Interea quidem, per deos immortalis! quoniam omnia 155.5
commoda nostra, iura, libertatem, salutem denique legibus
obtinemus, a legibus non recedamus, simul et illud quam
sit iniquum cogitemus, populum Romanum aliud nunc
agere, vobis rem publicam et fortunas suas commisisse, sine
cura esse, non metuere ne lege ea quam numquam ipse 10
iusserit et quaestione qua se solutum liberumque esse
arbitretur per paucos iudices astringatur. Agit enim sic 156.1
causam T. Attius, adulescens bonus et disertus, omnis civis
legibus teneri omnibus; vos auditis et attenditis silentio,
sicut facere debetis. A. Cluentius, eques Romanus, causam
dicit ea lege, qua lege senatores et ei qui magistratum habue- 5
runt soli tenentur; mihi per eum recusare et in arce legis
praesidia constituere defensionis meae non licet. Si obtinuerit
causam Cluentius, sicuti vestra aequitate nixi confidimus,
omnes existimabunt, id quod erit, obtinuisse propter inno-
centiam, quoniam ita defensus sit; in lege autem quam 10
attingere noluerit praesidi nil fuisse. Hic nunc est quiddam 157.1
quod ad me pertineat, de quo ante dixi, quod ego populo
Romano praestare debeam, quoniam is meae vitae status
est ut omnis mihi cura et opera posita sit in hominum
periculis defendendis. Video quanta et quam periculosa et 5
quam infinita quaestio temptetur ab accusatoribus, cum
eam legem quae in nostrum ordinem scripta sit in populum
Romanum transferre conentur. Qua in lege est: 'qvi
coierit,' quod quam late pateat videtis. 'convenerit';
aeque incertum et infinitum est. 'consenserit'; hoc vero 10
cum infinitum tum obscurum et occultum. 'falsvmve
testimonivm dixerit'; quis de plebe Romana testimonium
dixit umquam cui non hoc periculum T. Attio auctore
paratum esse videatis? nam dicturum quidem certe, si
hoc iudicium plebi Romanae propositum sit, neminem 15
umquam esse confirmo. Sed hoc polliceor omnibus, si cui 158.1
forte hac lege negotium facessetur qui lege non teneatur,
si is uti me defensore voluerit, me eius causam legis prae-
sidio defensurum et vel his iudicibus vel horum similibus
facillime probaturum, et omni me defensione usurum esse 5
legis, qua nunc ut utar ab eo cuius voluntati mihi obtempe-
randum est non conceditur. Non enim debeo dubitare,
iudices, quin, si qua ad vos causa eius modi delata sit eius
qui lege non teneatur, etiam si is invidiosus aut multis
offensus esse videatur, etiam si eum oderitis, etiam si inviti 10
absoluturi sitis, tamen absolvatis et religioni potius vestrae
quam odio pareatis. Est enim sapientis iudicis cogitare 159.1
tantum sibi a populo Romano esse permissum quantum
commissum sit et creditum, et non solum sibi potestatem
datam verum etiam fidem habitam esse meminisse; posse
quem oderit absolvere, quem non oderit condemnare, et 5
semper non quid ipse velit sed quid lex et religio cogat
cogitare; animadvertere qua lege reus citetur, de quo reo
cognoscat, quae res in quaestione versetur. Cum haec sunt
videnda, tum vero illud est hominis magni, iudices, atque
sapientis, cum illam iudicandi causa tabellam sumpserit, 10
non se reputare solum esse nec sibi quodcumque concupierit
licere, sed habere in consilio legem, religionem, aequitatem,
fidem; libidinem autem, odium, invidiam, metum cupidita-
tesque omnis amovere maximique aestimare conscientiam
mentis suae quam ab dis immortalibus accepimus, quae 15
a nobis divelli non potest; quae si optimorum consiliorum
atque factorum testis in omni vita nobis erit, sine ullo metu
et summa cum honestate vivemus. Haec si T. Attius aut 160.1
cognovisset aut cogitasset, profecto ne conatus quidem esset
dicere, id quod multis verbis egit, iudicem quod ei videatur
statuere et non devinctum legibus esse oportere. Quibus
de rebus mihi pro Cluenti voluntate nimium, pro rei digni- 5
tate parum, pro vestra prudentia satis dixisse videor.