Nam ut ordiar ab initio et perducam ad extremum et 3.1
novissima conferam primis, quae non posterior dies acerbior
priore et quae non insequens hora antecedente calamitosior
populo Romano inluxit? M. Antonius, vir animi maximi
(utinam etiam sapientis consili fuisset!), C. Caesare fortis- 5
sime sed parum feliciter a rei publicae dominatione semoto
concupierat magis regium quam libera civitas pati poterat
principatum. Publicam dilapidabat pecuniam, aerarium ex-
hauriebat, minuebat vectigalia, donabat civitates immuni-
tate et nationes ex commentario; dictaturam gerebat, leges 10
imponebat, prohibebat dictatorem creari, legibus senatus
consultis ipse repugnabat in senatu, provincias unus omnis
concupierat. Cui sordebat Macedonia provincia quam victor
sibi sumpserat Caesar, quid de hoc sperare aut exspectare
nos oportebat? Exstitisti tu vindex nostrae libertatis ut tunc 4.1
quidem optimus (quod utinam neque nostra nos opinio neque
tua fides fefellisset!), et veteranis in unum conductis et dua-
bus legionibus a pernicie patriae ad salutem avocatis subito
prope iam adflictam ac prostratam rem publicam tuis opibus 5
extulisti. Quae tibi non ante quam postulares, maiora quam
velles, plura quam sperares, detulit senatus? dedit fascis ut
cum auctoritate defensorem haberet, non ut imperio se
adversum armaret; appellavit imperatorem hostium exercitu
pulso tribuens honorem, non ut sua caede reversus ille fugiens 10
exercitus te nominaret imperatorem; decrevit in foro statuam,
locum in senatu, summum honorem ante tempus. Si quid 5.1
aliud est quod dari possit, addet; quid aliud est maius quod
velis sumere? Sin autem supra aetatem, supra consuetudinem,
supra etiam mortalitatem tuam tibi sunt omnia tributa, cur
aut ut ingratum crudeliter aut ut immemorem benefici tui 5
scelerate circumscribis senatum? Quo te misimus? a quibus
reverteris? Contra quos armavimus? quibus arma cogitas
inferre? A quibus exercitum abducis? [et] quos adversus
aciem struis? Cur hostis relinquitur, civis hostis loco ponitur?
Cur castra medio itinere longius <ab> adversariorum castris 10
et propius urbem moventur? Cogit illorum spes aliquid nos
timere. O me numquam sapientem et aliquando id quod 6.1
non eram frustra existimatum! quantum te, popule Romane,
de me fefellit opinio! O meam calamitosam ac praecipitem
senectutem! o turpem exacta dementique aetate canitiem!
Ego patres conscriptos ad parricidium induxi, ego rem publi- 5
cam fefelli, ego ipsum senatum sibi manus adferre coegi, cum
te Iunonium puerum et matris tuae partum aureum esse
dixi; at te fata patriae Paridem futurum praedicebant, qui
vastares urbem incendio, Italiam bello, qui castra in templis
deorum immortalium, senatum in castris habiturus esses. O 7.1
miseram et in brevi tam celerem et tam variam rei publicae
commutationem! quisnam tali futurus ingenio est qui possit
haec ita mandare litteris ut facta non ficta videantur esse?
quis erit tanta animi facilitate qui, quae verissime memoria 5
propagata fuerint, non fabulae similia sit existimaturus?
Cogita enim Antonium hostem iudicatum, ab eo circumses-
sum consulem designatum eundemque rei publicae parentem,
te profectum ad consulem liberandum et hostem opprimen-
dum hostemque a te fugatum et consulem obsidione libera- 10
tum, deinde paulo post fugatum illum hostem arcessitum
tamquam coheredem mortua re publica ad bona populi
Romani partienda, consulem designatum rursus inclusum eo
ubi se non moenibus sed fluminibus et montibus tueretur.
Haec quis conabitur exponere? quis credere audebit? Liceat 15
semel impune peccare, sit erranti medicina confessio. Verum 8.1
enim dicam: utinam te potius, Antoni, dominum non ex-
pulissemus quam hunc reciperemus! non quo ulla sit optanda
servitus, sed quia dignitate domini minus turpis est fortuna
servi; in duobus autem malis cum fugiendum maius sit, 5
levius est eligendum. Ille ea tamen exorabat quae volebat
auferre, tu extorques; ille consul provinciam petebat, tu
privatus concupiscis; ille ad malorum salutem iudicia con-
stituebat et leges ferebat, tu ad perniciem optimorum; ille a
sanguine et incendio servorum Capitolium tuebatur, tu cruore 10
et flamma cuncta delere vis. Si qui dabat provincias Cassio
et Brutis et illis custodibus nominis nostri regnabat, quid
faciet qui vitam adimit? si qui ex urbe eiciebat tyrannus
erat, quem hunc vocemus qui ne locum quidem relinquit
exsilio? Itaque si quid illae maiorum nostrorum sepultae re- 9.1
liquiae sapiunt, si non una cum corpore sensus omnis uno
atque eodem consumptus est igni, quid illis interrogantibus
quid agat nunc populus Romanus respondebit aliquis nostrum
qui proximus in illam aeternam domum discesserit? aut 5
quem accipient de suis posteris nuntium illi veteres Africani,
Maximi, Pauli, Scipiones? quid de sua patria audient quam
spoliis triumphisque decorarunt? an esse quendam annos
xviii natum, cuius avus fuerit argentarius, adstipulator pater,
uterque vero precarium quaestum fecerit, sed alter usque ad 10
senectutem ut non negaret, alter a pueritia ut non posset non
confiteri; eum agere rapere rem publicam, cui nulla virtus,
nullae bello subactae et ad imperium adiunctae provinciae,
nulla dignitas maiorum conciliasset eam potentiam, sed forma
per dedecus pecuniam et nomen nobile consceleratum im- 15
pudicitia dedisset, veteres vulneribus et aetate confectos
Iulianos gladiatores, egentis reliquias Caesaris ludi, ad rudem
compulisset, quibus ille saeptus omnia misceret, nullis par-
ceret, sibi viveret, qui tamquam in dotali matrimonio rem
publicam testamento legatam sibi obtineret? Audient duo 10.1
Decii servire eos civis qui ut hostibus imperarent victoriae
se devoverunt; audiet C. Marius impudico domino parere
nos, qui ne militem quidem habere voluit nisi pudicum;
audiet Brutus eum populum quem ipse primo, post progenies 5
eius a regibus liberavit, pro turpi stupro datum in servitutem.
Quae quidem si nullo alio, me tamen internuntio celeriter ad
illos deferentur; nam si vivus ista subterfugere non potero,
una cum istis vitam simul fugere decrevi.