dici flagi-
|
|
tat. Vestra opera, Athenienses, in tanto res publica periculo
|
|
est. Vos enim defendere defecistis, temere omnibus cre-
|
|
dendo, et quorum ignavissima sunt consilia, eorum sententias
|
10
|
utilissimas existimando.' Item Lycurgi: 'Sed vos, iudices, vos
|
|
haec facere debetis. Nam cum in sententiis ferundis nocen-
|
|
tibus remisse parcitis, vos inpiorum studium ad peccandum
|
|
excitatis.'
|
|
Αἰτιολογία. Hoc schema efficitur ratione brevi et sententiosa,
|
19.1
|
ita ut, quod dubium est visum, ad certam fidem adduci videatur. <Isocra-
|
|
tis.> 'Quod vobis, Athenienses, in suadendo adsentiuntur, vos
|
|
fallere possunt. Nam dictum ad voluntatem auditoris obscu-
|
|
rat quaestionem utilitatis. Sed ab iis, qui suadent, quod vo-
|
5
|
bis iniucundum est, decipi non potestis. Non enim senten-
|
|
tias vestras valent commutare, nisi vobis evidens bonum sui
|
|
consilii patefecerint.' Item eiusdem: 'Etsi acerbum vobis quod
|
|
dicturus sum videbitur, tamen aequo animo audiendum est.
|
|
Nam fere verum consilium, quod initio auditu grave est, in
|
10
|
posterum cognita utilitate fit iucundum.'
|
|
Τάξις. Hoc fit, cum una quaeque res novissimorum verborum
|
20.1
|
sententia clare distinguitur. Stratoclis: 'Nam vehementer eorum vi-
|
|
tiis invehi non licebat, reticere omnino non expediebat, su-
|
|
spiciose loqui potissimum placebat.' Dinarchi: 'Itaque ut fami-
|
|
liares videbantur, hos necessitudine opitulandi adstrinxit,
|
5
|
hosque ignotos iusta benivolentiae causa inlexit.'
|
|