| Agedum, conferte nunc cum illius vita <vitam> P. Sullae | 72.1 |
| vobis populoque Romano notissimam, iudices, et eam ante | |
| oculos vestros proponite. Ecquod est huius factum aut | |
| commissum non dicam audacius, sed quod cuiquam paulo | |
| minus consideratum videretur? Factum quaero; verbum | 5 |
| ecquod umquam ex ore huius excidit in quo quisquam | |
| posset offendi? At vero in illa gravi L. Sullae turbulenta- | |
| que victoria quis P. Sulla mitior, quis misericordior inventus | |
| est? <Quam> multorum hic vitam est a L. Sulla deprecatus! | |
| quam multi sunt summi homines et ornatissimi et nostri | 10 |
| et equestris ordinis quorum pro salute se hic Sullae obli- | |
| gavit! Quos ego nominarem—neque enim ipsi nolunt | |
| et huic animo gratissimo adsunt—sed, quia maius est | |
| beneficium quam posse debet civis civi dare, ideo a vobis | |
| peto ut quod potuit, tempori tribuatis, quod fecit, ipsi. | 15 |
| Quid reliquae constantiam vitae commemorem, dignitatem, | 73.1 |
| liberalitatem, moderationem in privatis rebus, splendorem | |
| in publicis? quae ita deformata sunt a fortuna ut tamen a | |
| natura inchoata compareant. Quae domus, quae celebratio | |
| cotidiana, quae familiarium dignitas, quae studia amicorum, | 5 |
| quae ex quoque ordine multitudo! Haec diu multumque | |
| et multo labore quaesita una eripuit hora. Accepit P. Sulla, | |
| iudices, volnus vehemens et mortiferum, verum tamen eius | |
| modi quod videretur huius vita et natura accipere potuisse. | |
| Honestatis enim et dignitatis habuisse nimis magnam iudi- | 10 |
| catus est cupiditatem; quam si nemo alius habuit in con- | |
| sulatu petendo, cupidior iudicatus est hic fuisse quam | |
| ceteri; sin etiam in aliis non nullis fuit iste consulatus | |
| amor, fortuna in hoc fuit fortasse gravior quam in ceteris. | |
| Postea vero quis P. Sullam nisi maerentem, demissum ad- | 74.1 |
| flictumque vidit, quis umquam est suspicatus hunc magis | |
| odio quam pudore hominum aspectum lucemque vitare? | |
| Qui cum multa haberet invitamenta urbis et fori propter | |
| summa studia amicorum, quae tamen ei sola in malis re- | 5 |
| stiterunt, afuit ab oculis vestris et, cum lege retineretur, ipse | |
| se exsilio paene multavit. In hoc vos pudore, iudices, et | |
| in hac vita tanto sceleri locum fuisse credatis? Aspicite | |
| ipsum, contuemini os, conferte crimen cum vita, vitam ab | |
| initio usque ad hoc tempus explicatam cum crimine reco- | 10 |
| gnoscite. Mitto rem publicam, quae fuit semper Sullae | 75.1 |
| carissima; hosne amicos, talis viros, tam cupidos sui, per | |
| quos res eius secundae quondam erant ornatae, nunc sub- | |
| levantur adversae, crudelissime perire voluit, ut cum Lentulo | |
| et Catilina et Cethego foedissimam vitam ac miserrimam | 5 |
| turpissima morte proposita degeret? Non, inquam, cadit | |
| in hos mores, non in hunc pudorem, non in hanc vitam, | |
| non in hunc hominem ista suspicio. Nova quaedam illa | |
| immanitas exorta est, incredibilis fuit ac singularis furor, ex | |
| multis ab adulescentia conlectis perditorum hominum vitiis | 10 |
| repente ista tanta importunitas inauditi sceleris exarsit. | |
| Nolite, iudices, arbitrari hominum illum impetum et conatum | 76.1 |
| fuisse—neque enim ulla gens tam barbara aut tam im- | |
| manis umquam fuit in qua non modo tot, sed unus tam | |
| crudelis hostis patriae sit inventus—, beluae quaedam illae | |
| ex portentis immanes ac ferae forma hominum indutae | 5 |
| exstiterunt. Perspicite etiam atque etiam, iudices,—nihil | |
| enim est quod in hac causa dici possit vehementius— | |
| penitus introspicite Catilinae, Autroni, Cethegi, Lentuli | |
| ceterorumque mentis; quas vos in his libidines, quae fla- | |
| gitia, quas turpitudines, quantas audacias, quam incredibilis | 10 |
| furores, quas notas facinorum, quae indicia parricidiorum, | |
| quantos acervos scelerum reperietis! Ex magnis et diu- | |
| turnis et iam desperatis rei publicae morbis ista repente | |
| vis erupit, ut ea confecta et eiecta convalescere aliquando | |
| et sanari civitas posset; neque enim est quisquam qui | 15 |
| arbitretur illis inclusis in re publica pestibus diutius haec | |
| stare potuisse. Itaque eos non ad perficiendum scelus, sed | |
| ad luendas rei publicae poenas Furiae quaedam incitaverunt. | |
| In hunc igitur gregem vos nunc P. Sullam, iudices, ex his | 77.1 |
| qui cum hoc vivunt atque vixerunt honestissimorum homi- | |
| num gregibus reicietis, ex hoc amicorum numero, ex hac | |
| familiarium dignitate in impiorum partem atque in parrici- | |
| darum sedem et numerum transferetis? Vbi erit igitur | 5 |
| illud firmissimum praesidium pudoris, quo in loco nobis | |
| vita ante acta proderit, quod ad tempus existimationis partae | |
| fructus reservabitur, si in extremo discrimine ac dimicatione | |
| fortunae deseret, si non aderit, si nihil adiuvabit? |