Quaeramus igitur causam, quae inpulerit eum, qui 9.1
haec machinatus sit, ut originem rerum et molitionem
novam quaereret. Probitate videlicet praestabat; pro-
bus autem invidet nemini; itaque omnia sui similia
generavit. Haec nimirum gignendi mundi causa iustis- 5
sima. Nam cum constituisset deus bonis omnibus
explere mundum, mali nihil admiscere, quoad natura
pateretur, quicquid erat, quod in cernendi sensum ca-
deret, id sibi adsumpsit non tranquillum et quietum,
sed inmoderate agitatum et fluitans, idque ex inordi- 10
nato in ordinem adduxit; hoc enim iudicabat esse
praestantius. Fas autem nec est nec umquam fuit 10.1
quicquam nisi pulcherrimum facere ei, qui esset op-
tumus. Cum rationem igitur habuisset, reperiebat nihil
esse eorum, quae natura cernerentur, inintellegens in-
tellegente in toto genere praestantius. Quocirca intel- 5
legentiam in animo, animum inclusit in corpore. Sic
ratus est opus illud effectum esse pulcherrimum. Quam
ob causam non est cunctandum profiteri, si modo in-
vestigari aliquid coniectura potest, hunc mundum animal
esse, idque intellegens et divina providentia constitutum. 10
  Hoc posito, quod sequitur, videndum est, cuiusnam 11.1
animantium deus in fingendo mundo similitudinem secu-
tus sit. Nullius profecto id quidem, quae sunt nobis nota
animantia; sunt enim omnia in quaedam genera partita
aut inchoata nulla ex parte perfecta; imperfecto autem 5
nec absoluto simile pulchrum esse nihil potest. Cuius
ergo omne animal quasi particula quaedam est, sive in
singulis sive in universo genere cernatur, eius similem
mundum esse dicamus. Omnes igitur, qui animo cernun-
tur et ratione intelleguntur, animantes conplexu rationis 10
et intellegentiae sicut homines hoc mundo et pecudes
et omnia, quae sub aspectum cadunt, conprehenduntur.
Quod enim pulcherrimum in rerum natura intellegi 12.1
potest, et quod ex omni parte absolutissimum est, cum
deus <eius> similem mundum efficere vellet, animal
unum aspectabile, in quo omnia animalia contineren-
tur, effecit. Rectene igitur unum mundum diximus, 5
an fuit pluris aut innumerabilis dictu melius et ve-
rius? Unus profecto, siquidem factus est ad exemplum.
Quod enim omnis animantis eos, qui ratione intelle-
guntur, complectitur, id non potest esse cum altero.
Rursus enim alius animans, qui eum contineat, sit 10
necesse est, cuius partes sint animantes superiores,
caelumque hoc simulacrum illius ultimi sit, non pro-
ximi. Quorum ne quid accideret, atque ut hic mun-
dus esset animanti absoluto simillimus, hoc ipso, quod
solus atque unus esset, idcirco singularem deus hunc 15
mundum atque unigenam procreavit.