ORATIO CVM POPVLO GRATIAS
EGIT
  Quod precatus a Iove Optimo Maximo ceterisque dis im- 1.1
mortalibus sum, Quirites, eo tempore cum me fortunasque
meas pro vestra incolumitate otio concordiaque devovi,
ut, si meas rationes umquam vestrae saluti anteposuissem,
sempiternam poenam sustinerem mea voluntate susceptam, 5
sin et ea quae ante gesseram conservandae civitatis causa
gessissem et illam miseram profectionem vestrae salutis
gratia suscepissem, ut quod odium scelerati homines et au-
daces in rem publicam et in omnis bonos conceptum iam
diu continerent, id in me uno potius quam in optimo quoque 10
et universa civitate defigerent,—hoc si animo in vos liberos-
que vestros fuissem, ut aliquando vos patresque conscriptos
Italiamque universam memoria mei misericordia desiderium-
que teneret: eius devotionis me esse convictum iudicio
deorum immortalium, testimonio senatus, consensu Italiae, 15
confessione inimicorum, beneficio divino immortalique vestro
maxime laetor. <Namque,> Quirites, etsi nihil est homini magis 2.1
optandum quam prospera aequabilis perpetuaque fortuna
secundo vitae sine ulla offensione cursu, tamen, si mihi tran-
quilla et placata omnia fuissent, incredibili quadam et paene
divina, qua nunc vestro beneficio fruor, laetitiae voluptate 5
caruissem. Quid dulcius hominum generi ab natura datum
est quam sui cuique liberi? mihi vero et propter indulgen-
tiam meam et propter excellens eorum ingenium vita sunt
mea cariores: tamen non tanta voluptate erant suscepti
quanta nunc sunt restituti. Nihil cuiquam fuit umquam iu- 3.1
cundius quam mihi meus frater: non tam id sentiebam cum
fruebar quam tum cum carebam, et postea quam vos me
illi et mihi eum reddidistis. Res familiaris sua quemque
delectat: reliquae meae fortunae reciperatae plus mihi nunc 5
voluptatis adferunt quam tum incolumes adferebant. Ami-
citiae, consuetudines, vicinitates, clientelae, ludi denique et
dies festi quid haberent voluptatis carendo magis intellexi
quam fruendo. Iam vero honos, dignitas, locus, ordo, bene- 4.1
ficia vestra, quamquam mihi semper clarissima visa sunt,
tamen ea nunc renovata inlustriora videntur quam si obscu-
rata non essent. Ipsa autem patria, di immortales! dici vix
potest quid caritatis, quid voluptatis habeat; quae species 5
Italiae, quae celebritas oppidorum, quae forma regionum,
qui agri, quae fruges, quae pulchritudo urbis, quae humani-
tas civium, quae rei publicae dignitas, quae vestra maiestas!
Quibus ego omnibus antea rebus sic fruebar ut nemo magis;
sed tamquam bona valetudo iucundior est iis qui e gravi 10
morbo recreati sunt quam qui numquam aegro corpore fue-
runt, sic haec omnia desiderata magis quam adsidue percepta
delectant. Quorsum igitur haec disputo? quorsum? ut in- 5.1
tellegere possitis neminem umquam tanta eloquentia fuisse,
neque tam divino atque incredibili genere dicendi, qui vestram
magnitudinem multitudinemque beneficiorum quae in me
fratremque meum et liberos nostros contulistis non modo au- 5
gere aut ornare oratione, sed enumerare aut consequi possit.
A parentibus, id quod necesse erat, parvus sum procreatus,
a vobis natus sum consularis. Illi mihi fratrem incognitum
qualis futurus esset dederunt, vos spectatum et incredibili
pietate cognitum reddidistis. Rem publicam illis accepi 10
temporibus eam quae paene amissa est, a vobis eam reci-
peravi quam aliquando omnes unius opera servatam iudica-
verunt. Di immortales mihi liberos dederunt, vos reddidistis.
Multa praeterea a dis immortalibus optata consecuti sumus:
nisi vestra voluntas fuisset, omnibus divinis muneribus care- 15
remus. Vestros denique honores, quos eramus gradatim
singulos adsecuti, nunc a vobis universos habemus, ut quan-
tum antea parentibus, quantum dis immortalibus, quantum
vobismet ipsis, tantum hoc tempore universum cuncto po-
pulo Romano debeamus. 20