IN M. ANTONIVM
ORATIO PHILIPPICA QVARTA
DECIMA
  Si, ut ex litteris quae recitatae sunt, patres conscripti, 14.1.1
sceleratissimorum hostium exercitum caesum fusumque
cognovi, sic, id quod et omnes maxime optamus <et> ex ea
victoria quae parta est consecutum arbitramur, D. Brutum
egressum iam Mutina esse cognossem, propter cuius peri- 5
culum ad saga issemus, propter eiusdem salutem redeundum
ad pristinum vestitum sine ulla dubitatione censerem. Ante
vero quam sit ea res quam avidissime civitas exspectat
adlata, laetitia frui satis est maximae praeclarissimaeque
pugnae; reditum ad vestitum confectae victoriae reservate. 10
Confectio autem huius belli est D. Bruti salus. Quae 2.1
autem est ista sententia ut in hodiernum diem vestitus
mutetur, deinde cras sagati prodeamus? Nos vero cum
semel ad eum quem cupimus optamusque vestitum redi-
erimus, id agamus ut eum in perpetuum retineamus. Nam 5
hoc quidem cum turpe est, tum ne dis quidem immortalibus
gratum, ab eorum aris ad quas togati adierimus, ad saga
sumenda discedere. Atque animadverto, patres conscripti, 3.1
quosdam huic favere sententiae quorum ea mens idque
consilium est ut, cum videant gloriosissimum illum D.
Bruto futurum diem quo die propter eius salutem redieri-
mus, hunc ei fructum eripere cupiant, ne memoriae posteri- 5
tatique prodatur propter unius civis periculum populum
Romanum ad saga isse, propter eiusdem salutem redisse
ad togas. Tollite hanc: nullam tam pravae sententiae
causam reperietis. Vos vero, patres conscripti, conservate
auctoritatem vestram, manete in sententia, tenete vestra 10
memoria quod saepe ostendistis, huius totius belli in unius
viri fortissimi et maximi vita positum esse discrimen. Ad 4.1
D. Brutum liberandum legati missi principes civitatis qui
illi hosti ac parricidae denuntiarent ut a Mutina discederet;
eiusdem D. Bruti conservandi gratia consul sortitu ad
bellum profectus A. Hirtius, cuius imbecillitatem valetu- 5
dinis animi virtus et spes victoriae confirmavit; Caesar,
cum exercitu per se comparato cum primum his pestibus
rem publicam liberasset, ne quid postea sceleris oreretur
profectus est ad eundem Brutum liberandum vicitque do-
lorem aliquem domesticum patriae caritate. Quid C. Pansa 5.1
egit aliud dilectibus habendis, pecuniis comparandis, senatus
consultis faciendis gravissimis in Antonium, nobis cohor-
tandis, populo Romano ad causam libertatis vocando, nisi
ut D. Brutus liberaretur? A quo populus Romanus fre- 5
quens ita salutem D. Bruti una voce depoposcit ut eam
non solum commodis suis sed etiam necessitati victus
anteferret. Quod sperare nos quidem debemus, patres con-
scripti, aut inibi esse aut iam esse confectum: sed spei
fructum rei convenit et evento reservari ne aut deorum 10
immortalium beneficium festinatione praeripuisse aut vim
fortunae stultitia contempsisse videamur.
  Sed quoniam significatio vestra satis declarat quid hac de 6.1
re sentiatis, ad litteras veniam quae sunt a consulibus et
a pro praetore missae, si pauca ante quae ad ipsas litteras
pertineant dixero. Imbuti gladii sunt, patres conscripti,
legionum exercituumque nostrorum vel madefacti potius 5
duobus consulum, tertio Caesaris proelio. Si hostium fuit
ille sanguis, summa militum pietas: nefarium scelus, si
civium. Quo usque igitur is qui omnis hostis scelere
superavit nomine hostis carebit? nisi mucrones etiam no-
strorum militum tremere voltis dubitantis utrum in cive an 10
in hoste figantur. Supplicationem decernitis: hostem non
appellatis. Gratae vero nostrae dis immortalibus gratula- 7.1
tiones erunt, gratae victimae, cum interfecta sit civium
multitudo! 'De improbis' inquit 'et audacibus.' Nam
sic eos appellat clarissimus vir: quae sunt urbanarum male-
dicta litium, non inustae belli internecini notae. Testa- 5
menta, credo, subiciunt aut eiciunt vicinos aut adulescentulos
circumscribunt: his enim vitiis adfectos et talibus malos
<aut> audacis appellare consuetudo solet. Bellum inexpiabile 8.1
infert quattuor consulibus unus omnium latronum taeter-
rimus; gerit idem bellum cum senatu populoque Romano;
omnibus—quamquam ruit ipse suis cladibus—pestem, vasti-
tatem, cruciatum, tormenta denuntiat: Dolabellae ferum et 5
immane facinus quod nulla barbaria posset agnoscere, id
suo consilio factum esse testatur; quaeque esset facturus in
hac urbe, nisi eum hic ipse Iuppiter ab hoc templo atque
moenibus reppulisset, declaravit in Parmensium calamitate,
quos optimos viros honestissimosque homines, maxime cum 10
auctoritate huius ordinis populique Romani dignitate con-
iunctos, crudelissimis exemplis interemit propudium illud
et portentum, L. Antonius, insigne odium omnium hominum
vel, si etiam di oderunt quos oportet, deorum. Refugit 9.1
animus, patres conscripti, eaque dicere reformidat quae
L. Antonius in Parmensium liberis et coniugibus effecerit.
Quas enim turpitudines Antonii libenter cum dedecore
subierunt, easdem per vim laetantur aliis se intulisse. Sed 5
vis calamitosa est quam illis obtulerunt: libido flagitiosa
qua Antoniorum oblita est vita. Est igitur quisquam qui
hostis appellare non audeat quorum scelere crudelitatem
Carthaginiensium victam esse fateatur? Qua enim in urbe
tam immanis Hannibal capta quam in Parma surrepta 10
Antonius? nisi forte huius coloniae et ceterarum in quas
eodem est animo non est hostis putandus. Si vero coloni- 10.1
arum et municipiorum sine ulla dubitatione hostis est, quid
tandem huius censetis urbis quam ille ad explendas ege-
states latrocini sui concupivit, quam iam peritus metator et
callidus decempeda sua Saxa diviserat? Recordamini, per 5
deos immortalis! patres conscripti, quid hoc biduo timu-
erimus a domesticis hostibus rumoribus improbissimis dissi-
patis. Quis liberos, quis coniugem aspicere poterat sine
fletu? quis domum, quis tecta, quis larem familiarem? Aut
foedissimam mortem omnes aut miserabilem fugam cogita- 10
bant. Haec a quibus timebantur, eos hostis appellare dubi-
tamus? Gravius si quis attulerit nomen, libenter adsentiar:
hoc volgari contentus vix sum, leviore non utar.
  Itaque cum supplicationes iustissimas ex eis litteris quae 11.1
recitatae sunt decernere debeamus, Serviliusque decreverit,
augebo omnino numerum dierum, praesertim cum non uni,
sed tribus ducibus sint decernendae. Sed hoc primum
faciam ut imperatores appellem eos quorum virtute, con- 5
silio, felicitate maximis periculis servitutis atque interitus
liberati sumus. Etenim cui viginti his annis suppli-
catio decreta est ut non imperator appellaretur aut mi-
nimis rebus gestis aut plerumque nullis? Quam ob rem
aut supplicatio ab eo qui ante dixit decernenda non fuit 10
aut usitatus honos pervolgatusque tribuendus eis quibus
etiam novi singularesque debentur. An si quis Hispanorum 12.1
aut Gallorum aut Threcum mille aut duo milia occidisset,
illum hac consuetudine quae increbruit imperatorem ap-
pellaret senatus: tot legionibus caesis, tanta multitudine
hostium interfecta—ita, inquam, hostium, quamvis hoc isti 5
hostes domestici nolint—clarissimis ducibus supplicationum
honorem tribuemus, imperatorium nomen adimemus?
Quanto enim honore, laetitia, gratulatione in hoc templum
ingredi debent illi ipsi huius urbis liberatores, cum hesterno
die propter eorum res gestas me ovantem et prope trium- 10
phantem populus Romanus in Capitolium domo tulerit,
domum inde reduxerit? Is enim demum est mea quidem 13.1
sententia iustus triumphus ac verus, cum bene de re publica
meritis testimonium a consensu civitatis datur. Nam sive in
communi gaudio populi Romani uni gratulabantur, magnum
iudicium, sive uni gratias agebant, eo maius, sive utrumque, 5
nihil magnificentius cogitari potest.
  Tu igitur ipse de te? dixerit quispiam. Equidem invitus,
sed iniuriae dolor facit me praeter consuetudinem gloriosum.
Nonne satis est ab hominibus virtutis ignaris gratiam bene
merentibus non referri? etiam in eos qui omnis suas curas 10
in rei publicae salute defigunt, crimen <et> invidia quaeretur?
Scitis enim per hos dies creberrimum fuisse sermonem, me 14.1
Parilibus, qui dies hodie est, cum fascibus descensurum. In
aliquem credo hoc gladiatorem aut latronem aut Catilinam
esse conlatum, non in eum qui ne quid tale in re publica
fieri posset effecerit. An vero ego qui Catilinam haec 5
molientem sustulerim, everterim, adflixerim, ipse exstiterim
repente Catilina? Quibus auspiciis istos fascis augur ac-
ciperem, quatenus haberem, cui traderem? Quemquamne
fuisse tam sceleratum qui hoc fingeret, tam furiosum qui
crederet? Vnde igitur ista suspicio vel potius unde iste 10
sermo? Cum, ut scitis, hoc triduo vel quadriduo tristis a 15.1
Mutina fama manaret, inflati laetitia atque insolentia impii
cives unum se in locum, ad illam curiam furiis potius suis
quam rei publicae infelicem congregabant. Ibi cum consilia
inirent de caede nostra partirenturque inter se qui Capi- 5
tolium, qui rostra, qui urbis portas occuparent, ad me con-
cursum futurum civitatis putabant. Quod ut cum invidia
mea fieret et cum vitae etiam periculo, famam istam fascium
dissipaverunt; fascis ipsi ad me delaturi fuerunt. Quod
cum esset quasi mea voluntate factum, tum in me impetus 10
conductorum hominum quasi in tyrannum parabatur; ex
quo caedes esset vestrum omnium consecuta. Quae res
patefecit, patres conscripti, sed suo tempore totius huius
sceleris fons aperietur. Itaque P. Apuleius, tribunus plebis, 16.1
meorum omnium consiliorum periculorumque iam inde a
consulatu meo testis, conscius, adiutor, dolorem ferre non
potuit doloris mei: contionem habuit maximam populo
Romano unum atque idem sentiente. In qua contione 5
cum me pro summa nostra coniunctione et familiaritate
liberare suspicione fascium vellet, una voce cuncta contio
declaravit nihil esse a me umquam de re publica nisi optime
cogitatum. Post hanc habitam contionem duabus tribusve
horis optatissimi nuntii et litterae venerunt: ut idem dies 10
non modo iniquissima me invidia liberarit sed etiam cele-
berrima populi Romani gratulatione auxerit.
  Haec interposui, patres conscripti, non tam ut pro me 17.1
dixerim—male enim mecum ageretur, si parum vobis essem
sine defensione purgatus—quam ut quosdam nimis ieiuno
animo et angusto monerem, id quod semper ipse fecissem,
uti excellentium civium virtutem imitatione dignam, non 5
invidia putarent. Magnus est in re publica campus, ut
sapienter dicere M. Crassus solebat, multis apertus cursus ad
laudem. Vtinam quidem illi principes viverent qui me
post meum consulatum, cum eis ipse cederem, principem
non inviti videbant! Hoc vero tempore in tanta inopia 10
constantium et fortium consularium quo me dolore adfici
creditis, cum alios male sentire, alios nihil omnino curare
videam, alios parum constanter in suscepta causa permanere
sententiamque suam non semper utilitate rei publicae, sed
tum spe tum timore moderari? Quod si quis de contentione 18.1
principatus laborat, quae nulla esse debet, stultissime facit,
si vitiis cum virtute contendit; ut enim cursu cursus, sic in
viris fortibus virtus virtute superatur. Tu, si ego de re
publica optime sentiam, ut me vincas, ipse pessime senties? 5
aut, si ad me bonorum concursum fieri videbis, ad te im-
probos invitabis? Nollem, primum rei publicae causa,
deinde etiam dignitatis tuae. Sed si principatus ageretur,
quem numquam expetivi, quid tandem mihi esset optatius?
Ego enim malis sententiis vinci non possum, bonis forsitan 10
possim et libenter. Haec populum Romanum videre, anim- 19.1
advertere, iudicare quidam moleste ferunt. Poteratne fieri
ut non proinde homines <de> quoque ut quisque mereretur
iudicarent? Vt enim de universo senatu populus Romanus
verissime iudicat nullis rei publicae temporibus hunc ordinem 5
firmiorem aut fortiorem fuisse, sic de uno quoque nostrum
et maxime qui hoc loco sententias dicimus sciscitantur
omnes, avent audire quid quisque senserit: ita de quoque
ut quemque meritum arbitrantur existimant. Memoria 20.1
tenent me ante diem xiii. Kalendas Ianuarias principem
revocandae libertatis fuisse; me ex Kalendis Ianuariis ad
hanc horam invigilasse rei publicae; meam domum measque
auris dies noctesque omnium praeceptis monitisque patuisse; 5
meis litteris, meis nuntiis, meis cohortationibus omnis qui
ubique essent ad patriae praesidium excitatos; meis sen-
tentiis a Kalendis Ianuariis numquam legatos ad Antonium;
semper illum hostem, semper hoc bellum, ut ego qui omni
tempore verae pacis auctor fuissem huic essem nomini pesti- 10
ferae pacis inimicus; idem P. Ventidium, cum alii praetorem, 21.1
ego semper hostem. Has in sententias meas si consules
discessionem facere voluissent, omnibus istis latronibus auc-
toritate ipsa senatus iam pridem de manibus arma cecidis-
sent. Sed quod tum non licuit, patres conscripti, id hoc 5
tempore non solum licet verum etiam necesse est, eos qui
re sunt hostes verbis notari, sententiis nostris hostis iudicari.
Antea cum hostem ac bellum nominassem, semel et saepius 22.1
sententiam meam de numero sententiarum sustulerunt: quod
in hac causa iam fieri non potest. Ex litteris enim C. Pansae
A. Hirti consulum, C. Caesaris pro praetore, de honore dis
immortalibus habendo sententias dicimus. Supplicationem 5
modo qui decrevit, idem imprudens hostis iudicavit; num-
quam enim in civili bello supplicatio decreta est. Decretam
dico? ne victoris quidem litteris postulata est. Civile bellum 23.1
consul Sulla gessit, legionibus in urbem adductis quos voluit
expulit, quos potuit occidit: supplicationis mentio nulla.
Grave bellum Octavianum insecutum est: supplicatio Cinnae
nulla victori. Cinnae victoriam imperator ultus est Sulla: 5
nulla supplicatio decreta a senatu. Ad te ipsum, P. Servili,
num misit ullas conlega litteras de illa calamitosissima pugna
Pharsalia? num te de supplicatione voluit referre? Profecto
noluit. At misit postea de Alexandrea, de Pharnace: Phar-
saliae vero pugnae ne triumphum quidem egit. Eos enim 10
civis pugna illa sustulerat quibus non modo vivis sed etiam
victoribus incolumis et florens civitas esse posset. Quod 24.1
idem contigerat superioribus bellis civilibus. Nam mihi
consuli supplicatio nullis armis sumptis non ob caedem
hostium, sed ob conservationem civium novo et inaudito
genere decreta est. Quam ob rem aut supplicatio re pu- 5
blica pulcherrime gesta postulantibus nostris imperatoribus
deneganda est, quod praeter A. Gabinium contigit nemini,
aut supplicatione decernenda hostis eos de quibus decernitis
iudicetis necesse est. Quod ergo ille re, id ego etiam verbo,
cum imperatores eos appello: hoc ipso nomine et eos qui 10
iam devicti sunt et eos qui supersunt hostis iudico. Quo 25.1
modo enim potius Pansam appellem, etsi habet honoris
nomen amplissimi; quo Hirtium? Est ille quidem consul,
sed alterum nomen benefici populi Romani est, alterum
virtutis atque victoriae. Quid? Caesarem, deorum bene- 5
ficio rei publicae procreatum, dubitemne appellare impera-
torem? qui primus Antoni immanem et foedam crudelitatem
non solum a iugulis nostris sed etiam a membris et visceribus
avertit. Vnius autem diei quot et quantae virtutes, di im-
mortales, fuerunt! Princeps enim omnium Pansa proeli 26.1
faciendi et cum Antonio confligendi fuit; dignus imperator
legione Martia, digna legio imperatore. Cuius si acerrimum
impetum cohibere Pansa potuisset, uno proelio confecta res
esset. Sed cum libertatis avida legio effrenatius in aciem 5
hostium inrupisset ipseque in primis Pansa pugnaret, duobus
periculosis volneribus acceptis sublatus e proelio rei publicae
vitam reservavit. Ego vero hunc non solum imperatorem
sed etiam clarissimum imperatorem iudico qui, cum aut
morte aut victoria se satis facturum rei publicae spopondisset, 10
alterum fecit, alterius di immortales omen avertant! Quid 27.1
dicam de Hirtio? qui re audita e castris duas legiones eduxit
incredibili studio atque virtute, quartam illam quae relicto
Antonio se olim cum Martia legione coniunxit, et septimam
quae constituta ex veteranis docuit hoc proelio militibus eis 5
qui Caesaris beneficia servassent senatus populique Romani
carum nomen esse. His viginti cohortibus, nullo equitatu,
Hirtius ipse aquilam quartae legionis cum inferret, qua nullius
pulchriorem speciem imperatoris accepimus, cum tribus An-
toni legionibus equitatuque conflixit, hostisque nefarios, 10
huic Iovis Optimi Maximi ceterisque deorum immortalium
templis, urbis tectis, libertati populi Romani, nostrae vitae
sanguinique imminentis prostravit, fudit, occidit, ut cum
admodum paucis, nocte tectus, metu perterritus, princeps
latronum duxque fugerit. O solem ipsum beatissimum qui, 15
ante quam se abderet, stratis cadaveribus parricidarum cum
paucis fugientem vidit Antonium! An vero quisquam dubi- 28.1
tabit appellare Caesarem imperatorem? Aetas eius certe
ab hac sententia neminem deterrebit, quando quidem virtute
superavit aetatem. Ac mihi semper eo maiora beneficia
C. Caesaris visa sunt quo minus erant ab aetate illa postu- 5
landa: cui cum imperium dabamus, eodem tempore etiam
spem eius nominis deferebamus; quod cum est consecutus,
auctoritatem decreti nostri rebus gestis suis comprobavit.
Hic ergo adulescens maximi animi, ut verissime scribit
Hirtius, castra multarum legionum paucis cohortibus tutatus 10
est secundumque proelium fecit. Ita trium imperatorum
virtute, consilio, felicitate uno die locis pluribus res publica
est conservata. Decerno igitur eorum trium nomine quin- 29.1
quaginta dierum supplicationes: causas, ut honorificentis-
simis verbis consequi potuero, complectar ipsa sententia.
  Est autem fidei pietatisque nostrae declarare fortissimis
militibus quam memores simus quamque grati. Quam ob rem 5
promissa nostra atque ea quae legionibus bello confecto tribu-
turos nos spopondimus hodierno senatus consulto renovanda
censeo; aequum est enim militum, talium praesertim, hono-
rem coniungi. Atque utinam, patres conscripti, civibus om- 30.1
nibus solvere nobis praemia liceret! quamquam nos ea quae
promisimus studiose cumulata reddemus. Sed id quidem
restat, ut spero, victoribus, quibus senatus fides praestabitur:
quam quoniam difficillimo rei publicae tempore secuti sunt, 5
eos numquam oportebit consili sui paenitere. Sed facile
est bene agere cum eis a quibus etiam tacentibus flagitari
videmur: illud admirabilius et maius maximeque proprium
senatus sapientis est, grata eorum virtutem memoria prose-
qui qui pro patria vitam profuderunt. Quorum de honore 31.1
utinam mihi plura in mentem venirent! Duo certe non
praeteribo quae maxime occurrunt: quorum alterum pertinet
ad virorum fortissimorum gloriam sempiternam, alterum ad
leniendum maerorem et luctum proximorum. Placet igitur 5
mihi, patres conscripti, legionis Martiae militibus et eis qui
una pugnantes occiderint monumentum fieri quam amplis-
simum. Magna atque incredibilia sunt in rem publicam
huius merita legionis. Haec se prima latrocinio abrupit
Antoni; haec tenuit Albam; haec se ad Caesarem contulit; 10
hanc imitata quarta legio parem virtutis gloriam consecuta
est. Quarta victrix desiderat neminem: ex Martia non
nulli in ipsa victoria conciderunt. O fortunata mors quae
naturae debita pro patria est potissimum reddita! Vos vero 32.1
patriae natos iudico; quorum etiam nomen a Marte est,
ut idem deus urbem hanc gentibus, vos huic urbi genuisse
videatur. In fuga foeda mors est; in victoria gloriosa.
Etenim Mars ipse ex acie fortissimum quemque pignerari 5
solet. Illi igitur impii quos occidistis etiam ad inferos
poenas parricidi luent; vos vero qui extremum spiritum
in victoria effudistis piorum estis sedem et locum consecuti.
Brevis a natura vita nobis data est; at memoria bene red-
ditae vitae sempiterna. Quae si non esset longior quam 10
haec vita, quis esset tam amens qui maximis laboribus et
periculis ad summam laudem gloriamque contenderet?
Actum igitur praeclare vobiscum, fortissimi, dum vixistis, 33.1
nunc vero etiam sanctissimi milites, quod vestra virtus
neque oblivione eorum qui nunc sunt nec reticentia po-
sterorum sepulta esse poterit, cum vobis immortale monu-
mentum suis paene manibus senatus populusque Romanus 5
exstruxerit. Multi saepe exercitus Punicis, Gallicis, Italicis
bellis clari et magni fuerunt, nec tamen ullis tale genus
honoris tributum est. Atque utinam maiora possemus,
quando quidem a vobis maxima accepimus! Vos ab urbe
furentem Antonium avertistis; vos redire molientem rep- 10
pulistis. Erit igitur exstructa moles opere magnifico in-
cisaeque litterae, divinae virtutis testes sempiternae, num-
quamque de vobis eorum qui aut videbunt vestrum monu-
mentum aut audient gratissimus sermo conticescet. Ita
pro mortali condicione vitae immortalitatem estis consecuti. 15
  Sed quoniam, patres conscripti, gloriae munus optimis et 34.1
fortissimis civibus monumenti honore persolvitur, consolemur
eorum proximos, quibus optima est haec quidem consolatio:
parentibus quod tanta rei publicae praesidia genuerunt;
liberis quod habebunt domestica exempla virtutis; con- 5
iugibus quod eis viris carebunt, quos laudare quam lugere
praestabit; fratribus quod in se ut corporum, sic virtutis
similitudinem esse confident. Atque utinam his omnibus
abstergere fletum sententiis nostris consultisque possemus,
vel aliqua talis eis adhiberi publice posset oratio qua de- 10
ponerent maerorem atque luctum gauderentque potius, cum
multa et varia impenderent hominibus genera mortis, id
genus quod esset pulcherrimum suis obtigisse eosque nec
inhumatos esse nec desertos, quod tamen ipsum pro patria
non miserandum putatur, nec dispersis bustis humili sepul- 15
tura crematos, sed contectos publicis operibus atque muneri-
bus eaque exstructione quae sit ad memoriam aeternitatis
ara Virtutis. Quam ob rem maximum quidem solacium 35.1
<erit> propinquorum eodem monumento declarari et virtutem
suorum et populi Romani pietatem et senatus fidem et
crudelissimi memoriam belli: in quo nisi tanta militum
virtus exstitisset, parricidio M. Antoni nomen populi Romani 5
occidisset. Atque etiam censeo, patres conscripti, quae
praemia militibus promisimus nos re publica recuperata
tributuros, ea vivis victoribusque cumulate, cum tempus
venerit, persolvenda; qui autem ex eis quibus illa promissa
sunt pro patria occiderunt, eorum parentibus, liberis, con- 10
iugibus, fratribus eadem tribuenda censeo.
  Sed ut aliquando sententiam complectar, ita censeo: cum 36.1
C. Pansa consul, imperator, initium cum hostibus confligendi
fecerit, quo proelio legio Martia admirabili incredibilique
virtute libertatem populi Romani defenderit, quod idem
legiones tironum fecerint; ipseque C. Pansa consul, im- 5
perator, cum inter media hostium tela versaretur, volnera
acceperit, cumque A. Hirtius consul, imperator, proelio
audito, re cognita, fortissimo praestantissimoque animo
exercitum castris eduxerit impetumque in M. Antonium
exercitumque hostium fecerit eiusque copias occidione 10
occiderit, suo exercitu ita incolumi ut ne unum quidem
militem desiderarit, cumque C. Caesar <pro praetore>, im- 37.1
perator, consilio diligentiaque sua castra feliciter defenderit
copiasque hostium quae ad castra accesserant profligarit,
occiderit: ob eas res senatum existimare et iudicare eorum
trium imperatorum virtute, imperio, consilio, gravitate, con- 5
stantia, magnitudine animi, felicitate populum Romanum
foedissima crudelissimaque servitute liberatum, cumque rem
publicam, urbem, templa deorum immortalium, bona for-
tunasque omnium liberosque conservarint dimicatione et
periculo vitae suae, uti ob eas res bene, fortiter feliciterque 10
gestas C. Pansa A. Hirtius consules, imperatores, alter
ambove, aut si aberunt, M. Cornutus, praetor urbanus,
supplicationes per dies quinquaginta ad omnia pulvinaria
constituat: cumque virtus legionum digna clarissimis im- 38.1
peratoribus exstiterit, senatum, quae sit antea pollicitus
legionibus exercitibusque nostris, ea summo studio re pub-
lica recuperata persoluturum, cumque legio Martia princeps
cum hostibus conflixerit, atque ita cum maiore numero 5
hostium contenderit <ut> plurimos caederent caderent non
nulli, cumque sine ulla retractatione pro patria vitam pro-
fuderint; cumque simili virtute reliquarum legionum milites
pro salute et libertate populi Romani mortem oppetiverint,
senatui placere ut C. Pansa A. Hirtius consules, imperatores, 10
alter ambove, si eis videatur, eis qui sanguinem pro vita,
libertate, fortunis populi Romani, pro urbe, templis deorum
immortalium profudissent monumentum quam amplissimum
locandum faciendumque <curent: quaestoresque urbanos> ad
eam rem pecuniam dare, attribuere, solvere iubeant, ut 15
testetur ad memoriam posteritatis sempiternam scelus crude-
lissimorum hostium militumque divinam virtutem, utique,
quae praemia senatus militibus ante constituit, ea solvantur
eorum qui hoc bello pro patria occiderunt parentibus,
liberis, coniugibus, fratribus: eisque tribuantur quae mili- 20
tibus ipsis tribui oporteret, si vivi vicissent qui morte
vicerunt.